InfoHub Logo

Keshegi kúńgirt zamanda oıda qalǵan qara qalmaqtyń hany Altaı taýynyń arǵy qabaǵynda jatqan qońtaıshyǵa Qaltan Sheringe elde joq sulý qyzyq — qasyna otyz toǵyz qyz qosyp attandyrady. Aralarynda ýádesi bolǵan ba deımiz. Boıjetkenniń esimi Toshaıyn. Toshaıyn arý sol kezdiń sóz yǵytymen sóılegende «alty aıshylyq jol shalyp», batystaǵy on san oımaýyt, toǵyz san torǵaýyt elinen jer túbindegi shyǵysta jatqan quba qalmaq jurtyna eki— úsh aı júrip jetedi eken. Jer shalǵaı, jol qaýipti. Jolaýshyny, kerýendi toryǵan yzǵyp júrgen zamannyń bórileri ár qıyrdan shoshań etip shyǵa keledi. Ondaıda pátýaǵa shaqyrar júrekti sheshen, qasqaıyp qarsy turar bilekti mergen bolar ma deısiń. Ókingennen ne paıda!

Qyzǵaldaqtaı qyryq qyz ǵana. Biri — kóripkel, kelesisi — táýip, úshinshisi — sholǵynshysy, tórtinshisi — aspaz degendeı, ortasyna arý Toshaıyndy alyp kún júredi... tún júredi... eski aı tolyp batyp, jańa aı jińishkeredi. Taqymy ashyp, beli siresedi. Súıeneri — dala piri desedi. At basyn kóp irikpeı sabylǵan jolaýshylar sary dalanyń kindigin basyp kóldeneń sulap jatqan Boqtykent taýyna ilikkende sońdarynan sary kúzdiń súmelegi qýyp jetedi.

Taý ańǵaryna kirgende japalaqtap qar jaýady. Ertesine tań alakeýimnen atqa er salǵan kezde qar tizelikke jetip Toshaıyn súrinedi. Ári qaraı júrý qıyndap, qyryq qyz amalsyz osharylyp, jáýteń— jáýteń alapty súzedi. Qapalyq kemirip túńiledi.

Qystyń beti ushynyp kórindi. Sońynan sýmańdap yzǵyryǵy jetedi. Toshaıyn qyzdarǵa qaratyp pátýa sóıleıdi.

— Arýlar, taý ańǵarynan tasbolat tam salyp qystap shyǵamyz. Jol alys, qys qaýip. Júre bersek — bir— bir myqtyń úıi — omaqaǵa aınalyp qatyp qalamyz. Qyzdar shý ete túsken.

Birazy betin basyp, at jalyn qushyp únsiz úgitilgeni. Daýys shyǵaryp jylaýǵa esh batpaıdy. Jáýdir kózder jaýtań qaǵady. Alys jolǵa shaldyqqan kólik jer tarpyp typyrshıdy.

Qyryq qyz kólikke shider salyp, oshaq arshyp, ot jaǵyp, tas tasyp, tasbolat tam salyp alýǵa japatarmaǵaı kirisedi. Kóńildegi kúdik esh jýymaıdy. Tez sharshaıdy. Táltirek qaǵyp maımańdaıdy. Osy mezet qudaı qarasyp, táńir jebep kókten túskendeı, ıa bolmasa jerden ónip shyqqandaı ańshy jigit sap ete túsedi. Alǵashqyda arýlar úrpıisip qalady. Birazdasyn boıy úırenip, tilge kelip, túsinisip, mán— jaıǵa qanyǵady.

Ańshy jigit ıyǵynan jaraǵyn sypyryp, bilegin túrinip, tas qalaýǵa kirisip ketedi. Kúni boıy tam soǵady, qyzaryp batqan kúnge ilese ań qaǵýǵa shyǵady. Atqany qate ketpeıtin qol mergen, el jata bir kıikti arqalap býy burqyrap kelip turady.

Óstip júrip Toshaıyn arýǵa yntyq bop qalady. Boıjetken yńǵaı tanytady. Qytymyr qystyń keshinde tonmen qymtap jylytam, sýyqtan qorǵanam dep júrgende jaqyndasyp juptasady.

Qys ketip, kún jylyna qyryq qyz qaıyra atqa qonady. Yntyǵymen qalyp qoıýǵa qıyr shettegi jolyn tosyp, qas qaqpaı ańdyp otyrǵan Qaldan Sherinniń qaharynan qorqady. Qımaı qoshtasady. Kún jortady, tún jortady. Sary arqanyń jyly jaýyny qyzdardyń sońynan súrkil salyp qýyp otyrady. Yǵysqan yzǵyryq jelden qońyrqaı tartady.

Qońtaıshy qýana qarsy alady. Toshaıynnyń mólt janaryn, qany tamǵan bet ajaryn kórip talyp qalady. Yntyǵy basylmaı arnaıy tikken aq otaýǵa engizip ońashalaıdy. Dúnıe aýǵansha qushaǵynan shyǵarǵysy joq edi.

Qyz ekiqabat bop shyǵady. Qońtaıshy Qaldan Sherin belin basyp kıreleń qaǵyp, tósek jıeginde únsiz osharylyp uzaq otyrady. Ustaramen qyrǵyzǵan úlken basynan shyp— shyp ter shyǵady. Alaqanymen kósip syıpaıdy. Aq tósektiń astyna qol júgirtip, tamaǵyn kenep gúr etedi.

— Janqumarym qaıda? — deıdi.

Aq jamylǵy astynda qor bolyp jatqan Toshaıyn arý syryn búrkep neǵylady. Bolar is bolyp qalsa qaıtedi endi.

— Úsh aıshylyq aýyr jolda janqumaryń jan saqtaýdyń amalyna jarap ketti.

Myna sózdi estigen qońtaıshy ıyǵyn zil qaratas basqandaı eńsesi ezilip otyryp qaldy. Birazǵa deıin tapjylmady.

— Ákeń jolǵa salyp bergen altyn jamby, kúmis taıtuıaq qaıda?

Syrttan jylqy dúbiri estilip eleń etkizdi.

— Altyn jamby, kúmis taıtuıaqty alys jolǵa azyq qyp qurttyq. Keń dalanyń peıili qýshıa túsipti. Jol baǵatyn ury— qarydan qashsaq ta, tyń kólikke taqym aýystyrsaq ta qıaq murt, janary ótkir qazaq qıylyp qarap ólip— óshedi. Qutylyp shyǵý ońaı bolmady. Áıtse— daǵy saǵan degen janqumaryń boıymda, qońtaıshy!

— Áttegen— aı! — dep qońtaıshy shekesinen qaraıdy. Kókirek jara kúrsinedi. Kókirek jara kúrsingende syrttaǵy ıt úrip, qańtardaǵy sáıgúlik kisinep, ordanyń mańaıy tolaıym ý da shý bolyp jelpildep jóneldi.

— Beý, beý dúnıe— aı, qýshıǵannan qýshıyp quıtaqandaı janqumaryna jaltaqtatqan!

— Kókirek jara kúrsine bermeı, aman— esen jetkenime qýan, pirim! — deıdi túngi tirshilikten talyqsyp jatqan Toshaıyn arý. Qońtaıshy tóńkerile burylyp alakózdene qadalady. Arý boıjetkenniń sóz tapqyshtyǵyna, qany tamǵan dıdaryna ishi qyz— qyz qaınaıdy. Eńserile túsip qalt tosylady.

— Torǵaýytyńa beresiń be meni? — deıdi Toshaıyn arý kókirektegi kúdigin jasyra almaı.

O zamanda qalmaq salty boıynsha qońtaıshy eki qatyn almaıdy eken. Eki qatyn alsa — toqal men báıbisheden týǵandar keıinshe bir— birimen qyrqysyp, el ishi búlinedi dep. El birligine syna túsedi dep qorqatyn kórinedi, árdaıym saltty saqtap úırenedi. Eki ottyń ortasynda qalǵan Qaldan Sherin ǵana. Arý boıjetkendi eń senimdi nókerine syılaı salaıyn dese — alyp— julyp yńdynyn keptirip bara jatqan — ystyq bulaqty qımaıdy; ózi alaıyn dese — qalmaq saltyn syılaıdy. Qaıtpek kerek? Boztorǵaı shyryly semip, kún túske tyrmysqansha qamaý terge túsip, oı túbinen oı súzedi. Qıaly men arǵy— bergini boljap kezedi. Birazdasyn baryp aýyr tústen shoshyp oıanǵan kisideı basyn kóterip, janaryn baǵjań etikzedi.

— Ózime buıyrasyń endi!

— Saltty buzdyń dep bas torǵaýytyń tóbeńdi tesip júrmesin, pirim!

— Tóbe túgili ózge jer de tesilip bitti. Ańdyǵan ajal alyp jyqpasa — o ǵyp, bu ǵyp birdeme etip kúneltermiz. Olardiki olja ǵoı. Mólt tamǵan jaýdyr janaryna súńgidim!

Qaharly qońtaıshyny atyp jyq — meıli, jatyp jyq — meıli; sóz — súıekten ótip, tasty tesedi. Jertáńirisip qonjıǵan qońtaıshynyń beti beri qarady, ishi jylydy. Etinen et kesip alǵandaı kepke túsip, arý boıjetkenge qaıyra shúılikti. Eki búktelgen mezette dúnıe tóńkerildi. Tóńkerilmese de — tóńkerilip ketkendeı sezildi. Semiz qońtaıshy kóp uzamaı syrtqa qaǵyp salǵan kóntýlaqqa aınalypty desedi. Baıaǵydan qalǵan kóne sóz osy!

---