InfoHub Logo

Jarqanat — qolqanattylar otrádynyń bir tarmaǵy. Arktıka, Antarktıda jáne Muhıt araldarynan basqa qurlyqtarda keń taraǵan. Dúnıe júzinde 20 tuqymdasqa birigetin 700-deı túri, Qaqstanda 3 tuqymdasy: taǵatumsyqtylar, bir týysy, úsh túri (kishi taǵatumsyqty jarqannat, úlken taǵatumsyqty jarqanat, Buhar taǵatumsyqty jarqanaty); jaltyrtumsyqtylar, onyń 8 týysy 23 túri (Azıa jalpaqqulaqty jarqanaty, aqbaýyr jarqanat, Bobrınskıı jarqanaty, Ikonnıkov jarqanaty – Qazaqstannyń «Qyzyl kitabyna» engizilgen); ıttumsyqtylar, onyn bir týysy, bir túri (keńkulaqty jarqanat — Qazaqstannyń «Qyzyl kitabyna» engizilgen) bar. Bulardyń dene turqy 3 sm-den (kishi taǵatumsyqty jarqanat) 9,2 sm-ge (keńqulaqty jarqanat). Salmaǵy 3,5 g-nan (ergejeıli jarqanat) 47 g-ǵa (qyzǵylt jarqanat) deıin jetedi. Teri jamylǵysynda qońyr jáne sur tústeri basym. Kózderi nashar kóredi. Tyrnaqtary bolmaıdy. 18-20 tisi bar, azý tisteri budyrly.

Jarqanattardyń estý múshesi jaqsy jetilgen. Keńistikte ózi shyǵaratyn joǵarǵy jıiliktegi últradybystardy (40-80 kGs), sondaı-aq, adam estimeıtin, tómengi jıiliktegi ınfradybystardy (12 kGs) qaıta qabyldaý arqyly baǵdar alady. Jarqanat uıa salmaıdy, úńgirlerdi, aǵash qýystaryn, úı, qurylys shatyrlaryn, jarqabaqtardaǵy qus inderin mekendeıdi. Kúndiz jeke ne toptanyp, bastaryn tómen salbyratyp, aıaqtarymen tasqa, aǵashqa, jarǵa jabysyp demalady. Keshki ymyrtta jáne túnde jemtigin qalyqtap ushyp júrip aýlaıdy. Ár túrli omyrtkasyzdar, ásirese, tún jándikterimen qorektenedi. Qazan-qarasha aılarynda qysqy uıqyǵa ketedi. Bul kezde jarqanattardyń dene temperatýrasy qorshaǵan orta temperatýrasynan 1-2°S-ka ǵana joǵary bolady. Naýryz, sáýir aılarynda oıanady. Al qys jyly bolǵan jyldary qysqy uıqyǵa ketpeıdi. Jarqanat tabıǵı jaǵdaıda 20-25 jyldaı tirshilik etedi. Jylyna bir ret kóbeıip, jalqy keıde egiz tabady. Balalary anasyna jabysyp ómir súrip, bir aıdan soń óz betinshe usha bastaıdy. Jarqanattar ósimdikterge zıandy ár túrli jándiktermen qorektenip, aýyl sharýashylyǵy jáne orman sharýashylyqtaryna paıda da keltiredi. Sondaı-aq, túrli aýrýlar (ásirese, qutyrý) taratyp, adamǵa, janýarlarǵa zalalyn da tıgizedi.

---