InfoHub Logo

Jaıaý Musa Baıjanuly (1835-1929) — qazaq halqynyń áıgili ánshi-kompozıtory, aqyn. Týǵan jeri — Pavlodar oblysynyń Baıanaýyl aýdanyndaǵy Jasybaı kóliniń jaǵasy, Aqshoqy alqaby. Shyqqan tegi — Orta júz, Arǵyn ishindegi Súıindik rýy. Alǵash aýyl mollasynan oqyp, saýat ashady. Oń-solyn tanı kele óner-bilim qýyp, Qyzyljar, Omby qalalaryna keledi. Ombydaǵy orys mektebinde oqıdy, qala ónerpazdarymen aralasyp, dombyra, syrnaı, skrıpka aspaptaryn tartýdy meńgeredi, óziniń sezim-kúıin ánge qosýǵa mashyqtanady, mýzykalyq ádebı keshterge aralasady. Boıyndaǵy ónerin jurt aldynda kórsete bastaıdy.

Qalada ótkergen jyldarynda Jaıaý Musa sol kezdiń saıası-áleýmettik ómirin tereńirek tanyp, týǵan eliniń bodandyqtaǵy múshkil haline oı zerdeletip, sanasy tolysqan shaǵynda elge oralady. Árıne, el ishindegi áleýmettik ádiletsizdikter men syrtqy óktemdikti jaı ǵana baqylaýshy bolyp qana qalmaıdy, óziniń ustanymyn tıisti jerinde ónerimen de, is-áreketimen de kórsetip otyrady. «Aq sısa» sıaqty áleýmettik teńsizdikti áshkerelegen ánderi el ishine taraı bastaıdy. Aqyry Jaıaý Musaǵa «Patsha saıasatyna narazy adam» degen aıyp taǵylyp, Tobylǵa jer aýdarylady. Tobyl túrmesinde ol general-gýbernatorǵa hat jazyp, ásker qataryna suranady. Musanyń ótinishi qabyldanady. Osylaısha, onyń ásker qataryndaǵy ár qıyrdy sharlaǵan kúrdeli ómiri bastalady. Tobyl, Orynbor, Qazan, Novgorod, Moskva, Vladımır, Peterbýrg qalalarynda, Polsha, Lıtva jerinde bolady. Keıin Qoqan handyǵynyń saıasatyna qarsy jumsalǵan polkovnık M.Chernáevtiń áskeriniń quramynda Alataý, Áýlıeata, Shymkent joryǵyna qatysady. Osy joryqta Reseı áskeriniń zorlyqshyl áreketterin kózimen kórgen Jaıaý Musa qatty nalıdy, án-jyryna qosady.

Alysta júrip, týǵan jerin saǵynyp «Súıindik» ánin shyǵarady. «Tolǵaý», «Arap uryǵa», «Boztorǵaı», «Haýlaý» ánderine ómirden kórgen sondaı qıyndyq qıanattar arqaý bolady. Ómirdiń kóp taýqymetin bastan ótkerip, eline oralǵan Jaıaý Musa áleýmettik-saıası teńsizdikke arnalǵan ánder shyǵarýdy odan ári jalǵastyrady. Aqmola ýezine qarasty Qulbaı degen baıdyń nemere qyzy Saparmen kóńil jarastyryp, urpaq quryp, saıasatshylyqpen aınalysady.

Jaıaý Musa qazaqtyń án ónerin mazmun, túr jaǵynan baıytyp, shyǵarmashylyq jańalyqtar engizip, áýen sazyn jańa bıikterge kótergen asa daryndy kompozıtor. Ol óz shyǵarmalarynda qazaqtyń muńyn muńdap, joǵyn joqtap, óz zamanynyń arman-ańsaryn ánmen bederleı bildi. Onyń áleýmettik kózqarastary, azamattyq ustanymdary sol kezdiń demokrattyq-aǵartýshylyq ozyq ıdeıalarymen astasyp jatty. Jaıaý Musa ánderin kúni búginge deıin halyq súıip tyńdaıdy. Onyń alýan naqyshty asqaq ánderi Qazaqstan kompozıtorlarynyń kóptegen shyǵarmalaryna arqaý bolǵan.

Oqýǵa keńes beremiz:

Jaıaý Musa ómirbaıany

Jaıaý Musanyń óleńderi

---