InfoHub Logo

Jaıaý Musa 1835 jyly qazirgi Pavlodar oblysy, Baıanaýyl aýdanyndaǵy «Aqshoqy degen jerde týǵan. Ákesi Baıjan shaǵyn dáýletti sharýa ıesi ǵana adam bolǵan. Jasynan sergek, sezimtal Jaıaý Musa oqyp bilim alýǵa, án salyp, serlik qurýǵa talaptanady. Aýylda qazaqsha oqyp, hat tanyǵannan keıin endi oryssha oqyp, bilim alýdy úlken arman etedi. Balasynyń bul ıgi talabyna Baıjan da qarsy turmaıdy. Biraq ta, qysqa jip kúrmeýine kelmeı, balasyn basqa jerge jiberip oqytýǵa Baıjannyń múmkindigi bolmaıdy.

Sóıtip, oılaǵan maqsatyna jete almaı, jabyrqap, kóńilsizdeý júrgen kezinde  talantty jastyń tilegine qaraı, bir jyly el aralaǵan qyzyljardyq tatar saýdageri keledi. Tatar saýdagerine jaldanyp Jaıaý Musa Qyzyljar qalasyna barady. Bir jaǵynan baıǵa jumys isteı júrip, oqýǵa ornalasady.

Biraz turyp, qala halqymen tanysqannan keıin áýelden oıyn – saýyq, toı – dýmanǵa úıir Jaıaý Musa jastar bas qosqan keshterde án aıtyp, garmon tartýǵa áýestenedi. Onyń osyndaı ónerine súısingen úı ıesi de onsha aýyr iske qospaı, jeńil – jelpi jumystarǵa ǵana paıdalanady. Musany kórshi – qolańdary da, ózimen birge oqyp júrgen tanys zamandastary da óz aralaryndaǵy oıyn – saýyqtrǵa jıi shaqyratyn bolady. Azdan soń – aq el aýzyna ilinip, ánshi Musa atanady.

Jyldar ótti. Iskýsstvolyq adymyn eń alǵash oryndaýshylyq ónerden bastaǵan Jaıaý Musa endi óz oıynan án shyǵarý isimen de shuǵyldanady. Onyń bul saladaǵy tyrnaqaldysy osy kezde el aýzynda aıtylyp júrgen «Kók arshyn» áni halyqqa tez taraıdy.

Jaıaý Musa Qyzyljar qalasynda úsh jyldaı oqyǵannan keıin Ombyǵa baryp, onda taǵy da tórt jyldaı oryssha oqý oqıdy. Bul Jaıaý Musanyń jıyrma jastaǵy ǵana kezi edig.

Ombyda oqyp júrip, jazǵy demalysqa eline barǵan kezderinde aýyl adamdarynan aǵa sultan Musanyń elge kórsetken zorlyq – zombylyǵyn estıdi. Buǵan Jaıaý Musa qatty qanjylady, halyqtyń jazyqsyz jábirlenýine jany ashyp, jaýyzdyq iske jıirkene qaraıdy, ony áshkereleý úshin Omby gazetterine birneshe ret maqalalar jazady.

Buryn aldynan shyǵar jan joq, aq degeni alǵys, qara degeni qarǵys bolyp, meımanasy asqan sultanǵa Jaıaý Musanyń gazet júzinde jarıalanǵan bul syny úlken soqqy bolyp tıedi. Sulta Musa osydan bylaı Jaıaý Musanyń sońyna túsedi. Biraq, jigerli jas oǵan eshbir jasymaıdy, qolyndaǵy qalamyn qarý etip, Shormanovtardyń ozbyrlyq minez – qulyqtaryn áshkereleıtin ótkir tildi óleńder men áserli ánder jaza bastaıdy.

Shormanov tuqymy sońynan qalmaı, 1862 jyly 27 jasynda Jaıaý Musay jala jaýyp, abaqtyǵa qamattyrady. Sóıtip Musa 12 jylǵa sottalyp, Tobylǵa jer aýdarylady.

Jaıaý Musa Omby túrmesine Tobylǵa jóneltildi degen habardy estgen jurt ony kórip qalǵysy kelip, kóshe boıy jolyn tosady. Halyqtyń súıikti ánshisiniń basyna túsken bul aýyr qaıǵynykóregn kópshiliktiń qabyrǵasy qaıysyp, qatty qynjylady. Osy kezde aǵa sultan Musa jınaǵan jurtty qaq jara, Jaıaý Musaǵa jaqynyraq kelip turady da:

• Eý, qý kedeı! Qolyńnan kelmesi bar, nesine qur aram ter boldyń? «Álin bilmes álek» degen mine osy. Men sıaqty sultanǵa soqtyǵý sen sıaqty sorlyǵa ońaı saýda emestigi endi esińde bolsyn. Al, jyly ornyńa bar da jat. Munan bulaı jolama meniń janyma, — dep tutqyn jandy tym qatty tabalaıdy.

Aıtqanyna jetip, ámiri oryndalǵanyna sonshalyq masattanǵan sultanyń sózine oraı Jaıaý Musa tilin tartpaı, tabanda óleńmen jaýap beredi.

Men aıtsam, parańdy aıttym tilim uzyn,

Tatarmyn buıyrǵan jer dámi-tuzyn.

Jylasyń eki basty el jalmaǵan,

Qoımaımyn neǵylsań da aıtar sózim-

Dep, jıyn toptyń aldynda aǵa sultannyń aıybyn betine basady. Sonymen qatar:

Tobylǵa on eki jyl men aıdaldym,

Artymda eli – jurtym báriń qaldyń.

Sultanǵa esh jazyǵym joq – aq edi,

Jazyqsyz jaza kórip, kóp sandaldym.

Sálem aıt kóp Qarjastyń balasyna,

Kez boldym han – sultannyń jalasyna.

Shormandy kim óltirdi men bilmeımin,

Sonda da menen qunyn alasy ma? –

Dep antalanǵan halyqqa muńyn shaǵa hosh aıtysady. Jaıaý Musanyń jan tebrenterlik bul baǵaly sózderi jınalǵan jurttyń saı – súıegin syrqyratady. Olar jazyqsyz jannyń tutqynnan bosap, tez oralýyna tilektestik bildiredi, dýan basy sultannyń soraqy qataldyǵyna qarǵys aıtyp tarasady.

Jaıaý Musa polıseıskııdiń aıdaýynda aıdan asa jaıaý júrip, Tobylǵa áreń jetedi. Musaǵa «Jaıaý» degen at taǵylýynyń sebebi osynda bolsa kerek. Al, bireýler dýan basy Shormannyń Musasy Baıjannyń jalǵyz atty jarly Musasymen attas bolýǵa arlanyp, oǵan «jaıaý» degen sózdi ózi qosypty desedi. Biraq Jaıaý Musanyń «Aqsısa» deıtin áninde:

Shormannyń Mustafasy atymdy alyp,

Atandym sol sebepten Jaıaý Musa.-

Deýine qaraǵanda, alǵashqy aıtylǵan sózdiń durysty bar sıaqty.

Jaıaý Musa Tobyl túrmesinde uzaq ýaqyt jatyp, qatty kúızeledi, sondyqtan da janyndaǵy keıbir dostarynyń keńesteri boıynsha kesimdi kúnderiniń qalǵanyn keń dalada júrip óteýdi unatady da, óz erkimen soldattyq qyzmetine barýdy surap, joǵarǵy oryndarǵa aryz beredi. Sonyń nátıjesinde ol 1869 jyly, 34 jasynda Peterbýrgke shaqyrtylyp, soldattyq qyzmetine alynady. Sol kezde lıtvalyqtardyń patshaǵa qarsy kóterilisin basý úshin jiberigeli jatqan Chernáev otrádyna qosylady.

Lıtvalyqtardyń kóterilisin basqanna keıin ol otrád Orta Azıa elderin aralap, Áýlıeataǵa keledi, munda da kóterilisshilerge qatty soqqy berip, jany túrshikken Jaıaý Musa  onan ári bul otrádpen birge bolǵysy kelmeı, bir túnde qashyp shyǵady. Arada aılap júrip, júdep – jadap, týǵan jerine keledi.

Jaıaý Musanyń elge kelgendigin estigen Shormanovtar ony taǵy da qýǵynǵa ushyratpaq bolady qashqyn dep elge laqap taratady.

Uzaq ýaqyt tutqynda, eriksiz soldattyq qyzmetinde júrip, jańa ǵana kelgen Jaıaý Musa saǵynǵan el – jurtynyń ishinde erkime boı jazyp júre almaı, taǵy da qashyp – pysyp, qatal jaýdyń qolyna túspeý qamyn qarastyrady.

Biraq aramza jaý timiskilep  qoımaǵan soń, alystaý jerge baryp, boı tasalaý úshin Aqmola jaqqa qaraı jol tartady. Barǵan sátte  Jolaba Qypshaq deıtin eldi aralap , ár jerde qonaqtaıdy da júredi.

Jalǵyz atty jolaýshynyń maqsatsyz jaı ǵana ja emes ekendigin ańǵarǵa aýyl adamdary tanysqylary kelip, jón surastyrǵanda óziniń qandaı jaıda júrgendigin Jaıaý Musa da jasyrmaı aıtyp beredi. Onyń basynan keshirgen hal – jaǵdaıyna tolyq túsigen jurt «Butaǵa qorǵalaǵan torǵaıdyń da jany qaldy», endi eline qaıtpaı –aq bizdiń ortamyzda bol, — dep meıirimdilik kórsetedi.

Osydaı el qurmetine bólengen Jaıaý Musa án salyp, óleń aıtyp, júrgen jerin oıyn – saýyqqa keneldiredi. Bir kúni sol eldegi Qulbaı deıtin baıdyń úıine kelip qonady. Qulbaıdyń balasy Súıimbaıdyń Sapar deıtin qyzymen tanysyp, soǵan úılenbek bolady. Biraq, qyzy jaqsy bolǵanymen Qulbaıdyń sarańdyǵyn unatpaı, ony kelemejdep «Qulbaı baı» degen kúldirgi án shyǵarady. Bul ony osy ýaqytqa deıin eskirmeı el aýzynda aıtylyp keledi.

Saparǵa úılenip, sol Qulbaı aýlynda  biraz turǵannan keıin Jaıaý Musa  eline bir kóńilsiz habar estıdi.

Jaıaý Musany qolǵa túsire almaǵan Shormaovtardyń oǵan degen qastyǵy burynǵyda da kúsheıe  túsedi. Aýylyn ata qonysynan qys ishinde kóshirip jiberip, barlyq jer – sýyn Jaıaý Musamen aǵaıyndas Poshtaev Husaıyn degenge alyp beredi.

Mine, osy habardy estisimen  han – sultandardyń mundaı aıýandyq áreketterine qatty yzalanǵan Jaıaý Musa joǵarǵy ulyqtarǵa aryz jazyp, olardyń jolsyzdyq jumystaryn áshkereleıdi. Sóıtip, biraz aıtys – tartystan keıin istiń aqyry Jaıaý Musayń paıdasyna sheshiledi de, burynǵy  ata qonysyn aıyp – anjysymen qosa ózine qaıtaryp alady.

Úsh júzge altym málim Jaıaý Musa,

Kórermin jannyń bári mendeı týsa.

Attyda jaıaý júrip kek alamyn,

Jigitter, shamań kelse, maǵan usa! –

Deıti áni osy kezde jaryqqa shyqqan kórinedi. Sondaı – aq Shormanovtardyń aıdap salýymen óziniń tól mekenin tartyp alyp, aýlyn qatty kúızelýshilikke ushyratqan opasyz Husaıyn Poshtaevqa:

Poshtaev bir Aıdabol balasy edik,

Ekeýmiz bir qystaýǵa talas edik.

Jyrtysyn Shormanovtyń jyrtamyn dep,

Saldyń ǵoı aýlymyzǵa munsha búlik. –

Dep ádiletsizdigin aıtyp, óleń shyǵarady.

Aıtysqan jaýyn jeńip, kóńli jaılanǵan Jaıaý Musa Sapardy eline alyp kelip, aýyl ishide oıyn-saýyǵyn ótkizip, serilik qurý jolya túsedi. Biraq, bul jaǵdaı onyń belgili qas jaýlaryna jaqpaıdy, sondyqtan ebin taýyp, taǵy da tutqynǵa aldyrý áreketin jasaıdy. Ol úshi ár jerden ańdýshylar qoıyp, qalaıda qolǵa túsirý qamyn oılaıdy.

Bir kúni Jaıaý Musanyń óz aýlynda ekenin anyqtaǵannan keıin Pavlodardan bir top soldattar jibertip, uıyqtap jatqan jerinde ustatady, onyń qol – aıaǵyn baılap, ońasha úıge qamap tastaıdy da ózderi qoı soıdyryp, oıyn – saýyq jasap, qannen – qapersiz otyra beredi.

Osy kezde aýyl jigitteri Jaıaý Musanyń aqylymen áıeldershe kıinip keledi de, qamsyz otyrǵan soldattardyń qarýlaryn tartyp alyp, ózderin túp – túgel baılap salady.

Jandarynan shoshynǵan soldattar jalynyp – jalpaıyp, óz bastaryn áreń degende bosatyp alady da, aldy – artyna qaramastan qasha jóneledi.

Alaıda, istiń aqyry nasyrǵa shabatynyp bilgen Jaıaý Musa tynysh jata almaı , Shorman tuqymdarynan tasalana turǵysy keledi.

Biraq, qaıda bararyn bilmeıdi. Burynǵydan aýyl mańydaǵy toǵaı arasy pana bolmaıtynyn sezedi.

Aqyry táýekelge bel baılap, qashyq jerge qonys aýdara turýǵa bel baılaıdy.

Sóıtip alys jolǵa sapar shekken Jaıaý Musa Qazan qalasyna barady. Onda tatar halqynyń mýzyka mádenıetimen tanysady. Qala halqymen biraz úıreniskennen keıin oıyn – saýyqtarǵa qatnasyp, óziniń ánshilik qabiletin tanytady. Tvorchestvolyq eńbekterin kóptiń aldynda tartady.

Osy kezde Jaıaý Musa :

Qyzdary Qazan sıpatyn,

Qyzyqtym súıip symbatyn.

Kórdim talaı arýdyń

Jaqsy, jaman kelbetin.

Alty aı turyp Qazanda,

Baıqadym qyzdar álpetin. –

Dep, Qazan qyzdary atty kúldirgi án shyǵarady. Qazanda alty aı turyp, el – jurtyn ábden saǵynǵan Jaıaý Musa bulaısha qashyp – pysyp júrip bassaýǵalaǵansha elge barǵanym jón bolar degen toqtamǵa keledi.

Jaıaý Musa Eline kelse, aýly ornynda joq, Shorman tuqymdary mal – múlikterin talan – tarajǵa salyp, taratyp alypty, týǵan – týysqandaryn toz – tozǵyp jiberipti.

Han – sultandardyń bul zorlyǵy  Jaıaý Musaǵa burynǵysynnan da qattyraq batady.

Qarsylyq kórsetýge shamasy kelmege Jaıaý Musa jaıaý – jalpylap júrip, Ombyǵa baryp, gýbernatorǵa shaǵym jasaıdy. Gýbernator : Shormanovtyń jolsyzdyq isine tez tyım salynsyn, Jaıaý Musanyń ata qonysy, talaýǵa túsken mal – múlik túgeldeı ózine qaıtarylsyn dep, Pavlodar oıazyna qaǵaz jazyp beredi.

Bul barǵan sapary sátti bolyp, úlken qýayshpen qaıtqan Jaıaý Musa arada birneshe kún júrip, Pavlodarǵa keledi de, oıazǵa kirip, gýbernatordyń jazǵan buıryǵyn usynady.

Biraq ol taǵy bir qolaısyzdyq jaǵdaıǵa kezdesedi. Ata jaýy, aǵa sultan Musanyń oıazbe birge otyrǵanyn kórip, júregi qatty shoshynady. Olar gýberatordyń buıryǵyn oqyp, eki jaqtan zirkildep qoıa beredi. Nege ótirik aryz jazasyń, dep jer – jebirine jetedi. Jaıaý Musa da olardan tili tartpaı, Musanyń ádiletsizdigin aıtyp, aıybyn betine basady.

Ombyǵa shoshynǵannan jaıaý bardym,

Arada kún – kún júrip, sharshap taldym,

Buıryǵyń gýberator ákelsem de,

Pálege ashylmastaı edi qaldym. –

 

Dep bastalatyn Jaıaý Musanyń bir óleńi osy kezde jaryqqa shyqqan kórinedi.

 

Oıaz Musany jaqtaǵysy kelip, qashama jan talasqanymen de, gýbernatordyń buıryǵyn oryndamaı otyra almady. Jaıaý Musanyń aryzynda kórsetilgen talaptary túgelimen júzege asady.

Alaıda, Musa Shormanov Jaıaý Musaǵa degen qastyq áreketin údete beredi.

Bir jyly mańaıdaǵy aýyldyń shabyndyǵyn jedi degen jalame Jaıaý Musanyń bir top buzaýyn qyrǵyzyp tastaıdy.

Bul sıaqty shekten asqan qaskúnemdikke arnap Jaıaý Musa mynandaı óleń shyǵarady:

Eı, Musa, men ne jazdym saǵan jarqyn,

Kúshpenen tozdyrdyń ǵoı aýyl halqyn.

Buzaýyn aýylymnyń qyryp saldyń,

Kórersiń ne bolǵanyn istiń artyn.

Maqtanba basyńdaǵy baǵyńyzǵa,

Qartaımaq qıyn bolar taǵyńyzda.

Sizge de sorly bolý qıyn emes,

Basyńnan baǵyń taıǵan shaǵyńyzda.

Budan biraq ýaqyt ótkennen keıin aǵa sultan Musa ataqty Arap urysy bastaǵan bir top adamdardy jiberip, Jaıaý Musa aýylynyń taǵy da barlyq jylqysyn aıdatyp alady.

Sóıtip,  Shorman balalarymen Jaıaý Musanyń  arasyndaǵy óshpendilik órti órshı túsedi.

Jaıaý Musa taǵy da Omby gýbernatoryna aryz berip, urlanǵan jylqylaryn orynan saldyrady da, Arapty tutqyǵa aldyrady. Sonyń artynan kóp keshikpeı – aq Musa da aǵa sultandyq qyzmetinen bosatylady.

Alysqan jaýyn jeńip, kóńili jaılaǵan Jaıaý Musa da janynan ónerli jigit – jeleńderdi jınap alady da, serlik quryp el aralaıdy. Jaıaý Musanyń el arasynda bedeli artyp, saldyqpen erkin ómirjasaı bastaýyn kóre almaı, qatty kúıingen Musa oǵan soqtyǵý úshin syltaý tapqysy keledi. Sol maqsatpen onyń  qyran búrkitin suratyp kisi jiberedi. Oǵan yzalanǵan Jaıaý Musa:

 

Eı,Musa, qus satpaımyn  dúnıe malǵa,

Bolsam da ózim kedeı júrmen jalǵa.

Aram mal elden alǵan jıyndyny

Almaq túgil, ustaman sirá qolǵa.

Dep hat jazady.

Jaıaý Musanyń bul jaýaby janyna mirdiń oǵyndaı qadalǵan ol ne isterin bilmeı, ishten tynady. Burynǵydaı aıdatyp, baılatatyn ákimshilik ámiri endi júrmeıtinine úlken ókinedi.

Sóıtip kórneý kúsh jumsaý qolynan kele qoımaǵan soń, jasyryn qastyq jasaý joly qarastyrady. Bir aramzany aqshaǵa jaldap Jaıaý Musaǵa ý bergizedi. Biraq, der kezinde emdelip, aýrýhanada úsh aı jatqannan keıin Jaıaý Musa aman – esen jazylyp shyǵady.

Bul kezde Jaıaý Musanyń ónerpazdyq dańqy óz ortasynan asyp, kórshiles otyrǵan Qarqaraly, Kókshetaý, Aqmola elderine túgel jaıylady.  Óıtkeni osy elderde bir kezderde ol ózi de aralap, sharyqtata án salyp, kúmbirlete kúı shertken  bolatyn.

Jaıaý Musa serilikpen el aralap júrgen kezinde áıeli Sapar qatty aýyryp, 1895 jyly otyz jeti jasynda qaıtys bolady. Musanyń Sapardyń týǵan bir ul, bir qyzy naǵashysynyń qolynda jetim qaldy.

Han – sultandardan soqqy kórip, elge turaqtaı almaǵan, qashyp – pysyp júrgende kezdesken súıikti jary Sapardyń kenetten qaıtys bolýy Jaıaý Musanyń janyn qatty batady. Janyna jalǵyz uly Salyqty ertip, Sapardyń qabyrynń basyna barady. Sol jerde otyryp qaıǵyly kóńil kúıin shertkendeı bolady.

Keldim, Sapar, basyńa,

Jalǵyz Salyq qasymda.

Kóshtiń, Sapar, bul dúnıeden

Otyz jeti jasyńda.

Qaıǵyǵa qaıǵy qosyldy,

Tasyǵan kóńilim basyldy.

Artyńda qalǵan qos jetim,

Apalap kimge asyldy? –

Dep «Sapar» atty án de shyǵarady.

Sapar qaıtys bolyp, jasy alpystan asqannan keıin – aq Jaıaý Musa burynǵydaı el aralaýyn da azaıtyp, birińǵaı úı sharýshylyǵymen ǵana aınalysady.

Áýelden mal jınamaǵan ol jasy ulǵaıyp qalǵan kezde kedeıliktiń zardabyn tartady. Osyǵan baılanysty:

Jigitke kedeıshilik bir sergeldeń,

Joq bolsa jalǵyz atyń ólgenmen teń.

Úıińnen tatý qurbyń qur attansa,

Nemene bul dúnıeden úmittengen. –

Dep bastalatyn «Qońyr» deıtin ánin shyǵarǵan kórinedi.

Tegide Jaıaý Musanyń shyǵarmalary keıbir kezdeısoq jaǵdaılarda ǵana emes , únemi kezeńdi bir ýaqıǵalarǵa jazylǵandaǵy baıqalady. Onyń ishinde osy jınaqqa kirip otyrǵan qyryqqa jýyq ánderiniń  kópshiligi ilgeride aıtylǵan óziniń ata jaýy aǵa sultan Musame aradaǵy talas – tartystan týǵan. Máselen: «Shormanǵa», «Buzaý jyry», «Arap batyr», «Boz torǵaı», «Sursha qyz», «Gaýhar qyz», «Kedeıler», «Uly taý», «Baıan aýyl» sıaqty birsypyra ánderi osy aıtylǵandardyń aıǵaǵy bola alady.

Aıta ketetin bir jaı Jaıaý Musanyń keıbir ánderin árkim ártúrli aıtady. Mysaly: «Aq sısa» , «Aýlaý» , «Kók arshyn», «Kúlbaı baı» , «Sapar» sıaqty ánderin notaǵa jazdyryp Aqmolalyq áshi – keshegi Qosymjan Babakov marhumnyń oryndaýynyn Qarqaraly ánshileri : Qýan Lekrov pe Júsipbek Elebekovtyń aıtýlarynda biraz ózgeshelikteri brlyǵy baıqalady.

Osyǵan qaraǵanda, ár jerdiń ánshileri ózderiniń úırenýinshe aıtyp ketkenge uqsaıdy. Biraq, bul jınaqqa sol ánderdiń túrli varıanttary berilip otyr.

Án melodıalarynyń ózgeshelikteri sıaqty onyń óleńderiniń sózderinde de ózgerister kezdesedi. Mysaly «Aq sısa» ánin bireýler :

Úsh júzge atym málim Jaıaý Musa,

Júrmeıdi kimder jaıaý zorlyq qylsa.

Attydan jaıaý júrip kek alamyn.

Jigitter, shamań kelse maǵan usta. –

Dese, bireýleri:

Aq sısa, qyzyl sısa, sısa – sısa,

Qalmaıdy kimder jaıaý zorlyq qylsa,

Shormannyń Mustafasy atymdy alyp,

Atandym sol sebepten Jaıaý Musa. –

Dep aıtyp júr. Sondaı – aq:

Darıǵa, ish kúıedi zorlyǵyna

Sendi ǵoı mal basynyń moldyǵyna.

Qorqamyn taǵy dúre soǵa ma dep.

Sonda da shydamaımyn qorlyǵyna

Deıtin óleńi «Aq sısa» áninde de, «Haýloý» áninde de aıtylyp keledi. Sondyqtan bul jınaqta osy ánderdiń mazmunyna qaraı sózderi de ekshelep alynady.

Al , endi án teksteriniń  uqsastyq jaǵyna kelsek, mynandaı jaıdy kóremiz:

Jaıaý Musanyń «Ándıjan» deıtin ániniń 1 – shýmaǵynda:

İshýge osy jaqtan shaı tappadym,

Qaıteıin, shirkin kóńil jaı tappadyń

Juldyzǵa aspandaǵy qolym sermep,

Torydaı jaýyr bolǵan qaıqaqtadym. –

Deıtin tórt jol «Gaýhar qyz» atty áninde aıtylady. Al, osy ánderdiń qaıyrmasyndaǵy sózder de óte uqsas keledi. Mine bul jaǵdaılardyń  bári de ándi oryndaýshylardyń áýelde shala – sharpy úırenýleri saldarynan týǵan kemshilikter bolýǵa tıis.

Jaıaý Musa án tekstirinen basqa da kóptegen óleńder jazǵan kórinedi. Onyń 1880 jyldar qarsańynda jazǵan 60 betteı qoljazbasyn  Qazaq SSR Ǵylym akademıasynyń  ekspedısıasy 1955 jyly Qazaq ýnıversıtetiniń arhıvinen tapqan. Bul eńbekterin ol ózi Qazanǵa baryp turǵan kezinde tapsyrǵan bolý kerek.

Sondaı – aq taǵy da. Birsypyra óleńderin óziniń basaly Salyq 1955 jyly Qazaqstannyń Ǵylym akademıasyna ákelip tapsyrǵan bolatyn. Onyń ishide aqynnyń Qytaı eliniń bolashaǵyn boljaǵandaı «Qytaı eline sálem» deıtin óleńi bar.

Ústem tappen aralaryndaǵy óshpendilik ómir boıyna sozylǵan. Jaıaý Musa Oktábr tańy atqannan keıin – aq beldesken ata jaýynan aıaýsyz ketip, ańsaǵan armanynan jetedi. Burynǵy han-sultandardan kórgen qyspaqtaryn edi olardyń óz aldaryna keltiredi.

1928 jyly el ishindegi iri baılardy konfesqasıalap, mal – múlikterin qaznaǵa alý jumysyna basshylyq etedi.

Kúresker kompozıtor, daryndy ánshi, jyrshy Jaıaý Musa 1929 jyly 94 jasynda óziniń týyp – ósken jerinde qaıtys bolady.

Onyń ózinen sońǵy urpaqtaryna qaldyryp ketken mýzykalyq asyl muralary osy kúnge deıin eskirmeı el aýzyda aıtylyp keledi jáne aıtyla bermek.

---