InfoHub Logo

OQO Shardara aýdany Shardara qalasy
№16 kolej
E-45 top stýdenti Ámirqul Nurǵalı Dýısenbaıuly
Jetekshisi: E-45 toptyń óndiristik oqytý sheberi Alıpov Qalmahan

A klasy, oǵan birińǵaı energıa júıesine qosylmaǵan JEQ kiredi. Qoldanylýyna baılanysty, mundaı JEQ ádette úlken emes akýmýlátorlaýshy qondyrǵylardan turady (elektroakkýmýlátorlaýshy). Shyǵys kerneýiniń jıiligi, erejege sáıkes, turaqtandyrylmaǵan. Kóbinese olar jaryqtandyrýda, belgiliq quraldardy elektrmen qorektendirýde jáne baılanys quraldarynda paıdalanylady. Mundaı JEQ qýattylyǵy 5 – 10 kVt-tan aspaıdy.

V klasy, olardyń qýaty jeli qýatymen ólshemdes. Mundaı JEQ, erejege sáıkes, tabıǵı bógetteri bar negizgi energıa júıesinen ajyratylǵan, jeke aýdandardyń energıa júıesiniń lokaldy quramyna kiredi. Bul jaǵdaıda eń únemdisi dızeldi elektr beketi bar JEQ  aralas qoldaný bolyp tabylady. JEQ dızeldi otty únemdeý quraly retinde qarastyrylady. Mundaı júıelerde shyǵys kerneýiniń parametrleri jetkilikti turaqty. V klasynyń júıelerinde eń tıimdisi, sýtekti akýmýlátorlar jáne kishirek gıdroakkýmýlátorly beketter túrindegi, úlen akkýmýlatorly qondyrǵylar men ǵımarattardy  paıdalaný bolyp tabylady.

S klasy. Jeli qýaty JEQ bekitken qýattan aıtarlyqtaı artyq. Mundaı JEQ júıeli jelenergetıkasyna kiredi. Olar úlken aýdan nemese tipten memlekettiń energetıkalyq tepe-teńdiginiń kúıine áser ete alady. V klasynda JEQ bekitilgen 100 kVt –tan bastap birneshe megavattqa deıin paıdalaný durysyraq. Bul jaǵdaıda geometrıalyq ólshemderimen baılanysty máseleler qıyndaı túsedi, mehanıkalyq bólshekteriniń shıeleniske jumys rejımderi júzege asady.

Qoldanylatyn jel qozǵaltqyshtar túrlerine baılanysty generatorlar kelesi kategorıalarǵa bólinedi:

- Qanatty – kóldeneń aınalý osti jel qozǵaltqyshy. Qanatty jel qozǵaltqyshtary qalaqshalar sanymen erekshelenedi, 1.1- sýret.

- Aınalmaly – tik aınalý osti jel qozǵaltqyshy. Olar ortogonaldy jáne qalaqshaly jeld qozǵaltqyshtary dep bólinedi.

a) Qanattylar

Qanatty jelqozǵaltqyshyna avtomattyq aınalý bilik qurylǵysy qajet ol  aýa aǵyny qalaqty-qanatty jazyqtyqqa perpendıkýlár bolǵan kezde joǵary senimdilikke jetedi. Osy maqsatpen qanat-stabılızator qoldanylady.  Qanatty jelqozǵaltqyshynyń taralýy onyń aınalý jyldamdyǵymen túsindiriledi. Olar elektr toǵy generatorymen mýltıprıkatorsyz qosyla alady. Qanatty jelqozǵaltqyshyń aınalý jyldamdyǵy qanat sanyna keri proporsınal, sondyqtan qalaq sany 3 ten kóp agregattar qoldanylmaıdy. Aınalý jyldamdyǵy jáne jasalý ońaılyǵy qanatty jelqozǵaltqyshtyń keń taralýyn qamtamasyz etedi.

Sýret 1.1 – Qalaqtarynyń sany ár túrli jel dvıgatelderi.

 

b) Aınalmaly

Aerodınamıkanyń ártúrliligi aınalmaly qondyrǵylarǵa dástúrli jel qozǵaltqyshtarymen salystyrǵanda artyqshylyq beredi. Jel jyldamdyǵy artqan saıyn olar tartylys kúshin ulǵaıtady, sodan keıin aınalý jyldamdyǵy qalypqa keledi. Aınalmaly jelqozǵaltqyshtary aqyryn júredi jáne ol qarapaıym elektrlik sulbalardy qoldanýǵa múmkindik beredi, mysaly, asınhrondy qozǵaltqyshtarda kenetten jel soqqysy bolǵan kezinde apatty qaýip qatersiz aldyn alý. Aqyryn júrýshilik bir shekteýlik talap qoıady- az aınalymda jumys jasaıtyn kóp polústi generator qoldaný. Bundaı generatorlar keń etek jaımaǵan, al redýktor joǵarylatqysh mýltıplıkatorlardy qoldaný tıimsiz sebebi sońǵylarynyń  PÁK-i tómen. Karýseldik qurylymnyń taǵy bir mańyzdy artyqshylyǵy onyń qosymsha aıla-tásildersiz «jeldiń qaıdan soqqanyn» baqylap otyrýy,  ol alasa aǵyndarǵa tán. Onyń qurylymy jelqozǵaltqyshyn qosqan kezde maksımaldyq momentti qamtamasyz etedi jáne jumys prosesi kezinde maksımaldyq aınalý jyldamdyǵyn avtomatty túrde qalypqa keltiredi. Júkteme artqan saıyn aınalý jyldamdyǵy tómendeıdi jáne aınalý momenti toqtaǵanǵa deıin artady.

S) Ortogonaldyq

Ortogonaldyq jelagregattary, mamandardyń boljaýy boıynsha, úlken energetıkaǵa keleshegi bar. Olardyń qoldanylýynyń negizgi qıynshylyǵy iske qosý problemasy.  Aldymen oǵan energıa ákelý kerek- bosatý kerek jáne arnaıy aerodınamıkalyq parametrlerge deıin aparý kerek,sodan keıin ol ózi qozǵaltqysh rejıminen generator rejımine aýysady. Qýatty suryptaý jel jyldamdyǵy 5 m/s bolǵan kezde bastalady, al nomınaldyq qýat 14-16 m/s bolǵan kezde jetedi. Jel qondyrǵylarynyń  aldyn ala esepteýleri olardyń qoldanylýyn  50-den 20000kVt aralyqta qarastyrady. 2000kVt  realısik qondyrǵylarda saqına dıametri 80 m-di quraıdy, olar arqyly qanattar qozǵalady. Qýatty jelqozǵaltqyshtardyń mólsherleri joǵary. Alaıda kishilerimende isteýge bolady, ol úshin sanmen alý kerek  mólshermen emes. Árbir elektrgeneratordy jeke túrlendirgishpen jabdyqtaý arqyly generatorlar óndiretin shyǵystyq qýatty qosýǵa bolady. Bul jaǵdaıda jelqondyrǵysynyń senimdiligi jáne saqtalǵyshtyǵy artady.

Joǵaryda aıtylǵandardan basqa  jıi qoldanylatyn elektrlik mashınalardyń qoldaný tıpine baılanysty klassıfıkasıasy. Sýret-1.2.

Sýret 1.2- Elektrlik mashınalardyń qoldaný tıpine baılanysty klassıfıkasıasy.

Jelgeneratorlarynyń qoldanylý dıapazony óte keń. Ertede jel dıirmenderin qurý úshin aýa massasynyń qozǵalys energıasyn paıdalanǵan. Qazirgi kezde bundaı varıantty qoldaný sırek kezdesedi. Jelqozǵaltqyshyn qoldaný tıimdirek bolyp tabylady, mysaly sý aıdaý úshin. Azǵantaı jel dıirmeni álsiz jel kezindede skavıjanadan nemese qudyqtan 30-50 l sýdy 1saǵatta kótere alady.

Alaıda jelgeneratorlaryn qoldanýdyń tıimdi joly  elektr energıasyn alý bolyp tabylady.

Stasıonarlyq jel elektrstansıalary shaǵyn óndiristik nysany nemese turǵyn úıdi túgeldeı elektrlik qorektendirýmen qamtamasyz etedi, ol úshin akýmýlátorlyq batareıalardyń qajetti elektrlik energıasyn jınaý kerek, bul jel bolmaǵan kezde qoldanylady.

Qoldanylǵan ádebıetter tizimi

1. Kazahstanskaıa elektroenergetıcheskaıa asosıasıa. Komıtet po Vozobnovláemym Istochnıkam Energıı windenergy.kz
2. Programma po razvıtıý elektroenergetıkı Respýblıkı Kazahstan na 2010 – 2014 gody.
3. Nasıonalnaıa Programma razvıtıa vetroenergetıkı v Respýblıke Kazahstan do 2015g. s perspektıvoı do 2024g.
4. Shefter Ia.I, Ispolzovanıe energıı vetra. 2-e ızd. pererab. ı dop. M.: Energoızdat, 2013. 200 s.
5. Bets A. Energıa vetra ı eó ıspolzovanıe posredstvom vetrányh dvıgateleı: Per. s nem. / Pod red. D.M. Belenkogo. Harkov, 2013. 53.
6. Trofımov A., Marınýshkın B., K generalnoı sqeme razvıtıa vetroenergetıkı Kazahstana. M.: Jýrnal «Energetıka», Almaty. 2012.
7. Plan deıstvıı po razvıtıý álternatıvnyh ı vozobnovláemyh ıstochnıkov energıı v Respýblıke Kazahstan v 2013-2020g.g., Samrýk-zelenyı.
8.Ǵalamtor jelisi https://kk.wikipedia

---