InfoHub Logo

         Burynǵy ýaqytta bir Shora batyr degen bopty deıdi. Bul Shora batyr ózi baı eken, ózi mergen eken, ózi sondaı saýyq quryp júretin adam eken. Biraq ta basqa kishkene tapshy bolsa kerek. Bul adam jylyna, ıa bolmasa, eki jylda bir ret ylǵı mergendikpen saýyq quryp, birneshe joldasymen el barmaǵan, jurt barmaǵan jerge ketedi eken. Toǵaıǵa, taýǵa baryp ań aýlap, bir aı, eki aı, bolmasa, úsh aıǵa deıin dalada júrip qaıtady eken.

         Sol bir ýaqyttarda Shora batyr janyna bir jeti joldasyn ertip alady da birneshe kúnshilik jerge ketedi. Azyq-túligin, tósek-ornyn alyp sol jerge barady. Baryp ań aýlaıdy, jatady. Saýyq quryp júrgen kezinde, bir tún ishinde, ózi uıyqtaǵaly jatqanda joldas-jorasyna Shora batyr aıtady:

         — Áı, osy jerde kisi kıik degen kıik bar, ıa bolmasa jeztyrnaq bar, osy jeztyrnaqty men bala kezimde estýshi edim, sol jeztyrnaqtyń osy jerde uqym-tuqymy bar dep estýshi edim, sol kelip qalar, osydan qaýiptenip júrińder, – deıdi.

         — Oý, bul qaı ýaqytta keledi? – deıdi jańaǵy joldas-jorasy. Ózderi de qorqatyn bolsa kerek. «Qaıtaıyq, Shora batyr, jeztyrnaq kelip, bir kúni túgel óltirip keter» – dep qaýiptenedi joldastary.

         Sóıtse, jeztyrnaqtyń kelip júrgenin joldastary kórmeı, biraq bir kúni Shora batyrdyń óziniń kózi shalsa kerek. Bir kúni keshke jýyq et pisirip, otty jaǵyp otyryp:

         — Endi biraz kúnde qaıtamyz, jigitter. Ana jerde, myna jerde jaqsy ańdardyń terisi bar, onyń barlyǵyn jınaıyq, el-jurtqa qaıtalyq. Biz kelgeli talaı ýaqyt boldy, – dep, joldas-jorasyna habarlap otyrǵan kezde, bir áıel adam aıdalada, toǵaıdyń ishinde, jańaǵy tamaq iship otyrǵan kisilerdiń qasyna keledi.

         — Óı, bul ne qylǵan adamsyń? Kel, beri shyq! – dep Shora batyr munyń jeztyrnaq ekenin biledi. Ádeıi bulardy ańdyp kelgenin Shora batyr bilip, óziniń pyshaǵymen et kesip beredi álgi jeztyrnaqqa. Etti jep otyrǵanda Shora batyr jeztyrnaqty ejelden biletinin úlken adamdarǵa, joldastaryna aıtpaıyn, onyń tamaǵyn kóreıin dep, jańaǵy pyshaqtyń ushyna etti iledi de:

         — Má, myna etti je! – dep jeztyrnaqqa beredi. Sóıtse, jeńinen saýsaqtaryn kórsetpeı, jeztyrnaq etti alady da aýzyna salyp, qaıtadan jeńimen qolyn jabady. Sóıtse, Shora batyr jańaǵy pyshaqtyń ushyna shanshyp bergen maıyn shópke súrtetin kórinedi. Sóıtse, jeztyrnaq aıtady:

         — Iá, siz maıdy shópke nege súrtesiz? – deıdi de sonymen teris aınalyp jóneledi.

         Sonan keıin jańaǵy jeti joldasy esi shyǵyp ketedi.

         — Oıbaı, bul endi bále boldy, bárimizdi qyratyn boldy! Áneýkúnnen beri keteıik dep edik! – dep Shora batyrǵa renjıdi.

         — Joq, muny biz alamyz, munan biz ólmeımiz! Bul jeztyrnaqtyń osynda ákesi de bar. Bular birneshe adam. Muny baıaǵyda ákemiz, sheshemiz aıtatyn, endi mine, aıtqandy kózben kórdik, – dep, Shora batyr joldas-jorasynyń kóńilderin jubatady. Shora batyr joldastaryna aqyl aıtady.

         — Munan endi biz ólmeıik, senderge men bylaı ádis aıtaıyn, sender, myna árqaısymyz otyrǵan jeti tomarsha qaraǵaıǵa kıimimizdi kıgizeıik, bórkimizdi kıgizeıik, belbeýimizdi baılaıyq beline, qaraǵaıdyń basyna shyǵyp keteıik. Bul birazdan keıin bizdi uıyqtady dep ańdyp júrip, aqyry keledi, ol qazir bizdi kórip tur bir jerde, – deıdi.

         Sóıtip, joldastary tamaǵyn iship alyp, attaryn basqa jerge aparyp qoıyp, jańaǵydaı istep, Shora batyrdyń aqyly boıynsha tomarshyqtaryna shapandaryn kıgizip, bórikterin kıgizip, belbeýlerimen býyp adam etip qoıady da ortasyna dáý etip ot jaǵyp, álgiler, áıteýir, oq jetetin alystaý-alystaý jerge qaraǵaıdyń basyna shyǵady da otyrady. Sol birazdan keıin, jarym túnnen asqannan keıin jeztyrnaq keledi de ana tomarshyqty bir ustap, kindigimen shanshıdy, mynasyn bir ustap bir shanshıdy, jeteýin birdeı túk qoımaı tomarshyqtardy laqtyryp-laqtyryp tastaıdy da: «Bular qaıda ketti eken?» – dep, adamdardy tappaı, ottyń qasyna kelip otyrady.

         Onyń aldynda Shora batyr aıtqan:

         — «Eshqaısyń ol adamdy mensiz atpańdar! Sender men aıtqan ýaqytta atyńdar», – dep eskertken bolatyn.

         Jańaǵy ottyń basyna kelip aspanǵa qarap, ary-beri qarap turǵanda Shora batyr atady. Atqanda-aq keýde sheninen tıse kerek, álgi jyǵylady. Jyǵylǵanda jeti joldasy jeti ret atyp qapty. Joldastarymen túnimenen janyna kelmeı, «bul ólgen joq», – dep atyp, páre-páresin shyǵaryp, tań ata jeztyrnaqqa kelse, kindigi kádimgideı, osy, eki-úsh qarys bolat bolady eken, tyrnaǵynyń bári bolat bolady eken. Ústine salǵan óńkeı sólkebaı altyn menen kúmis shashbaýy. Munyń bárin alady da Shora batyr biraz kúnnen keıin, «Bul jerden qaıtaıyq», – deıdi.

         — Al, bizdiń jolymyz bolmady. Munyń endi ákesi bar dep edi, taǵy birdeńeleri bolady deýshi edi. Biraq tuqymy eki-úshten aspaıdy, – dep joldas-jorasyna aqyl aıtady da jaqsy ańdardyń, jaqsy kıikterdiń keptirgen teri-tersegin artyp alyp, elge qaıtady.

         Elge qaıtyp kele jatsa, bir japan dalada, adam balasynyń ıisi joq bir taýdyń ishinde kádimgideı aq narǵa mingen, tap mańdaıynda bir kózi bar bir adam aıqaıdy salady:

         — Meniń urqym-tuqymymdy, Shora batyr, sen qurtyp ediń. Sol jeztyrnaqtyń ákesi jalǵyz kózdi áýlıe degen men bolamyn! –dep aıqaı salady.

         Al, endi álgi nar túıesimen shý dese, ol atqa da jetkizbeıdi, esh nársege de jetkizbeıdi eken. Aldynda eki myńdaı qoıy bar eken. Shora batyrdy jeti joldasymen qoıdyń ishine salady da aıdap alady.

         — Endi bárińdi men jeımin, endi menen tiri ketpeısińder, qoımen birge qamaımyn, – deıdi

         Qoımen birge keshke jýyq aıdap keledi. Jańaǵy adamdardyń úreıi ushady, sonymen, jeti qabat temir qoraǵa at-matymen barlyǵyn aıdap kirgizip, syrtyna qulyp salyp, onyń ishinde jeti qabat temir úıi bar eken deıdi, sol temir úıge Shora batyrdy jeti joldasymen kirgizip, ózi birge kiredi. Shora batyrǵa aıtady:

         — Al, Shora batyr, sen menen qutylmaısyń, biraq seni eń aqyrynda jeımin. Osy az kún boldy, meniń úlken qyzymdy sen byt-shytyn shyǵaryp, sonyń sólkebaıyn barlyq kindigindegi, qolyndaǵy búkil taǵyp júrgen shashbaýyn, boıyndaǵy jaqsy asyl nársesin alyp bara jatyrsyń. Osyny men saǵan qaıta kórsetemin. Sen aldymenen... Mine, myna dáý qazan, – deıdi. Qazanǵa qarasa, kádimgideı bir adam emes, on adamnyń basy sıatyndaı dáý qazan bolady eken.

         — Sol qazanǵa myna bir joldasyńdy qazir meniń kózimshe soıǵyn, sony ana qazanǵa sal, biraq qanyn, ishinde jynyn – bárin myna tabaqqa quıasyń, men qazir ishem, – deıdi.

         Amalsyzdan, endi báribir qolǵa tústi, eshqandan qarý joq, bárin alyp qoıǵan. Shora batyr pyshaqty alady da janaǵy bir joldasynyń basyn kesip, legenge tosyp, qanyn, jynyn beredi. Jalǵyz kózdi áýlıe iship alady. İship alady da Shora batyrǵa aıtady:

         — Meniń kóseýim - anaý, – deıdi.

         Kóseýin qarasa, kádimgi eki-úsh qulash súımen temir bolady eken, qysqashynyń ózi sol. Odan qashyp qutyla ma?

         — Men jatamyn, jatqanda men kózimdi jumsam – uıyqtamaǵanym, jumbasam – uıyqtaǵanym, – deıdi.

         Shora batyr:

         «Á, munyń kózi ashyq jatady», – eken dep, joldasynyń etin qaınata beredi, qaınata beredi.

         Sóıtip, bir-eki joldasy qalǵansha, kúnde soıyp jeıdi, kúnde soıyp jeıdi, bir-eki joldasy ǵana qalǵanda:

         — Buǵan endi bir aıla istemesek, bizdi túk qoımaıtyn boldy, – deıdi. Onyń arasynda: «Endi janǵa-jan», – deıdi de, «aqyry ólim eken» deıdi de, jańaǵy qysqash jasap júrgen úlken súımen temirin otqa salyp qoıady. Ol qyp-qyzyl bolady. Ol ýaqytta jańaǵy Jalǵyz kózdi áýlıe shalqasynan túsip qor-qor etip uıyqtap jatady, kózi jumylmaıdy eken. Osy kezde Shora batyr:

         — Aqyry óldim. Óldim, – deıdi de Jalǵyz kózdiń taq kóziniń ortasynan súımen temirmen peredi de qalady. Sóıtse, súımen temir jalǵyz kózin tesip, jelkesinen shyǵady. Sonda da jańaǵy Jalǵyz kózdi qý ólgisi kelmeı; «Ýh!» – dep dem alǵanda, Shora batyr sol tútin shyǵyp jatqan jerden eki joldasymen dalaǵa shyǵady sonyń demimen. Esik ashylmaıdy, óıtkeni kilti Jalǵyz kózdiń qaltasynda. «Jalǵyz kózden qutyldyq pa», – dep dalaǵa shyǵyp: «Endi ne isteımiz?» – dep, onyń syrtynda jeti qabat temir qora bar, sol qoradan shyǵa almaı júrgende, bir ýaqytta Jalǵyz kózdi:

         — Shora batyr, Shora batyr! Tirisiń be? Aqyry men seni jeımin, myna qoradan sen shyǵa almaısyń, bir-eki joldasyńmen qaldyń. Seniń qanyńdy ishpeı men tegi qoımaımyn, – deıdi de búkil qoılaryn darbazasyn ashyp, maldy sanap, «yrılap» dalaǵa shyǵara bastaıdy.

         Sonda jańaǵy eki myń qoıdy bastap júrgen birneshe serke, eshkileri bolady, tekesi bolady. Dalaǵa shyqqannan keıin, jańaǵy: «Serke bastashy, basta» – dep álgi ýaqytta Jalǵyz kóz serkeshti aıǵaılaıdy, serkesh bastaıdy. Shora batyrdyń ádisi sol: serkeshti soıyp, ishine ózi serke bolyp kirip alady da: «Al, serkeshim, bastashy, basta!» – dep aıqaılaǵanda, serke bop Shora batyr dalaǵa shyǵyp ketipti. Sonda dalada turyp Shora batyr aıqaılapty:

         — Sen nemene, qoıyńdy sanap otyrsyń? Mine, men dalaǵa shyǵyp kettim. Jańaǵy serkeniń ishine kirip alǵan men bolatynmyn! – depti. Sóıtse:

         — Aqyry men endi óldim, myna meniń múlkimdi alǵyn, meni endi atyp ketkin, men endi adam bolmaımyn. Endi meniń bir tuqymym bar. Sol tuqymymnan saǵan jeter, – deıdi. Sóıtkende Shora:

         — Meniń joldastarymdy túk qoımaı túgel qany men jynyna sheıin iship-jep qoıdyń, óldiń endi. Seniń malyńdy qarǵa-quzǵyn jesin! Sen óziń de qurttap ól! – dep, Shora batyr joldastarymen eline qaıtady.

         Eline qaıtyp keledi, ol kelgenshe eki-úsh jyl ótip ketse kerek. Úıine kelgende «Shora batyr keldi, aman-esen keldi» – dep toı jasaıdy.

         Sol kezde Shora batyrdyń jalǵyz qyzy bar eken, sol boıjetip qalǵan kezi eken. Ony endi ózi sıaqty batyrǵa uzatypty. Sondaı uzatqan kezinde, Shora batyrda ne joq, bári bar, sóıtse Shora batyrdyń qyzy:

         — Jeztyrnaq qyzdyń alqasyn maǵan jasamasa, men rıza emespin, men barmaımyn. Toıyn jasasa, jasaı bersin, sonyń zatyn maǵan jabdyqtamasa, barmaımyn! – dep otyryp alady.

         Qyzynyń otyz kún oıyn, qyryq kún toıyn jasap otyrǵan kezinde ákesine jańaǵydaı qyzynyń habary keledi. Ákesi:

         — Bolmaıdy, balam, onyń endi bir tuqymy bar. Ol bul alqany, bul sólkebaıdy, bul jabdyqty izdeıdi qaıtse de. Bunyń ıisi olardyń murnynda, ajalyńa serik bolasyń, qaraǵym, qoı! – dese de jalǵyz qyzy bolmaıdy. Amal ne, el bop, jurt bop ákesinen jańaǵy jeztyrnaqtyń búkil alqa-sólkebaılaryn qyzyna jasatady.

         Qyzy, sonymen kúıeýge shyǵady, ketedi. Eki-úsh jyl ótedi. Qyz barǵan aýyl baı eken. Jazda jaılaýǵa shyǵady. Qyryq otaý tigip, jaılaýǵa aparyp, bir jazyqqa qondyrady balasy men kelinin. Sóıtse, bir kúnder bolǵanda, Shora batyrdyń qyzy túk uıqysy kelmeıdi, túnimen tańdy atyryp shyǵady. Kúıeýi jylqyǵa ketip qalady, aýylda óńkeı áıel qalady.

         Bir kúni dalaǵa shyǵyp, sol jarym tún aýǵanda qarasa, ana úıdi de shaqyrlatyp kele jatqan bir adam deıdi, myna úıdi de shaqyrlatyp kele jatqan bir adam deıdi, shash degen jaıylyp ketken deıdi.

         — Meniń sińilimniń ıisi qaıdan shyǵady, osy aýyldan shyǵady! – dep, jańaǵy jeztyrnaqtyń ekinshi sińilisi bolsa kerek, sol búkil aýyldy qyryp-joıyp kele jatqanda, týra Shora batyrdyń qyzynyń úıine keledi. Úıine kelgende, Shora batyrdyń qyzynan es ketedi. Sóıtse, shańyraqta keptirilgen eshkiniń sany tur eken, odan basqa úıde myltyq ta joq, esh nárse joq eken. Kúıeýi ańshylyq isteımin dep bárin alyp jylqyǵa ketip qalǵan eken. Shora batyrdyń qyzy basqa eshteńeni almaıdy, jańaǵy qatyp qalǵan súri bop qalǵan sandy alady da, qazaq úıdiń esik aǵashyn betine ustaıdy da, tura qalady. Otty kúlmen kómip qoıady, jańaǵy úıdiń ishi qarańǵy, jeztyrnaqtyń qyzy kirip keledi de:

         — Ýh, meniń shyraǵymnyń alqasy osy úıde eken ǵoı! – deıdi de, júgirip barady da, onyń bolat kindigi bar, onyń da jez tyrnaǵy bar, tósekti baryp qarsh-qursh etkizip bir shanshıdy da, qolymen byt-shytyn shyǵaryp, ýqalap-ýqalap laqtyryp jiberip, úıde adam joǵyn bilip, endi otty tamyzyp jańaǵy sólkeni, alqany izdeıin dep eńkeıip kep otty úrlep jatqanda, Shora batyrdyń qyzy: «endi óldim-óldim, aqyry men óledi ekenmin», – dep, jańaǵy qatyp qalǵan sanmen Jalǵyz kózdiń qyzynyń basyn otqa kirgizip ura beredi, ura beredi, ura beredi. Janyp turǵan otqa jeztyrnaqtyń basy kirip ketedi. Bir jaǵynan qoryqqandyq, bir jaǵynan esi shyǵyp ketkendik, tańǵa deıin uryp shyǵypty. Erteń erte qarasa, jańaǵy aýyldaǵy qyryq otaýdan bes-alty otaý ǵana qalǵan, sonyń adamdarynyń qalǵanynyń bárin óltirip ketipti.

         Erteń erte jylqydan Shora batyrdyń qyzynyń kúıeýi keledi, kórshileri keledi. Barlyǵynyń úıinde eshteńe joq, úıin qıratyp tastaǵan, ishindegi áıelderi ólip jatyr, bala-shaǵasy ólip jatyr.

         Barlyǵy el bolyp, jurt bolyp jınalyp elge, jurtqa habar aıtyp, «osylaı-osylaı boldy» dep, talaı el adamdarynan aıyrylady. Sonan Shora batyrdyń qyzy jańaǵy jeztyrnaqtyń úshinshi qyzyn óltirip, sonan keıin jaryqqa shyǵypty deıdi.

         Sóıtip, jeztyrnaqtardyń ajaly osy Shora batyrdan jáne qyzynan bolypty deıdi. Shora batyr qaıta elin jınap, jurtyn jınap, qyzynyń kúıeýiniń áke-sheshesin shaqyryp, qaıta toı jasap, baqytty ómir súripti.

---