InfoHub Logo

Ataqty saıatshy Áýkeńniń áńgimesin estigenińiz bar ma? Eger ony estimeseńiz, bul keń dúnıeden tas qulaq kettim deńiz. Sonaý bir Uly Otan soǵysy jyldarynda búkil Almaty artıseri bolyp, eki ógiz arbamen Kegenge sapar shekken ǵoı. «Qudaı bererinde aspannan kúlshe túsedi» degen, shamasy, ras bolý kerek, osy joly Áýkeń erekshe oljaly bolyp, bir oqpen úsh qoıan atyp alǵan ǵoı. «Jany shyqsyn» deısiz be, aıta kórmeńiz, jany shyqpaı-aq, óz aǵamyz aldymyzda júre bersin. Odan da siz mynany estińiz. Áýkeń meniń Aldabergen naǵashym ekeýi saıatqa bir shyqqanda búkil Qaskeleń ózeniniń eki jaǵalaýyndaǵy jartas pen qorym tastardy mekendegen kekilikti jylqynyń tezeginshe terip, qaptap alǵan ǵoı.

— Oı, aıtady eken-aý!

— Joq, olaı demeńiz, aıtady eken-aý emes, bul jerde «oı, azamat-aı, ustaıdy eken-aý» deńiz.

— Sonymen?

— Mine, jónge jańa keldińiz! Sonymen... Sonymen, esebi, bylaı bolǵan. Áýkeńniń quralaıdy kezge atqan mergen ekenin, bir oqpen úsh qoıan atyp alǵanynan bilesiz. Al meniń Aldabergen naǵashym tizilip ushyp bara jatqan úırekti kólbeı turyp atqanda sol kózinen, oń aıaǵynan tıgizgen ǵoı.

— Qalaı?

— Qalaıy sol, shamasy, «myltyqtyń basylýy kelgende, qulannyń qasynýy kelgen ǵoı» degen bolýy kerek. úırek ushyp bara jatyp, oń aıaǵymen basyn qasymady dep aıta alasyz ba? Ondaı bolatynyn baıaǵy ótken Qulamergen, Qara Qaltaı, Sary Qaltaılardyń bári bilgen.

— Iá, ony qoıa tur da, Áýkeń men álgi Aldabergen naǵashyńnyń kekilik tergenin aıtshy.

Qashanda mergenderdi, saıatshylardyń kóbi-aq malaıaq emes, jelaıaq bolady. «Qulandy da jylandaı kisi atatynyn» biletin bolarsyz. Endeshe Áýkeń anaý-mynaý adam emes, tura

bir ótpen aspandaǵy úırektiń bir kóz, bir aıaǵyn jaralaıtyn Aldabergendi serikke beker qalamaıdy. Demek, Aldekeń de Áýkendeı aqberen bolǵany da.

Saıatqa shyǵardan úsh kún buryn Áýkeń men Aldabergen myna Almatynyń kek bazaryna baryp bir put bıdaı satyp alady.'Bıdaıdy úıge ákelgen soń, soǵystan keıingi dúnıeniń bári qat kez, jalynyp-jalpaıyp kondıter fabrıkasynyń sol kezdegi dırektory Taıberıevten bir lıtr spırtti de attaı qalyp, atandaı surap alyp, bıdaıdy soǵan eki táýlik bóktirip qoıady.

Úshinshi táýlik bolǵanda bir put bıdaıdy, endi onda spırttiń sýdyń salmaǵy qosylǵandyqtan jıyrma kılogrammnan kóp bolmasa az emes, bórtpeńdi arqalap myltyqsyz-sadaqsyz eki saıatshy saıatqa shyǵady. Jolshybaı kez kelgen júk mashınasyna otyryp, Qaskeleńge kelgen soń onda daıyn turǵan at-shanaǵa minip, ózen boılap joǵary tartady.

— Óı, myltyqtaryń qaıda, kekilik atatyn batyrlar? — dep suraıdy Aldabergenniń tanysy Toqaı.

— Myltyqpen árkim-aq kekilik atyp alady. Al biz qan shyǵarmaı tiri kúıinde ustaımyz,— dep jaýap beredi Aldabergen.

— Ne deıdi, myna bar bolǵyrlar,— dep tanaýy astynan Toqaı mińgir etedi de otyra beredi. «Shamasy, tuzaq quratyn shyǵar, tuzaqqa túser ol qyrǵaýyl emes, shil emes, kekilikti tuzaqpen ustaǵandy kim kóripti» dep ishteı oılaıdy da qoldy Toqaı.

Qar qalyń, qus túgil aıaqty ańnyń azyq taýyp jeýi ońaı emes, taý ishi qansha jyly degenmen on bes-jıyrma gradýs sýyq bar bolsa kerek-ti. Qarager at jegilgen jalǵyz attyq shananyń artyna teris qarap otyrǵan Aldabergen men Áýbákir ekeýi taýǵa kirisimen jolshybaı joldyń eki jaǵyna bórtken bıdaıdy azdan-azdan shashyp otyrady. Sóıtip olar saıdy erlep Qıqym ýtas órtep, ák alatyn jerge deıin baryp, toqtaıdy. Joldaǵy jalǵyz úı qoryqshynyń úıine de túspeı ketedi, Sol jerde at aıaldatyp, sondaǵy júmysshy Imanáliniń úıinen bir shaı iship bolǵansha kún ekindige de taıanyp, «toqty toımas, shómish keppes» qystyń qysqa kúni de ótip bara jatady.

Saıatshylar qaıtýǵa asyǵady. Muny bilgen Toqaı:

— Aý, batyrlar-aý, álgi aýlaıtyn kekilikteriń qaıda?— deıdi, bulardy keketip.

— Kekilikti áli terip úlgermeısiz!— deıdi Áýkeń Toqaı shalǵa.

Toqaı shal bular berekesiz, ánsheıin bir shaldy-quıly adamdar boldy deıdi de qoıady.

Sonymen Toqaı atty buryp qaıtar jolǵa salady. Eki saıatshy qoldarynda eki qap, at shananyń aldyna túsedi de, jaıaýlap júredi. Toqaı bulardyń bul qylyǵyna tańdanǵanmen úndeı qoımaıdy. Tańdanbaı qaıtsyn, joǵary bara jataqqa jaıaýlasa bir sári, at tarta almady, aýyr bolmasyn desin, al yldı tómen shanaǵa otyrmaǵanyna jol bolsyn! Sálden ^ keıin-aq Toqaıdyń qyzyqqa batqanyn kórseńiz!

Ýtas órtegen jerden bir shaqyrym uzap shyqqannan sen-aq jolda jatqan kekilikterdi eki saıatshy tezekshe tere bastaıdy. Áne jerde de qulap jatqan kekilik, myna jerde de kekilik, eki qap tola bastaǵan soń, olardy shanaǵa salyp, jolda etegine jylqynyń tezegin tergen eski aýyldyń áıelderinshe eki saıatshy tondarynyń etegine salyp ala beredi. Osylardiki ras pa, ótirik pe degen Toqaı shanany toqtata salyp baryp kórse, shynymen-aq kádimgi ózi biletin, jazdygúni jıyrma-otyz balapandy bir-aq ertip júretin ala qanat kekilik. Kekilikti Toqaı da biletin. Kekilik jumyrtqasyn jıyp baspaıtyn qus. Ol týady da, burynǵysymen qosyp, jumyrtqasyn kúnde shaıqap, kúni jetkenin shetinen shyǵara beredi. Sondyqtan da onyń aldyńǵy balapany ushýǵa jaraǵanda, artqysy qabyǵynan jańa shyǵyp jatady.

Toqaı kekilikti ustap kórdi. Bylq-sylq etedi. Kekiliktiń jany bar sıaqty, dúrsildep júregi soǵyp turǵanyn baıqaıdy. «Oıpyrmaı, mynalardyń qusty dýalaıtyn bir pálesi bar shyǵar, mundaı jádigóılermen beker-aq joldas boldym-aý»,— dep ózine-ózi renjıdi. Bulardy tastap ketip qalaıyn dese, jasynan biletin Aldabergennen uıalady. Onyń ústine aspandaǵy qusty dýalap, jerge túsirip, tezekshe terip alyp júrgen adamdarǵa, jerde, eki aıaǵymen jer basyp júrgen, sharýa shal Toqaı qıyn bolyp pa, ketip bara jatqan jerinen kótkenshektetip júrgizip muny qaıtaryp keler bolsa, onda bul ras masqara bolmas pa! Osyny oılaǵan Toqaı shanaǵa qaıtyp keledi de, qargerdi erkimen ǵana aıańdatyp júrip otyrady.

Qaskeleń saıynyń aýzyna bular jaqyndaǵanda eki qap tolyp, endigi terilgen kekilikti Toqaıdyń tulybyna orady. Saı aýzyna jetkende eki saıatshynyń tondaryn da shananyń ústine tósep, kekilikti olarǵa da saldy. Bir kezderi qarager yldıǵa bolsa da shanany zorǵa tartyp, at qara sýǵa túsip terledi. Sóıtse, osydan buryn úsh kún boıy qar jaýyp tamaq taýyp jeı almaǵan kekilikter sońǵy kúnderi ylǵı tas jegen eken, sondyqtan qarager tas jegen kekilikterdi tarta almaı qara sýǵa túsip terlegen eken.

Saı aýzyna jetkende kún batyp, ymyrt jabylyp ketti de, baǵana ózderi ókpeletip túspeı ketken qoryqshynyń úıine qonýǵa májbúr boldy. Qashanda qonaq tilep otyratyn qazaqtyń, ásirese jalǵyz úı otyrǵandardyń ádeti. Úı ıesi olardy qushaq jaıyp qarsy aldy.

Kekiliktiń etiniń qýyrǵanyn qýyryp, asatynyn asyp, keshke deıin sýyq sorǵandar lyqıa toıyp, sol úıge jatyp, qatyp uıyqtap qalady.

Túnniń bir shamasynda úıdiń ishi pyryldap-dyryldap, úı ıesiniń esi shyqqan áıeli oıbaılap júr:

— Oıbaı, jer silkinip tur. Oıbaı, úıge pále kirip ketti,— deıdi. Úıdiń ıesi de oıanyp alypty. Eki saıatshy da, Toqaı da bastaryn kóterip, kózderin ýqalasyp, ne bolǵanyn bile almaı otyrady. Úıdiń ishi pyryl, dúril. Bir túrli qaqylyqtaǵan dybys shyǵady. Sóıtse, túnde ishikterge oraǵan kekilikterdiń ústine, eki qaptan da bir-ekiden kekilik alǵan eken de, qaptyń aýzyn baılaýdy umytyp ketipti. Úıde jylynyp, mastyǵy taraǵan kekilikter aýzy bos qaptan shyǵyp alyp, úıdiń ishinde pyryldap jappaı ushyp júr eken. Úıde adamdardy kórgen soń saýyǵyp alǵan kekilikter shoshynyp, ushýyn-qashýyn odan saıyn kóbeıtti. Sóıtip shamdy jaǵyp kóp jibergende úıdiń ishi taýyq qoradaı pyryldaǵan qanat, qanattan ushqan mamyq, yń-jyń, pyr-pyr, dyr-dyr...

Al shynyn aıtsam, Áýkeń men Aldekeńniń saıatshylyǵy Baqaı saıatshylyǵyna qaraǵanda túk emes, onyń janynda bulardiki torǵaımen oınaǵan balalardyń qylyǵyndaı.

— Onyń kim edi, taǵy?

— Ol meniń naǵashym da, jıenim de, qudam da, qudamnyń qudasy da emes, ánsheıin bir qaımana qazaq.

— Eger saıatshylyǵy analardan artyq bolsa, ol da bir tazsha bala deseńshi.

— Olaı deseńiz estimeı-aq qoıyńyz.

— Jo-joq, aıtshy aınalaıyn!

— Meniń naǵashym Aldabergen aspandaǵy tyrnanyń «qaısysyn atyp bereıin» deıtin ataqty mergen bolǵanymen, men oǵan tartpaǵan adammyn. Osy ómirimde qolyma myltyq ustap kórmegen janmyn. Óıtkeni maǵan eki qabat kezinde meniń sheshem búıenge jerik bolypty. Al maldyń jiligin sanap esken qazaq balasysyz, búıenniń qandaı ekenin bilseńiz kerek-ti. Ony úrlep ishine ýyz qatyrǵandy talaı kórdińiz, jup-jumsaq sary ýyzdy tamsana otyryp talaı jedińiz. Sonda búıenkiń ırıgen qısyq ekenin de baıqaǵan bolarsyz. Endeshe meniń nelikten qolyma myltyq ustamaıtynym túsinikti bolýy kerek. O basta sheshem búıenge jerik bolyp, myltyq atsa, ony tımeıtin baıqus jaratqan soń, myltyq meniń ne teńim. Myltyq atyp alystaǵy nysanaǵa tıgizý túgil, álde qalaı ashýlanyp áıelime qolymdy sermegenimde, bir qadam jerde turǵan oǵan tıgize almaı, ekpinimmen ózim jalp ete túskenmin. Sodan jymyp júrgen jaıym bar. Al Baqaıǵa kelseńiz, onyń sheshesi búıenge emes, kózge jerik bolypty. Sondyqtan da bolsa kerek, Baqań kóz kerim jerde turǵan ańdy quıryǵynan atqanda, oǵy burylyp baryp, kózine tóstiń kórinedi...

Sonaý bir jyly ile boılap, Balqash qulap bara jatyp sharshap-shaldyqqan, ábden azyp-tozǵan, kezi shúńireıip ishine kirip ketken jalǵyz jaıaý kele jatqan adamǵa jolyǵa kettim. «Adam balasy sóıleskenshe, jylqy balasy kisineskenshe» degen ǵoı, jón surasyp, jol jaǵasyna ekeýmiz qısaıa jatyp áńgime sherttik.

— Atym Baqaı,— dedi ol.

— Iá, jol bolsyn, Baqa,— deımin men qaýdıyp esip ketken saqal men murtty syılap.

— Áleı bolsyn! Jolbarys qamaýynan qutylyp kele jatqanym,— deıdi ol. Men «qaıdaǵy jolbarys?» degenim joq. Óıtkeni Tájiktiń týlaqtaı jerindegi tıtanyń tumaǵyndaı qoryqta sońǵy jolbarysty bir myń toǵyz júz elý úshinshi jyly kórgen bolsa, qazaqtyń Alataý men Arqanyń, Atyraý men Altaıdyń arasyn alyp jatqan dalıǵan dalasynda jolbarys alpys úshinshi jylǵa deıin kelmedi deýge kimniń aýzy barady. Sonymen Baqańnyń áńgimesin bólmeı, eki qulaǵymdy salpıtyp tyńdaı berdim. Eger bir sezben ony bólip, tipti bir áldeqandaı suraq qoısam, ol áńgime júıesinen aırylyp qalardaı kórip, únsiz qatyp qaldym. Sonymen Baqań áńgimesin soza tústi.

— Meniń ózim bir asyǵy alshysynan túsip, ajaldan qudaı qorǵap qalyp júrgen janmyn. «Oq qaǵarym bar» demeýshi me edi, qazekem. Naq solaı oq qaǵarym bar. Azýy alty qarys, aranyn ashqan ajaldan bir emes eki qutylyp ketken adammyn. Ajaldan adam qutylmaıdy desedi, men sol ajalyńyzdy sazdaý jerge quıryǵyn jalańashtap otyrǵyzyp kettim bilem.

Uly Otan soǵysynan keıingi jyldary Ámýdarıa ólkesinde, Ámýdarıa emes, shyraǵym, shatastyryp júrme, ásker qatarynda bolyp azamattyq boryshymdy atqaryp júrdim. Qaıtalap aıtamyn, shyraǵym, Amýr darıa.

Qaıtalap jatqanym, sender, jýrnalıser, biz, saıatshylar sıaqty shyndyqpen shektelmeksizder, kóbine ótirikti zyqpyrtyp jiberetinderińdi bilem. Bir kúni oıda joqta qyrǵaýyl etin jegim kelgeni. Áskerı taǵamhanada saǵan qyrǵaýyl etin kim beredi, kóbine tamaǵymyz tary botqa, qumyq botqa, taǵysyn taǵylar ǵoı. Úıge qaıtýyma da bir-aq, aı ýaqytym qalǵan, sondyqtan komandırlerime erkindeý edim. Bir kúnge ruqsat suradym, ol qaıda baratynymdy surady da, maǵan mursat berdi. Men ne de bolsa dep týra Taıgaǵa tarttym. Taıgany biletin shyǵarsyń,— dedi ol maǵan,— osy zamannyń mektep tabaldyryǵyn attamaǵan júgermekteri de ony jaqsy biledi ǵoı. Qalqa qorys orman. Aǵashtan aspan kórinbeıdi. It muryny ótpes degen toǵaıyń týra osynda bolady eken. Baıaǵyda oılaýshy edim, taıǵa taıǵa deıdi, sol bizdiń Baqanas óńiriniń sekseýil shabyrynan qalyń bolady deısiń be dep. Kim bilipti, ár butanyń túbinde eki-úsh kılogramm et jatatyn bizdiń Balqash aýdanynan artyq jer bar dep oılappyn ba onda.

Bar armanym da, ańsaǵanym da qyrǵaýyl eti. Ásirese aýylǵa ketemin degen kezde sary maıǵa qýyrǵanda túıin-túıin bolyp, tabaqta sap-sary bolyp jatatyn dámdi taǵam esime túse beretin bolǵan. Bir kezderi qustyń basy qyltıa qalǵan soń «qandy basyń beri tart!» dep myltyǵymdy kótere bersem, álgi qus qyrǵaýyl emes, kúrik bolǵan taýyqtaı eki qanaty jerge súıretilip ketken, qyrqyldaq daýys shyǵaratyn qus. Keıin bildim, sańyraý qur degen osy eken. Atpadym. Óıtkeni tóńirekte qyrǵaýyl júrse jasyrynyp qalar dep qoryqtym.

Taıgada sandalyp kele jatyp, qaıta-qaıta burylyp artyma qaraımyn. Óıtkeni pále artymnan bolmasa, aldyma kezengen myltyǵym bar. Dátke qýat. Degenmen taıga ishi bizdiń Baqanas óńiriniń toǵaıyndaı jaryq emes, aǵashtan aspan kórinbegendikten be, qarańǵy da, qorqynyshty da. Sóıtip janymdy shúberekke túıip, beker-aq kelgen ekem, keteıin dep shegine bergenim sol edi, aldymnan pisken bas sıaqty birdeme yrjıady. Qulaǵy shuntıǵan, men kórmegen bir haıýan. Ne isterimdi bilmeı sasqanymdy aıtpańyz. Baıqaımyn, alakóleńke jerde eki qulaǵyn jymyryp, álgi maǵan mysyqsha atylmaq bolǵanyn baıqadym, bul, shamasy, shabynǵaly jatyr.

Endi keshigýge bolmaıtynyn ańǵardym. Ol atylǵannan buryn, ózim de pálemin, myltyqtyń shúrippesin basyp qaldym. Myltyq dúnıeni kúńirentip, gúrs etti. Haıýan ar egip, atylyp qulap tústi. Eki kózim anda, ózim kótkenshektep keıin shegine berdim. Jaırattym bilem. Joq, jaırata almappyn. Haıýan ornynan qarǵyp turdy. Endi qurıtynymdy bildim. Áı ajalynyń jetken jeri osy boldy ǵoı dep oıladym. Bir sátte-aq joq boldym. Quldyrap túpsizge túsip kettim. Ne bolǵanymdy da bilmedim. Sýǵa kúmp ete túskenimdi sezdim. Jalma-jan sý betine qalqyp shyǵa kelgende qolymdaǵy myltyqty joǵary kóterip, jalǵyz qolmen ózen ortasyna qaraı júze jóneldim. Shamasy, bul sasqanymnan bolsa kerek. Sóıtsem, sandalyp júrip, Amýrdyń jarqabaqty jaǵasynda turǵanymdy sezbegen ekem.

Haıýan júgirip kelip, jarqabaqtan sýǵa sekirmeı tónip tura qaldy. Anyq kórdim, jolbarys eken Oq oń qulaǵyn julyp ketken eken, odan qan saýlap turdy. Amaly quryǵandaı kezimen meni atyp, iship-jep barady. Sonan soń artqy eki aıaǵymen jerdi tarpyp-tarpyp jiberip, shandy burqyratty. Kóterilgen shań jolbarysty jaýyp ketti. Eki artqy aıaǵymen jerdi tarpa tyrnap jibergende, «qap bálem, qutylyp kettiń-aý!» dep turǵandaı kórindi. Eger Amýr ózeni bolmasa, eger men Balqash jaǵasynda óspesem, sýda balyqtaı júzbesem, ne bolar edim?! Mine, bul meniń ajal aýzynan qalǵanym ba, joq pa? Shamasy, mundaı jaǵdaı taıgadaǵy talaıdyń basynda bolady dep otyrsyń ǵoı. Múmkin. Biraq másele artynda jatyr. Sodan bir shyqyrymdaı aǵysqa qaraı júzip, «ólmegenge óli balyq jolyqqandaı», bir qaıyqshylarǵa kezdesip, olar meni sýdan shyǵaryp aldy. Sóıtip súmireıip ymyrt jabyla, sýdan shyqqan tyshqandaı súıretilip, qyrǵaýyl turmaq, qalyń taıgadan kesip alǵan syrǵaýyl da joq, eki qolymdy murnyma tyǵyp bólimshege jettim-aý, áıteýir.

Sol-aq dep otyrsyń ba? Sol-aq emes. Pálesi artynda jatyr. Sodan bir aıdan keıin men elge kettim. Oıda eshteme joq, «el ishi altyn besik», bári umyt boldy.

Naq osydan jeti kún buryn,— dedi Baqań qabaǵyn shytynyp,— úıde et taýsylyp qalǵan eken, birer qyrǵaýyl, álde qoıan atyp ákele qoıaıyn dep úıden shyǵaıyn. Ánsheıinde jyrtylyp aırylatyn kók súr qoıany qurǵyr da kezdespeı, sekseýildiń qalyń shabyryn aralap, biraz jerge ketip qalsam kerek. Bir ýaqytta álgi sumyraı saýysqannyń biri shyqylyqtap janymnan shyǵa kelmesi bar ma. Saýysqannyń shyǵa kelgenin jamanshylyqqa jorydym. Óıtkeni elsizde qashanda jalǵyz adamǵa saýysqan kezdesse, onyń artynan dalanyń bir kókjaly qosa júredi. Ony myna sen, qaladan shyqpaıtyn qaǵaz kemirgen jýrnalıs, qaıdan bilersiń, qazaqtyń qoıshy-qolańynyń tegis biletin shyndyǵy bul.

Saýysqandy kórgen soń-aq záre-qutym qalmaı, opyrmaly myltyǵymdy kezene ustap kele jatyr edim, anadaıda jermen-jeksen bolyp, eki jaýyryny qunjyńdap, oń jaq qulaǵy joq jolbarys jer baýyrlap kelip qapty. Tanı kettim. Eski dos, sonaý Amýr jaǵasynda ózim qulaǵynan atyp jyǵatyn bir qulaǵy joq, shunaq bolyp jazylǵan jolbarys, durysy jolbarysy emes, elekshini eken. (Ony artynan bildim). Sarǵysh terisiniń ústinde qap-qara jolaqtary bar, jalǵyz qulaǵyn shabynýǵa yńǵaılanyp, jymyryp alypty. Endi bolmasa tarpa bas salady, álde laqtyryp jiberedi. Sonan soń qara sannan, álde maı quıryqtan aýyzdy bir salyp, qarpıdy da kete beredi. Iapyrmaı, andy munsha kekshil bolady dep kim oılaǵan, sonaý Amýr jaǵasynan meni Alataýǵa izdep kelýin kórdińiz be?! Mundaı sumdyqty kim kóripti! Sonan soń táýekelge bel baılap taǵy tartyp qalaıyn. Ólekshin tońqalań asty. Jan ushyryp tura kelip qashaıyn. Ol taǵy da ólmepti, artyma qarasam — ekshelep kelip qalypty.

Meniń bir bala kezden shamdaǵaılyq ádetim bar, júgirgende de shyǵymdy edim, ásirese jarty shaqyrym jerge meni eshkim qýyp jetip kórgen emes., tipti a degende at ta jete almaýshy edi. Jan-dármende qustaı ushyp ketsem kerek, jolbarys shańyma ermeı qalypty. Bar kúshimdi salyp jetken jerim bir úlken sekseýil shabyrynyń arasy edi, meni qorǵaýǵa ádeıi jaralǵandaı sol jerde jalǵyz qara tal esip tur eken,Meni qorǵaýǵa demeı ne deıin, óıtkeni ile boıynda kóbine eshki tal, sámbi tal ǵana ósedi ǵoı. Bul jerde de meniń oq qaǵarym bar ekeni anyq boldy. Jolbarys tal janyna jetkende, men úsh qulashtaı bıikte edim. Jolbarysty endi anyq kórdim, ol aǵashqa asylyp, aldyńǵy aıaǵymen ony eki-úsh ret tyrnady, aǵash dir-dir etti, men odan da qatty dirildep zár-ımanym qalmady. Biraq edáýir bıiktemin.

Jolbarys aýzy-basyn jalanyp, sonan soń aǵashtyń túbine jatty. Aldyńǵy eki aıaǵyn sozyp, oǵan basyn salyp, telmirip jatyr. Sol jatqannan ol bes táýlik jatsyn, kúndiz de, túnde de meni baǵady da jatady. Men qulamas úshin beldigimmen ózimdi taldyń dinine tańyp tastadym.

Altynshy kúni jolbarys ornynan turdy da, kerilip, sozylyp, dúnıeni kúńirentip, kún kúrkiregendeı eki-úsh ret aqyrdy. Sonan soń artyna buryldy da, qalyń shabyr arasyna ketti. Qudaı jarylqady dep túsip, endi zytqaly tursam, artynda sarymaǵy bar álgi shunaǵym qaıtyp kele jatyr. Jalma-jan aǵashqa qaıta jarmastym. Olar kelgenshe men

qaıta órmelep, joǵary kettim. Osy jerde shúkirshilik ettim, eger bul jolbarys bolmaı, aǵashqa órmeleıtin qabylan bolsa qaıter edim. Onda «óldi» degen osy daǵy dep Qojanásirshe domalaı berýden basqa ne qalar edi.

Sóıtsem, bul ólekshin ábden ákki qý eken. Ózi jem izdeý úshin aǵashtyń túbine edáýir eseıip qalǵan, azý tisi balǵadaı sarymaǵyn qaraýylǵa qoıyp ketti. Mine dúnıeniń pálesi!

Sonymen meni endi sarymaq kúzetip, jetinshi kúnniń tańy da atty. Sarymaq kirpik qaqpaıdy...

Tús ádetinshe bir dyryl estildi de, bir tikushaq men tóbesinde otyrǵan tal esken qolatqa jer baýyrlap ushyp kele jatty. Naq osy bir sátte sarymaq qarǵyp turyp qasha jóneldi. Ol aldy-artyna qaramaı zytty. Onyń ketýin qas qaqpaı ańdyp otyrǵan Baqaı paqyryń da túse salyp óz betine joǵalsyn de. Sonymen, inim, ajal aýzynan eki qalǵan Baqaı aǵań aldyńda otyr.

Men tipti ne derimdi bilmedim. Mynanyń saıatshylyǵynyń basynda Áýkeń men Aldabergendiki ándısha boldy ǵoı. Bul sonda kúni jolbarys aýlaýmen ótken' jalaıyr Keldibaıdyń, álde búkil qazaq dalasyndaǵy jolbarysty balasy men qatynynyń qany úshin qyratyn, kádimgi Muhtar Maǵaýın jazatyn shapyrashty Sherhan sheriniń ózi bolmaǵan ózi bolmasa da shóbere-shópshegi me dep ańyryp qaldym. Ne dep bolmaıdy.

1987

---