InfoHub Logo

(Tórt aktyly, segiz kartınaly)

QATYSÝSHYLAR:
Jomart — jas batyr.
Nesibeldi — kilemshi, sulý qyz, Jomarttyń jary.
Gaýhartas — jeztyrnaqtardyń áıel patshasy
Aıaz — Gaýhartastyń ári aqylshysy, ári qolbasshysy.
Anapıa — Nesibeldiniń dos qyzy.
Darıǵa — ataqty kilemshi kempir.
Qanikeı — Jomarttyń sheshesi.
Quralaı — Darıǵanyń nemere qyzy.
Oraz — jıhankez batyr, Anapıanyń kúıeýi.
Qaması — jas aqyn, Quralaıdyń jary.
Qadyrbek — han balasy, batyrsymaq.
Balshylar: (jaýyrynshy,qumalaqshy, qobyzshy). Qyzdar, birinshi, ekinshi jeztyrnaqtar, áıelder, taǵy basqalar.

BİRİNSHİ AKT
Birinshi kartına

Orman alańy. Tóńiregi gúl maısaly kishkene ǵana móldir kel. Nesibeldi, taǵy basqa qyzdar, qurby-dostary. Olar qynama qamzoldaryn sheship, bilekterin sybanyp, boıaýly jipterdi sýǵa shaıyp alyp júr. Bári qosylyp ándetedi.

Sheber qoldar ustaı alar
Kókten túsken kúnniń nuryn,
Kún nurynan oıý salar
Qulpyrtatyn kilem túrin.
Sheber qoldar eptilikpen
Toqı bilse, jetse jiger,
Qyldan názik altyn jipten
Jer betine keste tiger.

Anapıa. Qarańdarshy, ormannyń qalaı tynǵanyn,
Kúnde keshke osy ýaqta,
Batar kúnniń shapaǵyna
Kózimdi almaı, qumarlana qaraımyn.
Qarańdarshy, Nesibeldi,
Qasyma kel, joǵary shyq.
(Qasyna shaqyryp alady.)
Kóremisiń ánekı?
Nesibeldi. O ne?

Anapıa.
Kórmeımisiń kóleńkeni.
Birte-birte uzaryp
Alysqa boı sozýyn.
Sen de birge qosyla ushyp
Orman, taýdy birge aralap shyǵa alsań,
Erteńine kórgenińdi kóp áńgime etpes pe eń...

2-qyz. Bárimiz de sony qalar ek.

Nesibeldi. Men de solaı isteımin.
Mine jumdym kózimdi,
Tek qatty jumý kerek.
(Kózin qatty-qatty jumǵan, qıal serpe sóıleıdi.)
Osy kezde shýdasy uzyn jelkildegen,
Basqan izi bilinbegen,
Jer men kóktiń arasynda
Bult sıaqty qalqyǵan
Sary atanǵa minem de
Joǵarylaı jónelem.
Qarańdarshy, bıiktemin ormannan,
Qara joldyń kerýenindeı tizilip
Shubyrǵan bulttaı túıeler,
Terbele basady bári de.
Ánekı, ár túıede bir qyzdan,
Sender ekensińder.
Endi mine túıelerge qanat bitti,
Bulttardan da joǵary astyq,
Tóńiregimiz mıdaı jazyq, tamasha!
Kidirtetin múdir joq...
Tek jel ǵana sýyldaıdy.

Anapıa. Nesibeldi, qolyńdy ber,
Qatarlasa ushaıyq...

(Jel ysqyrady. Qyzdardyń kıimderi jelkildeıdi, bular ushyp kele jatqandaı.)

Nesibeldi. Qalasam kún batady,
Qalasam tań atady...

2-serik qyz.
Sol úshin de kilemshisiń ózgeshe,
Qoldan salǵan oıýyńmen,
Keıde kúndi batyryp,
Keıde jarqyratyp shyǵarasyń."

Anapıa. Toqta... toqta...
Biz qaı mańda ushyp kelemiz?

Nesibeldi.
Ushqan joqpyz qazirde,
Tulparǵa minip tolyqsyp,
Qarly taýdyń shyńdarynda,
Oınata shaýyp kelemiz.
Joǵarylap sekirse,
Aralasar juldyzǵa,
Tómendese shyń basyp,
Janýarlar zaýlaıdy.
Aǵyzyńdar, dostarym,
Tejemeńder tizgindi.
Sońymyzda bir jigit,
Otty qamshy qolynda,
Astyna mingen tulpary
Atylǵan sadaq oǵyndaı,
Tabany jerge tımeıdi, .
Bizdi qýyp keledi.
Qaısymyzdy kezdedi eken?
Toqtatyńdar attardy!

Barlyǵy. Toqtaıyq! (Barlyǵy da toqtaǵandaı.)

Nesibeldi. Betterińdi kórsetpeńder. (Barlyǵy da shýmaq jiptermen betterin jasyrady.)

Nesibeldi. Mine, óte shyqty qasymyzdan. Kimniń júregin jaralady eken?

Anapıa. Kimniń júregi qatty soǵady, tyńdaıyq.

Osy kezde sahnanyń syrtynan top attynyń dúbiri estiledi, birte-birte jaqyndap keledi. Olar attaryn oınaqshytyp, qyzdarǵa kelip toqtaıdy.

Jomart. Armańyzdar, arýlar.

Nesibeldi. (sál ǵana basyn ıip). Bar bolyńyz, qurbylar. (Qyzdar tájim etisedi.)

Jomart. Shóldegen soń burylyp ek! Óz qolyńnan sý isheıin.

Nesibeldi syrly tostaǵanymen kózeden sý áperedi. Jigit qolyn sozǵanda tógip jiberedi. Bári de tańdanysa qaraıdy. Ekinshi ret taǵy da sóıtedi. Jas jigit mazaq bolǵandaı, ashý shaqyrǵandaı. Qoly qylyshynyń qundaǵyna baryp qalady. Nesibeldi úshinshi ret usynyp tostaǵandy beredi. Jigit ishedi.

Jomart. (tostaǵandy qaıtyp berip). Nege tóktiń eki ret, mazaq etkiń keldi me?

Nesibeldi
Joq, qurbym, mazaq emes.
Sen ystyqsyń, sý sýyq.
Uzaqty kún ań qýyp,
Alqynypsyń, batyrym.
Demin bassyn dep edim.

Jomart tili baılanǵandaı qatyp qalǵan. Eki kózi aldyndaǵy sulýda. Telmire qaraıdy. Sodan soń atynan sekirip túsip Nesibeldiniń dál janyna keledi.

Jomart (kózin Nesibeldiniń kózinen aıyrmaı).
Eki kózi jalyn atqan,
Teń qurbydan aqyl asqan.
İzdep edim bir sulý.
Jańa taptym, sol súıerim sen ekensiń.
Teris kórseń tentek deme, arýym.

Nesibeldi.
Tipti asyǵys aıtyp saldyń, jas batyr!
Kórmeı jatyp qol sozǵanyń
Qorqytqandaı meni de,
Álde óziń mazaq etemisiń?

Jomart.
Sorǵalaǵan lashynǵa
Múltsiz qadaý oǵymdy,
Mashyǵym edi qashannan.
Biraq seniń tapqyrlyǵyń
Súr jebemnen shapshań soqty.
Men oılanam degenshe
Buryn attyń, sulýym.
Sharlap júrip shar-tarapty
Kórip edim talaıdy,
Kóz súzgen emen birine.
Bar jazyǵym osy ǵana.
Tym dóreki kórmeseń
Oramalyńdy suraımyn.

Nesibeldi.
Jalyndy sóziń janymnyń
Shyńdap keledi erligin,
Endi men de emin-erkin sóılesem.
Sharlap júrip shartarapty
Maǵan kóziń toqtasa,
Qalaýyńdy qolaısyz da demeıin.
Biraq...
Bir shabýyl ústinde
Kezdese ketip tosynnan,
Oramalymdy usynsam,
Jaýdan túsken jesirdeı,
Aldyna berik óńgerip,
Op-ońaı alyp ketpeksiń?..

Jomart. Bul, qolyńdy qaǵam degeniń ǵoı?

Nesibeldi. Joq, qolyńdy qaqpaımyn, eń áýeli tanyǵym keledi ózińdi: qaıdan shyqtyń, qaıda barasyń, meni súıgen batyrdyń aty-jóni kim bolmaq?

Jomart.
Aıtaıyn: Atymdy elim Jomart deıdi,
Al ónerim — batyrlyq.
Astymdaǵy tulpardyń
Kók tasqa tıse tuıaǵy,
Ot shyǵady burqyldap.
Jarqyldaǵan jalyny
Qoqan menen Hıýadan,
Buhara men Pekınnen de kórinedi.
Qaıda qyrǵyn soǵys bolsa,
Ortasynda men barmyn.
Jónim osy, aq arý.

Qyzdar (birine-biri).
Jomart!.. Batyr Jomart!

Nesibeldi. Ataǵyńdy estip em,
Jelmen birge keń dalaǵa jaıylǵan
Atyńdy da estip em,
Aqyndardyń án, jyrynda atalǵan.
Erligińdi el kóshkende úlkender
Balalarǵa ertek etip aıtady.
Sol Jomarttyń qalaǵany men bolsam
Baqyttymyn, batyrym.
Al ekeýmiz jarastyq,
Qol ustastyq, toı jasadyq, qosyldyq,
Sodan arǵy ómir ne?
Neler týraly sóılesermiz,
Qandaı jaıdy syrlasarmyz?

Jomart (tańdanǵandaı).
Túzge shyqsam ań aýlaımyn,
Jaý kılikse soǵysamyn.
Úıde bolsam ekeýmiz
Tátti otyryp mahabbat jaıyn shertemiz.
Bári de qymbat emes pe?

Nesibeldi.
Mahabbat jalǵyz sóz emes.
Ol týraly máńgi aıtýǵa bolmaıdy.
Sen sıaqty sadaq tartý,
Óte sheber naıza oınatý o da kelmeıdi qolymnan.
Jaýgershilik, soǵys jaıyn sóıleýge
sheshen emen oǵan da...
Meniń ónerim kilem toqý...
Kóp jasaǵan kilemshi — analardyń aldynda:
Súıip shyqqan kúıeýim.
Bolady dep kilemshi
Táńiri atymen ant ishkem...
Saǵan batyr, jar bolmaıdy ekenmin

Jomart (azap kórgendeı).
Qylyshyma qynym tar,
Qamshymnyń da órimi ýly.
Senen ózge qorlasa,
Jonynan qan josar edi.

Nesibeldi.
Renjitkim kelgen joq.
Sonda da aıttym amalsyz...
Meni óltirý ońaı, batyr,
Biraq eshkim jeńe almaıdy janymdy,
Óıtkeni bergen antym
Óz erkimnen kúshtirek.
Meniń erim — men aıtqan ándi aıtady.
Meniń erim — maǵan qosylyp kilem toqıdy...

Jomart.
Qosh bol, sulý, umyt meni,
Men de umytam
Ańǵaldyqpen aldyńda aıtqan bar sózdi.
Al bergen sýyńa táńiri yrza bolsyn.

(Joldastarymen jónep ketedi. Qany qashqan Nesibeldi aıaǵyn áreń basyp tur.)

Anapıa (qyzdarǵa).
Uryńdar meni jelkelep,
Demim bitip, túıilip, tunshyǵyp baram.
Uryńdar! (Nesibeldige.)
Nesibeldi, baıqadyń ba batyrdy,
Qalaı saǵan tesildi.
Kózinen shyqqan jalynnan,
Seni janyp kete me dep qorqyp em.
Ol saǵan súıinip te, kúıinip te qadaldy.
(Qyzdarǵa.) O, qyzdar, tunshyǵyp baram túıilip,
Jelkeleńder, uryńdar!

Ekinshi qyz (qyzdarǵa).
Jerge tımeı tabany,
Tartylǵan sadaq oǵyndaı
Óte shyqqan jigit osy deńder,"
Durys-durys... (Nesibeldige qarap.)
Qarańdarshy, qyzdar, betinde
tamshy qan qalmapty.
Kózi ǵana shoq atady juldyzdaı.
(Nesibeldige.)
Nesibeldi, tunshyqbashy, til qatshy!
Birdeńe deshi!

Nesibeldi (jan daýsy shyqqandaı). Qyzdar, súıemin Jomartty, súıemin!

Jomart ketken jaqqa tura júgirgendeı. Biraq osy kezde shapqan attyń dúbiri jaqyndap kep qalady. Sahnaǵa aty aq kóbik bola terlegen Jomart qaıta shyǵady. Nesibeldi oǵan qulashyn jaıa umtylǵandaı, denesin bıleı almaı súrinip ketedi, qyzdardyń qolyna qulaıdy.

Jomart. Kútemisiń meni, aq arý?

Nesibeldi. Kútem, batyr Jomart, kútemin.

Jomart. Atyńdy aıt endeshe, eń alǵashqy kilemime oıýlap sony toqıyn.

Nesibeldi. Nesibeldi.

Jomart. Súıem seni, Nesibeldi, oryndalady tilegiń, ózim toqyp tartatyn kilemimmen birge kút!
(Shaýyp ketedi.)

Qaraýytyp kóleńke basyp barady. Kól tarapynan qońyr jel esedi. Andaǵaılap juldyzdar kórinedi. Nesibeldi qyzdarymen ormandy betke ustap júrip ketedi.

Shymyldyq

Ekinshi kartına

Úlken kıiz úıdiń ishi. Tún. Ártúrli qulpyrǵan kilemder, qorjyndar ilingen. Bulardyń túsi úıde janǵan shyraǵdandarmen qulpyryp kórinedi. Ortada bitýge jaqyndaǵan kilemniń órmegi, aınala jatqan boıaýly jipter. Kilemniń ústinde qart Darıǵa, qasynda talshybyqtaı, jańa boıjetken nemere qyzy Quralaı.

Darıǵa (kilemniń túgin sıpap). Jaqyndat jaryqty, qarashyǵym Quralaı, tún dalany emes, kózimdi basqan sıaqty. Jaqyndat. (Sıpalap.) Qaltyraǵan kóne qoldar, álsizdigin elemeıdi. Eski ádeti boıynsha typyrlaıdy, tynbaıdy. Qaıdasyń, barmysyń?
Quralaı. Barmyn, áje. Bylaı qoıaıyn ba, joq aldyńyzda ustaıyn ba? (Shıraqty jaqyndatady.)

Darıǵa.
Jaqynyraq, taǵy da jaqynyraq.
Boldy... boldy... Endi, qyzym, tyńdaı ber,
Aıtqanymdy júregińe toqyp al:
Myna jerge ıir-ıir múıizin sal arqardyń,
Al mynasy moıny bolsyn...
Uqtyń ba?.. Bitken kezde aıtarsyń,
Ne shyqqanyn qolymmen sıpap tanyrmyn...
Bylaıyraq, aq jibek pen
aq túbitteı bult jasa,
Arasynan oıdym-oıdym móldiregen
Kók aspannyń kórinýin de umytpa.
(Burylyp.)
Bulttar jyljyp, júzip keledi, uqtyń ba?
Myna jerde tańǵajaıyp,
Shubar qanat, cap baýyr
Bir kishkene qus otyr,
Bar dúnıeni tilsimdeıdi únimen,
Bar álemdi tańdandyra saıraıdy.

(Quralaı oınaqshyp turyp, bulbuldaı bezek qaqtyra ysqyrady. Darıǵa kúlimsirep tyńdaıdy.)

Darıǵa. Bul ne qus pa saıraǵan, taǵy da sen be aldaǵan?
Quralaı.
Men ǵoı, áje.
Keıde men ıa jartastyń artynda,
Ia ormannyń ishinde,
Ia bolmasa arasynda shalǵynnyń
Tap osyndaı saırasam,
Jyrshy qustar qosyla maǵan saıraıdy,
Shyńda júrgen arqar da, daladaǵy kıik te,
Úrikpesten kelip meni tyńdaıdy.
Ol ǵana ma,
keı ýaqytta sańqyldasam búrkit bop,
Qıadaǵy qyran qustar
Taýdan tómen shúıilip,
Dál qasyma keledi de,
Qaıqaıyp qaıta zymyraıdy.
Olar da birge sańqyldap, til qatady tilime.
Renjime, ájetaı,
Úıretseń de qanshama!
Kilemshi bolar sıqym joq.
Meniń syrlas, meniń ándes qustarym,
Bul kilemge syımas-ty,
Bárine oryn tımes-ti.
Olar ári bıik, ári keń kókti ǵana súıedi.

Darıǵa.
Quralaı, bir kezderde, tipti ertede
Men de ózińdeı bolǵanmyn.
Aspan qusy, jerdegi ań,
Súıýshi edi únimdi.
Biraq qustar ushyp ketti,
Arqar, kıik ustatpady, .
Tek túsimde kórgendeımin...
Buldyraǵan saǵymdaı ótip ketti qalmastan.
Sonyń bárin endi búgin..,
Saýsaǵymnyń salasynan,
ónerimnen tabamyn.

Quralaı. Men bar ǵoı, áje, dúnıejúzin aralap barlyq qustarmen kórisýdi, tildesýdi oılaımyn.
Darıǵa (kúlip.) Paı-paı, seniń tiliń damyl tappaı jumys ónbes, Quralaı. Myna múıizdi bitirý úshin neshe jip kerek? Sony aıtshy.

Quralaı. Alty jip.

Darıǵa. Jeti de shymshyq... Jeti jip kerek.

Quralaı. Iá, jeti. (Kebejeniń ústindegi ishikti ájesine jabady.)
Jamyl, áje, tún sýyq.
Qar jaýmasa neǵylsyn.
Jel de syrtta tońǵandaı.
Bizdiń úıdi yqtap júr.
Ot jaǵaıyn ba, as ishemisiń áje?

Darıǵa.
Joq, qozym... Eger alyp bere alsań,
Jumysqa bóget jasaıtyn
Kóp sóıleıtin tilińdi jutyp qoıar em.
Quralaı (erkelep). Osynsha nege asyǵasyz áje?

Darıǵa.
Jastyq shaqta bárimiz de solaı ek,
Ómirińdi sarqylmastaı kóresiń,
Búgin bitpese, erteń biter deıtinbiz.
Aıamaýshy em ýaqytty.
Endi she? Asyǵamyn,
Bul jalǵannan óter kúnniń, mezgili tym taıaý tur.
Bitelmegen dúnıeniń tesigi
Kóbeıip ketken tárizdi.
Darıǵadaı ájesiniń, tósenbegen kilemin
Jastar da kóp sıaqty.
E.. ne dep otyrmyn... Báribir sen uqpaısyń.
Ras, áje, mundaı áńgime mıyma meniń qonbaıdy.

Quralaı. Odan da qyzyq ertek aıtshy, tyńdaıyn...

Darıǵa. Aıtaıyn qyzym. Sen ysqyryp qustarǵa tyńdatqanyna maqtanasyń. Az kúımen ajaldy jeńýshi de bolǵan. (Quralaı tańdana qaraıdy.) Onyń atyn Qorqyt deıdi, balam.
Qorqyt ata ólmeske bel baılapty jasynan,
Jeńemin dep ajaldy ant aıtypty táńirge.
Kúnderden kún ótkende
Úıeńkiden qobyz jasap alypty.
Qulaǵyn baptap burapty.
Taý qoınynda óte zańǵar
Bir shyń tasqa shyǵypty.
Tóńiregine qarap alyp túıilip,
Ańyratypty qobyzyn.
Tolqyǵan saıyn sol kezde
Qobyzshyǵa qosylyp
«Ólmeımin» depti suńqyldap.
Sonda táńiri qahar etip
Bas ımegen Qorqytqa ańdatypty ajaldy,
Ajal keıde boran bolyp umtylyp,
Keıde bult bop shabynyp,
Aqyrynda najaǵaıdaı atylǵan...
Ajal keıde jeztyrnaq bop,
Saýsaqtaryn syldyrlatyp,
Búrmek bolyp umtylǵan.
Darymaǵan sonda da.
Qorqyt kúıi serpip keıin laqtyryp,
Jolatpapty mańyna.

Quralaı.
Jeztyrnaq kim, adam ba, áje?

Darıǵa.
Biz sıaqty sóıleıdi.
Aıyrmasy: saýsaqtary temirden
Júrgen jeri ólim sasıdy,
Ańsaıtyny adam qany...
Kásipteri mekerlik pen sıqyrlyq...

Osy kezde úı syrtynan ıt daýsy estiledi. Abalap jaqyndaı túsedi. Bireý osynda kele jatqandaı. Quralaı esikke bara bergende aq saqaldy qart kisi kóp kiredi.

Quralaı (qorqyp qalǵan). Áje, jeztyrnaq! (İrgege baryp tyǵylady.)

Darıǵa (basyn kóterip burylyp). Kimsiń kelgen?

Qart (daýsy qaltyrap). Kópti kórgen jıhankezbin.
Kilem jınap júr edim.
Ataǵyńyzdy estip sizdi izdep keldim.

Darıǵa.
Qutty bolar saparyń,
Meni izdeseń aljaspaǵan ekensiń.
Quralaıjan, as ázirle qonaqqa,
Taǵy bir shyraq tutandyr.
Barmysyń, qaıdasyń?
Quralaı irgeden shyǵady. Shal kilemge úńilip qyzyǵa qarap otyr.

Qart (kilemge qarap otyryp).
Súzisip tur eki arqar,
Shamdanypty barynsha...
Mynandaı jýan emendi shybyqtaı ıgen, eńkeıtken,
Daýyl da ábden zor eken.
Osynsha ǵajap jumysty áıel qoly istedi deýge sıar ma? (Kempirge qaraıdy.)

Darıǵa (kúlimsirep). Osyǵan qarap tańdansań, áli shyraq, jas ekensiń, mezgilsiz aǵarypty saqalyń. Kúıin súıseń Qorqyttyń, budan da asyldy jasarsyń.

Qart (jáı). Sheshe, kózińizdi kórmeıdi dep estip em. (Betine úńiledi.) Tanydyńyz sonda da. (Saqalyn sypyryp alyp.) Saqalym mine qolymda, sypyryp aldym betimnen. Myna tóngen aǵarǵan qas. O da qoldan japsyrylǵan. (Qasyn alady.) Búkireıgen belimdi de jazaıyn. (Boıyn jazyp naızadaı tikteledi.) Múgedek shal taıaǵyn da laqtyrdym. (Taıaǵyn laqtyryp jiberedi.)

Quralaı (tańdana, úreılene). Áje, áje!!!

Darıǵa. Qoryqpa, qyzym, daýystama! Jaman oımen kelmegen bolar.

Belgisiz adam tony men basyndaǵy tymaǵyn da sheship tastaıdy. Biz ózimizge tanys Jomart batyrdy kóremiz.

Jomart.
Qadyrly ana,
Jastyǵymdy dál tanydyń, kórmeı-aq.
Jat kózine shalynbasqa,
Shal kúıine túsip em.
Soǵysqa kıer aspapty,
Asynbaımyn ázirshe...
Men sizge kilem toqýdy úırengeli keldim.
Darıǵa. Shyn ba, batyr?

Jomart. Shyn, sheshe. Qabyl etseń qınalmaı, Jomart batyr kilemshi de bolady.

Darıǵa (Jaı daýsyn sozyp). Jomart!.. Aldamaımysyń? Beri jaqynda. (Jomarttyń betin sıpaıdy, qadala qaraıdy.) Durys... durys...

Jomart ekensiń... Quralaı, qonaǵymyz qymbatty eken, qasıeti úshin taǵy bir shyraq jaq! (Qýana.) Aıtpaqshy, Jomart týraly el aıtatyn óleńdi úıretip em ǵoı, saǵan da. Esińde me, Quralaı?

Quralaı (qýana qarap sybyrlap). Jomart, Jomart! (Syńsyp qana ándetedi.)
«Tulpary júırik jelden de,
Semseri keskir jaıdan da.
Shúıilip jaýǵa tóngende
Janady ottaı maıdanda...»
(Jomart kúlip jiberedi.)

Darıǵa. Balam, nege kilemshi bolǵyń keldi, suramaımyn sebebin... Búrkitten kóziń qyraǵy alystan jaýyn boljaıtyn. Otyrǵanda úńilip, jipten jipti aıyryp qaraıyp qalmaısyń ba? Osy arasyn eskertem...

Jomart. Sheshe, qarańyzshy taǵy da, meniń kózim boldyrmaıtyn kóz.

Darıǵa (kóterilip, batyrdyń kózine shyraǵdandy jaqyn ustap qaraıdy). Endi saýsaqtaryńdy ákel. (Jomart qolyn beredi. Darıǵa saýsaqtaryn úlken meıirimmen sıpap otyr. Onyń alaqanyna óz qolyn salady.) Qolyń qandaı otty edi. (Tizesine súıene otyrady.)

Ustańqyrap otyrsam uzarar ma eken ómirim... Ótkir kóziń shoq shashyp jutynyp tur bar ónerdi bilýge... Úıreteıin, balam... Úıreteıin. (Basyn kóterip.) Quralaı, taǵy bir shyraq jaq. Búgingi tún qaıyrymdy tún... Uly táńiri ıgen tún. (Jomartqa). Batyr, erteńnen bastap kipicemiz.

Shymyldyq

Úshinshi kartına

Darıǵanyń úıi. Jaz shyǵar mezgil. Bitýge aınalǵan kilem. Jomart shetinde toqyp otyr, Darıǵa qasynda aq kıizdiń ústinde tósekte jatyr.

Jomart.
Sheshe, myna jerin baıqańyzshy,
jańa salǵan órnegimdi,
sezer me eken qolyńyz.
Aınalasy baldyrǵandaı qaraǵaı.
Dóńgelek taý ortasy,
Sol ortaǵa móldiregen kól saldym.
Keshki qońyr samal jelmen
Kól betinde kúlkisindeı sulýdyń,
Maıda tolqyn oınaıdy.
Aıtqandarym durys pa eken,
Kórińizshi, sheshejan.

Darıǵa.
Qorǵasyndaı qolym aýyr,
Óz betimmen kótere alman, qulynym.
Saýsaqtardan jan ketken.
Qara tastaı muzdap barady...
(Jomart eńkeıip Darıǵanyń qolyn ustaıdy, úrlep jylytady.)

Jomart.
Sheshejan,
Bizdi tastap ketpeńiz.
İshimdegi ystyq demimniń barlyǵy da
siz úshin.
(Qolyn úrleıdi.)
Jan bereıin qolyńyzǵa demimmen.

Darıǵa. Jaqsy aıttyń, balam. Óte jaqsy aıttyń. Jan bere kór qolyma.
(Jomart taǵy da úrleı túsedi, odan soń Darıǵanyń qolyn, kilemniń ústine salady. Qart ana sıpap qaraıdy, betinen qýanysh seziledi)

Darıǵa.
Tamasha, balam, tamasha.
Qolym ǵana emes, janym da sezedi.
Bıik eken óneriń...
Qaraǵaılar qandaı jas,
Japyraǵynan jaýdyrap nur tamyp tur
shetinen...
(Sózin toqtatyp sıpalaı túsip taǵy da kúlimsireıdi.)
Iá... ıá... Myna jerin aıtpap eń ǵoı...
(Jomartqa burylyp.) Bu da qyzyq tamasha eken...

Jomart. Ne sezdińiz, sheshe? (Kúlimsireıdi.)

Darıǵa. (qolyn almaı).
Jar basynda jaryn kútip saǵynǵan
Týǵan aıdaı sulý qyz tur.
Tolyqsyǵan aq júzine
Batar kúnnen qyzyl shapaq nur tógipsiń...
Ras pa, balam?

Jomart (qýlana). Ras, sheshe!

Darıǵa.
Beri jaqynda, Jomart. (Sybyrlap.)
Qansha ýaqyt birge turdyq.
Balamnan da qymbatsyń...
Kóz jumýǵa, odan qaıta oıanbasqa
jaqynmyn...
Syryńdy aıtshy anańa?
Nege keldiń, qalaı taptyń meni izdep?
Sebebi ne, kenje ulym?...
Myna qyz kim kilemdegi seni kútken,
sarǵaıǵan?

Jomart. (Daýsy qaltyrap).
Bul qyz meniń súıgen qyzym,
Birinshi ret kezdeskende-aq
Júregimdi bılegen.
Kilemshi bol, sonda ǵana jar etem dedi.
Qarsylasar qudiret tappaı boıymnan,
Sizdi taptym alystan.

Darıǵa.
Kóp jasasyn, súıgen qyzyń, shyraǵym,
Aqyldy eken jurttan asqan,
Baqytyń úshin týypty.
(Sózin bastaǵanda kóterilgen, sońǵy sózin aıtqanda turyp ketedi. Onyń aldynda tizesinen, basyn ıe Jomart otyr. Anamen batyr qol ustasqan.)
Quralaıǵa aǵa bol!
Ańsaǵanda shaqyryp al qasyńa,
Kózine kóziń túskende
Men sıaqty shesheńdi de esińe al.
Ájesi úshin de mańdaıynan sıpaı júr.
Balapandaı Quralaıym,
aǵasynyń aldynda
Alýan-alýan ánshi qustyń áýezin
Saırap júrsin qamyqpaı.
(Osy kezde sý ákelgen Quralaı irgede tyńdap turady.)
Kelmedi-aý, Quralaı...
Súıer edim mańdaıynan sońǵy ret.

Quralaı
(qasyna júgirip keledi). Keldim, áje.

Darıǵa (betinen, kózinen sıpap).
Essiz bolma, jylama...
Qoshtasatyn mezgilde jylamas bolar.
Jylama...
Mezgilimen tań atpaq,
Merzimimen kún batpaq,
Jyl qusy da ýaqytymen kelip, ketedi...
(Eleńdep.)
Estımisiń án shyrqaıdy qustar da.
Únińdi qos, qarǵashym...
Aqyrǵy bolsyn tyńdaýym.

Quralaı syńsyp qana ándetedi. Keı jerinde ysqyryp qustaı shyryldap ketedi. Eki kózden aqqan jas betin jýyp barady. Oshaqtaǵy ottyń qyzyl jalyny batyrdyń betine túsip qulpyrta kórsetedi. Jomarttyń kózi janǵan shoqqa tesilip qarap qapty. Darıǵa jaı otyrǵan, kem-kemnen jastyǵyna basyn qoıyp kóz jumady. Sol ornynda qozǵalmaı qalady. Darıǵa án tyńdap jatyp jan tapsyrady.

Quralaı.
Jomart, ájem úzildi ǵoı.
Jomart (jaımen).
Sabyr et, úndeme...
Qasyna otyr, baýyrym.
Áziz ananyń aq shashynan sıpaıyq,
Ózi toqyǵan sońǵy kilemmen betin jabaıyq.

Quralaı kózden jasyn aǵyzyp, syńsyp qana jylaıdy. Qart anasynyń moınynan qushaqtap, shashynan súıedi. Jomart kilemmen betin jabady.

Jomart. Jylama, janym Quralaı... Endi sen bala emessiń, úı ıesi úlkensiń. Jylama...

Quralaı. Jomart, endi sen de ketesiń, solaı ma?

Jomart. Iá, Quralaı, men de elime qaıtamyn.

Quralaı. Men qaıtemin?

Jomart. Saǵan arnap kisiler jiberemin. Olar seni kúnge, jelge tıgizbeı kóshirip maǵan ákeledi. Aǵańmen birge bolasyń. Bizdiń elde sen kórmegen qustar bar, sen bilmegen qyzdar bar. Dos bolasyń bárimen. Bárin de ózim ertip júrip kórsetem...

Quralaı. Jomart, kilem toqı almaımyn, óneri joq qolymnyń... tiri janǵa keregi joq men ólmeı, ájem nege óldi eken?
Jomart. Olaı deseń renjımin, sáýleshim. Mendeı baýyr aǵańa keregiń qalaı bolmas-ty? Men úshin sen de qymbatsyń. Kilemshi bolsa barlyq el, ózge ónershi qaıdan shyǵar edi?

Quralaı jylaǵan boıymen betin Jomarttyń baýyryna basady. Jomart qushaqtap turyp shashynan sıpaıdy.

Shymyldyq

EKİNSHİ AKT

1-INTERMEDIA

Toǵaı sheti, kók shalǵynnyń arasy. Árirekte qara jol kórinedi. Búktelgen kilemge jantaıyp jolaýshy Jomart jatyr. Ol basyn kóterip qarap qoıady. Ajary uıqydan eseńgiregendeı.

Jomart (qarap qoıyp). Úsh kún, úsh tún nár tatpaı, aýyzdyǵy alynbaı ashyǵyp qapty janýar. Ottaı tússin taǵy da... (Keriledi) Meniki ne qajyǵan? Shynymen-aq bolǵanym-aý úıkúshik. (Kúlimsireıdi)... Kózim nege buldyraıdy? Uıqy basyp bara ma? Joq, uıqy emes... jaı tuman. Qaraýytqan tumannan kúlimdegen dıdary anyq kórinip, shaqyrǵandaı súıgenim... Estilmeı me áni de?.. (Kózin jumyp, qulaǵyn tosady. Birte-birte basyn jerge salǵan. Qozǵalmaıdy. Uıyqtap ketedi. Paýza).

Qalyńnan shyqqan, áldeqandaı adam tektes birdeńeler. Ústerinde saýyt, bári de altynmen aptalǵan, jarq-jurq etedi. Qoldary uzyn, saýsaqtary temirden, tyrnaqtary ıilgen shegedeı, sap-sary. Kózderi jalman qaǵady. Qımyldary shapshań, daýystary shıqyldaı shyǵady. İshterinde basqalarynan tulǵaly, bıik bastap júrgen bireýi bar. Ol Aıaz. Aıazdyń saqalynan oqtyn-oqtyn tútin shyǵady burqyldap. Jomartqa sybdyrlaryn bildirmeı, jaqyndap keledi. «tss... tss» desedi ár jerden. Bular batyrdy qorshap alǵan. Birine-biri qaraıdy. Bir jeztyrnaq batyrdyń bas jaǵynda jatqan shýmaq arqandy alyp Aıazǵa beredi. Aıaz arqandy alǵan, odan jerge jata qalyp áldeqandaı kári tamyrdy shubaltyp sýyryp alady. Keıin shegin degendeı qalǵandaryna ısharat etedi. Olar serpiledi. Aıaz tamyrdy saqalynan burqyldap shyǵyp jatqan qalyń tútinge ystap alady da, odan soń sol tamyrdy Jomarttyń betine jaqyndatyp syǵady. Tamyrdan áldeqandaı suıyq birdeńe tamady.

Aıaz. Endi oıanbaıdy. Baılańdar!

Jomartty lezde shyrmap baılap tastaǵan ondaǵan qoldar kótere jóneledi. Eki jeztyrnaq batyrdyń naızasyn, eki jez tyrnaq kilemdi ákete bastaıdy. Aıaz kilem kótergenderdi toqtatyp, jazyp kórsetýge ámir etedi. Jazylǵan kilemnen biz — Jomarttyń jibekpen salǵan, Darıǵaǵa baıandaǵan sýretti oıýlaryn kóremiz, aınalasynda jazý bar. Aıaz kilemge tańdana qaraıdy. Odan soń qaıta búkteledi. Az ǵana oılanǵan Aıaz kilemdi ózi kóterip ketedi.

Tórtinshi kartına

Jeztyrnaqtar handyǵynyń saraıy. Temirden jasalǵan kolonnalar. Sol jaqta altyn taý, ózinen kertip baspaldaq salǵan. Joǵaryda altyn taqta eski zamannyń ıdoly sıaqty altynǵa bólengen jeztyrnaqtardyń qatyn patshasy Gaýhartas aıaǵyn aıqastyryp otyr. Eki qolyn tizesiniń ústine salǵan. Uzyn, aýyr qastarynyń dál ortasyna qadalǵan tas jalt-jult etedi. Qolyndaǵy júzikter men moınyndaǵy kóp monshaqtar da sondaı jyltyldaıdy. Osyndaı asyl tastardy aıaǵyna deıin taǵyp tastaǵan. Tómende jeztyrnaqtar, olardyń aldynda oqshaýyraq turǵan Aıaz. Qoly baılaýly Jomart altyn taýdyń birinshi basqyshynda tur.

«Gaýhartas» deıdi jeztyrnaqtardyń birigip shyqqan únderi. Gaýhartas jabylǵan kózin ashpaıdy, ol uıyqtap otyrǵan sıaqty.

«Gaýhartas» deıdi jańaǵy daýys qattyraq estilip. Eń joǵaryda temir sharlardyń ortasynda qalǵyp otyrǵan taǵy bir áıel shoshyp oıanǵandaı kózin ashyp alady.

Sharlardyń ishinde jalyn oınaǵandaı lapyldap kórinedi. Áıel qolyndaǵy temir balǵalarmen sharlardy shapshańdata ura bastaıdy. Áldeqandaı án tektes ún estiledi. Patsha qatyn kózin ashqan joq, áli qalǵyp otyr. Aıaz baspaldaqtarmen joǵary shyǵyp qasyna barady.
Aıaz (taqtyń qasyna jaqyndap). Biz, bir batyrdy tutqynǵa aldyq. Aıdap keldik aldyńa. Aty Jomart, talaı ret tisi ótken.

(Patsha qatyn kózin sál ǵana ashyp, batyrdy qasyna keltir dep ısharat etedi. Jomart qasyna barady. Gaýhartas jeztyrnaqty uzyn qolyn baıaý kóterip Jomarttyń moınyna salady. Gaýhartas sózderin bólip-bólip yńyldap sóıleıdi.)

Sen ólesiń... Ólim aldynda tilek sura... Jalǵyz-aq tilek...

(Jomart ún qatpaıdy. Jeztyrnaqtar estigileri kelgendeı taýǵa jaqyndaı túsedi.) Eger tilegi joq bolsa... (Gaýhartas temir qoldarymen batyrdyń moınynan syǵady.)

Jomart. (daýsy qatty shyǵady). Kilemim qaıda?! (Gaýhartas qadala qaraıdy.) Ózime ber, qushaqtap turyp ólemin.

Gaýhartas (Aıazǵa qarap kóterile). Kilemi bar ma edi?.. Aldyma nege jaımadyńdar!

Aıaz. Kórmeseń de bolar edi, padısham. (Jeztyrnaqtar qozǵalysady.)

Gaýhartas. Kórýime tatymaı ma?... Jaman ba?...

Aıaz (jáı). Jaqsydan da jaqsylaý.

Gaýhartas. Keltirińder... Tez!

Sharlardyń daýsy údeı estiledi. Aıaz tez qımyldap tómen túsken. Qatty ysqyryp jiberedi. Kolonnalardyń syrtynan kilemdi ákelgender jaıyp tastaıdy. Kilemge kózi túskennen-aq áıel ushyp tura kelgen, o da tómen túsedi. Kilemniń ústinde eńbektep júrip qumarlana qaraıdy. Oıýlardy aınala eńbekteıdi. Odan soń ısharatpen Jomartty tómen túsirgizedi. Qasyna alady.

Gaýhartas. Kilem!... kim toqyǵan?... Jazýlar ne?... Kim úshin?... (Jomart kilemniń ústinde jatyr. Ún qatpaıdy. Patsha qatyn Jomartqa tónedi.)

Gaýhartas. Aıt deımin, kim toqyǵan bul kilemdi? (Jomart úndemeıdi). Aıtpasa... áperińder maǵan ot! (Aıazǵa qaraıdy. Aıaz laýlaǵan jalyn áperedi. Patsha qatyn kilemdi órteýge aınalady.)

Jomart. (Álsiz sybyrlap). Aıtaıyn.

Gaýhartas (jalyndy laqtyryp tastaıdy. Jomartqa eńkeıip). Kim toqyǵan?

Jomart. Men.

Gaýhartas (óz qulaǵyna ózi senbegendeı). Kim dediń?

Jomart. Men.

Gaýhartas (oń qolyn kótergen uzyn tyrnaqtary búrip tastaıtyndaı Jomartqa tesile qaraıdy.) Ótirik... Aldaısyń... batyr... kilem toqymas bolar, káne... kórset...

Jomartqa shýmaq-shýmaq altyn jipterdi laqtyryp tastaıdy. Semsermen batyrdyń qolyn baılaǵan arqandy qyrqyp jiberedi. Jomart altyn jipten tamasha túıinder túıip, patsha qatynnyń ózine qaıta laqtyrady. Bári de tynyp qalǵandaı, jym-jyrt Gaýhartas túıinge tańdana qaraıdy.

Gaýhartas. Solaı... solaı... Ári batyr... ári kilemshi... Biz batyrdy óltiremiz. Sheberlerdi saqtaımyz... İstetemiz... Eńbeginen altyn... qazyna jınaımyz... (Aıazǵa). Aıtshy bul kim?... Batyr ma?... Joq kilemshi me?...

Aıaz. Batyr!

Gaýhartas. Joq, toqýshy... kilemshi... (Qaharly). Kórmeıtuǵyn soqyrdyń... Shyjyldaǵan temir suǵyp joǵaltyńdar bir kózin Aıazdyń.

Aıaz. Meıliń, bolsyn, degeniń.

Gaýhartas. Nege... kilemdi jasyrdyń... menen?

Aıaz. Kórsetpeýim, saǵan da, maǵan da, bárimizge de tıimdi edi.

Gaýhartas. Ketińder... Aıazdy da áketińder!... Oryndalsyn ámirim...

Jeztyrnaqtar Aıazdy alyp shyǵyp ketedi. Gaýhartas, Jomart sharlardyń janyndaǵy áıel úsheýi qalǵan.

Gaýhartas (Jomartqa). Maǵan... qara... kózime... tur... (Júgirip kelgen shardy oınaıtyn áıel batyrdy qoltyqtap turǵyzady.) Qara... aınalańa... (Tez ústem daýyspen sóılep ketedi.) Jarqyraǵan altyn men zer, jaltyldaǵan qymbat tastar, kilemder — bári meniń, bir ózimniń baılyǵym. Bárin de quldar jasaǵan... Quldarymnyń qudireti jerdiń betin jeńip alyp, (tyrnaqtary jez qolyn jazyp) ýysyma syıǵyzýǵa jetedi. Sen de mendik bolasyń, qalaımysyń? (Jomart úndemeıdi. Gaýhartas shar soǵatyn áıelge.) Úndemeı me... Úndemesin... Erkek solaı bolý kerek. Aıaǵyn shesh... (Áıel Jomarttyń aıaǵyn sheshedi.) Qara... qara maǵan... kóziń... erniń... barlyq tulǵań budan bylaı meniki... Sen mendiksiń... Qalaımysyń?...

Jomart úndemeıdi. Gaýhartas batyrdyń moınyn aımalap aýzynan súıip alady. Ashýly Jomart patshany bórikteı kóterip alǵan, laqtyrǵysy kep turady da, qatty ıterip jiberedi. Shar uratyn qatynnyń jan daýsy shyǵady.

Jomart (jáı). Óltire ber, seskenbeımin. Kilemshi ǵana emespin, qylyshynan qan sorǵalar batyrmyn!

Gaýhartas (qulaǵannan kóterilip). Óltirý me... joq... súıgim keled... kóndiremin... degenime... Sen de meni súıesiń...

Gaýhartas tez qımyldap Jomartqa eki qolyn birdeı sozady. Eki kózi shoq atady. Qatyn patsha jylandaı arbap, batyrdy tilsimdep tur. Shar uratyn qatyn óz ornyna barǵan, baıaǵy ánge uqsaǵan temir daýsy jıi-jıi estiledi. Gaýhartas batyrǵa endi qolyn sozǵanda, onyń jeńinen eki ret býdaq-býdaq shyqqan tútindi kóremiz. Aınala qaraýytyp, túnere túsedi. Zýyldap jel soǵady, syrtta naızaǵaı shatyrlaǵandaı. Jomart bir orynda qatyp qapty. Gaýhartas Jomarttyń syrtynan shyǵyp, temir tyrnaqty qolymen batyrdyń basynan sıpaıdy. Batyr tilsiz tur.
Gaýhartas. Kóter qolyńdy. (Jomart kóteredi.) Túsir qolyńdy! (Jomart qolyn túsiredi.) Buryl maǵan. (Jomart burylyp turady.) Sen... mendiksiń... Menen endi... ketpeısiń... Men úshin ǵana toqısyń... (Shar uratyn áıelge.) Alyp ket! Apar...

Qatyn tili baılanǵan Jomartty áketedi. Gaýhartas jatady. Kilemniń ústine qulap túsken. Taǵy da ádemi oıýlardy, sýretteri jalmań qaǵa qaraıdy. Jazylǵan jazýdy, bárin de tanyǵysy, bilgisi keledi. Jomartty áketken áıel qaıtyp keledi.

Gaýhartas (áıelge burylyp). Bar... Aıazdy shaqyr!

Áıel shyǵyp ketken. Sálden keıin bet-aýzy tútikken, bir kózin boılaǵan Aıaz jeztyrnaqqa súıenip, teńsele basyp áreń kiredi.
Qasyna kelgen Aıazǵa Gaýhartas betin de burmastan sóıleıdi.

Gaýhartas. Mynany sen... oqı alamysyń... (Kilemniń jazýyn qolymen kórsetedi.)

Aıaz (eńkeıip qaraıdy, tizesine basa jazýdyń ústine qulaıdy. Jalǵyz kózin jazýǵa qadap turyp oqıdy): «Sarǵaıdyń ba meni kútip súıgenim, men de saǵan yntyqpyn...»

Gaýhartas. Qaıta oqyshy.

Aıaz. «Sarǵaıdyń ba meni kútip súıgenim, men de saǵan yntyqpyn...»

Gaýhartas. Saǵynady, sarǵaıady... Adamdarda... mahabbat bar... Eri... jary... týysqandyq... dostyq... bar... Buzý kerek... bárin sonyń... Barlyq órnek... oıý... syzý... meniń... ǵana atymdy jazsyn!

Aıaz.
Gaýhartas, alań bolma batyrǵa,
Keshikpeı turyp qanyn tók.
Quldar az ba asyl kilem toqıtyn...
Bar dúnıeniń bar bazaryn bıleýge
Solaryń da jetedi...
Sóıtip-aq sen tórt buryshyn jahannyń
betindegi elderimen, taý, tasymen,
kólderimen ýysyńa alasyń.
Túsin maǵan, Gaýhartas,
quldyǵyńa kónbeıtin,
jas batyrdyń janyn al.

Gaýhartas (tezdete sóılep ketedi). Mynandaı kilem toqıtyn kim bar bizdiń quldarda? Jeztyrnaqta kimim bar? Joq!... Bul kilemdi júreginde mahabbattyń oty bar Jomart qana toqyǵan. Qaıtsem de kóndiremin, qaratamyn ózime!

Aıaz. Ol kónbeıdi, Gaýhartas, toqymaıdy sen úshin. Ia óledi... Ia jeńedi. Batyr qulyń bolmaıdy. Qater, qater!

Gaýhartas.
Adamzatta biraq kúsh bar,
Onyń aty — mahabbat.
Mahabbatyn sóndirseń
aıaǵyńa bas urmaıtyn...
tabanyńdy jalamaıtyn
batyry da bolmaıdy.
Aıaz, saǵan aıtar ámirim:
(Kilemdi kórsetip.)
Myna qyzdy ákel taýyp,
osy qyzda úlken qaýip,
óltiremin óz qolymnan...
(Jáı, bólip-bólip.)
Sonda óshedi mahabbaty batyrdyń...
Sonda kónedi degenime,
sonda meni súıedi.

Aıaz. Sodan soń?

Gaýhartas. Sodan soń ba?!
Bar ónerin bir men úshin salady...
Altyn, jibek, kúmis, zerli jiptermen
qulpyrǵan kilem betine
Meniń atym jazylady...
Sonda... sonda bárin
(Qolyn sozyp, tyrnaqtaryn jazyp.)
ýysyma alamyn...

Aıaz.
Aıttym túgel sezgenimdi...
Óziń bastyq qater jolǵa.
Qalǵan kózimdi taǵy alsań da aıtamyn.
Qoı deımin, Gaýhartas.

Gaýhartas.
Oryndatam... Oryndaısyń!
Ákel baılap sulýdy.
Osy qyzdy óz qolymnan óltirsem...
Jomarttyń da batyrlyǵy óledi,
Endi jaýap qaıtarma!
Uqtyń ba?!
(Aıaz sál ǵana bas ıedi.)

Shymyldyq

INTERMEDIA

(Perdeniń aldyńǵy jaǵynda)

Aıaz jáne eki jeztyrnaq jolǵa shyǵýǵa ázirlenýde. Ár túrli kilemder, solardyń biri — Aıazdyń qasynda jatqan Jomarttyń kilemi.

1-jeztyrnaq (bolashaq rolin pysyqtaǵandaı),
Kilem, kilem,
asyl kilem!
Kimge kerek qymbat kilem?
Alyńdar!
Aıamańdar altyndy,
Sýdyrata tógińder.

2-jeztyrnaq.
Kilemimiz baılarǵa da,
handarǵa da laıyq.
Terińe jaı qonaq kelse,
Kóshińe jap el kóshkende.
Almaǵan qalar armanda (Aıazǵa).
Aıtyńyz, uly basshymyz, ónerimiz jaraı ma?
(Jeńin sybanady, tyrnaqtary kórinip qalady.)

Aıaz (salmaqpen) Jasyr, jasyr qolyńdy. Saýdyraǵan tyrnaqtardy kórsetpe, aıtpap pa edim áldeneshe ıe bol dep qolyńa! Jasyr sumpaıy, jasyra bil. Adamdarmen kezdeskende qanǵa nazar salmańdar. It sıaqty timiskilep, tilderińdi jalaqtatyp, qan ıisine mas bolsańdar aıaman!

Eger adam ózderi úshin, olja úshin soǵyssa onyń jóni bir bólek. Onda qoryqpańdar, aıanbańdar... Onda talqan etemiz. (Jaqyndaı túsip.) Al eger adam ózgeler úshin soǵyssa, dostary úshin qarý assa she?.. Onda qarsy kelmeńder. Ondaı kezde jeńdirmeıdi... Qashyńdar, talaı ret sen ıtterdi qutqarǵam... Qaıdaǵy las oqpannan, sasyǵan eski qudyqtan shyǵaryp aldym qolymnan. Bári senderdiń aqymaqtyqtaryń edi. Adamdardy birin qospaı birine óltirińder jekelep. Sharshaǵan, uıyqtaǵan kezin ańdyńdar. Uqtyńdar ma, essizder!? (Eki jeztyrnaq bas ıedi.) Al endi kilemderdi atandarǵa jabyńdar, kúldirletip qońyraýlaryn, qara jolmen yrǵalyp, saýdagerdeı jóneımiz. Qozǵalyńdar!

(Qarańǵylanady.)

ÚSHİNSHİ AKT

Besinshi kartına

Jomarttyń aq ordasy. Kerege basynda batyrdyń qarý-jaraqtary, jolbarystyń terisi, arqardyń múıizderi ilingen. Eski saýyttary, sadaq, qoramsa tolǵan oǵy, qylyshy da ilýli. Tórdiń aldynda qobyzshy shal, onyń qatarynda aq kıizge qumalaq jaıǵan shal otyr. Odan da tómenirek bir shal shala kúıgen jaýyrynnan kóziń aıyrmaı qaraıdy. Sol jaqta bir top áıel ishinde Jomarttyń sheshesi Qanikeı. Báriniń kózi únsiz, tilsiz tunjyraǵan ataqty balshylarda. Olar áli ún qatar emes.

Qanikeı (daýsy qaltyrap).
Sóıleńder balshylar,
jasyrmaı sóıleńder!
Jomart jalǵyz meniki emes,
Balasy edi úsh júzdiń...
Ekitalaı kúnderde qabaǵyna qar qatyp,
Kirpigine muz qatyp,
Otan úshin jas janyn
salmaýshy ma edi ortańa...
Aıap pa edi sender úshin shybynyn?
Úsh júzge málim úsh balshy
nege túıildińder?
Ashshy demeı, aýyr demeı aıtyńdar,
Shıyrǵa salmaı,
buldyrlatpaı sóıleńder.
Jaýyrynshy (jaýyrynǵa qarap otyryp).
Ras aıtasyń, Qanikeı.
Jas jolbarys batyr Jomart
Sheshesiniń qýanyshy,
Qazaǵynyń súıenishi edi.
Joǵaltqaly Jomartty,
Qandatamyn elińdi,
Shańdatamyn jerińdi dep,
Jaý da boıyn kóterdi.
(Jaýyryndy kótere qarap.)
Mine, mine,
jaý jasaǵy júırigi men jigitin,
Batyry men balshysyn
Jınap jatyr tańdaýly.
(Úreılene.)
Bizdi shappaq, bizdi!

(Az paýza. Jaýyrynshy súıekke qadala qarap qalǵan, kózin jumyp otyryp qaıta ashady, qaıta qaraıdy.)
Kári dosym, kóripkelim aljypty!
(Ashýly jaýyrynǵa.)
Kórset deımin Jomartymdy, jaýyryn!
(Taǵy joǵary qaraıdy.)
Kórinbeıdi, tym bolmasa buldyr da joq.
(Jaýyryndy syndyryp, tómen úńilip otyryp qalady.)
Qanikeı (daýsy qaltyrap). Ia, aqsarbas!
(Qumalaqshyǵa kózin tóńkerip.) Qumalaq ne der eken?..
Qumalaqshy (yrǵalyp alyp).
Qınalyp tur qumalaq,
Aınalasy túgel tuıyq birdeńe.
Bar deıin desem kórinbeıdi.
Joq deıin desem joǵalmaıdy.
(Qumalaqtardy jınap alyp, taǵy jaıyp
tastaıdy, kózin júgirtip qaraıdy.)
Jańaǵysy taǵy da...
Buldyr-buldyr, tym býaldyr...
Tańdaıyma tańba tústi,
Tilim búgin kúrmeldi.
(Basyn shaıqaıdy. Qobyzshyǵa aýyr burylyp.)
Qobyz edi myqtymyz.
Sen sóıle, Qoılybaı.

Qobyzshy Qoılybaı (selk etip basyn kóterip alǵan. Qobyzdyń qulaǵynda syldyrmaqtar saldyr-saldyr etedi. Qońyrlatyp bastaǵan ashshy bezildetip toqtaıdy.)

Úsh kún boldy sarnaǵaly men beıbaq.
Sarylyp-aq izdedim.
(Qobyzyn silkip, syldyrlatyp.)
Arqandap saıtan aıdaǵan,
Shiderlep jyndy baılaǵan,
Jyn atasy er Qoıqap
Tappaı qaıtty taýlardan.
(Taǵy syldyrlatady.)
Jetpis batpan temirdi
Ton ornyna jamylǵan,
Iyǵyna úki taǵynǵan,
Jylannan qamshy ustaǵan,
Taýdan gúrzi óńgergen,
Kóz ashqansha jerdiń júzin aınalǵan,
Tappaı qaıtty Ertis te
Osynsha keń jalǵannan.
(Taǵy da syldyrlatady, kúńirenedi.)
Mańdaıynyń qaly bar,
Arqasynyń jaly bar,
Óz degeni bolmasa,
Boı bermeıtin janýar,
Qyzyl kózdi aıdahar
Qumdy, quzdy aralap
Boldyryp kepti taba almaı.
(Tynyp qalyp, kúrsinip taǵy sóılep ketedi.)
Erteden keshke selkildep,
Shýdasy jelmen jelkildep,
Qara býram, aıbynym
Habarsyz qaıtty ormannan.
Sý ishinde sý peri,
Sumyraıǵa mingen qý peri
Kól, darıany aralap,
Kórmeı kepti batyrdy!
(Qobyzyn syldyrlatyp toqtaǵan. Aýyrlaǵan basyn áreń kótergendeı Qanikeıge qaraıdy.)

Qanikeı! Qaıǵyń aýyr, qaraǵym, men de ózińdeı qasiretti. Jomartty endi kókten izdeıin. Úsh kúnge maǵan mursat ber!

Qanikeı (dirildep). Ruqsat... ruqsat... Bárińe de ruqsat... Tek izdeı kórińder...

Basy qobyzshy bolyp qumalaqshy, jaýyrynshy úsheýi de baıaý basyp shyǵyp ketedi.

Qanikeı (kókke qarap). Ia táńiri, jalǵyzymdy bir ózińe tapsyrdym. Jomartym saǵan amanat! (Qolyn sozady.)

Áıelder (olar da qolyn kótergen bir daýyspen). Ia, táńiri!.. (Osy kezde syrttan at dúbiri estilgen. Úıdiń janyna kelip toqtaıdy. Úıdegi áıelder qulaq tige, qýana tyńdasady.)

1-áıel. Jomart bolar. (Júgirip shyǵyp ketedi.)

2-áıel. Bolsa bolar. (O da shyǵady.)

Qanikeı. Ia jasaǵan, qýanta kór. (Basqa áıelder de shyǵady.)

Ia jasaǵan, kórsete kór,
jarylsyn júregim, jarylsyn...

O da turady. Osy kezde qylysh, sadaq asynǵan úsh jas batyr kiredi. Olarǵa ere áıelder de keledi. Qanikeı toqtap qalady.

1-batyr. Jomart batyrdyń úıi osy bolar, sheshe?

Qanikeı (umtyla basyp). Iá shyraǵym, osy. Qýanta keldińder me, erlerim, bilemisińder qozymdy?.. (Daýsy dirildep ketedi.)

1-batyr. Bilýshi edik, shesheke, izdep júrmiz taba almaı... Ózińizde qandaı habar bar?

Qanikeı (basyn shaıqaıdy). Kóp jyl ótti, habarsyzbyn. Óziń kimsiń? Bolyp pa ediń jasaǵynda balamnyń? Eń sońǵy ret qaı jyldary kórip eń?

1-batyr.
Úsh jyl ótti biz kórgeli.
Jasaǵynda bolmasaq ta
sarǵaıyp jolyn kútip ek.
Qaıtpaǵan soń, denege saýyt jamylyp,
belge semser taǵynyp,
İzdeýge shyqtyq attanyp.
Kelgen bolsa batyrmen kóriseıik dep edik,
kelmegen bolsa, shesheke,
Jomartyńnyń ornyna
Úsheýmiz de balańbyz.

Qanikeı. Kimsizder? Óziń kimsiń, (birinshi batyrǵa.) jas qonaq?

1-batyr. Bir ýaqytta balańyz, jaralap ketken janymdy.
Qanikeı. Kek alǵaly júrmisiń?

1-batyr. Joq, sheshe.
Jomartty qashan kórgenshe,
Qatarynda turǵansha
Aıyǵar emes bul jaram.
Az da bolsa, sergisin deseń boıymdy
Maǵan da týǵan ana bol.
Qushaǵyńa al, jatsynba.

(Bas ıedi.)

2-batyr (birinshi batyrdy kórsetip). Myna jigit bir týǵandaı dosym edi. Es bilgeli jazylǵan emes jubymyz! Sondyqtan maǵan da ana bolasyz.

(O da bas ıedi.)

3-batyr.

Men sizge syrtyńyzdan qanyqpyn.
Meniń sheshem saǵan da sheshe bolar dep,
Jomart talaı aıtatyn.
Endi mine óz úıimdemin.
(O da basyn ıedi.)
Qanikeı (ań-tań).
Bireý edi qulynym...
endi mine úsheý boldy...
Qadamdaryń qutty bolsyn, uldarym..,
Bu da táńiriniń ıgeni shyǵar.
Qalyńdar osynda, bir uıada bolaıyq,
Jomartymdy birge kúteıik.

(Omyraýyn aǵytyp, qulashyn jaıady.) Kelińder, omyraýymdy ıiskeńder. Bárińe de sheshemin.

(Áıelder qýanysa qarap tur. Birinshi batyr Qanikeıdiń aldyna baryp, eńkeıe berip dýlyǵasyn alǵanda uzyn burymdary jerge túsedi.)
Áıelder (qorqyp ketkendeı). O, táńiri... (2-batyrdyń, 3-batyrdyń da bas kıimderin alǵanda uzyn burymdaryn kóremiz.)

Daýystap.
Úsheýi de qyz!!!
Mazaq ete kelgen ǵoı!
(Qanikeı melshıip qarap qalǵan.)
Nesibeldi.
Sheshe, nege úndemeı qaldyń?
Qyzǵa kóńiliń tolmaı ma?
Men de súıem balańdy.
Sarǵaısam da, saǵynsam da kóre almaı,
Atqa qondym keń dalaǵa sıa almaı...
Eń alǵashqy kezdeskende
Jomartpen Aqqýdaı qalqyp júr edim,
Muńsyzdardyń biri edim,
Endi mine (Qolyna qarap.)
Aq denemdi kún shaldy,
Júregimdi ot shaldy,
Ýádeli kúnder ótti, áli joq.

Qanikeı (kirpigin qaqpaı qadalyp). Ne dep ediń batyrǵa?

Nesibeldi.
«Ras bolsa súıgeniń,
Kilemshi bol ózimdeı.
Sonda seni jar etem» dedim,
Ol: «aıtqanyńdy isteımin,
Kelgenimshe kút», dedi,
Sońǵy sózi osy edi.
Endi ózińmen birge kútkeli keldim.

Qanikeı (qadalǵan kózin almaǵan. Sálden keıin betinen qany qashyp surlanady. Kózderi burynǵydan da úlkeıip ashý jalynyn shashqandaı. Óz betin ózi bir josyp tastaǵanda, tyrnaqtarynyń izinen qan kórinedi. Jáı, biraq zárlene, tistene sóıleıdi).
Tipáı, tipáı, júzi qara, (qolyn kóterip.)

Ári júr.
Halqyn qorǵar batyrdyń
Semserin tasqa túsirgen,
Balam degen ananyń
Jaryq kúnin batyrǵan,
Kesepat qyz, arman júr!
Júzin seniń qara bolsyn!
(Nesibeldi qara tastaı qatyp qalady. Ana betin
basqa jaqqa aýdaryp.)
Munyń bárin bilgende,
Oılap nem bar Jomartty!
Qan jutyp nem bar osynsha.
Qalyń elin torlaǵan jaýǵa qaldyryp,
Myna júzi qara úshin,
Qaırylmaı ketken artyna,
Bala da menen sadaǵa!
(Nesibeldige.)
Sen qyz emessiń, sıqyrsyń.
Sorym úshin týǵan sumdyq ekensiń.
Ket, páleket, ket!

Nesibeldi.
Toqtańyz, sheshe, toqtańyz!
Árbir sóziń qyzyl shoqtaı qadalyp
Júregimdi... jandyrdy.
Mine asynǵan kók súńgim,
Alǵyr júzi sýǵarylǵan ajdahanyń lebine.
Qaıta oralyp anasyna kelgenshe,
Joqtatpasqa Jomartty
Sertpen astym boıyma.
Qansha qalyń jaý kelse de jumsaı ber...
Tek, kúıinbe, mahabbatty qarǵama...
Jar izdemes, teńin tappas,
Tas júrek ul týdym dep
Elińe ýáde berip pe eń,
Senip pe edi soǵan jurt?!
(Quralaıǵa.) Sen aıtshy, Quralaı,
Jomart meni súıgenine ókine me?

Qanikeı.
Kerek emes bógde kýá..,
Balama ǵana senemin!
Tiri bolyp kórisse,
Azabyń úshin tarttyrǵan
Alar edi basyńdy.

Quralaı.
Sheshe, qate aıttyńyz.. Qate.
Jomartty men jaqsy bilem,
úsh jyl udaı birge turdyq, týystyq.
Toqyp bolyp kilemin,
Kún astyna jaıǵanda,
Qulpyryp ketti jer beti.
Tómen túsip bir aınalyp tańdanbaı,
Qus ótpedi tóbeden.
Danyshpan ájem Darıǵa
(Daýsy dirildep.)
Kóp jasaǵan áziz ájem,
Óleriniń aldynda sıpap kórip kilemdi,
O da súıdi Jomartty...
«Kóp jasasyn Nesibeldi...» dedi.
Keterinde batyr Jomart —
«Aǵań bolam, Quralaı,
aldyramyn qasyma.
Sheshemniń qyzy,
jarymnyń dosy bolasyń» dep attanǵan.
Ańsap kelip alystan
(Nesibeldini nusqap.)
Jeńeshemmen tabystym,
dosy boldym jan qıar.
Jomart teńin taýyp súıipti...
Kózińdi ash, sheshe, raqym et!
Ana dep izdep kep turmyn.
Bógde kórme, jylatpa...

Nesibeldi.
Jasyma, Quralaı, jylama.
Tyńdamasa, aıamasa amal ne?
Attanamyz, júrińder...

Anapıa.
Nesibeldi, endi qaıda barmaqsyń?
Aýzyńnan aty túspeıtin,
Jomartyńnyń sheshesi aldyńda tur betpe-bet.
Týǵan shesheń jaý qolynan ólgen soń
At jalyn tartyp minip eń,
Baılap ediń tal belińe aq almas.
«Qorǵaımyn dep eń Jomartymnyń anasyn»...
Túsiner, shyda, qarǵamas...
(Áıelder jylaıdy.)
Sheshe, nazar salyp qarashy,
Osynsha jurttyń kózi jas.
Ári qyzyń, ári batyr keliniń
Nesibeldi jylap tur...
Mynadaı ystyq jas tamsa,
Balqyr edi qara tas...
(Paýza. Sodan soń Qanikeı jaqta janǵan
ottyń jalynyna qolyn kúıdire turyp sóıleıdi.)

Qanikeı.
Boıymdaǵy ashý daǵyn
Jalyn jýsyn jandyryp.
Jan kúnásin ot tazartsyn kúıdirip.
Alas... alas, ot alas!
(Qolyn aspanǵa jaıyp.)
O, táńiri, qaıyrymdy júregimdi
qaıtaryp ber ózime.
Áıelder (olar da qol kóterip). O, táńiri!..
Qanikeı (ilýli turǵan balasynyń dýlyǵasyn alǵan).
Kelińder, (qushaǵyn jaıady.)
Ot tazartqan qolymmen qushaqtaıyn bárińdi,
(Áýeli Nesibeldini qushaqtap, omyraýyna basady.
Basyna dýlyǵa kıgizedi.)
Batyrym bol, panam bol...

Shymyldyq

INTERMEDIA

Perde jabyq. Arjaǵynan sóılegen, kúlgenderdiń shýy estiledi. Anapıa men Oraz júgire basyp shyǵady. Orazdyń kıimi qazaqtan ózgeshe: orta ǵasyrdyń gravúrasy sıaqty. Belinde semser, basynda dýlyǵa, mańdaıyna jyǵa qadaǵan.

Oraz.
Nesibeldi degende alqynbaıtyn júrek joq.
Dámesi bar jigitter kelip jatyr jan-jaqtan.
Biri bolyp solardyń men de túsem synyna.
Sertinen qoıǵan qashpaımyn.

Anapıa.
Jekpe-jekten jeńilgen
Jasaǵynda jigit bolyp qalady.
Razymysyń osyǵan?

Oraz.
Er serigi táýekel.
Táýekelge túıinbeı synaý qıyn baqytty.
Jekpe-jekte utylyp,
Jasaǵynda qalǵanda qansha ókinish bolar ed?

Anapıa.
Ókinbeseń bolǵany.
Biraq batyr qyzdan jeńilip
Bolyp qalsań arzandaý
Basqasy bar dep oılama.
Biz de osaldan emespiz.
Opaz (jaıdary, ázildeı).
Joq, joq. Olaı deme, sulýym.
Súrinbeıtin tuıaq joq.
Keıde jyqsań keı kezde
Jyǵylyp ta júresiń,
Kúsh atasyn syılaı ma?!
Utyla qalǵan kúnimde
Teris aınalyp ketpeńder.
Bir kádege jararmyn.

Anapıa (kúlip).
Eskertkenim, shyn aıtamyn,
(Jaqyndap jaýdyrap qaraıdy.)
Jıhankez batyr ol kúnde
Kete almaısyń bul jerden.
Bıik zańǵar taýlarmen
Túpsiz tereń ózenderdi kórmeısiń.
(Kúledi.)

Oraz (kúlip).
Jel oınaıdy betinde
Tolqyndarmen alysyp.
Mynaý turǵan jaryq kún de
Soǵan baryp shomylady.
Jelkenderdi kóterip
Talaı júzip ótýshi ek.

Anapıa.
Qalaı edi, aq dediń be shashtaryn?
Basqa tilde sóıleıtin
qyzdardy da kórmeısiń,
zar bolasyń jete almaı,
jasaqtan shyǵyp kete almaı.
(Taǵy da yzalandyrǵysy kelgendeı kúledi.)

Oraz.
Shashtary sary altyndaı,
Kózderi tereń teńizdeı
Ne bir túrli sulýlary bolady.

Anapıa.
Iá, ıá, men de solardy aıtamyn.
Jekpe-jekten utylsań,
Jipsiz baılap qoıamyz,
Aıtqanymyzdy isteısiń,
Yǵymyzda júresiń.

Oraz (o da kúlip).
Ustaspaı jatyp jyqtym demeı, eń áýeli...
Anapıa (bólip ketip).
Nesibeldi uttyrmaıdy, senemin.
Múlt ketpeıdi naızasy.
Bettesip kep shapqanda
Qarqyny da ózgeshe:
Tolqynyndaı óziń aıtqan teńizdiń.
Jolynda ne tursa da
Jýyp-jaıyp ketedi.

Oraz.
Endeshe men de ókinben jyǵylsam,
Nesibeldi mańynda
Jáı júrsem de arman joq.

Anapıa.
Armanyń jalǵyz Nesibeldi ǵana ma?
Oraz.

Joq, ol ǵana emes.
Toptaryn da súıemin.
Jekpe-jekke kúsh synaý ol ózine bir báıge.
Al, (kúlimsirep.) kózbe-kóz turǵan óziń de,
Bir batyrǵa ómirlik jar bolýǵa
Kúmánim joq jaraısyń! (Jaqyndap.)
Aıtshy, teris pe?

Anapıa (júre, oınaqylana). Kim bilsin... Men de saıysta synasarmyn. (Kúlip shyǵyp ketedi.)

Oraz. Ne deseń de erkińde. Bárine de yrzamyn. (Kúlip o da ketedi.)
Qashyp Quralaı shyqqan. Ony qýǵan orta boıly, dombyrasy úkili Qaması. Qýyp jetip belinen ustaıdy.

Qaması.
Maqtanyp eń júırikpin dep,
Sonda da jetip ustadym.

Quralaı (ıteredi). İzdep kelgeniń men emes qoı, qoıa ber!

Qaması.
Onda ne tur?
Torymdy saǵan tastadym,
Qashyp ediń ustadym.
Amalyń bar ma osyǵan?

Quralaı (kúlip).
Kim kóringen dáme etken,
Esil Nesibeldi-aı deseıshi...

Qaması.
Meniń nem kem, bulbulym?

Quralaı.
Kezdeskenge kóz súzip,
Tańdamaı toryn tastaıtyn
Kóleńkeńmen jarysyp,
Qańbaq kórse qýatyn
Neńdi qundy demeksiń?...

Qaması.
Qata, qata...
Jetpeı aıttyń, Quralaı.
Saıysqa erteń shyqqanda...
Batyr qyzdy jyqqanda
Dombyrama sóz berem,
Kúımen aıtam syrymdy.
Sonda estirsiń
Júregimniń qaǵysyn.

Quralaı (qasaqana qatty kúlip).
Qaǵysýǵa shydamaı,
Qalbańdap jerde jatqanda
Aıaǵyńnan súıremesem neǵylsyn?
(Kúlkisin toqtatyp). Jekpe-jekke shyǵarda,
Ant etesiń batyrlardyń saltymen.
Eriksiz jeńilseń...
Batyr qyzǵa jigit bop
Jasaǵynda qalasyń. Ony bilemisiń?

Qaması.
Bilemin.
Nesibeldi tobynda,
Sen sıaqty bulbul qyzben bir bolsam
Ókinbeımin oǵan da... (Jaıdarlana.)
Saıraǵan tátti únińe
Dombyradan kúı qossam,
Kúnde terbep balqytsam,
Óziń de teris kórmessiń...
(Kúlip qolyn sozady.)

Quralaı (sheginip, kúlimsirep). Táńirim saqtasyn. (Júgirip ketedi. Qaması taǵy da qýa jóneledi).

Eńsegeı boıly, ımekteý kelgen Qadyrbek shyǵady. Ústinde zerli ton, qalpaǵy da sondaı, etigi oımysh-oımysh kók saly júgirtken. Qolynda altyn baldaq. Ol jan-jaǵyna qarap alyp áldekimdi qolymen shaqyrady. Saýdagershe kıingen jalǵyz kózdi Aıaz shyǵady.

Qadyrbek.
Salty ózgerek bolsa da
myna qyzdy unattym. Altynǵa kelse aıamaı,
úı ishimen qosa satyp alar em.
Biraq oǵan baspaıdy.
Jumbaqty soıys qana sheshedi...
Qan balasy qaǵyspaı ketse min bolar,
Maıdanyna túsemin. (Jaltaqtap.)
Tyńdaýshy joq pa mańaıda?!!
Aıaz (o da qarap). Eshkim joq myrzam, aıta ber.

Qadyrbek.
Jurt aldyna shyqqan soń
jeńýim kerek qalaı da.
Jyǵylyp jatsam shańǵa aýnap
súıekten ketpes min bolar.
(Aıazǵa sybyrlap.)
Qýsyn, sen saýdager,
talaıdy bastan ótkizgen.
Aqylyn tap, amalda,
Jolyn úıret jyǵýdyń...
Bóktiremin altynǵa.
Má, ázirge ala tur.

(Qolyndaǵy altyn júzigin laqtyryp tastaıdy.
Aıaz qaǵyp alyp qaltasyna salady.)

Aıaz. Ósterińdi ózim-daǵy bilip em.

Qadyrbek. Qalaı bildiń?

Aıaz. Oılaǵanyn kisiniń kózine qarap bilýshi em. Má, endeshe! (Keń shapanyn ashyp jiberip, kúndeı jarqyraǵan qalqanyn usynady. Tez-tez sóıleıdi.)
Kúnge qarsy jaqta bol,
Sáýlege kózi shaǵylsa
batyr qyz seni kóre almas,
qadaı almas naızasyn.
Túsirip qal sol kezde.

Qadyrbek (qalqandy kúlimsireı alady). Má, taǵy da. (Aıazǵa bir qalta altyn tastaıdy. Aıaz ony da qaǵyp alady. Ekeýi eki jaqqa ketken. Sahna artynan kúlki shý kúsheıe estiledi. Perde ashylady.)

Altynshy kartına

Aýyl, jaılaý. Áride qatar tigilgen úıler. Kútken qalyń jurt. İshinde Nesibeldi, Orazdar da bar. Perde ashyla bergende kúlki basylady. Kópshilikke sál ǵana bas ıip amandasqan Qanikeı kiredi. Ortada eki ot janyp tur.

Qanikeı. Batyr qyzym, Nesibeldi, ázirmisiń saıysqa?

Nesibeldi (ushyp turady). Ázirmin, sheshe.
(Aldyna baryp mańdaıyn súıgizedi.)

Qanikeı.
Talaptylar, ortaǵa shyq.
Jeńilgeniń qyzyma dos bolam dep,
jasaǵynda qalam dep
ant beresiń aldymda.
Kánekı shyǵyńdar.
(Úsh batyr ilgeri shyǵady.)
Táńiri aldynda oryndaýǵa shartymdy,
ot áýlıe ortasynan ótińder...
Táý etken saıyn jalyndy
Estirtip elge «ant!» deńder.

Oraz (ottan ótedi.) Ant! Ant! Ant!

Qaması da otqa jaqyndap qalǵan, kilt kidirip qalady. Jurttyń kózi Qamasıda. Ol naızasyn tastap, dombyrasyn alǵan. Quralaı men

Nesibeldige baryp toqtaıdy.

Qaması (dombyramen jyrlap ketedi).
Nesibeldi, tyńda-tyńda,
Kóńilińdi ból aıtqan syrǵa.
Naıza ornyna dombyra aldym,
Kezegimdi berdim jyrǵa.
Kelgen kúnnen aýdy kóńilim
Janym súıgen bir sulýǵa.
Sol sulýǵa qanat qaqtym,
Járdemshi bol qosylýǵa.
Jasaǵyńda qalaıyn men,
Bir shyǵaıyn jortýylǵa.
Súıgen qyzym — Quralaıyn,
Qýsyrýǵa qolym daıyn.

(Basyn ıedi. Tyńdaýshylar qostaı kúlisedi.)

Quralaı (oınaqshyp). Áı joq, sháı joq, bul ne qylǵan lap etý. Estimeımin, kónbeımin. Óleńi bolsa mindeti, ózim de olqy emespin.

Qaması (qysylyp). Sen de mendeı súıedi dep senip em...

Quralaı. Súıse she?.. Óste me eken uıalmaı... Oılaný, tolǵaný degen bolmas pa?..

Nesibeldi.
Tentek bolma, Quralaıym, bulbulym.
Jyrmen aıtsa súıgenin
Shynymen syryn shertkeni.
Án men jyrda opasyzdyq bolmas-ty.
Mahabbat ta maıdan sıaqty
Batyrlyqty qalaıdy;
Sen de qashpa erlikten.

Quralaı (Qamasıdyń dombyrasyn julyp alǵan jyrlap ketedi).
Súıemin dediń, qyranym,
Sol sózge de men turamyn.
Únińnen qońyr jel esti
Tyńdaı da tyńdaı tynamyn.
Ázil úshin az ǵana
Jel sóz aıtyp synadym,
Qaıǵyrma oǵan, qynjylma
Sarqylmaı aǵar bulaǵym.
Bir buraıyq qosylyp
Dombyranyń qulaǵyn.
Bir jaǵaıyq qosylyp
Mahabbattyń shyraǵyn.
Júregim meniń sen úshin,
Ne kórsem de shydadym!

(Dombyrany Qamasıǵa ustata berip, Qanikeıdiń omyraýyna baryp betin basady.)

Daýystar
Jaraısyń, Quralaı?
Kóp jasa, bulbulym!
Jaqsy jaýap!

Qanikeı (nurlana kúlimsirep). Qaması qaraǵym, sen de kel. (Qaması barady. Ony da qushaqtaıdy.) Kóp jasańdar, shyraqtarym. (Ekeýin de súıedi.)

Oraz (ottardy aralap, táýbe etedi). Ant! Ant! Ant!

Qanikeı. Oryn ashyńdar ortadan, saıys bastalsyn!

Nesibeldi men Oraz saıysqa shyǵady. Bul atqa minbeı-aq jaıaý semserlesý, óner, aıla, kúsh arttyryp etý oıyny bolsa da shet emes. Qaraýshylar tańdanysa qarasady. Nesibeldi men Oraz birinen-biri asyrady ónerin. Ekeýiniń soǵysy kúnshyǵys halyqtarynyń barlyq saıyskerlik qasıetin kórsetkendeı. Eń aqyrynda kóz ilestirmeı qımyldaǵan Nesibeldi Orazdy sastyryp shegindire bastaǵan. Qolyndaǵy semserdi qaǵyp túsiredi. Oraz turyp qalady. Qoshemettegen daýystar dýyldaı estiledi. Nesibeldi óz semserin Orazdyń omyraýyna sál taqap.

Nesibeldi (jáı). Utyldyń, Oraz!

Oraz. Jeńdiń, Nesibeldi, jeńdiń!

Anapıa (Orazdyń qolynan jetektep). Ózim demep áketeıin, batyrym.

Oraz. Raqmet, sulý.

Nesibeldi. Oraz, renjime utyldym dep, meniń kúshim batyr kúshi Jomartymnan aýysqan.

Oraz (kúlimsirep). Ózim de sony baıqadym.

Anapıa. Qol berińder tatýlyqqa máńgilik (Ekeýi qol alysady).

Qanikeı. Nesibeldi, qýan, janym! Jasaǵyńa myńǵa tatyr bir ózi, Orazdaı arystan qosyldy.

Nesibeldi (Anapıaǵa). Anapıa, týdy ákel. (Anapıa týdy. ákeledi.)
Jomarttyń týy myna tý,
Batyrym ózi kelgenshe
Sen ustaısyń, Orazym.

Oraz (týdy súıip).
Amanatyń qadirli.
Qıanatqa bermeımin!
Nesibeldi
Bitken joq qoı áli saıys,
Taǵy kim edi talapty,
Shyqsyn beri ortaǵa!

Ortaǵa qalqany jarqyraǵan Qadyrbek shyǵady. Nesibeldi qalqanǵa tesile qarap alady da baıqap basyp o da jaqyndaıdy. Qadyrbek lyp etip kúnge qarsy jaqqa shyǵyp ketken. Qalqannyń jaryǵy Nesibeldiniń kózine túk kórgizbeıdi. Osy kezde Qadyrbek soǵyp jiberedi. Nesibeldi bar kúshimen qaǵyp jiberip, ózi teńselip qalady. Súrinip qalǵan Qadyrbek qaıta kóterilgenshe:

Oraz, Anapıa, taǵy basqalar. Nesibeldi, Nesibeldi! — desedi.

Osy daýyspen Nesibeldi shapshań qımyldap esin jınap alǵan, endi urýǵa kelgen Qadyrbekti darytpaıdy. Dýlyǵasyn mılyǵyna túsire kıip kózin kóleńkeleıdi. Qadyrbek taǵy da kúnge qarsy jaqqa shyǵýǵa betteıdi. Nesibeldi bógeı beredi. Qadyrbek endi ózi ornyn taýyp umtylǵansha kúnniń kózin bult basady. Mezgilin jibermegen Nesibeldi kóz ilestirmeı atyp baryp Qadyrbektiń qalqanyn uryp túsirgen. Onyń artynsha abdyraǵan jigittiń ózin de shalqasynan túsiredi. Eki jeztyrnaq jáne avansenada turǵan Aıaz da selk ete qalady.
Aıaz. (Qadyrbek qulaǵanda). Aqymaq!

Nesibeldi (qasyna da barmastan). Tur, batyr, saıys bitti! (Óz tobyna ketedi.)

Qadyrbek (tez turyp Nesibeldige júgirip barǵan, kijine). Aldap soqtyń, ańdatpaı qaptyń aıaqtan.

Nesibeldi (burylyp qaraıdy, tereń mysqylmen). Sen sıaqty qýys keýdeden osyndaı ashshy daýys shyǵady dep oılamap edim, ǵajap eken!

Qadyrbek.
Qatynǵa ergen qarań qalmaq! (Kópke.)
Osyǵan batyr erer me?!?
Toqtatyńdar sıynýdy sıqyrǵa!
Eı, jigitter, kelińder,
qosylyńdar han ulynyń tobyna!
Qatynmen bolsyn qatyndar,
erkekpen bolsyn erkekter!

Nesibeldi.
Qarqyldaǵan qara qarǵa boldyń ba?!
Antyn qaıda ant atqyr?!

Qadyrbek (yzamen qarqyldaı kúledi.) Ant pa?! Batyr menen qatynnyń arasyna ant júrmes, júrgenmenen darymas! Ha-ha!
(Oraz qylyshyn jalańashtap tura umtylǵan. Nesibeldi ustaıdy.)

Nesibeldi.
Sabyr et, Oraz sabyr et.
Bul sıaqty asyl bolat semserdi
Isi sasyq aram qanmen aramdaý
Kúná bolar ózińe.
Qara betti qarǵys atsyn, ot atsyn!
Qor bop ótsin dúnıeden.
Bar kıimin, qarýy men jaraǵyn
Sypyryp qazir alyńdar.
Jalańash ketsin, jalańash ótsin jalǵannan.

(Jigitter áne-mine degenshe Qadyrbektiń bar kıimin, qarýyn tonap alady. Sıdıyp jalań aıaq, jalań bas qalady. Ózinde záre joq, birden qaǵady.)

Qanikeı.
Eı, endi sen de adambysyń? Joq!
Tulǵań, túriń kelse de
Qosylmaısyń sanaqqa!
Ar-uıattan arylǵansyń birjola,
Qaraqus shoqyp kózińdi,
Júregińdi qurt tessin.
It jerkensin jalamaı aram qanyńdy,
Joǵal jaýyz, joǵal!
Osy kezde qaltyrap turǵan Qadyrbek zyta jóneledi. Aıazǵa oqtyǵysyp qalady.

Qadyrbek. (Aıazǵa). Aldadyń meni, sýaıt!

Aıaz. Aqymaq árqashan ózin-ózi aldaıdy.

Qadyrbek. Asyqpa, sybaǵańdy berermin!
(Júgirip ketedi.)

Aıaz (ilgeri shyǵyp).
Saıys bitse kúsh synasar.
Saýdagerge kezek tısin, jarandar.
Aryp keldik alys jurttan,
Pulymyzdy kórińder.
Jaryn kútken batyr qyzdyń
aldyna múlkimizdi jaıamyz.
Kim biledi, qaıǵy tartqan júregine
saparymyz em bolar,
Tek sátimen kelgen bolaıyq!

Oraz. Qaması, myna qara saqaldyń qyljaqtaǵysy kele me, qalaı?

Aıaz.
Kilemshi qyz batyr bolsa,
qarý assa boıyna
erkekter de bar shyǵar
jaýlyǵyn tartqan áıeldiń.
Qymbat múlik kilemimiz ákelgen.
Kórińder, kórińder.

(Eki jeztyrnaq búktelgen kilemdi ortaǵa ákeledi.)

Qanikeı.
Baıqap sóıle, saýdager,
Qotyr tiliń óz erkińe kónbese,
Men juldyryp tastarmyn!

Nesibeldi. Ashý etpe, sheshe. Saıtan men saýdager bir balshyqtan jasalǵan emes pe?..

Aıaz (ázildegensip).
Táńiriniń bergen minezi:
Oıyma kelgen sózimdi
Bildirip alam árqashan.
Kináli bolsam keshińiz.
Jaıyńdar kilemdi, jaıyńdar!

(Jeztyrnaqtar Jomarttyń kilemin ashady. Nesibeldi umtylyp baryp jazýǵa qadalady. Quralaı da tónedi).

Quralaı.
Nesibeldi... bul kilem...

Nesibeldi
(tez bólip ketip daýystap oqıdy).
«Sarǵaıdyń ba meni kútip, súıgenim,
Men de saǵan yntyqpyn»...

Quralaı.
Jazǵany ǵoı Jomarttyń. (Aıazǵa).
Bul kilemdi qaıdan aldyńdar?

Aıaz.
Qytaıdan satyp alǵanbyz,
Endi satýǵa ákeldik.

Nesibeldi.
Qytaıdan? Jomart qaıda?
Sender me ony óltirgen?

Aıaz
(tez ózgere qalyp qýanǵandaı.)
Qansha ýaqyt sarylyp,
İzdegenim senbisiń.
Tapqanym ba, ras pa?
(Aldyna tizesinen turyp sóıleıdi.)
Jumsap edi meni Jomart ádeıi,
Súıgenime kilemimdi jetkiz dep.
Armanym joq, oryndadym ámirin.
Hanym Jomart, hansham sensiń, batyrym.
(Joldastaryna qarap.)
Bas ıińder tizelep,
Qanshamyzdyń aldynda!
(Analar aıtqanyn isteıdi.)
Han tilegin isteımiz,
Nesibeldi, bizben birge júresiń,
Qosylasyń jaryńa.
Qanikeı.
Han dediń be Jomartty?
Aıaz.
Iá, han dedim.

Qanikeı.
Jaryn ǵana aıta ma?
Joq anasyn da oılaı ma?

Aıaz. İlgerirek seni de oılap jylaýshy edi, kúte-kúte óshken shyǵar deýshi edi. Osy kúni kóp aıtpaıdy, óldi dep sanaıdy sheshesin...
(Nesibeldi kilemge mańdaıyn tósep otyryp qalady, Kenetten qarańǵylana bastaıdy. Quralaı Anapıany jetektep ońasha alyp shyqqan, úreılene, sybyrlap sóıleıdi.)

Quralaı.
Anapıa, kóremisiń.
Kún kenetten qaraýytyp barady...
Qarashy, áne qustar qashty shyryldap,
Botalar da bozdap tur. (Aınala qarap.)
Jylqylar da tuıaǵymen
Jer sabaıdy pysqyryp.
Jel úrlemeı shaıqalady
Aǵashtardyń japyraǵy,
Kóremisiń, Anapıa, qarashy.

(Ekeýi de qaraıdy.) Jeztyrnaqtar júrgen jerde osyndaı bolady dep ájem aıtýshy edi.

Anapıa. Jeztyrnaq deımisiń?

Quralaı.
Iá, Anapıa...
Qoldary uzyn, saýsaqtary temirden.
Qan ıisine mas bolady,
Qandy kórse bassalady
deıtin ájem Darıǵa...
(Aıazdarǵa burylyp.)
Mynaý kelgen saýdagerler emes.
Baıqaý kerek qoldaryn,
Qan kórsetip synaıyq...

Anapıa.
Ne dep tursyń, Quralaı?
Aıryldyń ba esińnen?!
Jeztyrnaqqa Jomart qalaı han bolmaq?

Quralaı.
Toqtaı tur úndemeı! (Qamasıǵa.)
Qaması munda kel.
(Qaması júgirip keledi. Qaraýyta beredi.)

Qaması (qýanyshpen).
Bul ne degen baqytty kún, bulbulym?
Habary keldi Jomarttyń,
Kilemi qandaı tamasha.
Nesibeldi sen bolyp,
Bola qoısam men Jomart,
Nemenen habar berer em?
Qansha baptap qaqsam da
Dombyra daýsy jeter me?
Joq, jetpes edi, Quralaı?

Quralaı. Toqta, sen osylarǵa shynymen senemisiń?

Qaması. Senbegende she? Jomart arnap jibermese, sonsha joldan keler me?.. Kilem Jomarttiki dep óziń aıtqan joqsyń ba?..
Quralaı.
Ras, aıttym...
Áli de aıtam,
Tanyp turmyn kilemdi
Loblyǵady júregim...
Adam emes mynalar.

Qaması. Endi kim?

Quralaı. Jeztyrnaqtar.

Qaması. Kimder deısiń?

Quralaı (daýsyn sozyp). Jeztyrnaqtar!

Qaması (saqyldap turyp kúledi). Sózińe bolaıyn, bulbulym... Saýyt kıgen ústine batyr qyz deıdi-aý seni de. (Kúledi.) Qaıdan kelsin ertektegi jeztyrnaq? Qorqytý úshin balany «tyrnaqtary temirden kisi qanyna ósh bolady» desetin. Senermisiń soǵan da? (Kúlip qushaqtaıdy.)

Quralaı. Kúlme, Qaması, kúlme! Estımisiń botam da qorqyp bozdap tur.

Qaması (taǵy kúlimsirep). Shyn belgisin jańa taptyń... Bota bozdaǵan saıyn úrke berseń, janyń qalmas keýdeńde.
Kórdiń be Nesibeldini:
Kóńili tola qýanysh,
Hup oınaıdy betinde,
Jaryǵy men jalynnyń.
Qarap otyr kilemge,
Kórdiń be áni qasıettep
Jazýynan súıgenin... (Kúlimsirep.)
Sen de sondaı qadirleı bil erińdi.
(Ózine tartyp qushaqtaıdy.)

Nesibeldi.
Sheshe, kúndikke qarap otyrmyn.
Qaraýmen kózim toıar ma?..
(Kilemdi nusqap.)
Mine jazǵan sálemi.
Oqýmen kóńilim tynar ma?..
Qaıdasyń, saýdager? (Aıazǵa qarap.)
Sherli júrek shemen bop,
Tarylǵan kezde tynysym,
Osyndaı habar jetkizgen
Seni kimge balaıyn?
Táńirimbisiń, kimimsiń?..
Qaıta aıtshy. Jomartymdy qandaı eldiń hany dediń?

Aıaz (qulpyra).
Aǵashy gúl tókpeıtin,
Kúninen jylý ketpeıtin,
Ózeniniń sýy bal,
Teńizi tereń terbelgen,
Taýlary bult óńgergen,
Bizdiń elde han dedim.

Oraz. Qandaı teńiz aıtqanyń? Qandaı jerlerge kememen qatynaısyńdar?

Aıaz (jaqtyrmaı). Teńizdiń aty kóp, kóp jerlepge qatynasamyz. Onyń nesin suradyń?!

Oraz. Atyn aıtshy teńiziń men elińniń?

Aıaz. Teńizdiń aty Tereń, Kúnshýaq deımiz elimizdi.

Oraz (seziktengendeı). Iá, durys atadyń. Meniń bolǵan jerim eken. Al munda qaı jolmen keldińder?

Aıaz (Nesibeldige qatal daýyspen).
Senbeıtin bolsań batyr qyz.
Ketýime ámir et,
Kilemimdi alamyn da tartamyn,
Kelgen jolym belgili,
Adaspaı tabam onymdy.
Áıtpese, qyljaǵyn toqtat sarbazdyń.

Nesibeldi.
Renjime, qonaǵym,
Qadirlim sensiń búgingi...
Qanikeı. Balamnyń tirshiligi ne, qandaı jumystar isteıdi?

Aıaz.
Kúnde ertemen ádildik aıtady eline.
Kúnályǵa jaza kesip,
Jazyqsyzdy aqtaıdy.
Sodan keıin sońyna ertip kóp jigit
Attanady serýenge.
Qus ushyryp, ıt júgirtip,
ań aýlaıdy dalada.
Qaıtyp kelip kilem toqıdy balańyz.

Qanikeı (bólip ketip). Sıyna ma táńirge, ot jana ma úıinde?

Aıaz. Árbir aıdyń basynda ózi bastap jigitterdi ot jaǵady. Aı bitkenshe óshirmeıdi sol otty.

Qanikeı (qadala.) Olaı emes. (Nesibeldige). Nesibeldi, qara saqal bárimizdi aldap tur. Tileý otyn áıel jaǵar qashan da!...

Aıaz (yzaly). Sheshe, ol bizdiń eldiń ǵurpyn isteıdi.

Qanikeı. (o da yzaly).
Jylady dep eń balamdy
Oılap meni saǵynyp.
Jaýmysyń dep qorqamyn
Eńirete kelgen sheshesin!

Aıaz (asyqpaı kilemdi búkteıdi, salqyn sóıleıdi.)
Olaı deseń amal ne?..
Óltirgen bolsaq balańdy
Munda kelip nemiz bar?
Qyzyq izdep, qyz ańdyr
Jas emespin tolqyǵan..,
Jol beınetin tartqanda,
Taryǵyp júrip tapqanda
Bul emes edi kútkenim....
(Nesibeldige.)
Qalyń jaýdan seskenbes,
Jekpe-jekte jeńgish qyz
Sen ne deısiń munyma?!
Qajyǵan qart pen erikken jasqa senemisiń!
Joq Jomarttan kelgen maǵan eremisiń?
(Jeztyrnaqtarǵa qaraıdy.)
Júrińder, kettik!

Anapıa. Al, kilemdi qaıda áketpeksiń?

Aıaz. Kimge qaldyram? Handy umytqan hanymǵa ma?

Nesibeldi.
Sheshe!
Jomarttan aıap janymdy,
Munda qalyp kim bolam?
Ia kórermin Jomartty,
Armanyma jetermin,
Ia aldanyp eleske,
Elsizde jaýdan ólermin.
Bárine de yrzamyn,
Bel baıladym barýǵa.
Aq jolymdy tapsyramyn táńirge...
(Kilemdi jınap alyp úıge betteıdi. Aıazǵa).
Tún etsin, ertemenen júremiz...

Aıaz (nyq). Jol júrýge tún jeńil, kidirmeıik onsha uzaq.

Nesibeldi. O da durys... qazir...

Qanikeı (Oraz ben Anapıaǵa). Torlaǵanǵa turmaıtyn qyz júregi osy deńder! (Nesibeldige, qatal).
Tobyńa kirgen batyrdyń
Ant alyp eń bárinen,
Seni tastap ketpeske...
Endi óziń saǵym qýyp ketpeksiń,
Qıamysyń solardy?!
Nesibeldi (kidirip).
Tastamaımyn... Qaıtyp kelem...

Oraz (bólip ketip).
Nesibeldi, biz de birge ketemiz.
Bastaı bersin eline.
Jasaqqa engen batyrlar
Hanymyna eredi,
Hanyna birge barady.

Aıaz. Maǵan Jomart quraldy qol ákel degen joq, saǵynǵan jarymdy jetkiz degen. Han ámirin eki etpen, ózgelerińdi ertpeımin!

Anapıa (Nesibeldiniń aıaǵyn qushyp jalynyp). Barma, Nesibeldi, barma. Jeke ketpe barsań da. Nege jalǵyz júr dep tur? Seskenedi júregim, Quralaı maǵan bulardan...
Quralaı. Úndeme!

Aıaz.
Syrlary kileń jasyryn,
Sybyr-kúbir birdeńe...
Han ámirin oryndadym,
Endi bosqa bógelmen!

(Ol Nesibeldiniń qolynan kilemdi almaq bolady. Nesibeldi ony ońaı qaǵyp jiberedi.)

Nesibeldi. Joq, ketemin, jalǵyz ketemin.

Nesibeldi.
Joq, ketemin, jalǵyz ketemin.
Tańdar basqa jolym joq.

Nesibeldi erkin basyp úıine betteıdi. Osy kezde qara aǵashtyń tasasynan ańdyp turǵan Qadyrbek búksheń basyp tura umtylady. Ol qylyshpen shabýǵa aınalǵanda, shapshań qımyldaǵan Aıaz qolynan ustap qalady, moınynan syǵyp jiberedi. Jansyz Qadyrbek sylq óte túsedi.

Aıaz (jáı Nesibeldige). Kórdiń ǵoı, batyr qyz, áli de shegiń bar ma? Qorǵaýshyń ózim bolamyn. Ózime senseń, kúshime de sen.

Nesibeldi jeztyrnaqtar tobyna qosylyp kete bastaıdy.

Qanikeı (Nesibeldige jaqyndap.) Qosh bol, qyzym. Aqyrǵy ret anańa bir qaraýdy da kópsindiń be?

Nesibeldi (jáı). Keshir, sheshe. Basym meń-zeń, essizdeımin. Ia janymda, ıa boıymda erik joq, keshire gór.

Qanikeı (bir orynda qatyp qalǵan, jáımen).
Kórseń esen qulynymdy sálem de...
Shesheń sorly tiri de...

Nesibeldi men jeztyrnaqtar júrip ketedi, olar kózden de ǵaıyp boldy. Osy kezde Anapıa arttarynan júgipe basyp aıqaılaıdy.

Anapıa (qatty daýystap). Kidirińder az ǵana! Buryla ketińder!

Analar qaıta kórinip, birneshe qadam jaqyndap toqtaǵanda Anapıa óz sapysyn keýdesine uryp jiberedi. Qan shapshıdy. Qanqumar jeztyrnaqtar ózderin umytqan, jeńderin túrip, tyrnaqtaryn arandatyp qanǵa umtylady. Túrleri de ózgerip ketken, qan ısine qaljyrap mas bolǵan sıaqty.

Quralaı. Jeztyrnaq!

Qaması (daýystap) Jeztyrnaqtar!

Qanikeı saspaı burylyp qaraıdy. Jeztyrnaqtar Anapıanyń qasyna kelgen, bir sheginip, bir umtylady. Tilderin jalaqtatady. Aqqan qandy jalap ta alady. Nesibeldi ań-tań sileıip tur. Jeztyrnaqtardan ózin áreń bılep ustaǵan Aıaz ǵana. Ol kilemdi qushaqtap qulaǵan Nesibeldiniń qolynan kilemdi alady da, qyzdyń betin etegimen bir jelpip, qasha jóneledi. Onyń ornynda tútin ǵana qalady. Anapıa táltirektep áreń tur. Keýdesinen atqylaǵan qan toqtaǵan. Oraz Anapıany kóterip alady. Jerdegi qanǵa tumsyqtaryn tyǵa ıtteı timiskilengen jeztyrnaqtar.

Quralaı men Qaması olardyń tyrnaqtaryn sýyryp alady.

Quralaı. Tyrnaqtaryn julý kerek. Sonda qýattary qalmaıdy deıtin Darıǵa ájem. (Jeztyrnaqtar esin jınaǵan. Dármensiz súmireıip tur. Esin jınaǵan Nesibeldini qart ana baryp demep ákeledi.)

Nesibeldi (kúshin jıyp alǵan. Naızasyna asylyp turyp jeztyrnaqtarǵa sóıleıdi): Baram dedim sendermen, áli de baram qalmaımyn. Endi ne aıtasyńdar, jeztyrnaqtar?

1-jeztyrnaq. Batyr, Jomart seni áldeqashan umytqan. Bizdiń áıel patshamyz Gaýhartasqa úılengen. Seni ákel dep tapsyrǵan Jomart emes, Gaýhartas.

2-jeztyrnaq. Mazaq etpek aldyryp. (Qanikeıge). Seni de balań umytqan. Búginde Jomart Gaýhartasty ǵana biledi. Aq tósinen aımalap, erninen súıse bolǵany... odan basqa tilek joq.

Nesibeldi. Oraz, Qaması, tańsáriden atqa qonamyz!

Shymyldyq

TÓRTİNSHİ AKT

Jetinshi kartına

Jeztyrnaqtar saraıy. Kilem toqıtyn bólme. Qurylǵan ermek. Jan-jaqtyq bárine ilingen asyl kilemder. Osynyń bári Jomarttyń eligýi, kilem toqýy úshin istelgen. Biraq batyr oǵan berilmegen. Qurylǵan órmekke de otyrmaǵan. Aıaǵynda kisen, shette aǵashtan jasalǵan sýretteı qımylsyz otyr. Áldeqaıda tesilip qaraǵan kózi de jansyz sıaqty. Esiktiń aýzynda naızasyna asylǵan kúzetshi jeztyrnaq múlgip tur, qulap ketetindeı. Tóbedegi esik ashylǵanda qalǵyǵan kúzetshi esin jıyp joǵary qaraıdy. Túsip kele jatqan Gaýhartasqa qulshylyq ete tabyna bas ıedi. Gaýhartas japadan jalǵyz. Júgire basyp ermekke qaraıdy, odan Jomartqa tesiledi. Isharatpen kúzetshini qasyna shaqyryp alady.

Gaýhartas. Jaqyndady ma ermekke, kóńilin burdy ma?

Kúzetshi. Joq. Kózin de salmady.

Gaýhartas. Qaraptan qarap otyr ma?

Kúzetshi. Bir orynnan myzǵyr emes, til de qatpaıdy.

Gayhartas (ózine-ózi). Netken berik, jasymaıtyn jan. Esin alsam da júregi álsiremeıdi. (Kúzetshige.) Beri keltir!

(Kúzetshi qoltyqtap ákeledi. Gaýhartas batyrdy tilsimnen bosatqandaı batyrdyń basynan sıpaıdy. Saýsaqtarymen eki kózin ýqalaıdy. Jomart uıqydan turǵandaı esin jınap alady. Kózin jypylyqtatyp aldynda turǵan Gaýhartasqa qaraıdy.)

Jomart (jáı). Senbisiń? Taǵy da qınaýǵa keldiń be?

Gaýhartas.
Degenime kóngenshe,
Kilem toqyp bergenshe
Toqtatpaımyn qınaýdy.
Ózim de tartam azapty...

Jomart (álsiz daýyspen). Sý... sý ber! (Gaýhartas sý áperedi. Simirip tastaıdy.)

Gaýhartas. Qol tımepti ermekke. Maǵan arnap jalǵyz jip te shalmapsyń. Qashan toqtar qasarysý?!

Jomart. Kókiregimde jan barda eligedi dep oılama!... Esimdi alyp tilsimdep, torlasań da denemdi, júregimdi bermeımin. Jeńdirmeımin, kónbeı min. Sý! (Taǵy da ishedi.) Áıel emes aıýansyń!

Gaýhartas.
Al, sen kimsiń, adambysyń?
Joq!
Berilmeıtin, qyzyqpaıtyn sen ǵanasyń.
Adam emes, tassyń sen.
(Jyndanǵandaı ózine-ózi, teris aınalyp.)
Zárem ushad kózim tússe kózińe,
Seni jeńbeı, bas ıdirmeı,
teń emespin táńirisine adamnyń!...
Onda ezimniń jeńilgenim...
(Tyrnaqtaryn jazyp.)
Tyrnaqtardan ál ketkeni.
Joq! Joq!
(Qaıta oralyp Jomartqa qadala qaraıdy.)
Jomart, qara maǵan!
Sý ornyna aqqan qannan,
Mazdaǵan ot-órt jalynnan
Iirtemin jipterin.
Jerdi túgel japqandaı
Jalǵyz-aq kilem toqyp shyq.
Bir shetinen bir shetine jetkizip
Gaýhartastyń atyn jaz.
Bar teńizdiń laǵyly, gaýhar, injýin
Aınalańa úıeıin...
Sol kilemniń ústinde
Ekeýmiz ǵana jasaıyq.
Jer júziniń táńirisiniń eri bol!

Jomart.
Torlaı ǵoı sen jerdiń betin,
júregin nemen jappaqsyń?!

Gaýhartas (syqylyqtap kúlip). Jerde júrek bolmaıdy, essiz.

Jomart. Tyńdap qara endeshe. (Jomart sıaqty Gaýhartas ta tyńdaıdy.) Estımisiń eshteńe? Gaýhartas. Joq! Jomart.
Jerdiń alyp júregi
Damyl tappaı soǵyp tur.
Esitemisiń dúrsilin? Esitpeısiń!
Óıtkeni sende júrek joq! (Qyzyp.)
Ol kektense laqtyrady taýlardy,
Teńizderdi shaıqaıdy.
Ol kektense saý qalam dep oılama!
Onda kók te qaltyrar,
Jaryq etip aspan jarylar,
Najaǵaıdyń jalyny
Semser bop tıer qolyma!
Sonda seni...

Gaýhartas (kózi shatynap). Toqtat! Toqtat! (Kenetten kúlimsireıdi. Ándetkendeı.)
«Sarǵaıdyń ba meni kútip, súıgenim,
men de saǵan yntyqpyn».

Jomart (yzaly). Toqtat! Jarǵa aıtylǵan adam sózin qorlama!

Gaýhartas (qatty syqylyqtap, ándete, mazaqtaı qaıtalaıdy). Sarǵaıdyń ba meni kútip, súıgenim, men de saǵan,..

Jomart (esitpeıin degendeı, ózi qatty ándetip ketedi.)
Senshi sáýlem, súıgenim sen jalǵanda,
Ańsarym sen oıda jalǵyz qalǵanda.

(Gaýhartas tyńdaıdy.)
Sen meniki, men seniki bolmasam,
Óter edim ókinýmen armanda.

Gaýhartas. Doǵar, estirtpe, Jomart!
(Jomart ándete beredi. Yzaly Gaýhartas óleńniń sońy bitkenshe shypyrtqy qamshymen uryp turady. Biraq Jomart ony eleń de etetin emes, óz júregine ózi berile aıtady óleńdi).

Jomart.
Esińde me kezdeskeniń, qaraǵym?
(Qamshy.)
Júregime kózińnen ot qadadyń..,
Kút, sáýleshim, sarǵaısań da kúte ber.
(Qamshy.)
Bir sen úshin ólmeı tiri baramyn!
(Qamshy.)

Gaýhartas (urýdan sharshaǵandaı. Bolmaǵan soń.) Nesibeldi, Nesibeldi!

Jomart (qalshyldap). Ne dediń? Nesibeldi dediń be? Atamap em jalǵyz ret estirtip, qalaı bildiń? Osynda ma juldyzym?

Gaýhartas. Osynda. Aldyrdym men qasyma. Kele me kórgiń? Esit endi jasyrmaıyn...
Júgirip baspaldaqpen kóterilgen. Ysqarady. Joǵarydan kilemdi qushaqtaǵan Aıaz túsedi.

Jomart. Nesibeldi qaıda? Taǵy da aldaý, arbaý ma?

Gaýhartas. Arbaý emes, tyńdaı ber! (Aıazǵa.) Sóıle Aıaz.

Aıaz. Bardym. Taptym qyzyńdy.
Jaıyp saldym kilemińdi aldyna.
Ań-tań bolyp qarady da,
bul kimnen dep surady.
Jónin aıttym:
Ol kim? dedi qaıtalap.
Umytypty atyńdy.
Sodan keıin oılandy da,
Syqylyqtap kóp kúldi,
Kúıeýi de birge kúldi qosylyp,
«Sálem aıt essiz batyrǵa.
Erkek jalǵyz sol ma eken de
Tolǵan aıdaı tolyqsyǵan
Kúıeýim tur qasymda»

dep birge turǵan jas batyrdyń moınyna asyldy. (Jomart ań-tań.) Nanbasań mine, óziń kór. (Kilemdi jaıa bastaıdy.) Kúlip turǵan, mazaq etken kúlkisin túsirip aldym kilemge. (Kilemdi jaıady.) Qara, qara, durystap qara. (Jibek kilem betinen nurlana kúlimsirep turǵan Nesibeldiniń keskini buldyr kórinedi.)

Jomart. Beri, beri. (Aıaz jaqyndatady.)

Jomart. Taǵy da... (Aıaz taǵy da jaqyndatady.)

Gaýhartas (mazaqtaı.) Qarap qal, adam, qarap qal. Kóziń jetsin mazaǵyna jaryńnyń.

Jomart. Sheshińder qolymdy.

Gaýhartas. Shesh. (Aıaz sheshedi.)

Jomart (kilemdi óz qolymen ustap, Nesibeldiniń keskinine kóz jiberedi.)
Kúlemisiń... kúlemisiń súıgenim.
Kim biledi osynyń da jón shyǵar.
Der kezinde jete almadym,
Tarta almadym syıymdy.
Táńiri otynyń arasynan,
Aq tilekpen óte almadym kezinde.
Kúlkiń ásem nur atyp tur,
Muńsyz jannyń keskini bar júzińde,
Súıgenim sen muńsyz bolsań,
Onda maǵan arman ne?
Bar surarym táńirden
Saǵan baqyt emes pe?
Umyta ber Jomartty,
Qalaýym tek baqytty bol, sulýym...
Mine qolyń (Úńilip.)
Munysy nesi? Qalqan bar ǵoı qolynda?
(Aıazǵa.)
Aıaz, qolyndaǵy qalqan ne?..

Aıaz. Jibek oıýlardyń qubylýy bolar.

Jomart.
Qubylý ma..,
Qutyla almadym aldaýdan.
Tóńiregim torlaǵan bulttaı ótirik.
Gaýhartas, arba, taǵy, esimdi al!
Bosqa meni qınama.

Gaýhartas. Erkek. (Syqylyqtap.) Batyr deıdi-aý muny da. Aıaz, kıimin kıgiz áıeldiń. Basyna ákep jaýlyq jap. Bilezik ber qolyna, monshaq taqsyn moınyna. (Kúledi.)
Sahna syrtynan ashshy ysqyryq estiledi. Gaýhartas pen Aıaz eleń qaǵa tyńdaıdy. Jomart ta qulaq tosady. Esik qaǵylady. Aıaz úrleıdi. Úıdiń ishi jaryq tarta bastaıdy. Ol kilemdi jınap almaq bolǵanda, Jomart qatty qaǵyp ushyryp jiberedi. Aıaz qulap túsedi.

Jomart
Jýyma!
Kúle bersin sulýym.
Semserim bolsa qolymda,
Qasymda turyp mazaq etip jymısa
Qaǵar em basyn keýdeden.
Jýyma!
Kóreıin taǵy kúlgenin!
Esik ashylǵan, tóbeden eki jeztyrnaq asyǵa basyp túsedi.

1-jeztyrnaq. Gaýhartas, aıtatuǵyn aryzym bar.
Gaýhartas. Aıta ber!

2-jeztyrnaq. Aıtamyz, biraq bógde jan estimesin. (Gaýhartas olardy ońasha alyp shyǵady. Eki jeztyrnaq alma-kezek sybyrlap sóıleıdi.)

1-jeztyrnaq. Qalyń jaý qaptap keledi.

2-jeztyrnaq. Bir batyr bastap keledi.

1-jeztyrnaq. Bastaýshy batyr qyz — Nesibeldi.

2-jeztyrnaq. Jomart dep salǵan ánderi jerdi dirildetedi.

1-jeztyrnaq. Qarqyndary daýyldaı, qaırattary erekshe. Qarsy turyp bolmaıdy, japyryp keledi, qamystaı. Myńy birdeı soǵyssa, bireýi myńǵa tatıtyn. Birlikteri tym berik.

Gaýhaptas (aptyqqanyn sezdirmeı).
Boldy!.. Aıaz. (Aıaz keledi.)
Adamdy jeńý, óltirý,
Adamnyń ǵana qolynda.
Bosat barlyq quldardy,
qoldaryna qarý ber,
Qamshylap jaýǵa aıdap sal.
Qırat, qandat! (Jomartqa burylyp.)
Qulaq as maǵan kilemshi,
bosatam seni buǵaýdan,
Qylysh berem qolyńa.
Qaptap kelgen qalyń jaýdy
Taptap shyq. Batyr degen ataǵyńdy
qaıratyńmen aqtap al.
Áıtpese er emessiń, qatynsyń.

Jomart.
Úrkemisiń, qorqamysyń?
Jaýyńnyń beti zárli me?
Almaspysyń esterin,
qudiretiń qaıda maqtanǵan?

Gaýhartas.
Aıaz, tilin sýyr, tilin!
(Aıaz Jomartqa umtylady.)
Toqta sabyr et!
Áli jazam ol emes!
Aıaz, qarsy al baryp jaýymdy,
Jomart jaıyn baıanda.
Gaýhartastyń quly de,
Otyrsa ornyn, tursa aıaǵyn
jalaıdy de kúshikteı.
Esitemisiń ánderin. (Tyńdaıdy).
Jomart deıdi sózderi!

Jomart (julqynyp umtylady. Biraq aıaǵyndaǵy kisen shynjyrmen temir qazyqqa tańýly. Bosana almaıdy. Yza bop aıqaılaıdy.) Nesibeldi!.. Nesibeldi!.. (Gaýhartas qolyn kótergen. Odan soń Jomartqa silteıdi. Kólbegen qol Jomarttyń betin aımalaıdy. Odan soń basyn sıpaıdy. Batyrdan ál ketken, esinen aıyrylyp taǵy melshıip qalady.)

Aıaz. Endi muny óltirý kerek. Gaýhartas!
Batyr kilem toqı bilse,
júrek syryn aıta bilse jibekpen,
odan asar qater joq.
Jerdiń júzin kómkeredi
tilsimnen berik oıýmen.
Syǵalar tesik qoımaıdy,
Qaldyrmaıdy basar jol.
Tákapparlyq táńirisi osy,
keshikpeı turyp janyn al!

Gaýhartas.
Doǵar endi, bos sózdi.
Sabyr etseń kóresiń.
Jeńbeı turyp Jomartty
Adamnyń bıik alybyn,
asty deme kúshimdi.

(Jomartqa kózin qadap),
Quldyqqa bul bas ımeı,
júregin ábden joǵaltpaı
ashylmaıdy aıdyn jol,
ala almaımyn ýysyma álemdi.
Toqytpaı qoıman Gaýhartastyń kilemin.
Sonda meniń qudiretimniń asqany.

Aıaz.
Sol aıtqanyń bolar ma?
Jaýdy qaıttiń joqtap kelgen batyrdy?!

Gaýhartas.
Saýyty men semserin al Jomarttyń.
Dýlyǵasyn, qalqanyn da alyp kel.
Ózim bilem arjaǵyn.

Aıaz (bólip ketip). Uqtym, uly padıshahym... (Bas ıedi.)

Segizinshi kartına

Aınala dala. Ortada tóbe. Coǵystyń qyzý saryny estiledi. Tek soǵysýshylar kórinbeıdi, sahnada eshkim joq. Bir kezde áli aıyǵyp bolmaǵan Anapıany qoltyqtaı asyǵa basyp Quralaı kiredi.

Anapıa (kidirip).
Qolaıly eken osy jer.
Bolmasa da semser ustar qýatym,
Qarap boıym sergisin,
Ne bolǵanyn óz kózimmen kóreıin.
Kim biledi, qyzý lebi urystyń
Boıyma qaıta kúsh berer...
Naıza alarmyn taǵy da...

Quralaı.
Otyra ǵoı endeshe. (Otyrǵyzady.)

Anapıa (qulaq tosyp).

Quralaı bul qaı óleń syńǵyrlaǵan,
Sózi qandaı jaqsy edi?

Quralaı (qýana). Jomartqa arnap shyǵarǵan Qamasıdyń óleńi. (O da tyńdaıdy.) Boldyrǵanǵa dem bergendeı jalyndy.

Anapıa (qabaǵyn shytyp). Mynasy nesi... tyńdashy! (Syrttan kúrsiný, úreıli aıqaı estiledi. Quralaı tóbeniń basyna júgirip shyǵyp qaraıdy.)

Quralaı.
Anapıa, mine sumdyq,
Sheginipti bizdiń qol.
Ana qara bir jeztyrnaq,
bógelmesten keledi.
Mingen aty ot sıaqty,
Qylyshy da óte zor.
Jýyr emes mańyna jan!
(Sahnaǵa bir jaýynger shyǵady.)

Jaýyngep.
Bolar emes bir pále.
Sadaq oǵy darymaıdy boıyna,
Qaıta serpip tastaıdy,
Semserim syndy uryp em.
Qalaı da osyny toqtatý kerek!

Sahnaǵa Jomartpen soǵysa shegingen Qaması shyǵady. Ony bastyrmalaı kelgen Jomart ta kórinedi. Únsiz, tilsiz, arýaq sıaqty. Tóbege kóterile túsedi, mańaıynda qýanyshty, maımyldaı sekirgen jeztyrnaqtar.

Jeztyrnaqtar.
Silte, Jomart, semserdi!
Tapta, Jomart, toqtama!

Quralaı (jan daýsymen). Jomart! Aǵa!

Qaması Quralaıǵa qaraımyn degenshe Jomarttyń aty tuıaǵymen tarpyp ketip qulaıdy. Quralaı Qamasıǵa júgiredi. Kózi Jomartta. An-tań. Jaqyndap qalǵanda kózdep tastaǵan naıza qaıta serpilip, ushyp túsedi, Quralaı Qamasıdy shetke shyǵarady. Sahnaǵa denesin qan basqan

Oraz ekinshi jaqtan kep shyǵady.

Anapıa. Oraz, sumdyq Oraz! Jomart bizge qarsy shyǵypty! (Jomart sahnadan ekinshi jaqqa óte beredi. Onyń artynan Oraz da umtylady.)
Quralaı (Qamasıdy aınalyp). Anapıa, kóremisiń aqqan qanyn. (Daýsy dirildep Qamasıǵa.) Qaması, kózińdi ashshy, qarashy maǵan,

juldyzym... Til qatshy... (Basyn kóteredi.)

Qaması. Ashaıyn kózimdi.

Quralaı.
Meni kóremisiń?

Qaması.
Kórem, bulbulym.
Jeztyrnaq túsinbeımin...
Ertek emes pe edi...
Án shyrqaıtyn, jyr aıtatyn...
Mahabbatshyl,
Jas ómirdi súıetin,
Kúnin, sýyn kúzetetin
Adam ǵana deýshi edim...
Jeztyrnaqtan qoryqqandarǵa kúlýshi em...
Saǵyndyrǵan batyr Jomart
Kim bop shyqty aqyry.

Quralaı. Qaması janym, ókpeleme Jomartqa. Kinálama baýyrymdy. Jańaǵy ótken Jomart emes.

Qaması (álsiz). Endi kim? Quralaı. Saýytyn kıgen Jomarttyń jeztyrnaqtar sıqyry... Baılaıynshy jarańdy. Toqtar ma eken aqqan qan. (Baılaǵysykeledi).

Qaması (jáı).
Áýre bolma... baılama...
Sarqylǵansha aǵady.
Toqtata almaısyń, bulbulym...
Janym barda aqyrǵy ret súıeıin.
Sen de súıshi, tátti óleıin qınalmaı.
(Ekeýi súıisedi. Quralaı basyn sál kóterip
kózinen kózin aıyrmaı qaraıdy.)
Betime nege tamady.
Kózińde tola jas bar ma?
Jylama, janym, jylama...
Jyrymdy tyńda odan da...

(Sózsiz, álsiz áni ǵana estiledi. Anapıa eńirep tur. Qamasıdan kózin almaı qadalyp, án yrǵaǵymen birge yrǵalyp Quralaı otyr. Án álsirep baryp úziledi.)

Quralaı. (Anapıaǵa bir qolyn kóterip). Anapıa... Jan tapsyrdy Qaması. (Betine betin basady. Kózi jasty.)

Anapıa (eńkeıip). Biteldi me jyr kómeıi.

Quralaı (kózi jasty).
Iá, biteldi jyr kómeıi
Balapandaı mápelegen
Áziz ájem ótken soń,
Shyryldap em jetim qap.
İzdep edim jańa uıa.
Sonda tapqan suńqarym,
Júregimniń jalynyndaı, Qaması,
Sen de sóndiń, kóz jumdyń.
Jetim qaldym taǵy da.
(Paýzadan keıin).
Anapıa, sen qasynda otyra tur,
Qyrshynymnyń qylyshyn ózim alaıyn,
Qandyraıyn kek qanyna qolymnan.

(Qamasıdyń qylyshyn alyp atyp turǵanda Aıaz da kelip qalǵan, kekti Quralaı erteden tanys jaýǵa qyrandaı tap beredi. Ekeýi qylyshtasyp otyryp sahnadan shyǵyp ketedi. Ketken jaqtan qaljyraǵan Oraz shyqqan, óktem umtylǵan Jomartpen qaǵysyp keledi. Jomarttyń aty ony basýǵa aınalǵanda jańa jetken Nesibeldi tez qımyldap, Orazdy qorǵap qalady. Minbelegen atty semsermen shaýyp súrindiredi.)
Nesibeldi. Jomart! Jomart! Ash kózińdi, tany meni! Men Nesibeldińmin!

(Jomartta ún joq, súringen at qaıta turyp umtylady.)

Jeztyrnaqtar (sekirip, oınap).
...Silte, Jomart, semserdi!
Tapta, Jomart, toqtama!

(Nesibeldi bul joly ashyna qarsy umtylyp, Jomarttyń atyn shaýyp qulatady. Qulaǵan atpen birge ústindegi saýyt saımandar saýdyrap túsedi. Jeztyrnaqtar shýlaı qashady. Nesibeldi ań-tań bolyp qarap tur.)

Anapıa. Bul Jomarttyń ózi emes.— Saýyty men quraly.

Nesibeldi. Solaı ma? (Qýana.) Endeshe qýan, júregim. Qaıtadan jaýyma tıemin. Jomartym mine, qasymda. (Saýytty joǵary kóteredi. Ándetedi. Biz Qamasıdyń Jomartqa arnaǵan jyryn estemiz.)

Jomart, Jomart, batyr Jomart,
Bógelmeımiz seni tappaı.
Soz qolyńdy, ózińe tart,
Dostaryńdy alystatpaı.
Jomart, Jomart, qaıdasyń sen,
Esitemisiń dostar ánin?
Buz qamaldy, bosan tezden
Jeztyrnaqtar aǵyz qanyn.

Nesibeldiniń daýsymen asyǵa basyp Qanikeı de kelgen, qart ana da boıyna qarý asynypty. Ol Jomarttyń saýytyn, quralyn kórip shoshyp ketedi.

Qanikeı. Shyqqyr kózim ne kórip tur?.. İzdep kelgen jalǵyzym anasy men jaryna qarsy shaýyp ólgen be?

Nesibeldi. Qaıǵyrma, sheshe, kúıreme. Balań tiri, jarym aman! Kók naızanyń ushymen jol salyp baryp kóremiz. (Saýytty kórsetip). Myna jatqan sıqyrdyń aldy jeńilgen.

(Taǵy da ándetedi.)
Sóz berildi, semser saǵan.
Ádildiktiń ańyrat jyryn!
Aıtylsyn syr, aıtylmaǵan
Qıanattyń baıla tilin!
Jeztyrnaqtar munarasy

Qol-aıaǵy shynjyrlaýly Jomart. Shynjyrdyń sheti úlken qara tasqa berik baılanǵan. Soqqan jelmen jarysa estilgen soǵystyń gýili, bárinen de kúshti batyrlardyń ánderi óktem estiledi.
Jomart, Jomart, qaıdasyń sen

Esitemisiń dostar ánin.
Taǵy da ándi soǵys dabyry basyńqyrap ketedi. Jomart áli tilsimnen aıyqpaǵan. Dostardyń ekpinindeı soqqan jel kem-kemnen saýyqtyryp kele jatqandaı. Qaıtadan jyr anyq estiledi. Tyńdaıdy.

Sóz berildi semser saǵan,
Ádildiktiń jyrla jyryn!
Jomart (kózin erkin asha almaı ándi qaıtalaıdy.)
Sóz berildi semser saǵan,
Ádildiktiń jyrla jyryn!
Nesibeldi! Nesibeldi!

(Bar daýsymen aıqaılaıdy. Kem-kemnen esi enip,
Kózin ashady. Jaýap qatqandaı aıqaılaıdy.)

Estımin únderińdi! Uǵamyn jyrlaryńdy! (Jelge raqattana kókiregin tósep.) Soq jerimniń salqyn jeli, tazart meni sıqyrdan!

Ol munaranyń terezesinen tómen qaraǵysy keledi. Shynjyr erkine jibermeıdi. Kektengen Jomart keýdesin toltyra jel jutyp alyp, bar kúshimen qımyl jasaıdy. Tasqa baılanǵan shynjyrdy tasymen sýyryp alady. Jel burynǵydan da qattyraq soǵady.
Batyrdyń tómen túskisi keledi. Biraq óte bıikte tur.

Ol astyna tóselgen asyl kilemniń birin jyrtyp-jyrtyp, birine-birin jalǵap baılaıdy da bir shetin tómen salbyratady. Án burynǵydan da góri kúshtirek, jaqynyraq estiledi.

Jomart (munaradan aıqaılaıdy.) Nesibeldi, Nesibeldi!
Alystan daýys. Jomart... Jo... mart!

Jomart.
Eki kózim ot bop jan,
Perdesin kúıdir sıqyrdyń,
Jaqyndat maǵan alysty,
Júregim meniń soǵa tús,
Janyma jalyn qosa tús
Jaıratatyn jaýymdy.
Tasqynda, nóser qaıratym,
Qaıta quıyl boıyma!
Qolymdy qıǵan buǵaýdyń
Jumsaıyn gúrzi ornyna.
(Tómen túse bastaıdy.)

Jomart týraly án toqtalmaǵan. Sahna qarańǵylanady. Qaıtadan jaryq. Jeztyrnaqtardyń alǵashqy kóringen saraıy. Gaýhartas joǵaryda taǵynda birinshi kóringendegisindeı otyr. Tómende eshkim joq. Shar uratyn áıel oqta-tekte bir soǵyp qoıady. Sahna syrtynda soǵys daýyly. Aptyǵyp kirgen Aıaz Gaýhartasqa barady.

Aıaz. Bitti! Qurydy!
Adamzattyń áskeri
Kelip qaldy osynda,
Talqandady temir menen quldardy,
Talqandady tas qamaldy, shyńdardy.
Batyr Jomart shynjyrmen uryp japyryp,
Shydatar emes myńdardy!
Bolar emes sıqyrǵa! Júr, qashaıyq!

(Gaýhartas ún qatpaıdy. Aıaz daýystap.)
Nege úndemeısiń, Gaýhartas!
Taǵy bir kózimdi alsań da,
Meni jalǵyz qaldyrma...
Sen qudiretti táńirimsiń.
Óziń qutqar, óziń órte qulyńdy...
Senen ózge dármenim joq jan saqtar,
Sensiz jerde sýsyz qalǵan balyqpyn.
Súıeýim de, senerim de ózińsiń.
Qorlama meni qýartpa!
(Sıynyp mańdaıyn jerge tıgizedi.
Qaıtadan turady.)
Nege úndemeısiń, Gaýhartas?!
(Úreılene qarap.)
Qarashy áne kóleńkege,
Qara bulttaı basyp keledi túnerip.
(Jan daýsymen.)
Gaýhartas, Gaýhartas!
(Qolyn ustaıdy. Shoshyp ketedi.)
Tas! Sup-sýyq tas! (Betin ustaıdy.).
Tas! (Shar urǵan qatynǵa.)
Áı, toqtat endi.

(Júgirip baryp qolyn ustap toqtatpaq bolǵanda, shar uratyn áıel úgitilip usaq tas bop ketedi. Aıaz keıin atyp shyǵyp.) Al men she, men barmyn ba? (Ózin-ózi ustap kóredi.) Men kimmin?!

Osy kezde Jomart pen Nesibeldi eki jaqtan birdeı kirgen. Kórgennen birine-biri qushaq jaıa júgirisedi.

Nesibeldi. Jomart janym!

Jomart. Nesibeldi, juldyzym!

Ekeýi qushaqtasyp qatty súıisedi. Osy kezde Qanikeı de kirgen. Júregi jarylǵandaı qýana qarap turyp umtylady. Biraq qastaryna bara berip ózin-ózi toqtatady. Kózinde analyq meıirimniń shoǵy jaınaıdy.

Qanikeı.
Maıdan áli bitken joq,
Túspesin semser qynapqa,
Jaýdyń birin taǵy kórip turmyn.

(Bıikte turǵan Aıazǵa nusqaıdy. Jomart anasyn qushaqtaıdy. Qanikeı balasynyń kózinen súıedi. Kózderi Aıazda.)

Aıaz (jorǵalap tómen túsken.) Jaqyndap keledi. Nesibeldi qolyndaǵy semserin Jomartqa ustata beredi. (Aıaz toqtap qap.) Toqtańyzdar! Tyńdańyzdar, jasyryn bir syrdy ashaıyn. Mine Gaýhartas, kelińizder qasyna, kórińizder qyzyqty.

Jomart.
Ózi kelsin eńbektep,
barmaımyz onyń aldyna!
Túsir munda jylandy!

Aıaz
(kúlip). Onyń qazir jany joq.
Nanbasańdar kórińder.

Jomart
(baryp kóredi).
Tas. Men burynda-aq sezýshi em.
Nesibeldi, kórdiń be?
Óltirmek bolǵan júrekti
Muzdan sýyq tas eken.
(Kári ana joǵary shyqqan. Tasqa uzaq qaraıdy.)

Qanikeı. Balǵa áper maǵan! (Aıazǵa qaraıdy.)

Aıaz sharlardyń janynda jatqan balǵany ákep beredi. Záresi ushqan, japyraqtaı qaltyraıdy. Qart ana balǵamen tas sýretti solqyldata soǵa bastaıdy. Urǵan saıyn ushqyn shashyraıdy. Balǵa tıgen saıyn Aıaz kishireıip óship barady. Balǵa en sońǵy ret tıip, tas sýret qaýsap túskende Aıaz da tumanǵa aınalyp joǵalyp ketedi. Qabyrǵalar qulap, jeztyrnaqtar saraıy qıraı bastaıdy. Qaryńǵylana túsedi. Qaıtadan tań atqandaı nurlanady. Jeztyrnaqtar mekeni joǵalǵan. Endi onyń ornyna jazyq, jasanǵan, jaryq dalany kóremiz. Bıikteý qyratta Qamasıdyń qabyry. Aınalasyna gúlder ósken.

Basynda Quralaı bulbuldaı ysqyryp toqtaıdy. Odan soń Qamasıdyń dombyrasyn alady.

Quralaı.
Júgirgen ań, ushqan qus,
Tyńdamaı ótpes saırasam.
Qaraıdy bári súısinip,
Sen ǵana joqsyń Qaması...
Dombyrań meniń qolymda,
Dirildeıdi ishegi,
Jel súıse de aımalap.
Dombyrań bar da sen barsyń,
Serigim bolsyn pernesi,
Ánińdi sodan tabarmyn.
Jaz kelgen saıyn japyraq
Kógerip kúnnen jan alar,
Sybdyrlasar, syrlasar
Syryńdy sodan tabarmyn...
Saǵynǵan saıyn seni ańsap,
Elestersiń kózime,
Arýaǵyń bolar janymda,
Júregime jyr quıar,
Qosylyp maǵan jyrlarsyń.
Sodan medet alarmyn.
Qaması, soǵys bitti,
Jeńis jetti jadyrap,
Oryndaldy armanyń,
Sarǵaıǵan dostar tabysty.
Jandyrǵan qaıǵy oty óshti.
Dombyrańmen toılaryn ózim bastaımyn.

Dombyrany qaǵa jóneledi. Dombyra únin orkestr kóterip áketedi. Túkpirden Jomart penen Nesibeldiniń batyr jaýyngerleri Quralaıǵa qaraı kilem tósep keledi. Sol kilemmen Jomart, Nesibeldi, Qanikeı, Oraz, Anapıalar, taǵy basqalar joǵarylap shyǵyp keledi. Quralaı qýana qushaǵyn jaıyp tur. Oǵan qarap Nesibeldi men Jomart qushaǵyn jaıa júredi. Oraz ben Anapıa perdeni jaýyp baratyn kórermenge nurlana qarap sóıleıdi.

Anapıa.
Azapty ómir artty qaldy,
Jeńis keldi, toı bastaldy.
Kózderden jas qurǵady,
Jar menen jar, ana men ul qosyldy.

Oraz.
Qaıǵy uıasy qara tasty qırattyq,
Kúl bop ushty jahannan.
Júrektiń óshpes jalyny
Laýlap mazdap janyp tur.

Anapıa.
Jibek kilem tóseldi,
Jınalatyn qonaqqa.
Shaqyramyz bárińdi,
Júrińder toıǵa, qurbylar.
Beldegi taqqan semsermen,
Qolǵa ustaǵan naızany,
Boıdaǵy bolat saýytty
Sheshinbesten kelińder.
Toı osylaı bastalsyn!

Oraz.
Toıdan keıin kóterilsin jelkender,
Teńizderde emin-erkin júzeıik,
Aralaıyq bar jurtty.
Nesibeldi, Jomarttyń
Tabysqanyn aıtaıyq.

Anapıa.
Toıdyń qyzyq ótkenin
Álemge tegis jaıaıyq!

Shymyldyq

---