InfoHub Logo

(tórt aktyly)

Qatysýshylar:

Janas Temirbekov — «Shuǵyla» kolhozynyń qart ustasy, temirshi.
Ulsúıgen — Janastyń áıeli, o da qartaıǵan adam.
Anar — Janastyń oqý bitirip qaıtqan qyzy.
Telǵara Temirbekov— «Shuǵylanyń» predsedateli, Janastyń inisi.
Toqbıke — onyń áıeli.
Arman — «Shuǵylanyń» agronomy, ári partıa uıymynyń sekretary.
Aıdabol — balǵashy jigit, Janastyń shákirti, komsomol.
Ábilbek — klýb bastyǵy, aqyn.
Párıdá — qyzmetke kelgen, meıman qyz.
Múslıma — Aıdaboldyń sheshesi.
Ótesh — kolhozshy.
Asan, Daırabaı — kolhozshylar
Ábdirahman — pochtalon qart

Birinshi, ekinshi, úshinshi kolhozshylar, halyq. 

BİRİNSHİ AKT

1-kartına

Ádemi kóktem. Kún jańa shyqqan. Temirshi Janas qarttyń úıiniń aldy. Sol úıge kiretin esik, qarsy bette kalıtka. Túkpirge qaraı ketetin súrleý shaǵyn baqshaǵa kiredi. Taıaýda irgeles bastyrmada Janastyń ustalyq dúkeni: kórik, tós, balǵa, jamalyp-jasqalatyn temir zattar. Perde ashylǵanda leıkamen sý seýip júrgen Janasty kóremiz.

Janas (sý seýip júrip ándetedi. Jańa ǵana syrttan kelgen Arman súısine tyńdaıdy).

Kónetoz syrtym, biraq keýdem jaryq,

Jelkemnen jetpis shirkin tur taqalyp.

Úzetin tepse temir qaıran jastyq

Taǵy bir oralar ma qıqý salyp.

Arman. Assalaýmálıkúm.

Janas (basyn kótermeı). Álıkúmússálem. Qaı balasyń, shyraq?

Arman. Jańaǵy ózińiz kútken «jastyqpyn». (Jaqyndap.) Men ǵoı, Jáke.

Janas. E, Arman ekensiń ǵoı. (Leıkasyn jerge qoıyp, belin jazady.) Paı, paı bel shirkin-aı. Sál eńkeıseń bolǵany, shondanaıyńa shoıyn artqandaı siresedi de qalady.

Arman. Jat deı me kárilik, Jáke.

Janas. Degende qandaı. Jaıǵasyp turyp, alańsyz jat deıdi. (Belin sıpap.) Iá... jatyp saıraý qandaı jeńil deseıshi.

Arman. Ras aıtasyz, Jáke, Ákem marqum sondaı edi. Ystyq shaıǵa qanyp alǵan soń, qymtanyp jatyp saıraıtyn.

Janas. Al men jata almaımyn. Bóksem tósekke tartsa, keýdem keń dúnıege tartady.

Arman. Jaryqty súıedi ekensiz de...

Janas. Jaryqty súıem... Tań atqannan, kún batqansha kóńil kúıi bir bólek qoı... Alystaǵyń jaqyndap, jaqyndaǵyń jarqyldap turmaı ma?

Arman. Ras, ras. Sáýle ishinde kóbelek te, gúl sheshek te kóńildi... Tústeri de san túrli ǵoı...

Kútpegen jerden entikken, úreıli Ábilbek júgire kipgen. Qoltyǵynda bir býma gazet. Demin áreń alady.

Janas. Jaıshylyq pa, Ábilbek?

Ábilbek (solyǵyn basa almaı). Masqara, masqara. Jer shaıqalatyn, dúnıe qıraıtyn oqıǵa.

Janas, Arman (shoshyp). Ne sumdyq, soǵys bastalyp pa?

Ábilbek. Odan da sumdyq, aǵalar. Minekı! (Gazettiń birin jaıyp.) Seneıin be, senbeıin be kezime? (Janasqa shuqyp kórsetedi.) Mynasy sizdiń qolyńyz Temirbekov Janas. Al mynasy (Armanǵa) sizdiki...

Arman (ózi oqıdy). Arman Abzalov.

Ábilbek. Poshtabaı klýbqa keledi ǵoı aldymen. Júregi qurǵyr birdeńe sezgendeı, ashyp kep jibersem, tap ústinen shyqtym sumdyqtyń. (Dirildegen únmen yrǵaǵyn keltire oqıdy). «Temirbekov Telǵara deı bermesin men ǵana». Bar gazetti sypyryp aldym da osylaı qashtym. Mazaq Telekem, mazaqtaıtyn ekeýińiz eken. Osyǵan senýge bola ma?

Janas. Senbediń be, Ábilbek?

Ábilbek. Telekem aıtady: Opera teatry kelse erkin sıatyn, bir jaǵy sahna, bir jaǵy meımanhana, sulý saraı salamyn deıdi. Al sizder sondaı tamasha nıetke, (keýdesin qaǵyp.) Myna meniń de armanyma qarsy jazasyzdar. Buǵan senýge bola ma? Bul redaksıanyń qatesi bolý kerek.

Arman (kúlip). Múmkin, Ábilbek.

Janas. Bári de múmkin.

Ábilbek. Ne deseńizder, o deńizder. Men búgingi gazetti túgel qurtamyn, otqa jaǵamyn. (Gazetterdi qaıta kóteredi.)

Arman. Jaramaıdy. Jurttyń gazetin jaǵýǵa qandaı aqyn, bar?

Ábilbek. Aqymdy suraǵansha aldy rıza bosyn deseıshi. «Telekem bilsin» demeıtin bizdiń kolhozda bir jan joq. Mynany oqyǵan jurt eń aldymen ózińdi aıamaıdy, Arman. Ony bilemisiń?

Janas. Durys, Ábilbek, Jaqsylyǵyńa raqmet. Búginshe jasyra turaıyq, maǵan ber. (Gazetterdi orap kóriktiń arasyna tyǵyp qaıtady.) Al endi sen Anarjandy kútýge keshigip júrme.

Ábilbek. Poezdyń kelýine de kóp qalmapty. Kıineıin de zytaıyn. (Ekeýine salmaqpen qarap.) Al sizder, aqyldylar, qatelerińizdi qalaı jóndeýdi oılańyzdar. (Syrttan qarlyqqan daýyspen.) Ábilbek, oı Ábilbek, qaıdasyń?

Ábilbek. Poshtabaı shal Ábdirahman. Ustasa sabaýdan taıynbaıdy. Kórinbeı keteıin.

Janas. Jónel mynamen. (Úıdiń syrtyn silteıdi.) Qoradan sekirip ót. (Ábilbek dereý joǵalady. Janas laıkamen sý sebedi. Sýmka asynǵan, kók bórikti, kózildirikti, aq saqaldy, taıaqty Ábdirahman kiredi. Arman skameıkada otyr.)

Ábdirahman (kire bere.) Ábilbek!.. Ábilbek qý soqpady ma, Janas?

Janas. Kórmedim, Ábdirahman. Ony nege izdediń?

Ábdirahman. Ony ma? Ákesin tanytý úshin. (Otyrady.) Men ony sotqa beremin. Sotqa!

Arman. Sharshap qapsyz, dem alyńyz, aqsaqal.

Ábdirahman. Mundaı tentekti kim kórgen. Bir býat gazetimdi tartyp aldy da jóneldi. Jyndanǵan ba, qutyrǵan ba, allam bilsin sebebin.

Janas. Onysy qyzyq eken.

Ábdirahman. Qyzyǵy qursyn búıtken. (Ornynan turady.) Aıtyńdar kórseńder, ákep bersin alǵanyn. Áıtpese menen jaqsylyq kútpesin.

Arman. Renjimeńiz, Ábeke. Aparyp bergizemiz.

Ábdirahman. Áıtpese Telǵaraǵa aıtamyn. Janyn shyǵartamyn ońbaǵannyń.

Ketedi. Syrttan uzap bara jatqan «Ábilbek! Ońbaǵan Ábilbek, qaıdasyń degen» daýysy estiledi.

Janas. Qap... myna gazettiń búldirgeni-aı.

Arman. Búldirgeni qalaı? Biz jazdyq, olar basty... Tek sizdiń qol qoıǵanyńyz beker boldy.

Janas. Ne dep barasyń, Arman?

Arman. Aq sózim, ókindi dep kinálamaımyn, Jáke... Týǵan inisine qarsy qol qoıý árkimdi de...

Janas (bólip ketedi). Telǵara týysym bolsa, sen syılasar jas dosymsyń. Bura tartar búırek mende joq. Maǵan baýyrmen birdeı qaýymym da qymbat. Ózin yǵyspasań, men berikpin, qalqam!

Arman. Kim biledi... Telekeńmen jeńil uǵysarmyz.

Janas. Men biletin Telǵara — zildeı temir qara bolatyn, ol ózi bettemegen jaqqa traktormen tartsań da baspasa kerek. Tek búgin esitpese eken... Anarjan alystan qaıtqan kún kirbeńsiz etse bolǵany...

Arman. Ekeýmiz qosylyp tym bolmaǵanda Anardy túsindirermiz.

Janas. Eń qıyny osy bolady, balam... Ol Telǵaradan kishi, kenje inimniń qyzy ǵoı. Ákesi Otan soǵysynda qaza tapqanda, sheshesi úıde qaıtys bolǵan. (Kúrsinedi.) Sodan bastap Anarjan eki úıimizdiń ortaq perzenti, ortaq qýanyshy. Oǵan Telǵara da papa, men de papamyn. Eki papanyń, talasy soǵan aýyr tıe me dep qorqamyn.

Arman. Jáke, buryn aıtpaǵanyma keshirińiz... Anar meniń de qımasym...

Janas. Solaı ma... Tanys pa edińder?

Arman Tilegimiz de qosylǵan-dy... (Tómen qarap.) Erteń ózińizden bata da suraımyz...

Janas (loblyǵyp). Túsindim... túsindim, balam... (Qushaqtaıdy.) Men batamdy saǵan áldeqashan bergenmin. Tek Telǵara kóldeneń tursa muqamaǵaısyń...

Ulsúıgen (ishten). Temirshi, barmysyń?

Janas. Barmyn, Ulsúıgen. (Úıge jaqyndaıdy.)

Ulsúıgen (ishten). Úıge kir, dárińdi ish.

Janas. Dáriń shyqsyn, dáriń shyqqyr. Taǵyda ma?

Ulsúıgen (esikten kórinip). Shybyn jannyń kádirin bilmes, qý shunaq. Jer basyp júrgenińdi kópsinemisiń!

Arman. Sálem berdik, apaı. (O da jaqyndaıdy.)

Ulsúıgen. Sálemet bol, qalqam. (Syrtqa shyǵady.) Osyndaı kesirdi kórgeniń bar ma, shyraǵym? Dári ish deseń ý ish degendeı kóredi.

Arman. Onyńyz durys emes, Jáke, kútiný kerek.

Janas. Búıtip kútingeni bar bosyn.

Ulsúıgen (Armanǵa.) Esitemisiń sózin. Kúndegisi osy.

Janas. Dáriger aıtty dep ıa qandyra sháı ishkizbeıdi, ıa toıdyra et jegizbeıdi. Ashtan ash qańtarady da otyrady. Osyndaı da kútiný bola ma?

Ulsúıgen. Búıregiń buzyq bolsa, maǵan qaıt deısiń!

Janas. Qashan kerip shyǵyp eń búıregimdi?

Ulsúıgen. Daýdy qoı, shalym, dárińdi ish, (úıge tartady.) doktordy oılap shyǵarǵan men emes, Sovet ókimeti.

Arman. Júrińiz, Jáke jeńildińiz. (İshke qoltyqtap kiredi.)

Ulsúıgen. Jasy jetpiste, minezi jetide. Mundaı da jan bolady eken. (Leıkamen úıge bettegende, kalıtkadan ádemi kıingen Toqbıke kiredi.) Toqta, seni kim shaqyrdy, toıǵa kelgendeı jasanyp?

Toqbıke. Anarjan keler kún toıdan keıin be eken?

Ulsúıgen. Toqta dedim ǵoı, Toqbıke, men saǵan!

Toqbıke. Saýǵa, batyrekesi, saýǵa, áste-ástelep sóıleselik.

Ulsúıgen. Áste-ásteń de ózińe, bári de ózińe. (Leıkany kóterip.) Joǵal degen soń joǵal.

Toqbıke (kidirip). Batyr-aý, kelinmen de osylaı sóılese me eken?

Ulsúıgen. Shoshqashy kelinnen ólsem molam aýlaq bolsyn. Óshir qarańdy. Sendeı makrýdyń basqan jerin jýyp tastaý kerek. (Toqbıkeniń shegingen ornyna sý sebedi.)

Toqbıke. Jańa ǵana monshadan shyqtym, ápketaı, átir de septim boıyma. Kelshi, qushaqtap kórshi nanbasań. (Qushaǵyn jaıa umtylady. Ulsúıgen úrke qashady.)

Ulsúıgen (jan daýsymen.) Aýlaq, aýlaq!

İshten Janas pen Arman júgire shyǵady.

Janas. Ne bop qaldy, baqyraýyq?

Ulsúıgen. Qutqar meni óńsheń ońbaǵandardan. Shoshqa baqqan myna maqrý qatynnan qutqar. Toraıdy qozydaı aımalaǵan aq saıtan, endi maǵan qushaqta dep kelip tur.

Janas. Shoshqasy ne, basqasy ne, báribir emes pe janýardyń.

Ulsúıgen. Ne deısiń, áı? Qaıta aıtshy, káne! Qorsyldaǵan shoshqa men sıyr da birdeı aram ba? (Shalyna tónedi.)

Janas. Jo... joq. Qatelesippin, kempirim...

Arman. Baǵýyn baqsa da toraıyn aımalaı qoımaǵan bolar áli.

Ulsúıgen (egese). Keshe ǵana óz kózimmen kórdim ǵoı. Tyshqan sıaqty, syǵyraıǵan bireýin qoltyǵyna qysyp alypty. Tipý kók soqqan!

«Torsyldaǵym, toraıym. Tanaýyńa bolaıyn» dep ándetip tur. Ústine baıqamaı baryp qalǵan ekem, shalqamnan túse jazdadym. O, aq saıtan, janyńdy shyǵaraıyn ba?! (Toqbıkege umtylady.)

Arman. Arasha, apaı, arasha! (Ulsúıgendi ustaıdy.)

Janas. Jeter, Ulsúıgen, daýryqpa. Borsyq baqsa da, Toqbıkeden taza emessińder biriń de. (Toqbıkeni qushaqtap mańdaıynan súıedi.) Shaıy qandaı, jupardaı.

Ulsúıgen. Shaıǵa bola dinin satqan bezgeldek. Aldymen seni tazartý kerek. (Ústine leıkadan sý quıa bastaıdy.) Bismilda... bismildá... (Janas ustap quıdyrmaıdy. Syrttan tarsyldaǵan motosıkl dúbiri shyǵady, turǵandar irkile qalady.)

Toqbıke. Anarjan keldi, ózim súıem aldymen.

Ulsúıgen. Súıgizermin men saǵan! (Kalıtkaǵa jete bere ustaıdy.) Anardan sadaǵa ket, toraı súıgen neme.

Toqbıke. Ne deseń, o de. Senen buryn súımesem, Toqbıke atym óshsin. (İlgeri umtylyp.) Betin, mańdaıyn túgel jalap shyǵamyn.

Ekeýi tartysa kalıtkaǵa jetkende syrttan bóten qyz kiredi. Oǵan ilese chemodan kótergen Ábilbekti kóremiz. Turǵandar ań-tań.

Qyz (bárine jaltaqtaı). Sálemetsizder me?

Ábilbek (chemodandy qoıyp). Tanysyńyzdar, úlkender. Bul qaryndas Erbolova Párıdá. Kútip tursaq, Anarjandy Máskeýden, Almatydan kep tústi. Qyr gúlindeı ashylǵan, kózime shoqtaı basylǵan qaraı qalsam bul kim dep... Suraǵany bizdiń kolhoz bop shyqty. Kún tıgizbeı, shań juqtyrmaı, týra osynda ákeldim. Mal dárigeri.

Párıdá. Raqmet, Ábilbek aǵaı. Jáı sózińiz óleńge bergisiz eken.

Arman. Ábilbek «Shuǵyla» kolhozynyń bas aqyny. Ózi de óleńsiz sóılemeıdi. (Ábilbekke.) Endi úlkenderdi tanystyr.

Ábilbek (álgiden beter jelpine).

Bergen serti temirdeı,

Aıtqan sózi ámirdeı,

Batpan balǵa serigi,

Daýyldatqan kórigi

Temirshi ata,

Janas ata bul kisi.

(Párıdá Janaspen qol alysady.)

Ábilbek (Ulsúıgenge jaqyndap).

Sheleginen sút ketpes,

Kolhozynan qut ketpes,

Qazany ottan túspeıtin,

Qonaqsyz as ishpeıtin,

Meıiri mol, peıili keń,

«Shuǵylasyna» talaı báıge ápergen,

Báıbishesi Jákemniń

Ataqty saýynshy, Ulsúıgen shesheı osy kisi.

Párıdá (qolyn alyp.) Bilemin... bilemin. İzdegen kisimniń biri ózińizsiz, sheshe.

Ulsúıgen. Qadamyn, qaıyrly bolsyn, qarǵam.

Janas. Tek, Ábilbek, toqtama.

Ábilbek (Toqbıkege aýysady).

Toǵaıdan toraı qaıyrǵan,

Shoshqany tústep aıyrǵan,

Birinen jıyrma ósirgen,

Biregeı turǵan ósimnen.

Qabandary túıedeı.

Megejini bıedeı,

Telekemniń naq súıeri — Toqbıke. (Chemodandy úıge áketedi.)

Párıdá (qýanyp). O, Toqbıke apaı, siz be edińiz! (Qushaqtaıdy.) Qandaı ǵajap kún búgin. Meni ádeıi kútseńizder mundaı shyqpas.

Toqbıke (arqasynan qaǵyp). Qazirden bastap týyspyz. Eki kempirdiń eń qadirmeni óziń bolasyń, Párıdá.

Ábilbek (úıden shyqqan boıda asyǵa basyp ótedi). Taǵy kettim. Endi Máskeý poezyna úlgerýim kerek.

Janas. Onda Telǵara men Aıdabol bar emes pe, sen nesine áýre bolasyń, Ábilbek.

Ábilbek (bógelmeı). Anarjan úshin áýre bolsam arman joq (Ketedi.)

Toqbıke. Jańaǵy asyǵyp júrip qaınymdy tanystyrmapty-aý. Myna jigit: ári agronom, ári partkom — Arman degen aǵań.

Párıdá. Eshten de kesh jaqsy. (Qol alysady.)

Arman. «Shuǵyla» oqymystylarynyń kóbeıgenine shyn júrekten qýanyshtymyn.

Párıdá. Qaıda baram, qaıda túsem, dep ýaıymdap kelip em, dál óz úıime oralǵandaımyn qazir.

Ulsúıgen. Birimizdi ákeńdeı, birimizdi shesheńdeı kór, qarǵashym. Qudaı qalasa, qazir tap ózińdeı Anarymyz keledi. Egiz qozydaı bir turyp, bir jatatyn bolasyńdar.

Toqbıke. Bir kún osynda, bir kún bizdiń úıde...

Ulsúıgen. Joq, osynda ǵana bolasyńdar.

Párıdá. Nege, sheshe? Eki úıde kezek júrgen qyzyq emes pe?

Ulsúıgen. Ia qazaqpen, ıa shoshqamen bolsyn, bul qatyn. Adal balalarǵa aram as ishkizer jaıym joq. Aıtpady deme, qyzym, shoshqaǵa jaqyndasań maǵan ókpeleme. Úıim tursyn, sıyr qoraǵa da jýytpaımyn.

Párıdá. Men mal dárigerimin ǵoı, sheshe...

Ulsúıgen. Shoshqa mal emes.

Arman. Taza jýyp ustasady ma, sheshe?

Ulsúıgen. Báribir. Shoshqany jýsań da shoshqa, jýmasań da shoshqa. Qazaq baqty eken dep quıryǵy uzaryp, qulaǵy qysqarmaıdy onyń.

Toqbıke. Aıta ber. Qazaq synaıdy eken dep qulaǵy men quıryǵy úshin qysylatyn olar joq. Sıyr birin týǵanda, shókeń onyń týyp, kóbeıe beredi.

Ulsúıgen. «Shókeń» deıdi. (Janasqa.) Esitemisiń qaınaǵasy. Sen Jákeń, shoshqa Shóken atanypty. Budan artyq qandaı qurmet izdersiń. Uzamaı aldyńa toraıdyń basyn tartqanyn da kórersiń áli.

Janas. Tartsyn, túk qarsylaǵym joq. «Bismildá» aıtyp jese tamaqtyń aramy joq degen sharıǵat. Oń qulaǵyn kesip, kári joldasym, saǵan, sol qulaǵyn aqyn Ábilbekke beremin.

Arman. Mıyn qaıtesiz, Jáke!

Janas. Mıy qashan da aqsaqaldar sybaǵasy. Ony ózim jeımin.

Ulsúıgen. Astapyralda, astapyralda. Sen aljyǵan shyǵarsyn. Ár sózińdi hatqa syzyp turatyn eki ıinińdegi eki perishteni de umytqanyń ba? Qudaı teksergende ne betińmen jaýap berersiń, shal?

Janas. Qudaı bettesip, tilge kelse qam jeme. Jaman shalyn onyń ózin tekseredi.

Ulsúıgen (joǵary qarap). Saqta, jasaǵan, óziń taýpyq ber.

Janas (qudaımen bettesip turǵandaı, o da joǵary qarap). Qaq taǵala!—deımin qasqaıyp turyp. Barlyq qudiret, barlyq erik ózińde. Tileıtinim tynyshtyq depsiń sózińde. Sóıte turyp súıgen pendeń Ulsúıgendi jazyqsyz janýar, shoshqaǵa nege qarsy ettiń? Kolhozdyń tabysy ósse, Ulsúıgenniń oljasy artsa zıan ba?

Ulsúıgen. Turar qudaı seni tyńdap!

Janas (órshelene). Tyńda!— deımin men oǵan, qulaq as deımin Janasqa. Kórik basqan, balǵa soqqan maǵan nege senbeısiń? Ia ornyńa, ıa dańqyńa jerim bar ma talasqan? Qartaıǵanda eki ıinime eki tyńshy mingizip, eńsemdi nege basasyń? Ósek nege jınaısyń? Etik te jamaı bilmeıtin toǵyshar perishteń ǵurly kórmegeniń be meni? Qudaı ekensiń, ádil bol. Egin ekken, mal baqqan kolhozshyny kúıdirme deımin men oǵan. (Turǵandarǵa kúle qaraıdy.) Durys pa?

Toqbıke. Durys, Jáke, durys. Kelinniń de oıy osy deńiz.

Ulsúıgen. Osy kolhozdan kóshpesem, kisi eken demeńder meni. (Párıdáǵa.) Júr, qyzym, úıge kirip, jýynyp al. (Áıelder úıge kiredi.)

Arman. Allamen jaqsy aıtystyńyz, osy ónerińizden tanbańyz, Jáke.

Janas. Alystaǵysymen aıtysý ońaı ǵoı... Qasymyzdaǵynyń qaharynan aman qalsaq eken endi.

Arman. Qatty shamdana ma, Telekeń?

Janas. Najaǵaıdaı shatyrlasa kerek. (Oılanyp.) Qansha jyl bastyq bolǵaly... Sodan beri «Telǵara teris» degendi estigen emes qoı ol. Ózi bilgir, ózi bı bop kelgen asaý emes pe?

Arman. Asaý bolsa týlar, týlar da tynar.

Janas (kúlip). Ol tynǵansha ózińniń de sileń qatar.

Arman. Telekeń kúshti adam. Óz senimin syndyrmaý úshin qasarý kóringenniń qolynan kele bere me. Onysyna qyzyǵamyn da. Maıysqaq jaman ǵoı dúnıede... maıysqaq.

Janas. Endeshe qýana ber. Telǵara qurt synbasa, maıyspaıdy.

Arman. Synbaıdy... Syndyrmaımyz asyldy. Biz oǵan kópshilikpen... halyqpen sanasýdy ǵana úıretýimiz kerek. (Óz úmitine súısine qanattanyp.) Telekeńniń ǵajap qasıetterin sonda kóremiz, Jáke. Ol top bastaıtyn, uzaq bastaıtyn... shyn mánindegi bólshevık basshyǵa aınalady.

Janas. Nıetińe jet. Tek óziń bilmes bir jaǵdaı bar. Sony umytpa...

Arman (jaqyndaı túsip). O ne, Jake?

Janas. Kolhozdyń negizgi músheleri Qultýmamyz ǵoı. Kóbimiz eski salt boıynsha qyz alyspaıtyn aǵaıynbyz. Telǵara «Shuǵylanyń» ǵana emes, rýdyń da súıiktisi. Muny syrtqa daýryqpasaq ta, ishteı jaqsy sezinemiz. Telǵara buıyrsa taý keshirerdeı, tutas qımyldaıtynymyz da sondyqtan.

Arman. Eńbek úshin paıdaly, birlik eken, á?

Janas. Iá... qıyn kúnderde paıdasyn da kórgenbiz. Biraq osy joly saǵan zıan etýi múmkin.

Arman. Jaqsy eskerttińiz, Jáke. (Qasyna otyryp.) Menimshe bul joly azǵyndyq namysty, adamdyq namys tejeýi kerek. Biz durys uǵyndyrsaq, rý sezimin qoǵamdyq sananyń jeńýi haq. Oǵan, minekı ózińiz mysalsyz. Mundaı úlken maqsat úshin silemiz qatsa da yrzamyz. Solaı emes pe, Jáke?

Janas. Temirshi soǵýdan,

Eginshi orýdan tanbaıdy.

Biz boldyrmaıtyn adamdarmyz, balam.

Syrtta mashına sıgnaly. Úıdegiler júgirise shyǵady.

Ulsúıgen. Janym keldi, kúnim keldi.

Toqbıke. Qalqashymnan aınaldym.

Bularǵa ilese Párıdá da tysqa shyǵady. Sálden keıin Aıdabol, Ábilbekter nárse kóterip kiredi.

Aıdabol (qarsy kele jatqan Janasqa). Anaryńyz keldi, Jáketaı.

Janas. Jaqsy bopty, Aıdabol.

Ábilbek. Men de úlgirdim-aý. Motosıklǵa qanat bitirgen bolýym kerek.

Arman. Ushyrǵan ekensiń, á?

Ábilbek. Túsip qalmaı, aman jetkenime qaıranmyn.

Býyn-túıindi kótergen áıelder ótken. Anar Telǵarany qoltyqtap kiredi.

Telǵara (jaıdary). Ánekı úlken papań... Shal papań.

Anar. Papa! (Janasty qushaqtaıdy.)

Janas. Balapanym, qoshaqanym. (Qysyp, mańdaıynan súıedi.) Endi Arman aǵańmen sálemdes. (Eki jas kúlise, yntyǵa qarasyp qol alysady.) Kánekı, ishke kireıik.

Telǵara (Armandy qoltyqtap). Qyzymyz alystan kelgen kún osylaı ótetin ádeti. Bizdiń semályq meıramymyz sıaqty. Búgin alańsyz qýanyshymyzdyń ortasynda bol, partorg.

Arman. Raqmet, Teleke. Qýanyshtaryńyzǵa ortaqpyn.

Bular úıge kirgende bos sahnaǵa jelpingen, kóńildi Ábilbek qaıta shyǵady.

Ábilbek (erekshe baqytty). Júregim... jarylyp ketpese jarar edi. Qos perishte, qos kógershin... Birinen biri ótpeı me eki qyzdyń. Birin súıip, birin súımeı, ózgege qalaı qıarsyń? Ekeýin birdeı qushýǵa, ekeýin birdeı qysýǵa tórt qol nege bitpedi eken ózime? Paı-paı, múgedek qyp jaratqan tabıǵat-aı deseıshi. (Oılanyp). Amal joq taǵdyr isine... Insap, Ábilbek, ınsap. Telekeme týysýda az emes. Párıdáǵa kim laıyq sonda? Aıdabol ma? (Sál ándetip.) «Aıdabol, as isherde paıda bol». Sóleket qoı. Qyz súıerlik qylyqtan jurdaı bıshara! (Kúlimsirep.) Úılenýdi aıtsań úreıi qalmaıdy sorlynyń. (Qaıta oılanady.) Taǵy kim bar? Iá, ıá, Arman bar. Partorgtar mahabbatqa orasholaq bolatyn. Áıtpese ózge mini joq, (Esikten qarap.) Arman joldas, bir mınýtke. (Arman shyǵady.) Aǵyńnan aqtarylshy, úılenemisiń, baýyrym?

Arman. Toıym qazir bastalsa da qarsy emespin.

Ábilbek. Mine qolym, mine ýádem (qolyn beredi.) toıdy birge jasaımyz.

Arman (qolyn qysady). Ýáde.

Ábilbek (qaltasynan eki búktelgen ádemi qaǵazdy áperedi.) Myna óleńdi kóshir de, qyzdyń atyn ózgert te, qystyra qoı Párıdániń qolyna. Úıirile túspese, obalyń maǵan.

Arman (tańdanyp). Párıdaǵa?

Ábilbek. Árıne, Párıdáǵa. Basqa kimge bolýshy ed. (Shetirek alyp shyǵady.) Poezıa protokol emes. Aqynsha, náshimen oqy, baýyrym. Kánekı, basta.

Arman (qaǵazǵa úńiledi). «Anarjan». Túsinbeımin.

Ábilbek. Oqy, oqy. Maǵan bári túsinikti.

Arman (alǵashqy joldaryn salqyn bastaǵan. Uzamaı úlken shabytpen oqyp ketedi).

Anarym, meniń Anarym,

Jolyńdy baǵyp qaradym.

Saǵynyp seni, sarǵaıyp

Kúnińdi keler sanadym.

Belimdi sheship jatpadym,

Ushýǵa qanat tappadym.

Jónele berdi ózińe

Jalynǵa toly hattarym.

Túsime kirdiń tún uzaq,

Kóńilimde júrdiń kún uzaq.

Elesin kózden óshpedi

Jaqyndap birde, birde uzap.

Ózińsiń súıip qararym,

Ózińsiń tynys alarym.

Kútkenim ystyq qushaǵyń,

Anarym meniń, Anarym.

(Arman hatty omyraýyna basqan, áldeqandaı ádemi sezim ústinde tur.)

Ábilbek. Qatyp jatqan joq pa, dosym. Qaı aqynyń jazypty dál osylaı? Asqaryń ba, Ǵalıyń ba, Ábdildáń ba? Tifý, túkirgenim bar olaryńa!

Arman. Men jazyppyn, Ábilbek. Minekı men jazyppyn. (Óleńdi súıedi). Júregimmen, janymmen, barlyq meıirimmen jazyppyn.

Ábilbek. Belınskıı aıtypty: árbir uly aqynnyń óleńi óziń jazǵandaı seziledi depti. Ras eken ǵoı.

Arman. Munda ulylyq joq. Meniń mahabbatym ǵana bar.

Ábilbek. Meniń mahabbatym? Qyzyq eken.

(Arman qaltasynan alǵan qalamymen qaǵazǵa jaza bastaıdy.)

Ábilbek (shoshyp). Áı, búldirme.

Arman. Búldirmeımin, jóndeımin.

Ábilbek (qolyna jabysyp). Óı deımin, qoı deımin. Meniń atymdy óshirip, óz atyńdy jazǵanyń qalaı?

Arman. Osy durys, Ábilbek... (Tolqyp.) Qandaı kúttim, qansha kúttim Anardy. Oıaýda oıymnan, uıqyda túsimnen ketpegeni de ras. Bárin bilipsiń, bárin jazypsyń. Eń jaqynym sen ekensiń, Ábilbek. (Qushaqtap súıedi.)

Ábilbek (ań-tań) Apyrmaý, munysy nesi? (Armandy julqyp.) Jańa ǵana saý emes pe eń, baýyrym?

Arman (qaıta qushaqtap). Mundaı saý bop kórgen emen ómirimde. Túk kúdik joq, túk kirshik joq kóńilimde. Iá, ıá... bári ras, Ábilbek. (Skameıkaǵa otyra ketedi. Úrke shegingen Ábilbek esikke barǵan, urlana daýystaıdy).

Ábilbek. Anar... Anarjan. (Anar shyǵady.) Tss... beri kel. (Qyzdy Armannyń tý syrtyna turǵyzady.) Tss...

Arman (óleńniń sońǵy shýmaǵyn erekshe shabytpen jatqa qaıtalaıdy).

Ózińsiń súıip qararym,

Ózińsiń tynys alarym.

Kútkenim ystyq qushaǵyń,

Anarym meniń, Anarym.

Ábilbek. Buǵan ne deısiń, Anar? Jańa ǵana jyndandy. (Arman turady.)

Anar. Onda emdeý kerek eken... (Eki jas birge órilgendeı yntyǵa súıisedi.)

Ábilbek. Seneıin be, senbeıin be kózime? (Anarlar súıise beredi.) Bıshara basym, kimdi kútkenmin? Aý qoıyńdar, joldastar. (Ekeýin aıyrady.) Aıtyńdarshy shyndaryńdy, osy men ne kórip turmyn?

Anar (oınaqy, tizesine otyra ketedi). Aǵa da bol, kepil bol. Kútken jarlar tabysty. Osy aıda, osy aýylda qosylýǵa serttesken edik. Mine endi óziń kýásiń. Sátti kún jetti. Qosyldyq. Óziń basqar toıymyzdy, Ábilbek.

Arman. Men de tileımin. (O da tizesin búgedi.) Jyryńdy arna dostarǵa, jaqsy ónerińdi aıama.

Ábilbek. Men áýeli esimdi jınap alaıyn. (Ekeýin qoldarynan tartyp turǵyzady.) Sender desem, ózim eken ǵoı aljasqan. (Skameıkaǵa jantaıa ketedi.) Sorly Ábilbek, súr boıdaq.

Ábdirahman (syrttan). Ábilbek! Qaıdasyń, Ábilbek?!

Ábilbek. Myna qyrsyq taǵy keldi-aý sońymnan. (Turady.) Arman, shal jaýabyn endi óziń ber. (Úıge kirip ketedi. Balasha qol ustasa jarysqan eki jas baqshaǵa ótedi.)

Ábdirahman. (daýystaı kiredi). Jarandar-aý, járdem etseńdershi. (Eshkimdi kóre qoımaı, úıge betteıdi.) Mashınasy tur ǵoı, osynda shyǵar. (Úıge taqalǵanda taǵy daýystaıdy.) Telǵara, barmysyń, Telǵara!

Telǵara (kúle shyǵady). Barmyn, poshtabaı! Daýysyń nege qatty shyqty, Ábeke! (Qolyn alady.)

Ábdirahman. Tentegińdi tyı. Telǵara, kóz aldymda jazala, áıtpese sotqa beremin.

Telǵara. Tentegiń kim, Ábeke?

Ábdirahman. Ana.., Ábilbek ıtińdi aıtamyn. Onyń búgingi kórsetken qorlyǵyn súıegim qýraǵansha umytpaspyn.

Telǵara. Ábilbek, beri shyǵyp ket. (Úıdegiler túgel shyǵady.)

Ábdirahman. (Ábilbekke taıaǵyn kóterip). O, sileń qatqyr, Ábilbek, salaıyn ba bastan. Gazetim qaıda? Taýyp ber!

Ábilbek. Qazir, qazir. (Júgirip baryp gazetterdi ákep beredi.) Keshirińiz, Ábeke, sebebin keıin aıtamyn.

Ábdirahman. Sileń qatsyn, sileń qatqyr.

Janas. Úıge kir, qurdas, kónińdi jibit.

Ábdirahman. Aıqaılaı-aıqaılaı tańdaıym keýipti.

Ulsúıgen. Júre ǵoı, óz qolymnan sháı quıyp bereıin.

Qoltyqtap áketedi. Shaldyń sýmkasyn kóterisken Toqbıke de birge ketedi.

Telǵara. Ákeńdeı kisini áýrelep, bul qaı qyljaǵyń, Ábilbek?

Ábilbek. Mán bar, Teleke, mán bar. (Janas pen ekeýine kezek jaltaqtaıdy.) Gazette jaǵdaısyz birdeńe basylǵan eken...

Telǵara. Jaǵdaısyz?

Ábilbek. Minekı... (Qaltasynan gazetti áperedi.) Kórmesinshi, kóńili júdemesinshi dep edim. (Telǵara gazetti oqýǵa kirisedi.)

Aıdabol. Jáke, men jumysqa kirisemin.

Janas. Meıliń. (Aıdabol aljapqyshyn baılanyp kómir salynǵan kórikti qozǵaı bastaıdy.)

Ábilbek. Siz de keshirińiz, Jáke. (Odan Párıdáǵa jymıa qaraıdy.) Qydyrmaımysyz, Párıdásh?

Párıdá. S ýdovolstvıem, Ábilbek aǵa.

Bular da baqshaǵa bettegen, qarsy kelgen Arman, Anarǵa kezdesip kidiredi.

Anar. Kún qandaı tamasha.

Párıdá. Ǵajap, ǵajap.

Telǵara. Ǵajap! Ǵajap! (Ornynan tútep turady.) Bul ne, Janas?! Bul ne, Abzalov?!

Janas (jalynǵandaı). Búginshe sabyr... keıin aıtarsyń.

Telǵara. Keıin de aıtam. Búgin de aıtam. Qazirden bastap baýyrym emes, jaýymsyń!

Anar (jan daýsymen). Papa!

Telǵara. Papańa qanjar salypty. Tabyt ázirlepti!

Anar. Pa... pa!

Telǵara (aǵasyna). Shaqyr azanyńdy, basta janazańdy. Kóm qolyńnan inińdi. Keme almasań qapy kettim dep júrme, men kómemin ózińdi. Qaıta turmastaı, tereń qazyp kómemin.

Anar (jylap). Bul ne, bul ne?

Telǵara. Oqy mynany. (Anar da gazetke úńiledi).

Arman. Siz ushqary sóılep tursyz, Teleke. (Jaqyndaıdy.)

Telǵara (qolyn kóterip). Toqta, agronom. Senimenen sóz qysqa. Qaı jolmenen kelip eń, sol jolyńmen týra tart! «Shuǵylada» ekeýmiz qaıta kezdespeıtin bolaıyq.

Úrke shyqqan Toqbıke men Ulsúıgen kórinedi.

Toqbıke. Jasaǵan-aý, bul qandaı sóz?

Telǵara. Júr, qatyn, jónimizdi tabaıyq.

Áıelin qoltyqtaı tartyp shyǵa jóneledi.

Ulsúıgen. Aspan ashyqta da kún kúrkireıdi eken-ay. Bul qaı masqara, temirshi?

Ábilbek. Daý qaıda, daýyl sonda. (Jaqyndap.) Bizge de bir qatty quıyn jetipti. Qashan basylaryn táńirim bilsin, sheshe.

Janas. Ábilbek, ushyndyrmaı tur.

Ábilbek. Uıat, Jáke, uıat. Osy kolhozdy Telekemnen jaqsy kórem degenderiń óltirseńder de senbeımin.

Aıdabol (ajyraıa burylyp). Saǵan ne joq sýdyraq? Alma Jákemniń betinen.

Ábilbek. Sen de qystyrylma, bórene.

Júgire basyp Telǵaranyń sońynan shyǵady.

Anar. Siz beker qol qoıǵansyz, úlken papa.

Janas. Solaı ma? Sheshemnen de beker týǵan shyǵarmyn, balam?

Anar. Dvores soǵam deý kúná emes. Men jasap jibergen proektini profesorlar da qyzyq dep tapqan. Jaqsy ıdeıany jazyqsyz kirlegensizder.

Arman. Sen arhıtektor kózimen qaraısyń, Anar. Áńgime onda emes.

Anar (qatal). Endi nede?

Janas. Qaltada, aqshada. Jetpeı jatqany saraı salý bolsa birsári. Ár nárseniń kezegi bar emes pe?

Anar. Sonda aǵasy týǵan inisin gazetke jaza ma eken!

Janas. Tyńdamasa, belden bassa qaıtedi? Men aǵa bop otyrsam, jurt sózin kim sóılemek?

Anar. Keshirińiz, papa. Siz jattandy sózderdi aıtyp tursyz maǵan.

Janas (yshqynyp). Joq! Men júregimniń sózin aıtyp turmyn, qyzym. Ádil bolam deseń — týysyńdy teje áýeli.

Ulsúıgen. Qoı, temirshi. Jańa kelgen Anarjanmen aıtyspa.

Úıge áketedi. Anar skameıkaǵa sylq túsip otyra ketken. Arman árli-berli teńselip júr.

Párıdá (Aıdabolǵa baryp). Aıtshy, qurbym, qutsyz qonaq kelse qaıtedi deýshi edi?

Aıdabol. Qoıǵa qasqyr shabady deıdi. Otyr, mıman qyz, bul áńgimeniń saǵan qatysy qansha.

Párıdá. Mal qoralaryn kóreıin dep em. Menimen júrip qaıtsańyz qaıtedi, qurbym?

Arman. Sóıtińiz, Párıdá. Boı jazyp qaıtyńyz.

Aıdabol. Oǵan meniń nem ketedi. Túgim de ketpeıdi. (Aljapqyshyn sheshedi). Tek júgirtip otyrsam, renjime.

Párıdá. Jaraıdy, jaraıdy.

Bular da ketedi.

Arman. Oqý qandaı jaqsy edi, sharshaýshy edik, tynyǵýshy edik. (Qasyna baryp.) Ómir qıaldan áldeqaıda qıyn eken.

Anar. Beker qıyndatqansyń.

Arman. Men be qıyndatqan.

Anar. Árıne sen. Vokzaldan kútpegenińnen-aq shoshyp em. Kóriner sıqyń joq eken ǵoı.

Arman. Tipti de olaı emes... Óziń emes pe, men barǵansha sezdirme degen?

Anar. Bir ákemmen dostas ta, ekinshi ákemmen jaýlas degen de men shyǵarmyn! (Atyp turady.)

Arman. (qolyna jabysyp). Anar. Senimen ekeýmiz bilisip dostasqan, qapysyz tabysqan jandarmyz, jaramaıdy. Eshteńege kóziń jetpeı taýsylma.

Anar. Mynaý she? (Gazetti silkedi.) Osy ma jetpegeni kózimniń. Qıt etse trıbýnaǵa júgirý ataqqumarlardyń, daýkesterdiń ádeti. Ondaı minezdi, ásirese, úlken papam men saǵan keshirmeımin.

Arman. Túsinshi, Anarjan. Bul áńgimede prınsıp bar... Bul...

Anar. Jar súıý, jańa ómir bastaý prınsıp emes eken ǵoı saǵan.

Arman. Anar...

Anar (tyńdamaı). Jetkenshe asyǵyp júrmin-aý, men baıǵus. Toıym ázir, Armanym ázir dep kelsem, qandaı bylyqtyrǵansyń.

Arman (ózine tartyp). Barmyn, turmyn ǵoı aldyńda, Anarjan. Men qashan da ázirmin.

Anar (sýyq qaraıdy). Al men ázir emespin.

Shymyldyq

EKİNSHİ AKT

II- kartına

Telǵaranyń úıi. As ishetin keń bólme. Jınaqy, qazaqsha jasaý. Dıvan, oryndyqtar. Balkonǵa, ishki bólmege baratyn esikter, tórde úlken tereze. Perde ashylǵanda stol jasap júrgen Toqbıke men Ulsúıgendi kóremiz.

Toqbıke. Taǵy neni umyttym? E... e.. nan qoıylmapty-aý (Býfetke betteıdi.)

Ulsúıgen. Toqta, toqta, nanǵa jýyma, jarqynym. (Nandy ákelip qoıady..) Ózim týraımyn.

Toqbıke. Men onda etke qamyr jaıaıyn.

Ulsúıgen. Qamyrdy da men jaıamyn. Táńir jarylǵasyn, adal asqa aralaspa... Sen ana shaı-maı, araq-sharabyńdy ázirle.

Toqbıke. Óz úıimnen aıdap shyqpaǵanyńa shúkir.

Ulsúıgen. Túbiń týys qoı... Tiri bol, Toqbıke. Áıtpese shoshqa ustaǵan qolyńmen otqa úıiter em seni.

Toqbıke (kúlip). Erkekterdi tabystyramyz dep júrip, ekeýmiz qaǵysyp qalmaıyq, Uleke.

Ulsúıgen. Bizdi qoıshy, erkekterdi aıtsaıshy. Kúndiz soǵysyp, keshke bitisýdi seniń baıyń bilip kórdi me eken. Jarasý ornyna myltyqsha atylmasa ne qylsyn.

Toqbıke. Atylmaıdy. Biz ne bitiremiz sonda.

Ulsúıgen. Bas jarylsa bórik ishinde, qol synsa jeń ishinde. Týystar búgin tabyspasa, erteń tabysar... Tek Anarjannyń toıy toqyramasa eken.

Toqbıke. Meniń de tilegim sol ǵana. Ekeýiniń otaý kóterip shyqqanyn kórsek «ýh!» der ek.

Ulsúıgen. Endeshe týra osydan bastaıyq. Arman da balań, Teleke, ol erteń Anaryńa úılenedi. Týlama, dám ústinde tatýlas deıik.

Toqbıke. Oǵan bógelse...

Ulsúıgen. Bógelmeı me? (Oılanyp.) Iá, dál búgin bógelmes te. Bútindeımiz dep búldirip almasaq netsin?..

Toqbıke. Búgin bastaryn qurap, bir dastarqannan dám tatyrsaq ta jetedi. Qalǵanyn áste-ástelep estirte berermiz.

Ulsúıgen. Ony istesek erler ek. Dúleı Telǵarań tilge kelmeı Jákeń men Armandy úıińnen qýyp shyqsa, qyzyq sonda bolar.

Toqbıke. Qoıshy, apa, qaıdaǵyny shyǵarmaı. Úıine kelgen kisini qýyp qutyrdy deımisiń.

Ulsúıgen. Jaqsylyǵyn aıt ta, jamandyǵyn taqap qoı. Sáti túspeı, Armannyń renjigenin kórgenshe qudaıdyń alǵany jaqsy. (Jaqyndańqyraı túsip.) Keshimiz jaıly ótsin desek, bastalǵannan ekeýmiz jaıdary otyraıyq, Toqbıke.

Toqbıke. Sóz osy. Biz Anarjannyń kelgenine qýanyshty týystarmyz da, al Arman men Párıdá qýanyshqa shaqyrylǵan syıly mımandar. Ýádá me?

Ulsúıgen. Ýáde.

Toqbıke. Shoshqama soqtyqpaısyń, jynyma tımeısiń, ýáde me?

Ulsúıgen. Basyńdy shoshqa jutsyn, Toqbıke. Ýáde. (Bótelkeni kórsetip.) Tek myna páleńdi kórsetpe.

Toqbıke. Azdap ishsin, kóńildi otyrýlaryna jaqsy.

Ulsúıgen. Qorqam araqtan. İshe bastaǵanda aýyz jalasyp, iship alǵan soń ıtshe talaspaǵanyn kórgen emen erkektiń. Búgin araqsyz ótsin. Tyǵaıyq.

Toqbıke. Meıliń. (Bótelkeni býfetke jabady).

Ábilbek (alqyna basyp kiredi). Kesh jaryq, kári jeńgeler.

Toqbıke. Ne kórindi osynsha alqynyp?

Ábilbek. Aınala júgirip, júregim aýzyma tyǵyldy. Párıdá soqpady ma osynda? (Shettegi oryndyqqa otyra ketedi.)

Toqbıke. Soqqan joq.

Ulsúıgen. Qashyp júrmisiń, qýyp júrmisiń, aqyn?

Ábilbek. Qýyp júrmin. Ana uzyn tura... balǵashy Aıdabol qas pen kózdiń arasynda Párıdáshti ertip ketipti.

Toqbıke. Ertip ketse, ertip keler. Onyń nesine tanaýlaısyń.

Ábilbek. Mán bar, jeńeshe, mán bar. Tilsiz soıdaýyl qyz qadyryn bile me? Názik jandy renjitip ala ma dep qorqamyn

Ulsúıgen. Qoryqpaı-aq qoı. Aıdabolǵa ergen qyz qýanbasa, qynjylmaıdy.

Ábilbek. Túsinbeısiz, Uleke... Bul qarıalar úshin túsiniksiz másele.

Toqbıke. Qaıdan túsinsin. (Kúlip.) Bizdi sirá qyz bop kórdi deımisiń.

Ábilbek. Sonda qalaı?... Máselen... aıtaıyq qyz bolsań... sen de Aıdaboldy qalar ma eń, jeńeshe?

Toqbıke. Árıne. Aırylmas em jabysyp... Basqa qyzǵa buryldyrmaı qoıar em. (Eki áıel jarysa kúledi.)

Ábilbek. Ótirik, jeńeshe, (ornynan eriksiz turady) ótirik.

Ulsúıgen. Túk te ótirigi joq...

Toqbıke. Telekeń de basynda sondaı bolǵan.

Ulsúıgen. Boı degen qandaı...

Toqbıke. Naızadaı!

Ulsúıgen. Jaýyryn qandaı.

Toqbıke. Qaqpaqtaı. Bir adamnyń asyn jep, on jigittiń jumysyn isteıtin.

Ulsúıgen. Onda ashýy az, sabary kóp pań edi aý.

Toqbıke. Jylpostardyń birine pysqyrmaı, Telekemdi tańdaǵanmyn.

Ábilbek. Ol oqymaǵan qyzdardyń minezi ǵoı, qazir olaı emes. Sizder jańa zamanǵa túsinbeıdi ekensizder, kempirler, á? O, qarańǵylyq, qarańǵylyq...

Ulsúıgen oqtaýmen as úıge ketedi.

Toqbıke. Olaı deseń jolyńnan qalma, qýǵynshy, júgire ber, shyr aılanyp aýyldy.. Boldyryp toqtaǵanyńdy kórmesem «tý betińe» de. (Kúledi)

Ábilbek (kempirlerge óner qasıetin tanytqandaı jaýap beredi).

Aqyn jany — ǵashyq jany,

Uqpaıdy ony jaı qazaqtar.

İzdenedi ol, zar qaǵady,

Kim biledi ol qashan toqtar.

Júgire jónelgende, úıge kirgen Telǵaramen soǵysyp, ushyp túsedi de qaıta turady.

Telǵara. Oı, Ábilbek... senbisiń?

Ábilbek. Keshirińiz, Teleke, kidirýge mursham joq. (Ketedi.)

Telǵara. Jyndanǵan shyǵar myna kúshik. Taltúste soǵysyp, qırap qala jazdady-aý.

Toqbıke. Ádeti emes pe, qyz kórgen saıyn janyǵatyn. Úlken úıdegi mıman qyzdy taba almaı júr.

Telǵara. Toba, toba. Tanyspaı jatyp yntyǵa qalǵany ma? (Kıtelin iledi.)

Toqbıke. Óziń ǵoı osyny aqyn-maqyn dep masyqtyrǵan. Qylyqtaryna kisi uıalǵandaı. Kerdeńdeı me?... Kólbeńdeı me... Ushyp-qonyp turǵan birdeńe.

Telǵara. Jaraıdy. Ol úshin qınalma. (Dıvanǵa otyrǵan soń.) Bul neniń daıarlyǵy, báıbishe? Jaıyp tastapsyń ǵoı baryńdy.

Toqbıke. Qonaq shaqyrdym. Jákeń men Anarjan keledi.

Telǵara. Seniń-aq baýyryń eziledi de turady eken. Janasty nesine shaqyrdyń!

Toqbıke. Shaqyrmaǵanda she... Týystan bezemiz be?

Telǵara. Bezemiz! Ózine de aıtqanmyn bezdim dep.

Toqbıke. Jurttan uıat. Qandaı áńgimelerdiń gýildeı ketkeli turǵanyn sezseń edi.

Telǵara. Gýildeı bersin. Maǵan dese boran bop nege soqpaıdy.

Toqbıke. Endeshe boranyńdy óz oshaǵyńnan basta... Myna menen basta. Jákeme qosa Arman men Párıdáni de shaqyrdym.

Telǵara (ajyraıa). Qaıta aıtshy, qatyn, kimdi deısiń?

Toqbıke (jasqanbaı). Armandy.

Telǵara. Oınama, Toqbıke. Mundaı qyljaqty kótermeımin.

Toqbıke. Sabyr tileımin, Teleke. (Jaqyndaı túsip.) Men de birdeńe biletin shyǵarmyn. Ony da esker... Sen alysqanmen men julyssam, bereke sózin kim aıtpaq...

Telǵara. Aıaǵyna jyǵyl deımisiń Armannyń?

Toqbıke. Jyqpa da, jyǵylma da. Anarjannyń qýanyshty keshinde oınap, kúlip otyrsań jetedi.

Telǵara. (keketip). Qur otyrma, «oınap», «kúlip» otyr de. Aıtarsyń, qatyn, aıtarsyń. Joq, báıbishem, Telǵarań áli ondaı kúıge jetken joq. (Turady.) Jına mynalaryńdy. Áıtpese dalaǵa shashamyn. (Dastarqannyń shetine jabysady.)

Toqbıke. Meni masqara bolsyn, jerge qarasyn deseń shasha ber.

Telǵara. Endeshe mensiz ótkiz saýyǵyńdy. Kúlip, oınap bolǵan soń, qonaqtaryń taraǵan soń aıtarsyń. Klýbta bolamyn.

Toqbıke (ustap). Toqta. Anarjanǵa ne deımin?

Telǵara (oılanyp qap). Anarǵa ma?.. Bir tyǵyz sharýamen raıkom shaqyryp ketti de.

Toqbıke. Qartaıǵanda aldaı almaımyn Anardy. Shynyn aıtamyn, Teleke. Nege óıttiń dep renjime sońynan.

Telǵara. Shyny qaısy? Ne demeksiń, Toqbıke?

Toqbıke (daýysy qaltyrap). Qamqorsyzsyń, Anarjan... Ata, anasyz jetimsiń. Bizdiń úıde qýanysh joq sen úshin. «Papam» deme Telǵarany, aldanba. Súıenish emes ol saǵan. Ólmes qamyńdy oılan deımin.

Telǵara. Sen de qaralaımysyń meni?

Toqbıke. Aǵyn aıtamyn: qara basyńnan ózgege tıtteı raqymyń túspese. Anarǵa úıirilmeseń, meni jan eken, jar eken demeseń... ne deýge bolady saǵan? Otyrshy. Telekem emes pe eń bir kezde... Qaıda sondaǵy sabyr, ustamyń?

Telǵara. Sen de qaıdaǵyny suraıdy ekensiń, qatyn. (Otyrady.) Báribir... Abzalovty ketiremin.

Toqbıke. Ketire ber. Eki qolǵa bir jumys kimge tabylmas deısiń. Tek sálemderin buzylmasynshy...

Telǵara. Sálem buzylǵan.

Toqbıke. Buzylǵan joq... Buzylmaıdy da. Anarjan bar jerde Arman bar. Ekeýin birdeı kórmeı kete almaımyz.

Telǵara. Doǵar, Toqbıke! Qyrnama qulaǵymdy.

Toqbıke. Al sen tyńdaı bil... Ol ekeýi Máskeýde jarasqan kórinedi.

Telǵara (qaıta tutanyp). Tiliń baılansyn, Toqbıke! (Jaǵasynan ustap.) Jalǵan de!

Toqbıke. Shyn. Endi toıǵa ázirlenemiz. Telekesi.

Telǵara. Toıǵa meni kómgen soń, ázirlenesiń. (Iterip jiberedi.)

Toqbıke. Joq, tirligimizde toılaımyz. Qyz súıgenin tapsa, ómiriniń baqytty bastalǵany. Syndyrma Anardyń saǵyn.

Býlyqqan Telǵara kóterile berip, jańa kirgen Anardy kóredi de qaıta otyryp qalady. Jalyndy kózden seskengen qyz, eriksiz kidiredi.

Telǵara (ózin áreń ustap). Kel... kel, Anarjan.

Anar. Ýh... zárem ushty ǵoı. Meni tanymaı qaldyńyz bilem, papa. (Toqbıke as úıge shyǵady.)

Telǵara. Tanymaı qalǵanym da ras. (Qasyna otyrǵyzady, arqasynan qaǵady.)

Anar (taraǵymen papasynyń murtyn taraıdy). Shash aǵarǵan... Kóz kúńgirt tartqan, tym bolmasa eki jylda bir ret kýrortqa barýdy da bilmeısizder.

Telǵara. Qaıdaǵy kýrort. Bizge úıde otyryp uıqy qandyrsaq ta jeter ed.

Anar. Árıne...

Telǵara. Qashan týdyń, qashan ólesiń, ony esepter jan bar ma? Soqaǵa jegilgen ógizdeı, murnyń pysyldap tarta berseń bolǵany. Baryp-baryp qyljıa ketkende bir-aq bosaısyń.

Anar. Endi bizdi jegińiz jumysqa. Jastarǵa súıenińiz, papa.

Telǵara. Jastaryń kim? Arman ba?

Anar. Jaramaı ma járdemge?

Telǵara. Kórdiń ǵoı járdemin. Onyń nesin suraısyń, balam.

Anar. Olaryńa men de renjidim, papataı. Biraq syn aıtý, pikir talastyrý da bola beredi emes pe ádette.

Telǵara. Maǵan ádet emes, ádep qymbat, qyzym. Árkimniń óz nıeti, óz armany bar; búginnen erteńim qyzyq bolýyn men de oılaıtyn adammyn. Meni aıasań, óz tilińmen sóıles. Anarjan.

Anar. Men óz tilimmen sóılesip turǵan joqpyn ba?

Telǵara. Bilemin... esittim. Anarymdy jar etip, ózimdi qor etpek bolǵannyń úıi kúısin!... Osy sózimdi umytpa.

Anar (qatty shoshyp). Ne dedińiz... Ne estidim? Ókinbeısiz be, papataı?

Telǵara. Joq! Sol qolymdy jaratpasam, oń qolymmen shaýyp tastaýǵa ázirmin. Biraq onyma ókinbeımin. Telǵarany ákem deseń, Abzalovtan aýlaq júr. Áıtpese sen de bir maǵan, shirigen jumyrtqa da bir.

Anar. Qandaı qatal bop ketkensiz, papa!

Telǵara (paýzadan keıin). Jalańash týdym sheshemnen. Jalańash óstim qýrap jatqan dalada. Urlyq qylmaı, sum atanbaı kúnelttim. Tas qashadym, jer qazdym, tegin tamaq suramadym eshkimnen. Erkekti synar kezeńniń qaı tusynda qashyppyn? Qaı myltyqtan, qaı qylyshtan buǵyppyn. Kim úshin ed sonyń bári? Sóıtip júrip qaýym jurtty búginge de jetkizdim. Osy ma kinám? Endi mini qatal atanyppyn. (Basyn sál kóterip.) Deı berińder, aǵaıyn. Kereginde berilmeıtin qatalmyn. (Ornynan turyp.) «Shuǵyla» meniki... Men jaýaptymyn «Shuǵylaǵa»! (Jaı basyp terasaǵa shyǵady.)

Anar. Papa, toqtashy. (Esikke jetip kidiredi.) Bir sózinen bir sózi ýdaı... Aıtqanynyń bári shyn. Osyndaı jandy aıamasqa, syılamasqa bola ma?

Syrtta tereze aldynan ótkenderdi baıqap qap ekinshi bólmege ketedi. Sálden keıin Párıdáni ertken Aıdabol kiredi.

Aıdabol (aınala kóz tastap). Jym-jyrt, ońasha.

Párıdá. Dastarqan jaıýly, dám tartýly. Naǵyz ertek.

Aıdabol. Tórlet, meıman qyz ba?

Párıdá. Ruqsatsyz kirip, tórge de shyǵamyz ba?

Aıdabol. Ol qalanyń salty ǵoı. Biz ondaıyńdy bilmeımiz. Esik ashyq eken kiremiz... Nan týraýly eken jeımiz. (Bir kesek nandy asap qalyp otyra ketedi.) Ári jumsaq, ári jyly... Toqbıke apaı nandy dámdi pisiredi.

Anar (syr bermeı, jaırańdap shyǵady). Keldiń be, Párıdásh? (Qushaqtaıdy.) Keshige berseń izdegeli otyr em. (Otyrǵyzady.) Qalaı, jaqsy tynyqtyń ba?

Aıdabol (kúlip). Júgirip júrip tynyqty.

Párıdá. Onysy ras. Aıdabolǵa ergenshe, attyly kisige ergen jaqsy shyǵar. Jelip otyrmasań ilestirer emes.

Anar. Onyń ne, Aıdabol, qyzben júrgende sóıte me eken?

Aıdabol. Shynyǵý kerek qyzdar. Júgirmeseńder jumys bitirmeısińder. Kolhoz ár betin ońaı asha salatyn túpteýli kitap emes. Ony taný úshin áli kóp júgiresińder.

Anar. Onda saǵan kúıeýge shyqqan qyz jetisedi eken.

Párıda. Júgirtip, júgirtip silesin qatyratyn shyǵar. (Eki qyz kúledi.)

Aıdabol. Kórmegenim qyz bolsyn. (Nandy taǵy bir asap qalady.)

Anar. E... úılenbeı ótemisiń?

Aıdabol. Úılenbeımin. Basyma pále tilep jyn qaǵyp pa meni.

Anar. Kezdespeı júrgen bolar áli. Juldyzyń jarq etip shyǵa kelse kórermiz. (Kúlip.) Qarmaqqa túsken jaıyndaı, saǵaǵyńnan ilinip turarsyń.

Aıdabol. Otyrsyńdar ǵoı eki qyz. İlińdershi kánekı saǵaǵymnan. (Moınyn sozady.) Birine kózimdi salsam ne qyl deısińder.

Anap. Qap, mynany-aı, á?

Párıdá. Maǵan qara, Aıdabol.

Aıdabol. Al, qaradyq.

Párıdá (qarsy aldyna baryp). Durystap qara. Janarynan kózimniń ańǵaramysyń eshteńe?

Aıdabol. Qýlanyp tur jyltyldap.

Anar. Olaı emes. (O da Párıdániń kózine úńiledi.) Minekı, men ańǵardym...

Aıdabol. Neni ańǵardyń?

Anar. Unattym seni, Aıdabol. Endi menen qutylmaısyń qashsań da... Qyz tuzaǵy túspeı qalmaıdy moınyńa dep tur.

Aıdabol. Soq ótirikti.

Párıdá. Endi aýzyma qara, Aıdabol.

Aıdabol. Sender erikken ekensińder. (Turmaq bolady.)

Anar (ıyǵynan basyp). Qara, qara. Mundaı aýyzdy kórgeniń bar ma?

Aıdabol. Kúnde kerem. Sózýar aýyzdar osyndaı bolady.

Párıdá. Ash kózińdi, jóndep qara.

Anar (Aıdabolǵa). Baıqaımysyń... Erinińde de kóp mán bar. Qyzyl gúldiń japyraǵyndaı úlbirep, súıem seni... Sen de súı meni demeı me, sony qalaı baıqamaı qaldyń, Aıdeke? (Qyzdar kúledi.)

Aıdabol. Á, senderge mazaq kerek eken ǵoı. (Turady, kepkesin kıedi.) Ketemin.

Párıdá. Ketpe, ketpe. (Kepkasyna jabysady.) Men saǵan ras ǵashyqpyn. (Betine úńile qarap.) Qandaı jaqsysyń, Aıdabol. Kóremisiń, Anar, ǵajap emes pe?

Anar. Árıne.

Párıdá. Kózi meıirim uıasyndaı, nárestedeı bet ajary... Tasqa shyqqan jas emendeı tulǵasy. Osyndaı jigitti kórgeniń bar ma, Anar?

Anar. Joq, joq.

Aıdabol. Sender tálkek etkennen kolhozshy maımyl bolmaıdy. Qosh bolyńdar, oqymystylar!

Shapshań basyp shyǵyp ketedi.

Párıdá. Aıdabol... (Esikke jetip toqtaǵan. Odan áldeqandaı jalbarynǵan daýyspen Anarǵa burylady.) Jibermeshi, Anar... Toqtatshy.

Anar. Óı, saǵan ne bolǵan, Párıdásh? (Qasyna barady.) Oınap júrip shyn ǵashyq bolǵannan saýmysyń, óziń?

Párıdá. Ondaı bolýy múmkin be?

Anar. Árıne, múmkin... Isstýplenıe dep sony aıtpaýshy ma edi (Ekeýi jáı ǵana kúledi. Syrtta jańa kelgenderdiń dabyry.)

Arman (áli ózi kórinbeıdi). Júrińiz, Jáke... kirińiz.

Janas pen Arman kiredi. Qyzdar oryn usynady. Bulardyń daýsymen as úıden Toqbıke, Ulsúıgender shyǵady.

Toqbıke. Joǵarylatyńyzdar. (Kelgender otyrysady.) Anar-aý, kishi papań qaıda?...

Anar. Baqshada shyǵar... Shaqyraıyn ba?

Toqbıke. Shaqyr... Qonaqtar keldi de.

Janas. Men baraıyn. (Turyp jatyp.) Oǵan áýeli sypaıylap kórinip, sylap-sıpap tildesken jón bolar.

Ulsúıgen. Durys... Sen bar. (Qasyna taqalyp, pysyqtaı túsedi.) Baıqa, aıaǵyn basyp alma. Uqtyń ba?

Janas. Uqtym. (Terrasqa betteıdi.)

Ulsúıgen (ere júrip). Týlasa da, mónkise de lám deme... Óz jynyńa ıe bol. Búgin jyly sóılesip, jaqsy otyraıyq. Uqtyń ba? Janas. Uqtym, kempir, uqtym. (Ketedi.)

Ulsúıgen (keıin bettep). O, jasaǵan, beıbitshiligińdi ber. Týystardy bir-birine meıirimdi et.

Arman. Sheshe, tilegińiz qandaı ádemi edi. (Qushaqtaıdy.)

Ulsúıgen. Senen surarym da sol, balam: tatý otyraıyq, tátti taraıyq.

Toqbıke. Ulekeń ekeýmiz osylaı kelistik, Arman. Túzdiń áńgimesi úıge kirmesin dedik. Qyzdar, sender de kóńildi otyryńdar.

Párıdá. Biz án salamyz, bı bıleımiz.

Arman. Anar, mýzyka!

Ulsúıgen. Sóıtińder... sóıtińder, qaraqtarym. Toqbıke, al, biz tamaqty tezdeteıik.

Analar as úıge ketedi. Anar radıolǵa plasınka qoıa bastaıdy. Jaınań qaqqan Ábilbek kep kiredi.

Ábilbek. Orta tolsyn, dostarym!

Párıdá. Jetpegeni sizben tolsyn. Kelińiz, bıge túsińiz, Ábilbek aǵa.

Ábilbek. Sizben birge, Párıdásh, qulaǵansha bıleýge ázirmin. (Mýzyka. Ábilbek pen Párıdá bılep ketedi.)

Arman. Kánekı, stýdent kúnderimizdi eske túsireıik. (Arman men Anar ekeýi de bıge qosylady.)

Ábilbek. Qandaı jeńilsiz, Párıdásh.

Párıdá. Joq, men shorqaq bıleımin.

Ábilbek. Balerınalar sadaǵańyz ketsin! (Mýzyka yrǵaǵymen qosyla ándetedi.) Tam-tam tarıra... tam-tam tarıra.

Arman. Toıymyz qashan, Anarjan?

Anar. Ony kishi papamnan sura.

Arman. Kishi papań: «Kete ber, qaraılama» dedi ǵoı. Seniń de jaýabyń sol ma?

Anar. Synyqqa syltaý izdeseń óziń bil... (Ótedi.)

Párıdá (kúlip). Kóp izdepsiz ǵoı, meni.

Ábilbek. Aıdabol aıtpaǵanda tań atqansha sandalatyn edim.

Párıdá. Obaldaǵy-aı.

Ábilbek. Oqasy joq. Sizdi izdegi beınet tartý men úshin sheksiz baqyttylyq.

Párıdá. Solaı ma? (Kúledi. Bular da ótedi. Aınalyp Arman, Anar jetedi.)

Arman. Meniń jaman aqylymsha — eki júrek mahabbaty bir bólek. Oǵan bógde kisilerdiń aralaspaýlary kerek.

Anar (kidirip, biraq jubyn jazbaı). Áke bógde, aǵa bógde, sondaı mahabbat bola ma?

Arman. Ony úlken papańnan sura. (Kúledi.)

Anar. Aıtyp ta úlgirdiń be?

Arman. Syımady ishime... Aıttym da tyndym.

Anar. Daý ústine daý qosyp tyndyrypsyń. Úlken papam ne dedi.

Arman. Qýandy, jaqsylap turyp aq batasyn berdi:

Úıli, kúıli bolyńdar,

Tatý, syıly bolyńdar.

Úbirli-shúbirli,

Dýmandy — dúbirli bolyńdar —

dedi.

(Kúle qushaqtasyp, qaıta bılep jóneıdi.)

Ábilbek. Ǵashyq bop kórdińiz be, Párıdásh?

Parıdá. Ǵashyqtyq ne, bireýdi unatý ma?

Ábilbek. Súıý, janý, yntyǵý. Sál kórmese, saǵyný bolý kerek. (Betine qarap.) Jetti me júregińe, Párıdásh?

Párıdá. Jetti. Onda men qazirden bastap ǵashyq ekenmin.

Ábilbek (eriksiz kidiredi. Júregi jarylardaı qýanyshty). Qazirden?

İİárıdá (tolqyna sóılep). Qandaı bir kórkem eles, ketpeýshi edi oıymnan. Ańsaýshy edim sol elesti saǵynyp. Biraq, onyń qaıda ekenin bilmeýshi em. Qasymda joq, oıymda bar jigitti belgisizden izdeýshi em... (Kúlimsireı, qyzara.) Ańsaýshy edim, kórsem dep. Sol izdegen kisimdi búgin kerdim, senemisiz, Ábilbek aǵa?

Ábilbek. Senemin. Janyń qandaı júırik edi... Tilegiń qandaı túzý edi, Párıdásh... Ásem úniń, áserli sózderiń qulaǵym emes júregime quıyldy-ay, (Kózin jumyp.) Ne degen qyzyq bul dúnıe. Mol eken ǵoı qýanysh.

Párıdá. Ne dep kettińiz, aǵataı?

Ábilbek. Keshir, Párıdásh. (Qaıta quıyndata jóneledi.)

Anar. Jańaǵydaı jaqsy batany kishi papamnan da alǵansha toı týraly úndemeısiń, bildiń be?

Arman. Bildim. Tek toı uzap ketse, meni kinálama.

Anar (toqtap). Al sen uzatpa, tilin tap, kóńilinen shyq papamnyń. (Armandy dıvanǵa jetektep aparyp otyrǵyzady.) Úlken aǵanyń úlken avtorıtetin syılaǵanǵa túgiń de ketpeıdi.

Arman (salmaqpen). Onda avtorıtet problemasynyń sheshilýin kútetin boldyq qoı... Durys, kúteıik. Mundaı kezeń ekeýmiz úshin óte paıdaly bolýy múmkin...

Kempirler samaýryn, sháınekti kirgizip, stolǵa jaılaıdy. Mýzyka toqtaıdy. Ekinshi jaqtan Janas pen Telǵara kiredi.

Telǵara (ustammen). Kánekı, meımandar, dastarqanǵa jaqyndańdar. (Stolǵa qarap.) Báıbishe, bótelkeler qaıda ketken?

Toqbıke. Qazir, qazir (bótelkelerdi ákelip qoıady. Bári túgel otyrady. Sháı quıylyp keseler tartylady.)

Janas (urttap qap). Pah-pah, shaı bolǵanyna! Isi qandaı óziniń!

Toqbıke. İshińiz, Jáketaı. Sizdiń jaqsy kóretin shaıyńyz.

Janas. Bilip otyrmyn. Tanı ketti ǵoı til baıǵus. (Kesesin qaıta usynǵan. Odan Telǵaraǵa jymıa qaraıdy.) İsh, Telekem. Kóńil kóterýge shaı myń da bir em.

Telǵara. Shaı júrekti soqtyrady. Odan da azdap ishken aq araqtyń ózi jón. Quı, Ábilbek.

Ábilbek. Qup, Telekem. Tek meni qystamańyzdar. (Eki stakanǵa quıady.)

Telǵara. Kánekı, soǵystyraıyq. (Arman ekeýi soǵystyrady.)

Ulsúıgen. Tatýlyq-táttilik úshin dep ishińder.

Telǵara. Maǵan báribir. (İship qoıady.) Qyzdar-aý, senderge quıylmapty ǵoı.

Párıdá. Raqmet, aǵataı, biz ishpeımiz.

Telǵara. Meıilderiń. Al biz ishemiz. (Ózi quıady.) Stolǵa qoıylǵan soń ishilgeni, jelingeni qyzyq. Durys pa, Abzalov?

Arman. Durys. Teleke.

Janas (shaıyn kóterip). Endi qyzdarymyzdyń saýlyqtary úshin...

Telǵara. Durys-durys! Bul, bir tamshysy qalmasyn degen sóz. (Arman ekeýi jarysa kóteredi. Budan ári Telǵaranyń qyza bastaǵany baıqalady )

Toqbıke (jaıdary). Tym jıiletip jibermeńder.

Arman. Taǵy bir tost, sodan soń toqtalsa da qarsy emespin (Quıady, stakanyn kóteredi.) Men qadirli aǵamyz Telekemniń saýlyǵy úshin ishemin.

Telǵara (kúlgen bop). Qadyrymdy qorǵaýdy ózime qaldyr. Abzalov A... saýlyǵym úshin ishýińe qarsy emen. (Soǵystyrady.) Maǵan saýlyq kerek qazir (Stakanyn kótere túsip.) Aýyrmasam, ólmesem ǵana bolǵany... Onda Telǵara úshin qam jemeńder... (İship jiberedi.) Tepsem temir územin. Ursam tas syndyramyn. (Armanǵa qaraıdy) İsh, Abzalov.

Arman. İshemin, Teleke. (O da ishedi.)

Janas. Dastarqan da, dám de seniki ǵoı. Telǵara. Tym bolmasa óz úıińde durys sóıleseıik.

Ulsúıgen. Iá, týyssha otyraıyq.

Telǵara (Janasqa). Aıta ǵoı endeshe, qulaǵym sende.

Janas. Meni qaıda qashar deısiń. Myna Armanmen uǵyssań jetedi.

Telǵara (ustammen). Arman oıyn gazette aıtsa, men ózine aıttym. Taǵy ne tileısiń, Janas?

Janas. Onyń ashý sóz bolatyn.

Telǵara. Ashýsyz da aıtarym sol. Kelisim joq jerde, bereke de joq. Birimiz qyrymǵa, birimiz jyrymǵa tartyp el bolmaımyz. «Shuǵylada» ondaı tártip bolǵan emes. (Qyjyrlana.) Boldyrmaımyn da. (Az ǵana paýzadan keıin.) Abzalov, búgin ishemiz... Erteń ketesiń.

Arman (kúlip). Al men ketpesem, sizden aırylmaı qoısam qaıtesiz?

Telǵara. Menen aırylmaýǵa kúsh kerek. Ondaı qýat sende joq... Jabyssań jazym bolasyń. Men qatty laqtyramyn, jigitim!

Toqbıke. Qoıyńdar, búgin ondaı sózdiń keregi qansha.

Janas. «Laqtyrý», «syndyrýdan» ózgeń qurydy ma! (Qalǵan araqty shetke ysyryp qoıady.) Birlik, bitim sózi de bolmaýshy ma edi, Telǵara.

Telǵara. Alyspa, alystyń eken, jaǵam jyrtyldy deme. Sen aıtqan «bitim», «birlikti» jıyrma jyl boıy (alaqanyn jazyp.) myna múıiz qolmen men jasaǵanmyn. Sol birliktiń buzylmaýy úshin ákemmen bolsa da kelispeýge barmyn.

Janas. Jıyrma jylǵa bárimiz de ortaqpyz. «Shuǵylany» jasaǵan da bir qol emes, kóp qol.

Jurt seni «basshym» dep syılasa, sen ony «jurtym» dep syıla. Eldiń de pikirimen sanas.

Telǵara. Eliń kim? (Armandy qosa kórsetip.) Sen ekeýiń be? Joq, sender el emessińder.

Janas (tiktene túsip). Biz kimbiz sonda! Adambyz ba, qaraqshymyz ba?

Telǵara (atyp turady). Iá, kimsińder? Jerdeı shyqtyńdar ma, kókten tústińder me?! (Júgire basyp ketken. İshki bólmeden sulý saraıdyń boıaýmen salynǵan jobasyn tý kótergendeı kóterip ákeledi.) Osyndaı ıgilikke, adam janynyń armanyna qarsy kimsińder?

Párıdá (qyzyǵa qaraıdy). Qandaı ásem, qandaı kórikti!

Arman. Tamasha jumys. Ásem de kórikti. Anar ónerin tanytýǵa jaraıtyn eńbek. Men mundaı jobany qandaı astanaǵa bolsa da usynýǵa uıalmas em...

Telǵara (Arman áýenimen). Tek «Shuǵylaǵa» usynýǵa uıalamyn. Telǵaraǵa qımaımyn de.

Arman. Qımaıdy emespin, qınalamyn, Teleke. Mıllıondaǵan sýmmany bir saraı soǵýǵa tóge salý bizge áli erte. «Shuǵyla» búgin basqa tesikterin bitep, basqa jyrtyqtaryn jamaýy kerek.

Telǵara (mysqyldaı kúlip). Qıqym-sıqym... jamaý-jasqaý... Joq, joldastar, bulaı sóılesip bitim tappaımyz. Saraı soǵylady. (Stoldy qoıyp qap.) Soǵamyz! Keń dalada, kún astynda kúmbez jarqyratamyz. Kersin kórshiler, «áne, Shuǵyla!» desin. (Shattana.) Qyzyǵyp qarasyn, qyzǵanyp qarasyn ózgeler. Al men sol saraıdyń altyn shańyraǵyn óz qolymnan kóteremin. Joq pa sondyq pravom?!

Arman. Ony halyqtan surańyz. Teleke.

Telǵara. Halyqtan?

Arman (ójet). Halyqtan! Odan ózge bizde talas joq. Mıllıondy terimen tapqan qalyń jurt qaıda jumsaryn da ózi aıtsyn. Siz basyp, kóktep, jalǵyz bılemeńiz.

Ulsúıgen. Apyrmaý, bul ne bop barady!..

Telǵara. Men qaıdamyn — halqym sonda. «Telekem» dep tizginin senip bergen jurt, azǵyrǵanǵa azbaıdy. (Kóterińki.) Keshe tyń kóterýge, mıllıard óndirisýge bastadym, búgin kúmbezdi saraı kóterýge bastaımyn. (Judyryǵyn túıe kótepip.) Ol erik meniń ýysymda, qymbattym!

Arman. Bir ýysqa syıǵan erik — erik emes, qıanat. Siz komýnıse sóılesýdi de umytypsyz, aqsaqal.

Telǵara. Men be umytqan?!

Arman (qatal). Siz, Telǵara Temirbekov!

Telǵara. Jalǵan! Jala! Ket, bosat úıimdi!

Arman. Ketemin. (Ketedi.)

Ábilbek. (esikke qarap). Árıne jalǵan! Árıne jala! (Turady.)

Toqbıke. Sen aralaspa, Ábilbek.

Ábilbek. Nege aralaspaımyn, jeńeshe? Saraı bárińnen buryn maǵan kerek. Qazirgi klýb múlik pe!

Párıdá. Júrińiz, Ábilbek. Aýa jutyp qaıtaıyq.

Ábilbek. Telekem aıtty, sóz tamam. Saraı soǵylady!

Toqbıke (jylamsyrap). O zamanda, bu zaman úıine kelgen qonaǵyn qýǵandy kórgenderiń bar ma? (Kózin súrtedi.)

Telǵara. Bar. Mine, men qýdym. (Taǵy bir quıyp iship jiberedi.)

Ulsúıgen. Tentek atanyp eń, endi keltek atanarsyń.

Telǵara. Maǵan báribir.

Janas. Saǵan báribir. Qaraqan basyń joǵary tursa bolǵany. Ózge Temirbekovter adam ba!...

Telǵara. Endeshe Temirbekov bolyńdar! (Ornynan turady.) Famılıany qasıettep ustaı bilińder!

Janas. Keregi joq onyńnyń. Maǵan «temirshi» atym da jetedi. (Áıelderge nusqap.) Saýynshy men shoshqashy da qudaıdyń pendesi.

Telǵara. Al men óz júgimdi kóteremin, óz ornymda bolamyn. Alpysqa kelgen Telǵara ataýsyz ótkisi kelmeıdi. Ólgen soń molasyz qalsam yrzamyn. Biraq meniń atym (Saraı jobasyn kótere ustap) myna saraımen birge jasaýy kerek. (Az teńselip qalyp.) Alystan altyn kúmbez kóz tartady. Kórgen jandar eriksiz burylady... «Temirbekov Telǵara eken saldyrǵan» deıdi. (Araqty taǵy bir urttap) Temirbekovter! Osyny nege oılamaısyńdar?!

Janas. E, sulý saraı jurt úshin desem, sen úshin kerek eken ǵoı. Báse, báse... Kúrt opyrylýyń jaman edi-aý. Qara borandatqansha osynyńdy aıtpaspysyń áýelden. (Ornynan ashýly turady.) Men, temirshi Temirbekov, «Shuǵyla» kolhozynyń kári múshesi Telǵaraǵa el esebinen belgi ornatýǵa qarsymyn. Ondaı kúmbez adyra qalsyn!

Telǵara. Saǵan ne joq qaıta-qaıta kıligip. Abzalovqa jaqpasań qyzym ótpes dep qorqamysyń, beıshara?!

Anar. (Otyrǵan jerinen qozǵala almaı). Papa...

Toqbıke. (kúńirenip). O, jasaǵan.

Ulsúıgen. Ońbassyń, Telǵara...

Janas (álsiz). Tas júrek... Bez búırek. (Sendelip qalady.)

Anar (Janasty demeıdi). Papa, qınalmańyzshy. (Otyrǵyzady. Odan ashýly júzimen Telǵaraǵa burylady.) Qandaı sumdyq bop ketkensiz, kishi papa!

Telǵara. Sumdyq deımisiń? (Stoldaǵy pyshaqty usynady.) — Má pyshaq. Áýeli meni baýyzda qolyńnan, sosyn kir súıgenińniń qushaǵyna!

Túgel najaǵaı túskendeı qatyp qalǵan. Tek kózde oınaǵan ushqyndar ǵana ishtegi alaýlardy sezdirgendeı.

Shymyldyq

ÚSHİNSHİ AKT

Sahnanyń oń jaǵynda bir qabat úıdiń fasady. Onyń kire berisine qadalǵan eki vyveska. Birinde «Shuǵyla» kolhozynyń pravlenıasy», ekinshisinde: «Klýb» degen jazýlar oqylady. Úı aldyndaǵy shaǵyn, kók shópti alańda japyraqtary jalǵasa ósken eki qaıyń. Shetki jýan butaqta qalpaq temir qońyraý ilýli. Aǵashtar saıasynda qyzylmen jabylǵan jalpaq stolda gazet, jýrnaldar, kitaptar jaıýly. Oryndyqtar, skameıkalar. Perde ashylǵanda ústinde qyry synbaǵan aq jibek kıteli bar Ábilbektiń. Ábdirahmannan pochta qabyldap otyrǵanyn kóremiz. Aldynda qalam, qaǵazdar jatyr.

Ábdirahman (saq). Asyqpa, Ábilbek, óz qolymnan beremin. Minekı gazetteriń... Minekı jýrnaldaryń. Budan basqa bererim joq.

Ábilbek (sýmkaǵa qolyn sozady). Myna jýrnal da bizdiki emes pe?

Ábdirahman (úrke sheginip). Jo.. joq, seniki emes, taǵy alyp qashpaqpysyń, tentek?

Ábilbek. Qoryqpańyz, qarıa. Búgin ondaı sebep joq.

Ábdirahman (jaqyndap). Daý tyndy ma?

Ábilbek. Búgin tynady. (Gazetterdi jınastyryp.) Telekem ıa tyndyrady, ıa syndyrady.

Ábdirahman. Alla Telǵaraǵa taýpyq bersin. (Ketedi.)

Ábilbek. Taǵy bireýler kep qalmaı hatymdy aıaqtaıyn. (Shapshań jazyp-jazyp tastap oqıdy.) «Qysqasy bir-aq sóz kútem jaýapqa: «yrzamyn» deseńiz bolǵany. Onda kúni erteń fatıhalaryn alý úshin ata, anańyzǵa júrip ketemiz. (Aıyryqsha úndilikpen) Sizdi júregimen, janymen súıýshi Ábilbek». (Ornynan turyp, keshegi keshki bıdiń kúıin ándete bılep ketedi.)

Tam-tam, tárıra, tam-tam, tárıra...

Tam-tam, tárıra, tam-tam-tárıra...

(Kenetten kidire qalyp, daýsyn soza sálem beredi.)

Assalaýmálıkúm, jaqsy aǵalar.

Orta jastaǵy eki kisi kiredi.

I-kisi (kúlip). Myna Daırabaıdy ne dep qosyp eń óleńge?

Ábilbek. Maqtaǵanmyn:

«Brıgadır Daırabaı,

Aq peıili aınadaı.

Oınamaıdy, kúlmeıdi

Bar jumysyn jaılamaı»

degenmin, Asan aǵa.

Asan. Sol aıtqanyń durys eken, súıregendeı áreń ákeldim.

Daırabaı (salqyn). Jaıshylyq pa, Ábilbek?

Ábilbek. Jaıshylyq emes qaıshylyq! (Iegimen úıdi nusqap.) Basqarma jınalysynda dáýler qyrqysyp jatyr.

Asan. Keshegi, gazettegi áńgime me?

Ábilbek. Sol. Jaqyndaǵy eki brıgadırdi shaqyr degen Telekem edi, azdap kútýge týra keledi.

Úıden daýys. Ábilbek, seni Telekem shaqyrady!

Ábilbek. Qazir! (Ekeýine.) Kidire turyńdar.

Bul ketýge aınalǵanda ekinshi betten Aıdabol kórinedi.

Aıdabol (kidirip). Pochta keldi me, zavklýb?

Ábilbek. Gazetten kóp nárse joq, otyra qal da oqı ber.

Ábilbek ketedi. Turǵandarmen jáı ǵana sálemdesken Aıdabol jańa gazetterdi aqtara bastaıdy.

Asan. Otyraıyq, biz de gazet qaraıyq.

Daırabaı. Ýaqytym joq. (Saǵatyna qarap.) Qalǵan áńgimeni senen estirmin, Asan. Ketemin.

Asan. Qoı ári, Telekem shaqyrtqanda páldengeniń qalaı... (Ózi de otyrady, Daırabaıdy da otyrǵyzady.)

Daırabaı. Aıtys, tartysty janym súımeıdi. (O da gazetke úńiledi.)

Asan. Qaıdaǵy bireý Telekemmen jaǵalasyp jatqanda byljyramaı otyr.

Daırabaı. Onyń kim? (Asan tańdana qaraıdy.)

Aıdabol (basyn kótermeı). Arman joldasty aıtatyn bolar.

Daırabaı. Arman? Ol ózimizdiń agronom emes pe?

Asan (Aıdaboldy nusqap). Myna bala ǵurly esiń joq eken ǵoı. Agronom eki týyp bir qalǵanyń ba edi?

Daırabaı. Kúıseýge janyń qumar-aý. Komýnıs bolǵan soń báribir emes pe?

Asan. Oıdoıt degeniń, esitemisiń, bala? (Aıdabolǵa qaraıdy.) Jaman qazaq komýnıs bolsa óstedi.

Aıdabol (burylyp). Jaqsy qazaq she, aǵa?

Asan. Elin, saltyn umytsyn degen zań joq. (Senimmen.) Bir rýdyń balasy — bir baltanyń saby. Órlese birge órleıdi, qulasa birge qulaıdy. 

Daırabaı. Oı, gýildemeshi, lebińnen boran esse de shóp basy qımyldamaıdy. Bilemiz ǵoı, seni.

Asan. Telekem synǵansha, qalǵanymyzdyń qyrylǵanymyz jaqsy.

Daırabaı (arqasynan qaǵyp). Alystan shabynba, kúshiń qaıtady, Asan. Syrttan kijingenshe, ana basqarmaǵa bar, talasqa tús.

Asan. Baramyn. Telekem buıyrsa, otqa da túsemin.

Daırabaı (kúlip). Naıza ustaı bar qolyńa, Armandy jekpe-jekke shaqyr.

Aıdabol. Janyńyz qysylsa «Aǵybaı, Buǵybaılap» uran tastańyz. Birimiz qalmaı attanamyz, aǵa.

Asan. Kerek bolsa uran da tastaımyn. Attanbaı kórińder sonda!

Aıdabol. Attanamyz. (Qýlanyp.) Biraq Jákeńdi qaıttik? Armanǵa ony da qosa shabamyz ba?

Asan. Jákem jolyn bilsin. Ata jolynan aınysa óz obaly ózine.

Aıdabol. Esim kirgeli Jákemmen birgemin. Odan ádil kisi kórgen emespin.

Asan. Bastyq bolmaǵanǵa ádil bolý da ońaı. Úıde otyryp ádemi sózdi kim soqpaıdy. Aljymasa týǵan inisin qaralaı ma?

Daırabaı. Senińshe qaralaý... menińshe qaralaý emes. (Gazetti búktep.) Árkim ózinshe túsinedi.

Asan (shytynap). Endeshe sen de sat Telekemdi.

Daırabaı. «Satý», «alý» bu da bazar áńgimesinen. Meniń basyma uıalamaǵan sózder.

Asan (kekete kúlip.) Óz basyń uıasyz bolsa, ózgeni tyńda. Kishkene qaýaǵyńnyń ishinde kóp nárse jetpeýi múmkin.

Daırabaı. Jetedi, jetpegenin tilenseń de tappaısyń.

Aıdabol (taǵy da burylady). Durys aıtasyz, Daıreke. Árbir kishkene bas ózinshe qyzmet isteýi kerek. Myń bas úshin bir-aq bas oılansa, dúnıe qandaı kóńilsiz bolar edi. Kóbimiz qoıǵa aınalar ek. Solaı emes pe?

Daırabaı. Ony myna Asannan... óz basymen oılanbaıtyn aǵańnan sura. (Aıdabol ekeýi jarysa kúledi).

Asan. Aqylyń asyp baıyp ketseń kórermin.

Daırabaı (jaıdary). Baılyǵym — densaýlyǵym. (Ornynan turady.) Eksem oramyn, orsam jeımin. Eki aıaǵym, eki qolym senerim. (Asanǵa jaqyndap.) Bireýdiń kebisin qoıǵannan kisi jarymaıdy. (Elbektegen Ábilbek oralady.)

Asan (atyp turyp). Aıtys beti qalaı?

Ábilbek. Úlken jınalyssyz tynar emes. Sizder dereý baryp kisilerińizdi ázirleńizder. Qońyraý qaǵylsa tap osy jerde bolasyzdar.

Asan men Daırabaı ketedi.

Aıdabol. Bul ne, qol jınap, jaý shabamysyń?

Ábilbek. Aýzyńa tas, uzyn tura... Jınalys shaqyryla qalsa degen ázirlik emes pe...

Aıdabol. Baıqa, Ábilbek. Kolhozdas jurtty atalastyqqa jikteseń ońbaısyń. Birinshi bop keńirdegińnen men alamyn. (Jaǵasynan silkip.) Kirdi me qulaǵyna?

Ábilbek. Kirdi... kirdi. (Jaǵasyn bosatyp.) Oıynyń qandaı óreskel edi, bórene?

Aıdabol. Umytpa, ústine jandy bórene aýnasa súıegiń untalar...

Ábilbek (qaljyńǵa aınaldyrǵysy kep). Janyń qaı jerińde, sony aıtshy áýeli? Keýdeńde me, óksheńde me?.. Qyzdarǵa unamaǵan jandy ıtke tastaý kerek qoı.

Aıdabol. Kerek edi maǵan sol qyzdar. (Qaıta otyrady.) Sen-aq qaryq bola ber.

Ábilbek. Men týraly qam jeme. Jaman aǵań jibermeıdi upaıyn. Keshe keshte-aq Párıdámen bárin kelisip úlgirgem.

Aıdabol. Párıdámen? (Ábilbekke eńkeıe jaqyndap.) Eı, sýdyraq, sen ana... Anardy kútip júrmeýshi me eń?

Ábilbek (qolyn bir siltep qap). Qoıdym ony. Párıdádaı perızat turǵanda, Anarǵa jigit qaraı ma!

Aıdabol (tańdanyp). Shyn ba, áı... Bir keshte osynyń bárine qalaı úlgirgensiń... Uqpaımyn.

Ábilbek (máz bola túsip). Saǵan jumbaq, maǵan aıqyn. Kórgenderim, sezgenderim kókiregimde saırap tur. (Qýlanyp). Estigiń kele me, aıtaıyn ba?

Aıdabol. Qalaýyń bilsin.

Ábilbek. Kirip barsam Telekemniń úıine, súzile qarap Párıdásh tur aldymda. Meni kútip tur. «Bıleıik, aǵataı» dep maǵan áppaq qolyn sozady. Sol kezde mýzyka da bastaldy... Kóbelekteı otqa túsken qushaǵyma kire ketti Párıdásh. (Kózin jumyp.) Oı bıledik... bıledik. Aıaǵymyz jerge tımeıdi. Ushyp júrgen sıaqtymyz aspanda. Bir kezde názik úni dirildep «Ǵashyqpyn» dedi jáı ǵana.

Aıdabol Saǵan ba?

Ábilbek. Endi kimge deısiń, bórene?.. Árıne maǵan. Meni buryn túsinde de kóripti. Óńinde de kóp elesteppin kózine.

Aıdabol. Kórmeı-aq pa?

Ábilbek. Árıne.

Aıdabol. Saǵan bola jaratylǵan qyz eken ǵoı ózi.

Ábilbek. Tup-týra. Taǵdyr mańdaıyma arnap jazǵan jar sıaqty.

Aıdabol. Qyzyq qyz. Maǵan da «ǵashyqpyn» degen...

Ábilbek (syqylyqtap). Seni mazaq etken ǵoı!

Aıdabol (túısinip). Iá, mazaq etken. Al endi ana... neń qashan?.. (Ábilbek túsinbegenge yzalanyp.) Toıyń qashan deımin?! Toıyń?

Ábilbek. Nege ashýlanasyń. Qyzǵanamysyń, bórene?

Aıdabol. Al sen sýdyratpaı aıt. Sýdyraq. (Teris qaraıdy.)

Ábilbek. Toı týraly endi kelisemiz... Aıdabol. (Iyǵynan tartyp.) Aıdabol! deımin. (Aıdabol burylady.) Dospyz ǵoı... men úshin bir qyzmet isteımisiń?

Aıdabol. İsteıin.

Ábilbek. Hat jazdym: toı merzimin belgileýin suradym. Minekı. (Hatty kórsetedi.) Qazir Párıdá aýrý maldardy kórip júr. Apar, dosym, óz qolyńnan tabys et. Men de bir kádeńe asarmyn. Jaraı ma?

Aıdabol. Jaraıdy. (Hatty alady.)

Daýys. Ábilbek, Telekem shaqyrady!

Ábilbek. Qazir (ketedi.)

Aıdabol (ornynan turǵan, qozǵala berip kidiredi). Meniki ne, osy araǵa qystyrylyp? Kúlegesh qyz qorlaıdy, keleke etedi. Al men túıedeı bop oǵan hat tasımyn. Áı, aqymaq, aqymaq (shekesin shertedi.) Basta mı bolmasa qol men aıaqqa salmaq túsedi. (Alaqanyn jazyp álde bir jat nársedeı qaraıdy.) Osyndaı qol bola ma? Kúrek pe, ketpen be, nemene? Al mynaý she? (Aıaǵyn sál kóterip.) Aıaq pa? Bórene. Ábilbek durys aıtady bórene! (Paýzadan keıin.) Kúlińder, qyzdar, kúlińder!

Qyzdar mazaqtady dep qıramaıdy Aıdabol! Maǵan da bir jalpaq taban tabylar.

Hatty stolǵa laqtyryp tastap kete bergende aq halatty Párıdá, Anar qarsy kezdesedi.

Párıdá (qýanyp). Aıdabol. (Júgirip kep qolyn alady, uzaq ustap turady.)

Aıdabol. Saýmysyńdar, qyzdar?

Anar (jaqyndap keledi). Saýmyz, óziń she, Aıdabol?

Aıdabol. Jartastaımyn.

Párıdá. Qarashy, Anar. Alyptyń, eńbektiń qoly emes pe, myna qol?

Aıdabol. Joq, aıýdyń qoly! (Qolyn julyp alady.) Ánekı, saǵan degen hat jatyr. Symdaı buralǵan, názik saýsaqtar jazypty. Oqy. Al menimen budan bylaı baıqap sóıles, sulý qyz! (Tura jóneledi.)

Párıdá. Aıdabol, kidirshi... (Aıdabol burylmaı klýbqa kiredi. Párıdá ańtarylyp qalady.)

Anar. Shyn ashýly ǵoı ózi.

Párıdá. Jumbaq... (Qaıta burylady.) Munysy nesi, Anar?

Anar. Men bilsem jumbaq sheshimi osy hatta. (Hatty alady.) Ashaıyn ba?

Párıda. Meıliń...

Anar (oqıdy.) «Súıiktim, meniń Párıdásh».

Párıdá (selk etip). Mássaǵan bezgeldek!

Anar. Qalaı bastaıdy? Atomsha jarylmady ma mahabbat?

Párıdá. Janyp ketpeı turyp oqyp úlgireıik.

Anar (taǵy oqıdy). «Sizbenen men alǵashqy ret kezdeskende-aq jan-júregim balqyp edi. Men vokzalda baqytymdy, jarymdy kórgen ekenmin».

Párıdá. Toqta, Anarjan. (Qulaǵyn basady.) Tyńdamaımyn arjaǵyn.

Anar. Bul Ábilbekten boldy ǵoı. Maǵan da kileń osylaı jazatyn.

Párıdá. Solaı ma? (Ekeýi kúlip úlgirmegen. İshten ashýly, aıbyndy Telǵara quıyndaı burqyrap shyǵady da, enteleı basyp kep aýyr balǵamen qońyraý temirdi ura bastaıdy. İshten Janas, Arman, Aıdabol, Ábilbek, taǵy basqalar shyǵady.)

Janas (ilese jaqyndaı kelip). Dúrliktirme eldi. Áýeli sheshimge keleıik te.

Telǵara (ójet). Ia bilek ketsin, ıa balǵa ketsin!

Aıdabol. Maǵan berińiz, Teleke.

Telǵara. Aýlaq, ózim soǵamyn. Soq balǵam, soq! (Soǵa beredi.)

Anar. Jeter, papa.

Telǵara (tyńdamaı). Ánekı, qaptap keled qalyń jurtym. (Jurt kele bastaıdy. Asan men Daırabaıdy da kóremiz.

I-kolhozshy. Telekeń qandaı yzaly.

II-kolhozshy. Býrasha shaınasqaly tur eken. Sen qaısysyna tileýlessiń, aǵasyna ma, inisine me?

İ-kolhozshy. Qaı jeńgeni meniki.

Daırabaı. Nemene, saıys kútemisińder?

II-kolhozshy. Alysqan soń báribir emes pe?

Taıaqqa asylǵan, qımyly aýyr qart áıel kirgen. Ol týra Telǵaraǵa betteıdi.

Áıel. Amanbysyń, Telǵara?

Telǵara. Kórip tursyń ǵoı, Múslıma.

Múslıma (balǵaǵa jabysady). Doǵar endi. Kórdegiler bolmasa, úıdegiler tegis qulaqtandy!

Telǵara. Men kórdegilerdi de shaqyramyn. Estisin Telǵaranyń qońyraýyn! (Balǵany qaıta kótermek bolady.)

Múslıma (jibermeı). Aǵa men ini ókpelesse, úı jetpeýshi me edi, kinálasýǵa. (Janas pen Telǵaraǵa kezek kóz tastap.) Dúnıeni jańǵyrtqandaryń qaı sumdyqtaryń?!

Párıdá. Bul kim, Anar?

Anar. Aıdaboldyń mamasy.

Janas. Syrqatsyń ǵoı, Múslıma, otyr. (Skameıkaǵa demep otyrǵyzady.) Sabyr aıla, artyn kút. Bar áńgime úıde sheshile bere me...

Aıdabol (Múslımanyń qasyna barady). Apa, bas qalaı?

Múslıma. Óz basyńa ıe bol, balam. Aralaspa bulardyń shataǵyna. (Qasyna otyrǵyzady.)

Daırabaı. El jınaldy ǵoı, bastaıyq.

Asan. Eı, sen asyqtyrmaı tur!

Jınalýshylar kóbeıgen: Ulsúıgen, Toqbıkeler de keledi. Jastar artqy qatarda túregep tur.

Telǵara (kishkene qońyraýdy syldyratyp). «Shuǵyla» músheleriniń kezekten tys jınalysyn ashyq dep sanaımyn. Jınalysty basqarýǵa: Asan Arystanov, Daırabaı Ospanovtardy usynamyn.

I-kolhozshy. Men Telekemdi usynamyn.

Daýystar. Usynamyz, usynamyz! (Asan, Daırabaılar prezıdıým stolyna otyrady.)

Daırabaı. Birinshi sóz Telǵara Temirbekov joldasqa beriledi.

Telǵara. Keshegi gazetti oqydyńyzdar ǵoı, joldastar!

Daýystar. Oqydyq, oqydyq.

Telǵara. Buryn shyqqan qulaqtan, keıin shyqqan múıiz ozatyny ras. Biraq keıde súzegen múıizderdi qyrqyp tastaýǵa týra keledi.

Múslıma. Jón sóz.

Telǵara. Men agronom Abzalovtyń bilgirligin «Shuǵyla» kolhozy úshin zıandy dep taptym da qyzmetten bosattym.

Asan. Sheshimińizge quldyq, Teleke!

Múslıma. Shyraǵym-aý, múıiz degeniń agronom ba edi?

Telǵara. Abzalov joldas qısyq jazǵanymen turmaı «Men el tilegin jazdym» dese, oǵan keıbir sholaq oılaıtyn basqarma músheleri, tipti mynaý otyrǵan (qolymen shuqı kórsetedi) meniń orynbasarym Óteshke deıin aldanady.

Ótesh. Aldanǵan joqpyn, sendim.

Telǵara (mysqyldaı qarap). Abzalov! Minekı, sen aıtqan halyq! Qaısysy saǵan tapsyryp edi, Telǵarany kirle dep? Kórsetshi maǵan, bilgirim! (Jurt kózi Armanǵa aýady.)

Arman. Joldastar! Másele meniń bosaný, bosanbaýym da emes. Kópshilik qajet dep tapsa kete berýim ońaı...

Telǵara. Onda sóz qysqa! Endi halqymnyń atynan aıtamyn: jolyńdy tap, jónińe ket.

Daırabaı. Siz asyqpańyz, Teleke. Ádeıi jınalǵan soń jurt ta óz pikirin aıtsyn, tyńdaıyq.

Arman. Áńgime tipti saraı salýda da emes.

Telǵara. Endi nede?!

Arman (kópke qarap). Bizdiń zamanda, bizdiń Otanda bastyq bolý — patsha bolý emes!

Múslıma. Bul da aqyldy sóz!

Arman. Bizdiń zamanda bastyqqa Saǵyný da, qulsha qol qýsyrý emes!

Aıdabol. Durys, Arman aǵa.

Arman. Bıyl «Shuǵylanyń» aqshalaı qarjysy mıllıon somǵa jetipti. Osy aqshanyń ıesi kim, joldastar? (Eshkim úndemeıdi.) Siz be, Ótesh aqsaqal?

Ótesh. Joq.

Arman. Siz be, Jáke?

Janas. Men de emes!

Arman. Sen be, Ábilbek?

Aıdabol. Onyń aqshasy jınaq kasasyn da. (Jurt kúlisip qalady.)

Arman (Telǵaraǵa burylady). Siz de emessiz, Teleke!

Asan. Endi kim?

Arman. Halyq. Eńbek etken, terin tókken halyq, endeshe, Teleke, mıllıondardyń qaıda jumsalýyn ıesinen surańyz. Jalǵyz bılep, syrttan kesip, pishpeńiz.

Telǵara. Bastaýdy, basqarýdy doǵaraıyn ba?

Arman. Kópti basqarý, durys basqarý — azamattyq, partıalyq mindet. Al, sol kópti mensinbeý, onymen sanaspaý keshirilmeıtin kúná! Biz Temirbekov joldasqa: «Halyq sizdiń qyzmetkerińiz emes, siz halyqtyń qyzmetkerisiz» — deımiz! Minekı, joldastar, talas osy.

Ótesh. Durys, Abzalov joldas!

Ábilbek. Durys emes! (Jınalys basqarýshyǵa.) Maǵan sóz berińizshi.

Daırabaı. Sóıle.

Ábilbek. Telekem demeıtin, Telekeme senbeıtin bul otyrǵanda eshkim joq. Talaı synnan ótken Telekemdi bergisi aýdan, arǵysy búkil Qazaqstan syılaıdy!

I-kolhozshy, II-kolhozshy (jamyraı). Syılaıdy, syılaıdy!

Ábilbek. Men gazetke basylǵan hatty Telekeme jabylǵan jala, jaǵylǵan kúıe dep tanımyn. Bul hat bizdiń dańqty basshymyzǵa degen senim, qurmetimizdi myzǵyta almaıdy.

Asan. Jasa, Ábilbek!

Ábilbek (qaltasynan sýyrǵan gazetti joǵary kótere). Dál osy gazettiń ózinde az basylǵan ba edi Telekemniń sýreti? Telekeme arnalǵan aǵyl-tegil jyrlardy da oqymap pa edik osydan.

Daýystar. Ras. Ábilbek.

Telǵara. Kópirte berme, Ábilbek!

Ábilbek. Ne dep jazyp em men sonda? (Telǵaraǵa erekshe tabyna turyp oqıdy.)

Aınalaıyn, Telekem,

Telekem kimnen kem eken

Tulǵasyna qarasam

Batyrlarmen teń eken!

Aqylyna qarasam,

Aǵyl-tegil sel eken!

Jurt oılanar is bolsa,

Telekem bilsin der eken,

Telekem aıtsa jón eken,

Árbir sózi em eken!—

degenmin. (Qol soǵylady.)

Telǵara (Ábilbekke). Bolar endi, qysqartyp aıt.

Ábilbek. Bul maǵan emes, Telekeme soǵylǵan qol. (Shabyttana). Tizginimiz Telekem qolynda, berik qolda. Bárimiz biraýyzdan (Uran tastaǵandaı qyzyp) bastaı ber basshy, Telekem, deımiz!

I-kolhozshy. Durys!

II-kolhozshy (Ábilbektiń daýsymen). Bastaı ber, Teleke!

Daırabaı (qońyraý syldyrlatady). Tynyshtalyńyzdar, joldastar. (Kúlip.) Aqyndyq asyl ener ǵoı, jaryqtyq, Ábilbek óleńi de qyzýly eken.

Ótesh. Iá, qyzýy qamystyń shoǵyndaı betke teýip tur. Biraq byltyrǵy maqtaýdyń búgingi jınalysqa qatysy qansha? (Birsypyralar kúlisip qalady.) Ýaqytty bosqa shyǵarmaı, májilisimizdi aıaqtaıyq ta.

Daırabaı. Endi tógilmeı, shashylmaı sóıleıik.

Ábilbek. Men óz usynysymnyń qabyldanýyn talap etemin!

Janas. Qoısańshy, Ábilbek, jaramsaq bop elýge ant iship pe eń, shyraǵym?! (Kúlki, Ábilbek sasyp qalady.)

Aıdabol. Men de aıtaıyn dep em. (Qolyn kóteredi.)

Múslıma (balasynyń qolyn túsirip). Qoı, balam, sózde neń bar. Senen ózge dilmarlar da jeter.

Aıdabol. Tilimiz bolǵan soń... sóılemeımiz be? (Ornynan turady.)

Múslıma. Tiliń qyshysa tisińe súıke. Otyr, shyraǵym. (Eteginen basady.)

Aıdabol (kónbeı). Men de ózimshe týralyq aıtqym keledi.

Ábilbek. Bılik saǵan qalsa jetisken ekenbiz.

Aıdabol. «Bılik»? Bul qandaı sóz, apa?

Múslıma. Jaman sóz. Bilmegenińniń ózi jaqsy,— balam. (Úlkender ózara kúlisedi.)

Aıdabol. Qaı aqynnan oqyp em... (Oılanyp baryp.)

«Jańartam deseń ómirdi —

Jeńip al, joldas, temirdi»,—

depti. Durys-aq qoı. Zildeı aýyr balǵamen temir soqqan jarastyq. Al adamdy soǵýǵa jaramaıdy.

Múslıma. Bárekelde, balam, munyń jaqsy sóz.

Aıdabol. Aıtyńyzshy, Teleke! Nege osynsha óshiktińiz, Armanǵa? (Telǵaranyń yzaly kózine seskenbeı qadalady.)

II kolhozshy (ózara). Mynaý qaıtedi, áı?

İ-kolhozshy. Úndeme. Ajaldy qarǵa búrkitpen oınaıdy.

Aıdabol. Men Abzalov joldasty qýýǵa qarsymyn!

Telǵara. Saǵan ne joq, ıttiń kúshigi!

Múslıma. Ne dediń, bastyq? (Kóterilip). Uldy bir-aq qatyn taýyp, onyń atyn Telǵara qoıyp pa? It ıtten, adam adamnan týmaýshy ma edi! Aıdabolym shyr etip jerge túskende, men de adam týdym dep qýanǵanmyn. Jaratpasań bizdi de qý, Telǵara. Tek qorlama. «Aldıar!» degenge dandıa berme, jarqynym. (Kópshilik yrǵalysyp qalady. Qart áıel qaıta otyrady.)

Párıdá (Anarǵa). Shesheı qandaı ádil aıtty.

Telǵara. Men kimmin? Qaıdan bastap elimdi, qaıda ákeldim? Ony Abzalovtan suramaımyn. Kim ekenimdi maǵan ókimet ózi aıtqan, omyraýyma ordender qadap turyp aıtqan. Sol jetedi, halqym! Men dos súıinip, duspan kúıinip qaraıtyndaı mádenıet saraıyn kóterýdi uıǵardym. (Shabytpen.) «Shuǵylany» kórem deýshiler kókpen tildesken kúmbez kórsin, kúmbirlegen saraı kórsin deımin; bir kolhoz emes, bir aýdan túgel syısyn deımin ishine. Kerek pe bizge osyndaı maqtanysh?

Asan. Kerek!

Telǵara. Jete me kúshimiz, jete me erligimiz?

I-kolhozshy. Sizdiń basshylyǵyńyzben!

Ábilbek. Mundaı úlgini «Shuǵyla» ǵana kórsete alady!

Telǵara . Abzalov! Bultaqtamaı, týra jaýap ber. Qarsymysyń, joq pa?,

Arman. Siz áýeli saltanatty saraıdyń qanshaǵa túsetinin aıtyńyz.

Telǵara. Qoryqpa, agronom, seniń aqshań qaltańda qalady. Qarsymysyń, joq pa?!

Arman. Klýb kerek. Óner úıretip, bilim beretin, jaqsy klýb kerek bizge, joldastar.

Telǵara (qýlanyp). Osylaı saıraǵan jón, bulbulym. (Qoshemetshiler kúledi.)

Arman. Biraq oǵan búkil aýdandy syıǵyzý neme qajet? Maqtan úshin be? Jańa klýbtyń shatyryn temirmen japsaq ta jetedi. Al «kókpen tildesken kúmbez» kimge dári? Maqtan úshin be?

Janas. Temirbekovtarǵa belgi bolý úshin.

Arman. Biz arzanyn, jeńilin isteıik, joldastar. Mıllıondap jumsaıdy ekenbiz, aqyldy jumsaıyq. Klýb ta salaıyq. Shoshqa qorasyn da soǵaıyq.

Ulsúıgen (bólip ketedi). Sıyr qorasy jetisip tur ma? Aramyn qoıyp, adalyn aıtsaıshy áýeli.

Telǵara. Qasqa sıyr kúısiz bolsa qyryq lıtrden sút berer me edi, jeńeshe?

Ulsúıgen. «Qasqa sıyr», «qasqa sıyr!» Basqa sıyr she? Ózgesi mal emes pe? Sýretke túsetin de, kınoǵa shyǵatyn da bir qasqa. Qasqa sıyr aýyrsa Telǵaradan bastap qyrylyp qala jazdaımyz. Balamyzdyń, baıymyzdyń tilegin mundaı tilemegen shyǵarmyz. Qaldyq qoı bir pálege!

Múslıma. Sıyr emes, Abylaı hannyń báıbishesi sıaqty. (Otyrǵandar eriksiz kúledi.) Men keıde Múslıma bolmaı, qasqa sıyr nege bolmadym eken dep ókinemin. (Jurt burynǵydan da beter kúledi.)

Ulsúıgen. Ras aıtasyń, Múslıma. Qartaıǵanda qasqaǵa tabynýǵa aınaldyq.

Telǵara (qyljaqtaǵan bop). Tabyn, Ulsúıgen, tabyn. Odan zıan tappaısyń. Qasqa sıyr ózimen birge seniń de ataǵyńdy shyǵarmap pa edi. Ony nege umytasyz?

Ulsúıgen. Maǵan ataq kerek emes, adaldyq kerek. (Kópshilikke.) Sıyr qorasyn soǵýǵa erteńnen bastap kirispeı bolmaıdy.

Toqbıke. Al shoshqa qorasyn she?

Ulsúıgen. Shoshqa jabaıy da ósetin haıýan. Qorańa syımasa, toǵaıǵa aıdap sal.

Toqbıke. Tapqan ekensiń tiske jumsaqty! (Jurtqa.) Maǵan qysta jyly, jazda salqyn, ishinde toraı shomyldyratyn sýyna deıin bar qora kerek. Ony soqpasańdar, ókpelemeńder. Shoshqany shubyrtyp aparyp altyn saraılaryńa qamaımyn. Durys pa, Párıdásh!

Párıdá. Durys, ábden durys! (Ornynan turyp.) Menińshe aýrý maldardy bólip emdeıtin lazaret soǵylǵany da jón. Ony da qazir josparlaý kerek.

Ótesh. Sender aýyl mańyndaǵy maldy aıtasyńdar. Otardaǵy qoı qoralary she?... Onda da jamalar jyrtyq jeterlik.

Janas (ile). Kolhozshylardyń óz úıleri she?... Jaýyn jaýsa tóbesinen tamshy sorǵalap, «shyqpa janym, shyqpalap» turǵan tozyqtar az ba. Olardy nege oılamaımyz? (Qol soǵylady.)

Kúshti daýystar: Oılaý kerek! Járdemdesý kerek!

Daırabaı. Men alystaǵy qoıshylardyń balalary úshin ınternat soǵýdy usynar edim. Árkimniń úıinde jatyp oqyǵan oqý bola ma? Jastarymyzdy jaqsy ósirý de bizdiń mindetimiz, joldastar. (Ásirese, jastar qatty qol soǵady.)

Telǵara. Bul ne, jıyn ba, jármeńke me? Abzalovtyń jaýabyn tyńdaıyq ta.

Arman. Men bastadym, joldastar tolyqtyrdy. Budan ózge jaýabym joq, Teleke. Endi ózińiz jaýap berińiz: jańaǵy usynystarǵa qalaı qaraısyz?

Telǵara. O da kerek, bu da kerek... Anaǵan da, mynaǵan da kerek! Kerekti bilmeıtin kim sonda?! Men be? Jıyrma jyl buryn kolhozda uıymdasý kerek bolǵan. Kim edi sonda «uıymdas» degen?

Asan. Siz edińiz, Teleke.

Telǵara. Terimiz tógilgen jerge altyn óssin, joqty qoldan jasaıyq degen kim edi?

I-kolhozshy. Ony da siz aıtqansyz, Teleke.

Telǵara. Tyń kótereıik. Astyq kúreıik, aqta kúreıik dep te men aıtqanmyn.

II-kolhozshy. Siz aıtqansyz, Teleke.

Telǵara. «Kúıleriń qalaı» degenge shúkir dep beremiz jaýapty. Shúkirlik te etý kerek, aǵaıyn.

Múslıma. Myń ret shúkir allaǵa. Qashan da el, azamat aman bolsyn.

Telǵara. Qarańdarshy tóńirekke kóz salyp. (Ózi de aınala qaranyp.) Keshe qandaı edik, búgin qandaımyz? Qaıdan shyǵyp ek, qaıda kelgenbiz? «Kerek», kerek» deısińder, qanaǵat qaıda, uıat qaıda, joldastar! Búgingi jumyrtqadan erteńgi taýyq qymbat. Kúmbezdi saraı maǵan ǵana emes, bárimiz úshin eskertkish bolady, Janas! Men óz oıymnan qaıtpaımyn.

Janas. Biz de qaıtpaımyz óz oıymyzdan. Kerek ataǵandardyń da sen sıaqty basy bar. Olar da biledi qaıdan shyǵyp, qaıda kelgenin. Erteńniń qamyn búgin aıtqannyń nesi uıat? Jurttyń aýzyna qaqpaq bolmaý kerek.

Telǵara. Anar, jobasy seniki emes pe?.. Sen de ez pikirińdi aıt. (Otyrǵandar Anarǵa burylady.)

Anar (sasyńqyrap). Men ne deıin?... Árbir arhıtektor óz oıynyń iske asqanyn tileıdi... Men de tyrnaqaldymnyń is bolǵanyna qýanar em. (Telǵara bastap, birsypyralar qol soǵady.) Biraq sizderdiń jınalystaryńyz maǵan birsypyra tyń oılar saldy. Men alysta júrgendikten be... «Shuǵyla» múmkinshilikterin tolyq eseptemeppin. Keshirińizder... Oǵan men kinálimin, joldastar...

Telǵara. Túk kináń joq, aıta ber jasqanbaı.

Anar. Shynyn aıtaıyn... saraı asa qymbatqa túsedi... (Telǵaraǵa jaqyndap baryp.) Sizderge aýyr soǵýy da múmkin, papa.

Telǵara. Papań úshin qysylma, qyzym. Biz qolǵa alsaq taýdy da kóshiremiz.

Anar (halyqqa). Eger sizder tapsyrsańyzdar, men jańa joba jasar edim...

Telǵara. Páli, sóz bolǵanyńa. Ómirimiz jospar jasaýmen óte me...

Anar. Papa, tyńdashy. Klýb pen ınternat, qora qurylystary birge josparlansa, kolhoz ortalyǵynda jap-jaqsy, kórikti dúnıeler jasalǵaly tur.

Párıdá (qýanyp). Molodes, Anar! (Júgirip qasyna keledi.) Ideıań tamasha. Sonyń bári qosylǵanda saraıdan áldeqaıda arzan da bitpeı me?

Anar. Arzan da, shapshań da bitedi.

Ulsúıgen (eljireı). Aqylyńnan aınalaıyn, sáýleshim.

Telǵara. Jaraıdy, toqtatalyq bos sózdi. Bulaı otyra bersek, jınalys búgin bitpes.

Daırabaı. Taǵy qandaı usynys bar?

Telǵara (yzaly). Sýdan qoryqqan balyqshy emes, shegirtkeden qoryqqan eginshi emes. Soǵamyz saraıdy! Basqa sheshim bolýy múmkin emes. Maǵan eretinderiń qol kóterińder! (Ózi, oǵan ere Asan, Ábilbek, birinshi, ekinshi kolhozshy, taǵy birsypyralar qol kóteredi.)

Daırabaı (sanaıdy). Bir, eki, úsh, tórt, bes, alty, jeti, segiz... Nebári segiz-aq daýys. (Jazady.) Endi ekinshi usynys, ıaǵnı, jańaǵy Anar qorytyp aıtqan usynys qabyldansyn degenderiń qol kóterińder. (Qaptaı kóterilgen qalyń qolǵa úrke qaraǵan Telǵaranyń túsi de surlanyp, kózi de úlkeıe túsken. Demi toqtaǵandaı ań-tań. Daýys berýshiler de Telǵaraǵa batyl da tik qaraıdy.)

Telǵara. Bul ne, jurtym?

Daırabaı. Túsirińizder, joldastar.

Telǵara (jarylyp keterdeı). Bul qaı sumdyqtaryń, jurtym?!

Daırabaı. Bul sumdyq emes, jaqsylyq. «Jalǵyz aǵash orman emes, jalǵyz kirpish qorǵan emes» demeı me qazaq... Jalǵyz kisi de kolhoz emes, Teleke.

Telǵara. Kereksiz bolsam, jalǵyz bolsam keteıin, basqaryńdar ózderiń. Mensiz qalaı basqarar ekensińder kóreıin! «Telǵara bosansyn» degenderiń qol kóterińder! (Jalǵyz ózi ǵana qol kóteredi.)

Daırabaı (kúlimsirep). Endi bosanbasyn degenderiń kóterińder (Biri qalmaı túgel qol kóteredi.

Telǵara. Bul ne, jurtym? Bul qaı tálkek?!

Daırabaı. Bul tálkek emes... Bul kópshilikke baǵyný kerek degen sóz, Teleke.

Telǵara. Endeshe aqyrǵy sezimdi de estińder: synbaıdy Telǵara, eshkimge de baǵynbaıdy Telǵara! (Qaltasynan bir shýmaq kiltti alyp.) Mine kiltteriń, ózderiń ashyp, ózderiń jabyńdar.

Kiltterdi Tóleshke laqtyrady, ózi shyǵa jóneledi.

Shymyldyq

TÓRTİNSHİ AKT

Sahnada birinshi kartınadaǵy kórinis. Mezgil keshke jýyq. Qoranyń ortasyna stol, oryndyqtar qoıylǵan, áldenege ázirlený belgileri bar. Perde ashylǵanda skameıkada Ulsúıgen men Múslıma sóılesip otyr.

Ulsúıgen (tozǵan shelektiń tesilgen túbine qarap). Mynany túptetkenshe jańasyn almaspysyń...

Múslıma. Jańasy da barshylyq. Mynany shalymnyń kózindeı kórip ustap júrmin. (Kúrsinip.) Osyny ákelgende otaý kótergendeı qýanyp edik ekeýmiz.

Ulsúıgen. E... e... Nekolaı patshanyń tustasy eken ǵoı.

Múslıma (oılanyp). Qashan... Umytpasam tuńǵyshyma júkti edim... Sodan beri qansha dúnıe aýysty... Qansha múlik jańardy... Bárinen qımaı saqtaǵanym osy bopty. Jákem ister me eken?

Ulsúıgen. İsteıdi. Bul ońaı ǵoı.

Múslıma. Aıdabolǵa óziń túpteı sal desem, kúnde erteńmen silemdi qatyrdy.

Ulsúıgen. Qazirgi jastar kóneni qadirleı bile me?

Múslıma. Árıne. Onyń ústine (kóńildenip.) Párıdáǵa aınalysqaly basy da óziniki emes.

Ulsúıgen (o da qýanyp). Párıdáǵa?

Múslıma. Párıdáǵa, paı-paıdyń jaqsysy-aı. Qandaı kórkem, qandaı tátti. Sheshelegende ishimdi eljiretedi, Tipaı-tipaı... til-aýzym tasqa!

Ulsúıgen. Baýyrmal-aq.

Múslıma. Buryn úılen desem, Aıdabolym torsańdap qalatyn. Qyryqqa deıin qyzǵa qaramaımyn deıtin. (Kúledi.) Qazir Párıdániń dýalap qoıǵan adamy tárizdi.

Ulsúıgen. Oǵan sol kerek.

Múslıma. Buryn úıge qaraılamaıtyn ǵoı... Keshe eki bólmeni shatyrdaı qyp ózi aqtap aldy. Kóılegin, shalbaryn ótekteıtindi shyǵardy. (Ekeýi jarysa kúledi.) Úıge kelip kirgenin kórip ólsem, armansyz eter em dúnıeden.

Ulsúıgen. Qudaı uzaǵynan súıindirsin! Qyzyǵyn da kór, Múslıma.

Múslıma. Perishteler «aýmın» desin. (Ornynan turady.) Qaıtaıyn.

Ulsúıgen. Otyr, qýanǵandardyń ishinde bol.

Múslıma. Neniń qýanyshy, Ulsúıgen?

Ulsúıgen. Búgin klýb pen mal qorasynyń irgesi qalanyp jatqan joq pa? Soǵan yrym jasaǵaly jatyrmyz.

Múslıma. Qaıyrly bolsyn... Men úıde otyryp-aq qýanaıyn.

Ulsúıgen. Meıliń. (Ekeýi kalıtkaǵa betteıdi.)

Múslıma. Telǵara kep qalsa búldirmeı me?

Ulsúıgen.Oda bolmaı qalmas.

Múslıma ketedi. Ulsúıgen shelekti ustalyq dúkenge qoıyp oralǵanda, úıden jylaı sóılegen Toqbıke shyǵady.

Toqbıke. Men bilsem ol saý emes.

Ulsúıgen. (shoshyp). Toqbıke... Apyraý, jylaımysyń?..

Toqbıke. Aman kisi eki jeti boıy habar-osharsyz kete me? Suramaǵan adamym joq... Bir pende kórdik demeıdi.

Ulsúıgen. E... Telekeńdi aıtamysyń?

Toqbıke. Nemene, Telekeńdi tiriler esebinen shyǵaryp qoıyp pa edińder? Endi keregi joq pa? Qurysa qurı bersin be?

Ulsúıgen. Baıǵus-aý, saǵan ne kórindi lezde... Erkek degen aılap ketpeýshi me edi úıden...

Toqbıke. Týysy izdemese, men izdeımin. Qasqyr jese, súıegin jınap ákelemin.

Ulsúıgen. Táńiri shirkin, qaıdaǵyny soǵady ekensiń. Telǵara jemese qasqyrdy, Telǵarany qasqyr jeýshi me edi.

Toqbıke. Ia sýǵa ketti, ıa jardan jyǵyldy. Áıteýir Telekeń saý emes. (Jylaıdy.)

Ulsúıgen. O, qoı deımin... Bastamaı tur sumdyqty!

Toqbıke (óksigin basa almaı). Balasy bolsa ester me edi... Ketpes pe edi áldeqashan... ákesin izdep...

Ulsúıgen. Meniń uldarym qaraǵaıdaı samsap tur ma? (Ózi de keziniń jasyn syǵyp.) Otyr emespiz be... kárige kári súıeý bop... (Toqbıkeni qushaqtap betinen súıedi. Biraq tabanda esine kimdi súıgeni túsip, jalbarynǵan kózben kókke qaraıdy.) Keshir, alla jazyqty qulyńdy... Shoshqashy pendeńdi baıqamaı súıgenimdi keshir...

Toqbıke (julqynyp). Áli jerkenemisiń, menen?

Ulsúıgen (sasyp). Sen de keshir, (Toqbıkeni qaıta súıedi). Sabyr aıla. Búgin kelmese, erteń jabylyp izdermiz.

Ekeýi qoltyqtasyp úıge enedi. İlese jumystan qaıtqan Janas, Anar, Párıdá, Arman, Aıdaboldar kúlise kirip úıge betteıdi.

Janas. Toqtańdar, balalar, toqtańdar. (Bári ıirilisip qalady.) Áýeli qaǵynyp-silkinip alaıyq, Áıtpese, kempir aıdap shyǵýdan taıynbaıdy.

Erkekter ústerin qaǵady, eki qyz úıge enedi.

Arman. Qýanysh kúıinde me?

Janas. Oınama bizdiń kempirmen. Ol qýanysh pen tazalyqty birdeı ustaıtyn adam. (Eki qyz qaıta shyǵady.)

Anar. Papa, siz kirińiz. Qalǵanymyzǵa ruqsat joq. Párıdá áli jınalyp bolmapty.

Janas ketken, qalǵandary otyrady

Anar (paýzadan keıin). Ári qýanyp, ári qaıǵyrýǵa bola ma?

Párıdá. Bir mezgilde me?

Anar. Árıne. (Bári Anardyń betine qaraıdy. Biraq úndespeıdi.) Men qazir baqytty da, púsháımán da sıaqtymyn. (Salqyn kúledi). Ári shatpyn... ári janym aýyrady.

Arman. Mende de sondaı qosarlanǵan sezim bar. Alystaǵan saıyn Telekeń — jyly da, jaqyn kórinetin tárizdi.

Párıdá. Al maǵan qorqynysh sıaqty elesteıdi. Júzi qandaı sýyq... Solaı emes pe, Arman aǵa?

Arman. Siz kileń qaharly tusynda kórdińiz ǵoı, sodan shyǵar...

Párıdá. Qaharsyz kezi de bola ma?

Arman. Bolǵanda qandaı. Ondaı tusta Telekeń naǵyz bir saqaldy bala... Jaıdary da, meıirimdi. Asa kóńildi ustaıdy ózin.

Aıdabol. Maǵan Telekeń kishkene shaǵymda parovoz beıneles kórinýshi edi. Áli sondaı.

Arman. Taýyp aıttyń, Aıdabol. Telekeń ete kúshti... Óte qymbatty adam.

Anar. Qaıta kórsem, qushaqtar em de moınynan, aırylmaı qoıar em.

Arman. Bárimiz de sóıter ek. (Anardyń arqasynan qaǵady). Qamyqpa, Anarjan. Telekeń keledi. Dýyldata toı bastaımyz. Án shyrqalyp, kúı tartylady.

Aıdabol. Esten qalmastaı qyzyq jasaımyz.

Anar. Sen óz toıyńnyń da qamyn oıla.

Aıdabol. Aıdabol bárin de oılaǵan. Qosylyńdarshy, ózderiń erterek. Sosyn bizdiń kezek. Solaı emes pe, Párıdásh. (Ol da qushaqtaıdy.)

Párıdá (oınaqy ándetedi).

Tezirek janym,

Bir bolaıyq

Egiz gúldeı

Yrǵalaıyq.

Qos juldyzdaı

Bir janaıyq,

Birge ushaıyq.

Qanat jaıyp.

Anar (sol ánmen)

Ótsin jyldar,

Ótsin, etsin

Bir qartaıar

Mezgil jetsin,

Tek júrekten

Ot ketpesin,

Mahabbatty

Kemitpesin.

Jastar ózara eriksiz súıisip qalady. Syrttan otyrǵandardy baıqamaǵan Ótesh pen Ábilbek daýlasyp kiredi.

Ábilbek. Bosat degen soń, bosat!

Ótesh. Qatyrma deımin basymdy! Aryzyńdy Telǵaraǵa ber!

Arman. Bul ne daý, joldastar?

Ótesh. (kúlip). Qutqar páleden, Armanjan. (Qastaryna keledi). Telekem ketti, men de ketemin dep mynaý Ábilbek sońymnan qalar emes.

Arman. E, Telekeń qaıda ketipti?

Ábilbek. Qaıda ketse de ketti ǵoı. Endi meni de bosatyńdar!

Ótesh. Jákeń úıde me?

Anar. Úıde, kirińiz, Ótesh aǵa (Ótesh úıge ketken. Ábilbek otyrady).

Arman. Telekeń de ketpeıdi, sen de ketpeısiń Ábilbek. Klýb bitken soń qyzyq jumystar bastalady. Sen mádenıet generalyna aınalasyń.

Ábilbek. Sur boıdaq generalǵa ma?

Arman. Generalǵa qyz tabylmaýshy ma edi Úılenesiń... Toı jasaımyz áli.

Ábilbek. Maǵan toıdyń aýly alys shyǵar. Anardy kútip em, seniki eken. (Párıdáni kórsetip.) Al, myna qyz bórenege aıyrbastap ketti.

Párıdá. Men sizdi de súıemin, Ábilbek. (Erkeleı kep moınyna asylady). Maǵan aǵa kerek emes pe?

Ábilbek. Aldama, qý qyz. (Qolynan súıedi.) Maǵan da kerek qaryndas. Biraq qalyńdyq bolǵanyń tıimdirek edi ǵoı. (Ornynan turady.) Ketemin. Qalyńdyq izdeımin. Zarlaı aıtyp júretin óleńimdi de shyǵaryp qoıdym.

Anar. Onda bizge de estirte ket. Ábilbektiń aqyrǵy jyry dep aıtyp júreıik.

Ábilbek. Uzyn jol, qolda taıaq, arttaǵy aýyl alystap, aldaǵy aýyl jaqyndaı túsedi. Aýyldardyń birinen-birine ótip qyz tappaǵan sorly Ábilbek ándetip keledi. (Jáı ǵana ándi yrǵaqpen taqpaqtaıdy, ózgeler qyzyǵyp tyńdaıdy.)

Ustaramen sypyryp qalyń murtty,

Qalaýlymnan tappadym qalyńdyqty.

Kónbesin de kóp qýdym kóndirem dep

Boldyrmaıtyn ne degen janym myqty.

Jigittiktiń bilmeppin tez óterin,

Kúnde dýman, toı edi júrgen jerim.

Qyryqqa deıin qyljaqtap júrgenimde

Talaı-talaı ketipti burań belim.

Qalyńdyqsyz qashanǵy júremin men,

Entiktirgen qorqamyn júregimnen.

Qartań tartqan qolyma bir qyz tússe,

Aırylmas em ólsem de bileginen...

(Ózgeler qol soǵady.) Unady ma óleńim?

Párıdá. Tamasha!

Aıdabol. Búıtip zarlaǵansha balǵaǵa jabys, Ábilbek. (Júgirip baryp, aýyr balǵany ákep usynady.) Balǵashyl qolǵa qalyńdyq ta tez ilinedi.

Arman (kúlip). Ustaǵanyńnan da aırylmaıtyn bolarsyń.

Ábilbek (balǵany áreń kóterip). Mynaǵan úırengenshe ózim de bitermin.

Aıdabol. Ia bitesiń, ıa muradyńa jetesiń.

Ábilbek. Qosh, poezıa deıin be?

Aıdabol. Qosh de jaramsaq poezıańa! Ia eńbekti jyrla, ıa ormansyz qalǵan bulbuldaı tilińdi tiste.

Ábilbek (Aıdabolǵa oılana qaraıdy.) Keńesiń túzý, bórene. (Esikke taqalyp daýystaıdy.) Jáke!.. 0, Jáke, deımin! (Janas kórinedi.) Esittińiz be, jańalyqty?

Janas. Jaqsylyq bolǵaıdy! (Shyǵady.)

Ábilbek. Jaqsylyq! Balǵashyńyz qazirden bastap menmin. Qýanamysyń?

Janas. Saýdyraǵan kárige, sýdyraǵan kóterem qosylsa, odan asqan qýanysh bola ma?

Ábilbek. Kóteremge et biter, kúsh qosylar. Ońalmas kárilik pe dep qorqamyn.

Janas. Bárekelde, jaýabyń jaramdy. Qoldaryń qyshysa kórik tutata qoıyńdar. Óteshtiń qoıshylarǵa degen súımenin bitirip bereıik.

Aıdabol. Jaraıdy, Jáke. (Kórik tutata bastaıdy. İshten úlken kerseńge qymyz toltyra kótergen Ulsúıgen shyǵady.)

Ulsúıgen. Qyzdar, dastarqan jaıyńdar, ydys ákelińder.

Eki qyz ishten dastarqan ákelip stolǵa jaıady. Keseler keltiredi. Toqbıke men Ótesh te shyǵady. Tystan Asan, Daırabaılar kiredi.

Asan. Der mezette kelippiz.

Daırabaı. Aýzyńnyń salymy bar eken.

Arman. Joǵarlatyńyzdar.

Ulsúıgen (qymyzdy sapyra bastaıdy. Ándete). Sary qymyz, dári qymyz, ishken de armanda, ishpegen de armanda.

Toqbıke (Ulsúıgenniń áýenimen). Boıǵa dármen, qanǵa qýat!

Ótesh. Sen ekeýińe qymyz satqyzyp qoıatyn eken.

Anar. Aǵalar, otyryńyzdar. (Jurt otyra bastaıdy. Janas som temirdi qyshqashpen qysyp, jaınaǵan shoqty kóseýge kirisedi.)

Aıdabol. İshe berińizder, Jákem ekeýmizge qymyz jaqpaıdy.

Janas. Iá, bizge doktor qospaǵan (qymyz quıylyp taratylady. Jalǵyz-aq Ábilbektiń kesesi bos qalady.)

Ábilbek. Uleke-aý, maǵan quımapsyz ǵoı. (Kesesin tosady).

Ulsúıgen. Saǵan ádeıi quımadym. İshkiń kelse qymyzymdy maqta áýeli.

Ábilbek (Ulsúıgenniń óz daýysymen). Sary qymyz, dári qymyz! Kánekı! (Kesesin tosady.)

Ulsúıgen. Jo...q, óleńmen maqta.

Ábilbek. Maqtaý úshin dámin tataıyq ta.

Ótesh. Dámin biz tataıyq, maqtaýyn sen kelistir. (İship qoıady). Jaqsy eken, aqyn.

Ábilbek. Qap, mynalardy-aı. Aýzymnan silekeıimdi aǵyzdy-aý.

Janas (turǵan jerinen). Qınamańdar qarbalasta.

Daırabaı. Aqyn bolsa qarbalasta tapsyn. Kúshensem men de shyǵaramyn.

Ábilbek (sál oılanyp aıtyp jiberedi).

Bizdiń qazaq qyz deıdi, qymyz deıdi,

Qymyz barda basqany kim izdeıdi.

Ulekeńniń qymyzyn bir tatqan jan

Taǵy ishsem dep bir emes, myń izdeıdi.

(Qol soǵylady. Ábilbek quıylǵan qymyzdy simirip tastap, kesesin qaıyra sozady.)

Keýip qappyn... Taǵy bir quıshy, shesheke.

Ulsúıgen. Taǵy aıtamysyń?

Ábilbek. Aıtamyn. (Quıylǵan qymyzdy tez qylǵytyp tastap, qaıta óleńdetedi.)

Ózi sýdaı, ózi ýdaı bul qymyzdy

Qınaı berme maqta dep, shesheı bizdi.

Amalsyzdan áýeli maqtap aıttym,

Qaldyrmaıyn dedim de kóńilińizdi.

Ulsúıgen. O, jaıraǵyr! Toıyp alǵan soń osylaı bastyń ba? (Shómishin silteıdi, Ábilbek sheginip ketedi.) Qaıdasyń, shalym, barmysyń?

Janas (turǵan jerinen). Barmyn, kempirim, qasyńdamyn!

Ulsúıgen. Aqynmyn deýshi eń ǵoı, jasyńda. Myna qýǵa jaýap berseıshi.

Ótesh. Jákeńe óleń degen buıym emes. Ana jyly Jambyldyń ózimen de qaǵysyp qalǵan.

Asan. Ras pa eken, synaıyq. Qajap kórshi, Ábilbek.

Ábilbek. Oı, Jáke, bolyp pa ediń buryn aqyn?

Kezegim keldi endeshe urynatyn.

Keteıin qaǵyp silkip qarqynymmen

Jaltarsań jal qaldyrmaı tyǵylatyn.

(Kúlki. Otyrǵandar Janastan jaýap kútkendeı, qarasady.)

Párıdá. Bul ne degen astamdyq! (Júgirip baryp Janasty qushaqtaıdy.) Basqa urǵandaı jaýap berińizshi, ata.

Ábilbek (qulpyra túsip).

Párıdá qaırap jatyr qart atasyn,

Bolsyn dep aıtysqanda menen basym.

Jákemdi jaıǵa júrgen qyzdyrma, qyz,

Qasqyrǵa túzde jortqan jem qylarsyń.

Ulsúıgen. Tirimisiń, shalym-aý!

Janas. Tirimin! (Qyshqashyn dombyrasha ustap, bastap jiberedi.)

Sen bolsań túzde qasqyr jortatuǵyn,

Qozyńdy tapqan joqsyń qorqatuǵyn.

Qurýly jolyńdaǵy men bir qaqpan

Dińkeńdi tyrp etkizbeı qurtatuǵyn.

Párıdá. Ólmeńiz, áketaı!

Daırabaı. Jaýap-aq!

Arman. İrkilme, Ábilbek!

Ábilbek (jaqyndaı túsip).

Aıtysqa kiristi kep Jákem jaılap,

Alaıyn ánmen býyp, sezben baılap.

Jol tosyp, jonda jatqan jolbaryspyn,

Jáketaı, ókpeleme ketsem shaınap.

Janas (ile jóneledi, topqa kele jatyp aıtady).

Aýzyńnan sóz shyǵady batpan, batpan,

Teń boldyń jolbarysqa jonda jatqan.

Dál tıip júregińe qansyratar

Oǵymyn sur mergenniń ańdyp atqan.

(Dýyldaǵan., qoshtaǵan kúlki.)

Aıdabol (kórikten qolyn bosatpaı turyp).

Ataly sózge arsyz qaıyrady jaýapty. Jeńildiń, Ábilbek!

Párıdá (Ábilbekti qoltyqtap Janastyń aldyna aparady.) Jeńildim de, tize búk.

Ábilbek (bir tizesin búgip). Jeńildim, Jáke. Áli qýatty ekensiz.

Janas (Ábilbekti qolynan turǵyzyp, qushaqtaıdy). Syılaǵanyńa raqmet, Ábilbek.

Ulsúıgen. Jaradyń, temirshim, (qymyz usynady.) Mine báıgeń. Simirip al.

Janas (iship bolyp). Ettiń joly endi ashyldy, azamattar.

Ulsúıgen. Olaı deseńder etti úıge kirip jeńder. Qalǵan qymyzdy qaıtyp kep ishersińder. (Tegeneniń betin jabady.)

Asan. Osy qyzýmen etke tıiseıik.

(Túgel úıge betteıdi.)

Janas (eń artynda). Aıdabol, sen de júr, shyraǵym.

Jurttyń sońy bop Aıdabol da kiredi. Sálden keıin kalıtkadan neshe túrli qus, qoıan baılanǵan qapshyq arqalanǵan, ańshylar kıimindegi, myltyqty Telǵara kiredi. Aınala qaranyp alyp keńdeý skameıkaǵa baryp otyrady. İshten kóńildi adamdardyń kúlkileri estilip turady.

Telǵara. Óz esigimde qulyp. Mynaý úıde dýman. (İshtegi dabyrǵa qulaq tosyp.) Máre-sáre. (Tegeneniń betin ashyp qaraıdy.) Qudaıdyń bu da bolsa qarasqany. Maǵan da qaldyrypty sybaǵa. (Quıyp alyp iship jiberedi.) Qymyz-aq ekeni (Qaıta otyrady.) Iti bar emes pe edi osy úıdiń... Ka-ka! Itten de ún joq. Bular tegi Telǵara degen sózdi umytqan bolý kerek.

Arqasyndaǵy qapshyǵyn sheship jerge qoıady. Esikten shyǵa berip Telǵaradan úrikken Párıdá úıge qaıta kirip ketken, lezde Ulsúıgendi ertip shyǵady.

Ulsúıgen (jáı). Lám deme, qyzym, eshkimge. (Párıdáni úıge kirgizip, ózi Telǵaraǵa ańyra qarap tur.)

Telǵara (kórip qalyp). Tanymaı turmysyń, Ulsúıgen?

Ulsúıgen. Telekem!... (Qushaǵyn jaıyp keledi.) Baýyrym... týra bizdikine keldiń be?

Telǵara. Ańnan qaıtqan saıyn aldymen saǵan soǵatyn ádetim emes pe? Al mynalardy.

Ulsúıgen (qustardy aǵyta bastaıdy). Bárin alaıyn ba? Joq, ana shoshqashyńa da qaldyraıyn ba?

Telǵara. Bárin al.

Ulsúıgen. Mashınamen be, atpen shyǵyp pa eń?

Telǵara. Jaıaý. Baıaǵysha... esińde me, jaıaý.

Ulsúıgen. Baıaǵy qaıda... onda jigit eń ǵoı...

Telǵara. Áli jigit ekenmin. Alǵashqy kúnderi azdap qırańdap em, keıin quldyrap kettim... Kileń túzge túnedim.

Ulsúıgen. Elsizde me?

Telǵara. Elsizde. Uıqynyń da ákesin tanyttym.

Ulsúıgen. Ózin jabaıy bop kete jazdapsyń ǵoı (betine qarap). Ábden tynyǵypsyń.

Telǵara. Shalyń qaıda, aman ba?

Ulsúıgen. Úıde. Qurylys bastaǵandar jınalyp, et soǵyp jatyr.

Telǵara. Ol qandaı qurylys?

Ulsúıgen. Anarjannyń jańa josparymen qurylys bastaldy emes pe? Búgin klýbtyń da, qoranyń da irgesi qalandy.

Telǵara. E... e... qalandy de.

Ulsúıgen. Sózderine jetse bıyl bitirip te úlgiremiz desedi.

Telǵara. Úlgirsin, úlgirsin.

Ulsúıgen. Úlgiremisińder, Teleke?

Telǵara. Men qaıdan bileıin. Shalyńnan sura.

Ulsúıgen. Aıanar bir kisi joq. Seni qýantamyz dep jandaryn salýda.

Telǵara. Maǵan báribir. Qýanbaımyn da, jylamaımyn da... Toılaryń qalaı ótti?

Ulsúıgen. Toıy nesi?

Telǵara. Anardyń toıyn aıtamyn.

Ulsúıgen. Ne dep otyrsyń óziń? Kishi papasy anda júrgende qyz uzatylatyn ba edi.

Telǵara. Jaraıdy. Úıge baraıyn, tynyǵaıyn.

Ulsúıgen (ıyǵynan basyp). Ketpe. Qazir aǵańdy jiberemin, sálemdesińder. Osynda tamaqtanasyń.

Júgire basyp úıge kirip ketedi. Uzamaı Janas shyǵady.

Telǵara. Salaýmálıkúm, Jáke.

Janas. Álıkúmássálám. (Qasyna kelip otyrady.) Jańylmapsyń-aý mergendikten. Kóp attyń ba?

Telǵara. Kóp attym. (Kúlimsirep.) Temirden tasqa aýysqanbysyń, qalaı?

Janas. Bárine de jetip jatyrmyn. (İnisine qarap.) Totyǵypsyń da, tyńaıypsyń. Demalysyń qashan bitedi?

Telǵara. Qyzmetsiz kisiniń demalysy bite me? Qarnym ashqansha júre turamyn.

Janas (kúlip). Qarnyń ashqanda she?..

Telǵara. «Jaqsy ıt óligin kórsetpeıdi» — Kóshemin de ketemin.

Janas (ázildep). Qartaıǵanda jalǵyz aǵańdy dalaǵa qaldyramysyń. Birge kóshermiz.

Telǵara. Men jalǵyzbyn. Aǵam marqum jetpisinde qaza tapqan.

Janas (kúlip). Aǵań marqum jaqsy adam ed! Mezgilsiz kómipsiń. Qadyryn bilmegen ekensiń, á?

Telǵara. Qaıdan bilsin. (Paýza.)

Janas (salmaqpen). Sheshemiz ólgende sen jetidesiń... Men on jetidemin. Ózim de bala ekenmin-aý...

Telǵara. Onda sen maǵan dardaı kisi kórinýshi eń...

Janas. Sonaý Moıynqumnan osy jerge deıin arqalap ákelgenmin seni. Bilemisiń?

Telǵara. Bilemin.

Janas. Ot keshtim, muz tósendim. Biraq qarnyńdy ashyryp, «qý jetim» atandyrǵan joqpyn. Ótirik pe edi?

Telǵara. Ras, bári esimde.

Janas (taǵy da ázildep.) Endi sen arqalaısyń meni.

Telǵara. Abzalovqa min. Oǵan da ótkizgeniń az emes. Jalǵyz inińdi qurbandyǵyna shaldyń, odan artyq ne kerek!

Janas. Qısyq otyrsań da túzý sóıle, Telǵara. Ózeýrer eshteńe joq. Túımedeıdi túıedeı zoraıta bersek tań atyp, taýyq shaqyra ma?

Telǵara. Sarapqa túse ber, eskeksiz qaıyqtaı yqtaı ber deısiń ǵoı. Osy ma aǵalyǵyń?

Janas. «Zer qadirin zerger biledi» deıdi. El qadirin kim biledi? Jarlymyz toǵaıyp, jasymyz jetilipti, árkimder-aq ózimizdeı kisi bopty. Ony nege kórmeımiz? Jurtty nege qadirlemeımiz?

Telǵara (keketip). Kórdik jurtyńdy. Tanytty ǵoı jetilgenin!

Janas. Árıne, tanytty. Aqyldy halyq kereginde Telǵarasyna da keshirmeıtinin aıtty. Buǵan qalaı qýanbassyń?

Telǵara. Qýana ber, jar sal, úıińe kisi jınap, toı jasa!

Janas. Toıym bastaldy. Sen de kir ortasyna, birge qýan. Ádil jurtqa aldyrıza bosyn aıt. Sen «ketem» degende, «kete bersin» dese qaıter eń?

Telǵara. Óle qalar ma em? Ketem dedim, ketemin. Jarylqaýshym, músirkeýshim sender bolmaı-aq qoıyńdar.

Janas. Aryndama, ketpeısiń. Sen shalqaq, jurt jaltaq bolý shart emes. Ash qabaǵyńdy, aryl nashar oılardan. (Sál paýzadan keıin.) Sen ekeýmiz partıaǵa uly Lenınniń tabytyna bas ıip turyp kirgenbiz. Búgin de sol ı basyńdy, týysym... Qus ta «Telǵara» dep saırasa, qoı da «Telǵara» dep mańyrasa, keń dúnıeniń qyzyǵy qaısy? (Ekeýi de úndespeı qalady.)

Toqbıke (kúıeýin kórip júregi jarylardaı qýanady). Telekem... Ózimniń Telekem! (Qushaqtaıdy.)

Janas. Men qonaqtarǵa bara turaıyn. (Úıge ketedi.)

Telǵara. Saǵynyp qapsyń ǵoı, báıbishem. (Arqasynan qaǵady.)

Toqbıke. Saǵynbaǵanda she... Senen ózge kimim bar. (Súıedi.)

Telǵara. Men de saǵyndym. Túsimde de kórip júrdim. (İshten Ábilbek, Asandar syǵalap ketip júredi).

Toqbıke. Jylaǵanymdy da kórdiń be?

Telǵara. Jyladyń ba? (Ieginen kóterip ózine qaratady.) Jasyn qara kóziniń. (Qolymen súrtedi.) Onyńdy bilgende erterek qaıtatyn em ǵoı, kúnim.

Toqbıke. «Kúnim» dediń be? Aldyrıza bolsyn, Telekem. (Kúlip betine qaraıdy.) Otyz jyldan beri aýzyńnan shyqqany osy bolar.

Telǵara (qýlanyp). Men kileń ishimnen aıtatynmyn. (Ekeýi aqyryn ǵana kúlisedi. İshtegiler túgel shyqqan, Telǵaraǵa betteıdi. Aıdabol kórikti qaıta gýildete bastaıdy.)

Anar. Papa! (Júgirip baryp moınyna asylady.) Papashym...

Telǵara. Anarym... Qulynym (Ózgeler qoldasyp amandasady.)

Ábilbek (eń sońynan qol bergen, ózi qyzý.) İshtim azdap, Temirbekov joldas. (Qolyn bosatpaı.) Bilesiz ǵoı... jutsam qyzyp qalamyn.

Telǵara. Jutsa kim qyzbaıdy. Ókinbe, Ábilbek.

Ábilbek. Ókinbeımin. Taǵy quıylsa, taǵy ishemin. Quıyńdar, dostarym, Ábilbek tost kóteredi. (Bir kese qymyzdy Telǵaraǵa ustatyp, ekinshisin ózi alady. Basqalar da solaı etedi.)

Toqbıke. Endi qashan? Kútip turmyz ǵoı.

Ábilbek (bárine kóz tastap). Kútińder... Ábilbekti de kútińder. (Telǵaraǵa qaıta jaqyndap.) Bildińiz be, jańalyqty, Teleke?

Telǵara. Qandaı jańalyq, Ábilbek?

Ábilbek (jigermen). Jerdi aınala usha bersin spýtnık. Sizdi aınalyp júgirmeımin endi men. Búginnen bastap men Ábilbekpin. Unaı ma jańalyǵym, Teleke?

Telǵara. Aıta ber.

Ábilbek (óte batyl únmen). Maqtaı berseń jaqtyrar, minin aıtsań laqtyrar dos — dos emes. Men sizben qazirden bastap teń dospyn. Ózin-ózi bıleıtin, aqyn dospyn. İshemisiz sol úshin?

Telǵara. İshemin! (Basqalarǵa jaıdary qarap.) Bárimiz isheıik, joldastar! Birlik, dostyq úshin!

Janas. Kógi kúmbez, qushaǵy altyn saraıdaı Otan úshin!

Ulsúıgen. Saýynshylar, shoshqashylar úshin!

Ótesh. «Shuǵyla» kiltteriniń senimdi qoldan shyqpaýy úshin! (Shýmaq kiltti laqtyrady. Telǵara qaǵyp alady. Bári birdeı ishedi.)

Aıdabol. Soq, balǵam, soq! (Temirdi balǵalaı bastaıdy.)

Telǵara. Maǵan bershi, Aıdabol! (Aıdabol temirdi qyshqashpen tóske salyp ustap tur. Telǵara súısine soǵady.)

Soq, balǵam, soq!

(Balǵa yrǵaǵymen kóńildene qaıtalaıdy.) Soq... soq... soq! (Temirden ushqyn shashyraıdy.)

Shymyldyq

---