InfoHub Logo

(Úsh aktyly, tórt sýretti)

Málik — elýde.
Roza — onyń qyzy jıyrma beste.
Dáýren — onyń eri, otyz beste.
Dombaı — Dáýrenniń ákesi, jetpistiń ishinde.
Qaırat — otyzda.
Marjan — qyryqta.
Dildá — Marjannyń sheshesi alpystyń ishinde,
Sapap — elýdiń ishinde.
Raýshan — onyń áıeli, qyryqtyń ishinde.
Keltek — elýdi alqyndyrǵan.
Dánesh — qyryqty alqyndyrǵan.

BİRİNİSH AKT

Birinshi sýret

Maı aıy. Almatydaǵy ádemi kósheniń bir bólshegi. Solda eki qabat aǵashqa kómkerýli osobnák. Úlken kósheden kirer esik aldynda syrly skameıkalar. Oń jaqta jer tistegen jalǵyz qabat úıshik — shaǵyn terezesi kórinedi. Ekeýiniń aralyǵynan Alataýdyń aqshyl shyndary kórinedi. Ádemi úıdiń basqyshyna kóńildi Dombaı qart shyǵady.

Dombaı (jelpinip). Paı-paı ne degen mýzyka! Áıel qoly osyndaı ásem kúı tartady deýge bolar ma? Kimniń qyzyna úılenerin bilgen-aý balam. (Bireýdi kórgisi, tildeskisi kelgendeı alańdaıdy.) Kúnniń de tamashysy-aı. Bul kóshe emes, baqsha ǵoı. Qala dep osy Almatyny aıt. Dál mundaı qala dúnıede joq shyǵar. (Alasa úıge jaqyndap.) Dildá, o, Dildá.

Dilda (alasa úıdiń terezesinen). Ne deısiń?

Dombaı. Shyqpaımysyń kóshege, tynystamaımysyń?

Dilda. Tynystap nem bar kóshede?

Dombaı. Áńgime shertpeımiz be, otyryp?

Dilda. Sen kelgeli balańa, áńgimeden aýzymyz bosap kórdi me? Sharshamas jarjaq ekensiń. Meniń basqa jumysym joq deımisiń. (Kórinbeı ketedi.)

Dombaı. Toba, toba. Bul da báldenedi. Aýylda bolsa ǵoı pysqyrmaıtyn-aq kempirim.

Dilda (shyǵady.) Aýylda bolsa meniń pysqyrarymdy qaıdan bildiń. Sen sıaqty kóleńkeshil shalǵa qaramas ta edim.

Dombaı. Qaljyńǵa aıtam, renjı kórme, kempirjan.

Dilda. Renjitip qara. (Otyryp toqı bastaıdy).

Dombaı. Kúnge de kúıip kórgenbiz. Endi táńirim kóleńkesinen aıyrmasyn. (Ol da otyrady.)

Dilda. Dombaı, shynyńdy aıtshy, men bolmasam qaıter eń. Qalaı sıar eń bul qalaǵa. Sóılesýge kisi izdep zyr qaǵyp júrer me eń, kóshede.

Dombaı. Nesine zyr qaǵam. Osy mańnan maǵan sálem bermeı bir qazaq ótpeıdi.

Dilda. Sonymen áńgime aıaqtalady de.

Dombaı. Joq, aıaqtalmaıdy. Siz Dáýrenniń ákesi bolarsyz deıdi maǵan. Týǵan ákesimin deımin men olarǵa.

Dilda. Sodan soń she...

Dombaı. Úıden kózderin ala almaı ótedi. (Ózi de úıge qyzyǵa qaraıdy. Qarashy, kempir, úıim-aq qoı ózi de. Han saraıyndaı emes pe?)

Dilda. Han saraıyn kórgen emespin.

Dombaı. Jaratqanǵa myń shúkir. Jettik qoı kámenızmge. Jasaǵan kózden, tilden saqtasyn.

Dilda. Tynyshtyq tile áýeli. Soǵys bolmasa kóz ben til túk te etpeıdi.

Dombaı. Túsim jaqsy, soǵys bolmasqa kerek.

Dilda. Kóregen bolsań kóp jasa. Tek aıtqanyń kelsin.

Dombaı. Kúlme, kúlme, kempir. Men shyn aıtamyn. Jaspyn. Baqqanym baıdyń qoıy. Kún ara taıaq jeımin. Sóıtip júrip kileń jaqsy túster kóremin aý... Astymda aq boz at. Ústimde aq jelegeı, altyn taýlardan asyp ushyp júretinmin...

Dilda. Taýyq túsine tary kiredi eken ǵoı...

Dombaı. Keldi ǵoı sol tústerim. Kelmese mynaý ne! (Taǵyda óz úıine qyzyǵa qaraıdy.) Qyzyl shatyr qos qabat úı. Qorada jatsam ústime alma jaýady.

Dilda. Shekeńdi isirmeı me?

Dombaı. Jasaý qandaı úıdegi. Qazir de keremet qonaqasy ázirlenip jatyr.

Dilda. Osy úıdiń soǵylǵanyna eki jyl. Codan beri qonaq shaqyrylǵanyn kórgenim osy.

Dombaı. Ár nárseniń sáti bar. Dáýrenim qyran qanatyn búgin jaısa jaman ba?

Dilda. Saǵan qanatyn jaısa qarǵa da qyran kórinetin shyǵar-aý.

Dombaı. Muqatqyń kele me?

Dilda. Tym-aq maqtanshaqsyń, o nege kerek? Maqtasań qudań Málikti maqta. Búrkit soǵan syıymdy... Ózi úlken qol bastasa kerek qoı.

Dombaı. Qudam da qyran ulymdaı. Tek qazir qanaty talǵan kórinedi. Doktor júreginen kesel taýypty.

Dilda. Tapqan eken senetin kisini! Doktor ne bilýshi edi.

Dombaı. Jo... joq... Olaı deme. Keıde biletin doktorlar da bolady. Tynyshtal, alańsyz dem al depti. (Kúrsinip.) Biraq ekeýmiz de jesirmiz, sonymyz jaman. Áıel kútimisiz tynys bola ma?

Dilda. Ne kóp, qazir áıel kóp. Baılaý bireýin taýyp al da úılen.

Dombaı. Tilińe qotyr shyqsyn, qý myljyń. Men óz basymdy aıtyp otyr deımisiń.

Dilda. Myljyń bolsam menen endi aýlaq júr. Bar, ana baı dastarqanyńa bar. (Ketpek bolady.)

Dombaı (ıyǵynan basyp). Keshir, kempir, keshir. Qonaqtar jınalsa ózim de munda qalmaspyn. Jalǵyz otyryp pisken astyń kúıigin tartpaıyn dep shyqtym.

Dilda. Toıymsyz ekensiń-aý óziń. Qansha jeýshi eń, ashqaraq, kóp pe?

Dombaı. Kóp bolǵanda qandaı. Jasymda iship, jemegenderdiń esesin qaıtarǵansha jeımin.

Dilda. Qaıtara almaısyń jastyqtyń ketken esesin.

Dombaı. Tereńdetpe jastyqty aıtyp sen, kempir. Maǵan etten esemdi qaıtarsam da jetedi. Otyrshy búgin qasymda, suǵyna bir soǵaıyn.

Dilda. Táńirim saqtasyn. Marjanym bar ǵoı úıińde, so da jeter.

Dombaı. Qydyrýǵa qyzyn ruqsat etpeı me?

Dilda. Joq, ózim qydyrmaımyn.

Dombaı. Ańǵal sóılep qalam ba dep qorqatyn shyǵarsyń? (Aýyr dem alady.) Men de sóıtemin.

Dilda. Neden qorqatynymdy ózim bilemin.

Dombaı (qýlanyp). Qyzyń baıǵa shyǵar dep qorqamysyń?

Dilda. Aýzyń qandaı qyıýsyz edi. Úılenýden, baıǵa shyǵýdan ózge sóz túspedi ǵoı aýzyńa.

Dombaı. Kórseń edi, Dilda, óziń. Marjanyń bizdiń Málikke qushtarlana qaraıdy. Birine-biri qandaı saı. Jastary da, symbattary da jarasyp tur. Birine-biri arnap týǵandaı.

Dilda. Nemene, qudań saǵan úılendir dep kelip pe?

Dombaı. Onyń qamyn men oılasam aıyp pa?

Dilda. Oılaı ber. Tek meniń Marjanymda jumysyń bolmasyn!

Dombaı. Baıy ólgen qatyn alty aı jaraly, bir jyl qaraly delik. Qalǵan ómirin qaıtpek?

Dilda. Aldyrıza bolsyn qamqorlyǵyńa. Qashan ózi suraǵansha áýre bolma.

Dombaı. Namysqoıyn shirkinniń.

Dilda. Endi qalaı. Namyssyz dep kimnen estip eń. Úıim alasa bolsa da kóńilim bıik. Namys baılyqpen ólshenbes bolar, kórshim. (Entikken Keltek kiredi.)

Keltek. Armańyzdar, aǵaıyn.

Dombaı. Kóp jasa, Keltek. Kishkene otyryp solyǵyńdy bas.

Keltek (otyryp jelpinedi). Qalaı, áli bastalǵan joq pa?

Dombaı. Óziń kelmeı jıyn bastala ma, Keltek.

Keltek. Taýyp aıttyńyz, Deke. Dilda sheshe, sizdiń de jeńis kúnińiz qaıyrly bolsyn!

Dilda. Dastarqan ústinde bolmasa basqa jeńisińdi estigen emespin.

Keltek (estimegen bolyp). Sizdiń aı júzdi qyzyńyz da osynda shyǵar.

Dilda. Dál taptyń. Palkaýnıkpen sóılesip raqattanyp otyr.

Keltek. Solaı ma! Raqattansyn. Búgin kári jaýyngerlerge qurmet kúni. Bizge jyldyń ózge kúnderi de jeter. (Úıge ketedi.)

Dilda (artynan qarap). Qandaı semirgen, sumdyq eken!

Dombaı. Ózi ǵalym, ózi baı. Tarlan boıdaqtardyń biri.

Dilda. Ǵalym bolmaı ketsin.

Dombaı. Bul da Marjannan dámelilerdiń biri.

Dilda. Buǵan shyqsa, qyzymdy baltamen shaýyp tastarmyn.

Dombaı. Baıqap sóıle, kempir. Keltek bizdiń jaqtiki, meniń týysym. Ony kemitseń jaýlasyp ketermiz.

Raýshandy qoltyqtaǵan Sapar kiredi.

Sapap. Záremdi ushyrdyńyz ǵoı, Dombaı aǵa. Kimmen jaýlasqaly jatyrsyz.

Dombaı. Dilda ekeýmiz osylaı ázildesemiz.

Raýshan. Sheshe, Jeńis kúnińiz qaıyrly bolsyn!

Dilda. Táńir jarylqasyn, shyraǵym.,

Sapap. Biz keshigip keldik bilem.

Dombaı. Dál kezinde keldińder. Endi qýanysh, qurmetterińdi kótere úıge kirińder. (Raýshandy qoltyqtap úıge ketedi.)

Dilda. Bular da jerlesteriń be?

Dombaı. Naǵyz arqa súıerimiz. Ákesi jolbarys edi, ózi qasqyr bolyp týdy. Tilge de júırik, iske de myǵym adam.

Dilda. Men kórmegen kisi eken.

Dombaı. Seniń kózińe qaıdan kórinsin? Kileń mashınamen júretin. Mınıstr bolǵan!

Dilda. Qazir she?

Dombaı (baıaý). Qazir bostaý.

Dilda. Ornynan alynyp pa edi?

Dombaı. Qaıdaǵy jaman sóz qaıdan túsedi aýzyńa. Alyndy demeseń jetpeı me! Qazir de úlken oryn kútip júr.

Dilda. Ne úshin aldy eken ornynan?

Dombaı. Alaıyn dese syltaý az ba? Bireý kúbirlep, bireý sybyrlaǵan sıaqty. Aýylshyl, týysqanshyl dep kinálasa kerek. Jaqynyn jaqtamas qazaq bola ma eken? Sen aıtshy, kisi áýeli týysyna senip, týysyna súıenbeı me?

Dilda. Toqta, shalym, toqta! Óziń saýmysyń jyly oryn izdep kelgennen?

Dánesh kiredi

Danesh. Sálem berdik, Dombaı aǵa. (Dildaǵa da ıiledi. Ol da jeńil ǵana basyn ızeıdi.)

Dombaı. Asyq, Dáneshjan, úıge kir. (Dildaǵa kózin tastaı otyryp.) Keltegińniń janyna ózge bireý otyryp qalyp júrmesin.

Dánesh. Syıǵa kelgen qonaq asyqpas bolar. (Mańǵazdana basyp úıge ketedi.)

Dilda. Bul da azýlynyń tuqymy ma?

Dombaı Joq. Qyz kezinde ájeptáýir edi. Artıs boldy da buzyldy.

Dilda. Artısiń de artısi bar shyǵar. Meniń biletinderim jaqsy menen jaısańdar.

Dombaı. Ondaılary bar shyǵar. Al mynaǵan baı qutaımaı qoıdy. Jaqynda ǵana toǵyzynshysynan aıyryldy.

Dilda. Ajaryna qarasań kóz toıǵandaı.

Dombaı. Aqyly da búp-bútin. Tek mańdaıy ashylmaǵan sorlynyń.

Dilda. Ondaılar da bolady. Bir syrǵanaǵan soń toqtaı almaı álektenedi.

Dombaı. Qazir Keltekti aınaldyryp júrse kerek.

Dilda. Oń bolsyn nıeti baıǵustyń. (İshten dabyrlaǵan daýys, soǵylǵan bokaldar syńǵyry estile bastaıdy.)

Dombaı. Júr, kempir. Biz de qyzyqqa aralasaıyq.

Dilda. Jónel, tezirek, keshikpe.

Dombaı. Sen she?

Dilda. Senen keıin estirmin.

Dombaı. Qalaýyń bilsin. (Asyǵa basyp ketedi.)

Dilda (ázildep). Bárin óziń jep qoımaı qonaqtarǵa da qaldyrǵaısyń.

Dombaı qolyn bir siltep kórinbeı ketken. Dilda jaıǵasyńqyrap otyrady. Kem-kemdep kesh tarta beredi. Osobnákta sham janady. Dilda da qasyndaǵy shamdy jarq etkizedi. Ol ári bókebaı toqyp, ári mezgil-mezgil úıden estilgen dabyr-dýǵa qulaq asa otyr. Jaı basyp Qaırat shyǵady, ózine nazar aýdarmaǵan Dildanyń qasynda aıaldaıdy.

Qaırat (jaı). Sálemetsiz be, sheshe?

Dilda (shoshyp qalyp). Qudaıy bar bolsyn. Qaı balasyń, shyraq?

Qaırat. Ótkinshimin.

Dilda. Men myna Dáýrenge keshikken qonaq, shyǵar dep edim.

Qaırat. Iá, men kileń keshigip júremin. (Sál úndemeı qalyp.) Dáýren Sqaqovtyń úıi osy ma?

Dilda. Osy, shyraǵym, osy.

Qaırat. Ásem úı eken.

Dilda. İshinde qonaǵy da toly.

Qaırat. Ol neniń qýanyshy eken?

Dilda. Umyttyń ba, balam, búgin Jeńis kúni. Áshekeı atylatyn kún emes pe... Sony kóreıin dep otyrmyn. Al Dáýrenniń qýanyshy bolsa qos qabat: áskerden kelgen atasyn da qosa toılap jatyr.

Qaırat. Á, Rozanyń ákesi de kelip pe edi?

Dilda. Túsinbedim, balam. Ótkinshimin dep eń maǵan... Bárin bilip tursyń ǵoı óziń.

Qaırat. Bir kezderi bilgen em. (Paýza.) Polkovnık Aıdarov otstavkaǵa shyqqan eken de?

Dilda. Aýrý desedi. Túsine qarasań qulan quryqtardaı jigit sıaqty.

Qaırat. Bolǵan ǵoı jigit kezinde. Qatarynyń qamqory edi... Shirkin alysta bop qaldy-aý...

Dilda. Sen ony da bilgen ekensiń ǵoı?

Qaırat. Biletinmin. Erkekterdiń erkegi dep bilgenmin.

Dilda. Endeshe kirip sálemdesip shyq.

Qaırat. Kirer-aq em osy úıge. Biraq esigin ashýǵa álim jeter me, soǵan kózim jetpeıdi.

Dilda. Júzdiń túsin bilgenshe, birdiń atyn bil degen eken... Atyń kim, shyraǵym.

Qaırat. Atym — Qaırat...

Dilda. Qaırat... Qaırat.. Qartaıǵannan ne suraısyń, túsire almadym esime...

Qaırat. Men bul qalada uzaq jyldar bolmaǵanmyn.

Dilda (oılanyp). Maǵan qarashy, balam.

Qaırat. Júzimdi kórgińiz keldi me? (Betine qaraıdy.) Aıtyńyz ne taptyńyz, sheshe?.

Dilda (jaqyndap qaraıdy). Qaıǵyly bettiń saryǵy bar, qaıǵysyz bettiń jaryǵy bar depti ǵoı burynǵylar... Júzińniń saryǵy bar eken, balam.

Qaırat. Taptyńyz. Túrme qaıdan jaryq qossyn ajarǵa.

Dilda. Aq pa ediń?

Qaırat. Appaq edim, qap-qara boldym da kete bardym.

Dilda. Kógermesin bále japqan dushpanyń!

Qaırat. Men de osylaı qarǵaǵam.

Dilda. Atpap pa qarǵysyń?

Qaırat. Atý qaıda... qaıta kúsheıtip jiberipti.

Dilda. Ulym, syryńdy ash deýge qatarym emessiń...

Qaırat. Senińizshi, sheshe. Syrymdy ashqan jan emes em ózgege, sizge ashýǵa ázirmin... (Paýza.) Shyn-aq qoıan júrekpin be? Qorqam ba osy úıge kirýge?

Dilda. Jas kezimizde úlkender aıtýshy edi: «aqyldan artyq handyq joq, jomarttan artyq, narlyq joq» dep. Aqylǵa salsań, qaı esik ashylmas deısiń, balam.

Qaırat. Siz de osy úıde turamysyz?

Dilda. Joq. Meniń úıim myna jampıǵan kishkenesi.

Qaırat. Aqyl alǵym kelip, ańsaı qalsam kelýime ruqsat pa?

Dilda. Soqpaı ketseń saǵynýshyń bolam, Qaırat.

Qaırat. Qolyńyzdy berińizshi, sheshe! (Dildanyń qolyn alyp.) Japadan jalǵyz edim, jetim em. Búgin kóbeıip kettim ǵoı. Ne degen qaıyrymdy edińiz. Sizdiń úıdi kimniń úıi dep suraǵanym durys?

Dilda. Marjan Esbolovanyń úıi dep.

Qaırat. Siz Marjan apaıdyń anasymysyz?

Dilda. Ony da bilemisiń?

Qaırat. Bilgenim úshin maqtanam.

Dilda. Jyly sózderiń úshin aldyrıza bolsyn, balam. Kórgiń kele me Marjandy, ol da osy Dáýrendikinde qonaqta otyr.

Qaırat. Ánekı, sol Dáýrenniń ózi turdy. Tost kóteretin bolý kerek.

Dilda. Kelinshegi qandaı tamasha. Roza dese roza ǵoı. (İshten Dáýrenniń sózi estiledi: «Uly jeńis, jeńis soldaty, meniń atam — polkovnık Aıdarov úshin ishýlerińizdi ótinemin!» deıdi ol daýystap.)

Qaırat. (qyzyp). Joq, sen olaı ishe almaısyń. Sen basqa, jeńis basqa!

Dilda. (shoshyna qaraıdy.) Sabyr et, balam, sabyr.

Qaırat. Keshirińiz, sheshe. (Turady.) Qosh bop turyńyz.

Shapshań kóterilip ońǵa ketedi, Esik basqyshyna Sapar, Keltek, Dáýren shyǵady. Olarǵa ilese Roza men Marjan, Málikter, de kórinedi. Málik juqa kóılekti polkovnık formasynda.

Sapar. Joq, Dáýrenjan, mynadaı astan keıin aýaǵa shyqqan da paıdaly.

Keltek. Menimshe taza aýa sharaptan alǵan rahatymyzdy óshiretin zıan bolýy kerek.

Málik (Dildaǵa jaqyndap). Qaıyrly kesh, sheshe. Dastarqanda kórispegenimiz qalaı?

Dilda. Aman kelgenińe Rozańmen birdeı qýanǵam, Málikjan. Toı toılaýǵa jasym jibermeıdi.

Dáýren. Oǵan men kinálimin, Málik aǵa. Dilda shesheı kózinde onsha qadirli emespin.

Marjan. Qoıyńdar kinálasýdy. Qazir salút bastalady.

Dilda. Seniń kelgen qurmetiń úshin, Málikjan. «Úıirine jetkenshe tulpar asyǵady, uıasyna jetkenshe suńqar asyǵady» dep halyq beker aıtpaǵan.

Málik. Ras, halyq beker aıtpaǵan. Biraq ómir boıy elgezek bop júrip, uıa salyp ta úlgirmeppin ǵoı.

Roza. Papa, ne dep tursyń, uıat emes pe?

Dáýren. Bizdiń úı — sizdiń uıańyz, áke.

Málik. Men uıalaýǵa úlkenirek sıaqty.

Sapar (kúle). Ádemi úıge ózin qorash kórgen adam osy qudam bolar...

Málik (oǵan qulaq asqysy kelmeı). Dilda apa, saýlyǵyńyz qalaı?

Dilda. Shúkirshilik. Óz saýlyǵyńyz she?

Málik. Jalǵan aıtty demeńiz— tynyǵý kerek desedi. Al maǵan tynyǵýdan aýyr nárse joq. Az ǵana kúnnen soń ózime laıyq bir qyzmet alarmyn dep oılaımyn. Bókebaı toqýdy úırensem be eken?

Dilda (kúlip). Nesi bar úırenseń. Erikkende bu da ermek.

Roza. Papa, jumys degendi atama. Eń kemi úsh jyl úıden shyǵarmaı ustaımyn.

Sapar. Ras, qudany úıge úıretińder. Jel tynsa da tolqyn tynbaıdy degen emes pe?

Roza (ákesine). Qıyn bolar úıge daǵdylaný. Biraq otyrmaı da bolmaıdy.

Málik. Aıta kórmeńder!

Sapap. Kimge ashýlandyńyz, quda. Otstavkaǵa shyǵarǵan adamǵa ma, joq álde jaratylysqa ma?

Málik. Otstavkaǵa ketý — ómirden ketý emes.

Sapap. Alǵashqyda bárimiz de ınersıa boıynsha sóıdeımiz. Adam qyzyq maqluq qoı. Ýaqyttyń qalaı tonaǵanyn baıqamaı qalady da, artynan ár-túrli qaıshylyqqa ushyraıdy: qoldan ál ketkenin, betten ár ketkenin moıyndaǵysy kelmeı týlap ta kóredi, Týlaıdy da eriksiz tolastaıdy. (Kúlip.)

Men birinshi ret aınadan shashymnyń aǵyn kórgende kózime senbedim. Siz de, quda, pensıaǵa shyqqanyńyzdy áli moıyndap bolmaǵan ekensiz. Moıyndaý maqul. Pensıaǵa ketý — qyzmetten ketý. Al qyzmetten ketý...

Málik. Qaýymnan, qaryzdan ketý emes. Bizdiń árqaısysymyz da qaıda júrmeıik, tóńiregimizdegi iske túgel jaýaptymyz. Komýnıs jaýaptan tys tura almasqa kerek. Demek jumys tabylady.

Sapap. Ádemi sóz. Mezgil rýhyna saıma-saı aıttyńyz. Biraq oılanyńyzshy, polkovnık, siz ben bizdiń keshegi mindetimiz ben búgingi mindetimiz birdeı me? Siz ǵoı keshe polkty basqardyńyz, men mınısterstvony basqardym. Al búgin kimbiz?

Málik. Búgin de keshegilermiz. Men otstavkaǵa kettim, biraq jaýapkershilikten ketken joqpyn.

Sapar. Solaı ma?

Málik. Solaı!

Sapar. Menimshe olaı emes. Ózińnen suralmas jumysqa jaýaptymyn dep uǵyný, jaýapsyzdyqtyń bir túri.

Keltek. Qol soǵyńdar, joldastar. Sapar aǵa danyshpannyń sózin aıtty. (Marjanǵa.) Hýdojnık joldas, siz qalaı baǵalaısyz?

Marjan. Sheber aıtyldy. Biraq meniń júregime qona qoıǵan joq.

Keltek. Siz júregińizdi áýrelemeı aqylǵa salyńyz.

Málik. Árkim ártúrli eken ǵoı. Men de shashty aǵartqandardyń birimin. Biraq qartaıǵansha oıym men júregimniń shegin aıyra almaı áýremin. Ia unaıdy, ıa unamaıdy. Unaǵan nárse janǵa jeńil, Al unamsyzdyq túıip qalǵandaı qabyldanady.

Sapap. Munyń bári lırıka ǵoı.

Marjan. Men de bútindikti unatamyn.

Sapar. Sizge lırıka ǵana kerek bolar. Al biz qurǵaqtaý jandarmyz. Solaı emes pe. Keltek?

Keltek. Jalpy aıtqanda sizdiki durys... Al dál qazirgi mınýtta sulý Marjannyń lırıkalyq sezimin qozǵaýdy men de shet kórmes em.

Roza. Molodes Keltekeń! Qutylyp-aq ketti.

Dáýren (saǵatyna qarap). Qymbatty qonaqtar, salút boıaýlaryn túgel kórgilerińiz kelse ana bir burylysqa shyǵaıyq. Búkil qala alaqandaryńyzda bolady.

Roza. Júrińizder, tezirek jeteıik. (Ákesin qoltyqtap qozǵala beredi. Qalǵandar da solaı betteıdi.)

Dilda. Marjan!

Marjan (kidiredi). Iá, apa?

Dilda (ózgeler uzaǵan kezde). Qaırat degen jigitti bilýshi me eń?

Marjan. Asylov Qaırat degen asyl jasty bilýshi em. Ony nege suradyńyz?

Dilda. Jańa ǵana meniń qasymnan ketti. Qazir jastan góri jany kúızelgen eresek erkekti kóbirek ańǵartqandaı.

Marjan (oılanyp). Qaıtqan eken-aý, baıǵus bala.

Dilda. Qaıdan qaıtty?

Marjan. Túrmeden. (Paýza.)

Dilda. Nege úndemeı qaldyń?

Mapjan. Bul bir shytyrman, uzaq hıkaıa...

Dilda. Endeshe otyr da aıtyp ber, men de bileıin. Qaırat qara nıet bolmasqa tıis.

Marjan. Qaırat qylmysy úshin qaralanǵan jigit emes... (Úndemeı qalady.)

Dilda. Aıt deımin!

Marjan. Osydan bes jyl buryn-dy. Qaırat kóńildesterimen osy qalada serýendep júrip buzaqylarmen shatasyp qalady. Ózderi de azdap ishken sıaqty. Tóbeleskenderdi mılısıa kelip aıyrmaq bolady. Biraq júregine kirt etken pyshaqtan mılısıa taban aýzynda óledi. Buzaqylar qashyp ketip, jala Qaıratqa jabylady. Qasynda qalǵan jalǵyz kýá óltirgen osy dep ustap beredi.

Dilda. Ashýlanǵanda ózi de sotqar shyǵar... Sodan soń qamaýǵa alyndy ma?

Marjan. Árıne. Baqandaı on jylǵa kesilgen-di. Jaqynda ustalǵan bir top baýkespelerdiń tergeýi ústinde shyndyq ashylypty: mılısıonerdi óltirgen solardyń biri bop shyǵypty. Qaırat sodan keıin bosandy.

Dilda. Ne deıdi sumdyq! Ana kýálik etýshiniń kózi qaıda boldy eken?

Marjan. Ary qaıda boldy eken deseńizshi. Sol kýániń aty Keltek bolsa kerek.

Dilda (yzaly.) Adam emes, haıýan bolar deýshi edim. Ras eken-aý. (Oılanyp.) Men bilsem Qaırat Dáýrenge de ashýly sıaqty...

Marjan. Múmkin... Qaırat — kompozıtor. Rozamen konservatorıada birge oqyǵan ǵoı. Menińshe Rozany ol jaqsy kórgen bolý kerek. Biraq qamalǵan soń...

Dilda. Roza Dáýrenge shyqqan ba? Endi bári de túsinikti... Sorlynyń aty sorǵa qulaıdy... Bıshara bala qandaı sorlaǵan.

Marjan. Sottalý jumysyna Dáýrenniń qatysy joq bolar dep oılaımyn.

Dilda. Oılaımyn deımisiń? Oılaı ber. Men bilsem Qaıratty mert etken osy qýlar. Baıqa, qyzym! Bular obal-saýapty bilmeıtin jandar sıaqty!

Marjan. Qaırat nege keldi eken?... Endi Almatyny kórmeske bekipti dep estip em...

Dilda. Men tanysam ol kekti jigit... Op-ońaı keshire qoımasa kerek. (Analar ketken jaqqa kijine qaraıdy.) Myqty bolsańdar turysyp kórińder, azýlylar!

Marjan. Oıyńa kelgendi aıta salasyń-aý, apa.

Dilda. Joq, men oıǵa syıymdyny ǵana aıtamyn.

(Dáýren esiginen daýystar estiledi. Dilda ornynan turyp ketýge aınalady.)

Marjan. Nege turdyń?

Dilda. Toıdym azýlylardan.

Marjan. Salút kórmeımisiń?

Dilda. Qorada otyryp-aq kórermin.

Marjandy qoltyqtaǵan Dilda úıge ketedi. Jańa úıdiń basqyshynda Raýshan men Dánesh kórinedi.

Dánesh. Ne degen ásem kesh.

Raýshan. Bizdiń adamdar qaıda ketken? (Ketkisi keledi.)

Dánesh. Qashpashy, Raýshan... Sóıleseıikshi.

Raýshan. Kórse qyzarlyǵyńdy tyńdap salútten qalar jaıym joq.

Dánesh. Kórdim de polkovnıkti qulap tústim. Erkek bolsań osyndaı bol!

Dilda. Jas qyzdaı balqyp kettiń bilem.

Dánesh. Jas shaqta túk uqpaıtyn aqylsyz ek. Shyn erkekti endi tanyr boldyq qoı. Tulǵa qandaı, túr qandaı. Kúnge totyqqan júzine býyryl shash ta kelise qalypty. Qyryp alar aram et joq boıynda.

Raýshan. Sen keshe ǵana Keltektiń jýandyǵyn maqtamap pa ediń?

Dánesh. Qatelesippin, jeńgesi. Urynyp qalmaǵanyma shúkirlik aıtýǵa da ázirmin. Onyń ústine jýan ǵalym artıskadan góri hýdojnık áıeldi kóbirek unatatyn tárizdi. Baıqadyń ba, Marjanǵa qalaı qylmyńdaıdy?

Raýshan. Baıqadym. Dóńbekteı domalap júr aldynda. Kelistik, Dánesh. Sal janyńdy polkovnıkke aıamaı.

Dánesh. Óziń de bolysa kórgeısiń...

Raýshan. Sen qý bir jyl etken soń budan da jerıtin shyǵarsyń.

Dánesh. Túsirshi qolyma... Sodan soń tyrp etpeske ant eteıin.

Raýshan (kúlip). Endeshe bel baılaıyq shabýylǵa.

Dánesh. Alǵa! Tek Alǵa!

Keltek kelgen, urlana basyp Marjannyń terezesine barady.

Dánesh (keleke ete). Ne joǵalttyńyz, Kelteke?

Keltek (shapshań burylyp). Joǵaltqanym ózderińiz, hanýmdar. Sizdersiz jerde qyzyq joq, sizder joq jerde kórik joq. Al analar bolsa, aýyl sharýashylyǵy týraly talasqa túsip ketti.

Raýshan. Analaryńyz kim?

Keltek. Sizdiń asa qurmetti erińiz ben jaýynger polkovnıkti aıtamyn.

Dánesh. Qudaı biledi, polkovnıktiń sózi durys.

Keltek. Otstavkadaǵy polkovnıktiń deńiz. Sonyńyz durysyraq.

Dánesh. Otstavkadaǵy polkovnık erkek qoı, al otstavkadaǵy erkekti kim dep atarmyz? (Sylq-sylq kúledi.)

Raýshan. Jetti qaljyń, jetti. Endi qoıyńdar, otyryńyz. Kelteke, biz estimegen tyń ósekterden bolsa aıtyp jiberińiz.

Keltek. Dáriger maǵan otyrýdy qospaǵan.

Dánesh. Ósek aıtpa demegen shyǵar. (Aspanda salút boıaýlary jaltyldaı bastaıdy.)

Raýshan. Bastaldy. Salút, Júrińder.

Keltek. Men sizderdi býksırge alaıyn.

Dánesh. Kimdi-kim tartaryn táńirim bilsin.

Raýshan men Dánesh Keltekti qoltyqtap shapshań basyp ketedi. Sahnaǵa Sapar, oǵan ilese Dáýren oralady. Olardyń áńgimesi alystan kóringen salút fonynda etedi.

Sapap. Esińde saqta, Dáýrenjan, seni men biz sıaqty dárejedegi qyzmetkerler úshin saqtyq ekinshi natýra bolýy kerek. Ásirese, qaıyn atańnan saq bol der em... Atań ýstavtan aýa baspas ortadokstar tuqymynan sıaqty. Qaýip kóbine sondaılardan shyǵady.

Dáýren. Tym tóndirip jiberdińiz bilem? Onyń jany Rozamen birge.

Sapap. Saqtyqta qorlyq joq. Meniń sózimdi de umytpaǵaısyń. (Kúlgen bop.) Onyń ústine sen Roza emessiń ǵoı...

Dáýren. Kúteıik. Mezgil bárin de kórseter. (Sál bógelip.) Keıin oralmaımyz ba?

Sapap. Salútti qoıa tur. (Az bógelip.) Men úlkenderde boldym.

Dáýren. Úmit kóp pe, qalaı?

Sapap. Qandaı úmit?

Dáýren. Ózińiz týraly aıtam da.

Sapar. Búgin mınıstrlikten túsken kisi erteńine qaıta orala almaıdy. Qulaý jeńil bıikten, al kóterilý...

Dáýren. Aǵataı, kári búrkittiń qonǵany qýlaǵany emes. Sizdiń áli qanatyńyz berik, áli de bıik ushasyz. Al, biz — sizdiń uıańyzdan ushqan balapandar jolbarysqa túsýge bastasańyz da yrzamyz.

Sapap. Qanat-quıryǵymnyń berik ekeni ras, biraq qulaǵanym da ras qoı.

Dáýren. Óıdemeńizshi.

Sapar. Senderge ońaı bolý úshin aıtamyn: ońaı jabylyp, qıyn ashylatyn bol, bala.

Dáýren. Aqylyńyzǵa quldyq, aǵataı.

Sapap. Qazir ýaqyt qıyndaı bastady, Dáýren. Qatelesý burynǵydan kóp ońaı... Sary tis bolǵan meniń ózim de esepten jańyldym emes pe?.. Mezgilden qalý qandaı qaýipti bolsa, mezgilden ozý da sondaı qaterli... Ýaqyt... ýaqyt... Tizgin ýaqyt qolynda. Onymen eseptespegen qarǵa adym jerge de bara almaıdy.

Dáýren. Qandaı aqyldy aıttyńyz.

Sapap. Ýaqyt meniń áńgimemdi kónertýi, umytqa aınaldyrýy kerek, ýaqyt — meniń adamdarymdy úlkeıtýi, meniń tobymdy kúsheıtýi kerek. Túsinikti me?... Meniń mınıstrlik ornyma sen otyrýyń qajet, Dáýren.

Dáýren. Siz úshin janym pıda, aǵataı!

Sapap. Seni jaqynda áńgimege shaqyrýy da múmkin. Onda qudaıdyń jarylqaǵany. (Jaqyndańqyrap). Jaqsy pikir qaldyrýǵa tyrys.

Dáýren. Aǵalar senip súıense, iniler nesin aıamaq. Sharshar, shalyǵar eken demeńizder deımin de.

Sapar. Durys-aq. Árqashan da sizdi qoldaýshymyn degendi de ańǵartqan jón.

Dáýren. Bizdiń tirligimiz — sizdiń saýlyǵyńyzda. Tóbede de, tómende de birgemin deıtin shyǵarmyn!

Sapar. Bárekelde. Bul máseleniń bir jaǵy — sátti jaǵy ǵoı. Endi ekinshi jaǵyn, ıaǵnı qaterli jaǵyn da umytpaýymyz kerek... (Jan-jaǵyna qaranady.)

Dáýren. Aıta berińiz, aǵataı.

Sapap. Qater senimen jarysqa túser kandıdatýrada. Ony bedeldi ǵalymdar qostaıdy. Ol osy jetiniń ishinde súrinbese, meniń ornyma zaýlap etedi..

Dáýren. Men bilsem, zaýlamasqa tıis ol joldas. Oǵan kóleńke túsiretin sharalar qoldanyldy.

Sapar. Menimen keńespeı-aq pa?

Dáýren. Siz buǵan aralaspaǵansyz, aralaspaısyz da.

Sapar. Túsinikti. Aıta ber.

Dáýren. Jalǵan ǵalym, dısertasıasy basqa tilden urlanǵan degen aryz túsirildi.

Sapar. Al ol tekserilmeı me eken?

Dáýren. Tekserile bersin. Bizge ázirshe ustalǵany da jetedi.

Sapap. Munyń da jón... Aryz ıesi árıne... Keltek bolar? (Dáýren basyn ızeıdi.) Kózsiz-aý batyrym. Qysqasy sen de qarap jatpapsyń. Molodes!

Dáýren. Sizdiń qostaýyńyz — maǵan úlken mártebe!

Osy kezde salút aıaqtalǵan, dabyrlaı sóılesken Dáýren meımandary qaıta oralady,

Dánesh. Salút bitti. Zeńbirek úni basyldy. Kúndelikti kóńilsiz ómirge qaıta kóshemiz. Polkovnık, zeńbirek gúrsilin, ásirese, siz ańsaıtyn shyǵarsyz. Solaı emes pe!

Málik. Árıne. (Kúlip.) Zeńbirek atylmasa ishken asym boıyma sińbeıdi.

Dánesh. Kúlmeńiz álsiz áıelge. Men basqa maǵynada aıtyp turmyn.

Sapar (Raýshanǵa). Báıbishe, qozǵalmaımyz ba?

Roza. Joq-joq, qozǵalmaısyz. Jibermeımin, aǵasy.

Raýshan. Rozajan, qınama. Qulaǵyńa ǵana sybyrlaıyn: aǵań rejımmen turatyn adam. Onysyn buzyp alsaq búldiremiz.

Dánesh. O, táńiri, bu zamannyń erkegi netken osal edi. (Málikke.) Múmkin bizdiń ketkenimizge siz qınalatyn shyǵarsyz.

Málik (kúlimsirep). Qınalǵanda qandaı. Júregimdi qan basatyn sıaqty.

Dánesh. Onda men erteń soǵarmyn. Kelip kóńilińizdi surarmyn.

Keltek (taıqpaqtańqyrap). Quda men qudaǵı qaǵysty.

Dánesh (oınaqy, sol yrǵaqpen). Nesi bar qaǵyssa, tabysty. Saý bolyńyz, polkovnık, shyǵaryp sal der edim, júregińizdi aıaımyn. (Shyǵady.)

Raýshan. Bizdiń Dáneshtiń boıy tolǵan jiger-aý. Erkegi tabylsa úılener... áıeldikke mini joq. Qosh bolyńyzdar. Saý bolyńyz, Málik aǵa.

Keltek. Jaqsy-jaqsy túster kórińiz. (Málik bas ıedi. Raýshan men Keltek te ketedi.)

Sapar. Quda, sizben kóriskenime qýanyshtymyn. Budan bylaı da jaqyndyǵymyz artyla bersin. (Kúlimsirep.) Pensıonerler mindeti týraly da beıbit bitisermiz dep senemin.

Málik. Barlyq máseleler degendi qosa aıtyńyz. (Dáýrenniń yńǵaısyzdanǵan qozǵalysyn baıqap qap.) Iá, bári qaljyń, bári oıyn, quda. Kóńildi kezdesip turaıyq. Al qaǵysyp qalýdy qajet kórseńiz, onyńyzǵa da ázirmin.

Sapap. Jaýyngerlik bizdiń tuqymǵa da tán qasıet. Saý bolyńyz (Qol alysyp qoshtasady.)

Dáýren. Men sizdi shyǵaryp salaıyn, aǵataı.

Sapar men Dáýren ketken. Málik ıen Roza birine-biri kúlimdeı qaraıdy.

Roza (ákesine súıenip). Papam... Papam... Meniń papam. Jaqsy boldy-aý kelgeniń. Jetpeýshi ediń keıde sen!

Málik (súıedi). Keıde ǵana ma, balam?

Roza. Endi esh jaqqa jibermeımin qasymnan.

Málik. Jeksenbi kúnderi demalys beretin shyǵarsyń.

Roza. Joq, Demalys ta bermeımin. Keltirmeımin eshkimdi. Tek dem alý, dem alý bolady jumysyń!

Málik. Sen meni jańaǵy aktrısadan qyzǵanǵannan qalaısyń?

Roza. Odan da, bárinen de qyzǵanam. Sen meniń ǵana papamsyń.

Málik. Jaraıdy, bolsyn degeniń... (Kenetten júregin aýyrsynyp qalady.)

Roza (shoshyp). Ne boldy?

Málik. Keshir, qyzym. Sharshappyn... Ótti bilem.

Roza. Otyr, papa. (Ákesin otyrǵyzady). Men baryp tósek salaıyn.

Dereý ketedi. Paýza. Óz úıinen Marjan shyǵady.

Marjan. Jalǵyz qapsyz ǵoı, Málik aǵa.

Málik. Iá, jalǵyz qaldym. (Qasynan oryn usynady.) Jalǵyz qalǵannan aýyr ne bar eken.

Mapjan. Men jalǵyz qalǵanda ǵana tynyshtyq tabamyn.

Málik. Ol sharshaǵan tustaǵy ýaqyttarda shyǵar.

Marjan. Ámbe ýaqytta.

Málik. Al men jalǵyz qaldym-aq, saǵyna bastaımyn.

Marjan. Saǵynaryń bolsa oǵan ne jetsin...

Málik. Keshirińiz... Men sizdiń aýyr sezimderińizge tıip kettim bilem.

Marjan. Oqa emes. (Sál bógelgen soń.) Siz áıelińizdi ańsaımysyz?

Málik. Saǵynamyn. Keıde otyryp dál qasymnan kórgendeı bop qalamyn.

Marjan. Al men erimdi qasymda kórýden qorqýshy em.

Málik. Sátsiz qosylǵan ba ekensiz?

Marjan. Bir úıde otyryp, eki aıyrym jolmen ketippiz. Kete berippiz... Kete berippiz... Qaıta kóriskende jat adamdar bolyp tabystyq. Men sátsiz shyqqan sýretimdi aıtamyn, ol joǵaltqan jaqsy kabınetin aıtady. Sonymen uǵysýdan da qaldyq. Aqyry baıǵus ólip tyndy. (Paýza.) Sizderdiń qabaq shytyspaǵandaryńyz qandaı ásem bolǵan.

Málik. Soldat ómirin bilesiz ǵoı. Búgin oıda, erteń qyrda, kóshpeli qazaq sıaqtymyz burynǵy... Keıde soǵan azdap qana renjisip te qalatynbyz. Mine endi polk ta joq, áıel de joq. (Paýza.) Ońashada muń shertken polkovnık qana bar. Qyzyq emes pe? Keshirińiz, Marjan, bul sizge ǵana aıtylyp qalǵan syr. (Shylym tartqysy kelip trýbkasyn shyǵarady.)

Marjan (jáı ǵana trýbkany alady.) Roza sizge shylym tartýǵa jaramaıdy degen.

Málik. Dúnıe kezek degen osy. Buryn bir polkqa men jaýap berýshi em... Endi bir polk men úshin jaýapty bolypty.

Marjan. Meni renjitkińiz kelse, ózińiz bilińiz, (Trýbkany janyna qoıady.)

Málik. Jo... joq tartpaımyn. Bir sóılep qalý ádet qoı. Jasynda sheshen, qartynda myljyń degen emes pe?

Marjan. Siz áli qarttyqtan alyssyz.

Málik. Adam jasaǵannan qartaımaı, jasyǵannan qartaısa kerek. Keıde keýdeńe júregiń syımastaı kórinedi. Maǵan qazir, jańaǵy Dánesh aıtqandaı, zeńbirek gúrsili jetpeıtin sıaqty.

Marjan. Saq bolyńyz, polkovnık. Ol qadalǵan jerinen qan alatyn áıel.

Málik. Ózińizden she, saqtaný kerek emes pe?

Marjan. Kim bilsin? (Basqyshqa Roza shyǵady.)

Roza. Papa, uıyqtaý kerek.

Málik. Durys, joldas, komandır.

Marjan. Rozochka, qatal usta papańdy. Erkine jiberseń erkelik jasar da túri bar.

Málik. Eh, shaǵym jasaýǵa da sheber ekensiz ǵoı.

Marjan. Shaǵym emes, jany ashyǵandyq deńiz. Qaıyrly tún!

Málik. Raqmet, Marjan.

Roza ákesin qoltyqtap úıge kiredi. Sál bógelgen Marjan da óz úıine ketedi. Paýza. Jaryqqa shyqpaı kóleńkelermen jasyryna basqan Qaırat úıdiń terezesine toqtaıdy. Basqyshqa Roza qaıta shyqqan. Qaırat aǵashqa tasalanyp qalady. Roza skameıkege qaıta baryp trýbkany taýyp alady da, úıge kaıtady.

Qaırat (qarsy shyǵady). Bir mınýtke...

Roza. Oı!

Qaırat. Men shyn-aq kisi shoshyǵandaı ma ekenmin?

Roza (álsiz kúlimsirep). Kútpegen jerden bolǵan soń shyǵar.

Qaırat. Kútedi dep men de oılaǵan joqpyndy.

Roza. Men jańa ǵana estip em...

Qaırat. Neni?

Roza. Seni bosandy, aqtaldy dep.

Qaırat. Soǵan deıin meni kinály dep sanap pa eń?

Roza. Ashýlansań qyzý eń... Adýyn eń. Qaıdan bileıin. Onyń ústine hat ta jazbadyń ǵoı...

Qaırat. Saǵan ba, ne dep?

Roza. Aq edim, dep.

Qaırat. Seniń aldyńda ma? Aqtyǵymdy júregiń aıtar dep edim. Keıin bildim: onym bekershilik eken.

Roza. Ol bir aýyr kezeń edi. Biraq seni kinálaǵan men joqpyn... Áıtse de kisi ólimi aýyr eken. Janym júdep, jalǵyz qaldym... Nalydym. Aqyldasar ákem de joq qasymda. Dáýren bolmaǵanda kúırep keter me em... kim bilsin...

Qaırat (keketip). Iá, solaı shyǵar. Dáýren shyǵar saqtap qalǵan janyńdy. Toryn beker jaımaǵan eken sabazyń.

Roza. Torǵa túser qus emes. Súıip shyqtym Dáýrenge.

Qaırat. Onda júregiń júrek emes eken de!

Roza. Meni ne dep kinálamaqsyń?

Qaırat. Kinálamaımyn. Jyl ótpeı-aq bar sezimin umytqan, ant pen sertin aıaqqa basqan áıeldi kinálaýǵa bola ma! Senen qutqarǵan qatal taǵdyryma myń shúkir.

Roza (salqyn). Al men seniń baqytyńa tilektespin.

Qaırat. Onda esepti túzý aıyrysqan ekenbiz.

Roza. Onyńdy óziń bilesiń. (Shapshań basqan Dáýren kiredi.)

Dáýren (tańdana). Qaırat?

Qaırat. Kútpep pe eń?

Dáýren. Kútkenmin. Tek túnde keler dep oılamaǵan em.

Qaırat. Qarańǵydan qorqamysyń?

Dáýren. Ár nárseniń jaryǵyn jaqsy kóremin.

Qaırat. Bar nársege keregi ne jaryqtyń. Ózinen-ózi aıqyndary da bola bermeı me?

Dáýren. Onyń da jón. Áıtse de jaryqqa ne jetsin... Júrińder úıge kireıik.

Qaırat. Qamaýdan qaıtqan paqyrǵa bul qurmetiń kópteý bolar.

Dáýren. Yzań túsinikti. Seni oılaǵanda bárimiz de qan jutqanbyz sol kezde.

Qaırat. Ásem aıttyń. Tek meni tym ańqaýǵa sanaı bermegeısiń.

Dáýren. Senbeımisiń maǵan?

Qaırat. Saǵan ba? (Yzaly). Tym bolmasa suraýǵa uıalsań edi?!

Dáýren. Daýystama, kórshilerdi oıatasyń.

Málik (basqyshqa shyǵady.) Toı tarqamapty ǵoı áli... (Qaıratty kórip.) Apyrmaý bul kim... Ózi emes pe Qaırattyń?

Qaırat. Dál ózi... Tek táýir mezgil etip, jaman merzim jetkende kórip tursyz. (Úıinen shyqqan Marjan da anadaıdan tyńdap tur.)

Keshirińiz, aǵa, qattyraq aıttym bilem. Sizdi jazǵyratyn ornym joq.

Málik. Jalaǵa kezikkenińdi estigem, Qaırat. Biraq bosanyp qaıtqanyńdy bilmep em. (Rozaǵa.) Sen nege aıtpaǵansyń, qyzym? (Roza úndemeıdi.)

Qaırat. Jaman qaýesettiń aıaǵy uzyn da, jaqsy habar shaban keledi emes pe? Múmkin meniń bosanǵanym bireýlerge tıimsiz de kóringen shyǵar?

Dáýren. Bul qaı ısharatyń?

Qaırat. Men seniń atyńdy atadym ba? Kisi óltirgenniń tańbasy basylýǵa kýálik etken dosyń Keltek te bar emes pe?

Dáýren (salqyn.) Keltek úshin jaýapty emespin. Al oǵan senbeske taǵy da dálelim bolǵan joq.

Qaırat. Múmkin maǵan áli de kúmándi shyǵarsyń?

Dáýren. Ekeýiń mas ekensińder. Keltektiń de jańylysýy yqtımal ǵoı.

Qaırat. Jańylysqan ózgeler, olja tapqan sen bopsyń.

Roza (shydamsyz). Qaırat?

Qaırat. Ǵajap-ǵajap! Atym da saqtalypty esińde. Men seni umytshaq dep bilip em.

Málik. Qaırat, qyzymdy ne dep aıyptaısyń?

Qaırat. Aıyp taǵar adamǵa, sotta turǵanym joq. Aqıqatqa umtylý kúná ma, aǵa?

Málik. Umtyla ber, tek asyqpaı umtyl. Ózgeniń de til qatýyna mursha ber.

Qaırat. Siz áli sózge senedi ekensiz de?

Málik. Sen she eshteńege senbeımisiń?

Qaırat. Tórt jyl túrme senimimdi buzypty. Ásirese, sulý sózderge senbeımin.

Dáýren. Sabyr et, Qaırat. Múmkin túsinisermiz.

Qaırat. Qabyrda ma?

Marjan. Qaırat! (Jaqyndap keledi.)

Qaırat. Marjan apa? Siz de umytpapsyz ǵoı meni.

Marjan. Jigit pen talant umytylmas bolar.

Qaırat. Jyly sózderińizge raqmet! Sizge, apa, senemin.

Marjan. Seni oılaıtyn men ǵana emes bolarmyn.

Qaırat. Azǵan júırik, tozǵan talant kimge kerek deısiz? Solaı emes pe, Málik aǵa?

Málik. Óziń jas, sóziń egde eken. Biligim jetpeske bılik aıtpaǵanym jón bolar.

Qaırat. Durys, aǵa. Siz bılikti bilip bolǵan soń ǵana aıtatyn adamsyz.

Marjan. Qulaq as, Qaırat: «Ashý dushpan, aqyl dos» degen bar emes pe?

Qaırat. Sonda qalaı, qajyrsyzdyqtyń ózi táýir deımisiz? (Bárine). Úrikpeńizder, aǵaıyn, kek qýatyn men emes. Shyǵarý úshin dyǵymdy biraz ǵana jeldetip baryp basyldym. Óıtpesem, ishimdegi ot ózimdi jandyrar edi. Endi mine jeńildep qaldym nedáýir. Men keteıin. Sizder qaldyńyzdar. Kirińizder, jarqyraǵan jaqsy úıge. Uıqylaryńyz tátti, tústerińiz qyzyqty bolsyn. Aǵaıyn, sátsiz ómir súrýshi, bıkúná japa shegýshi, abyroı-qunnan aıyrylǵan jyldarymen adamǵa degen senimin qosa joǵaltqan, bıshara janda sharýalaryńyz qansha?

Shapshań basyp joq bop ketedi. Roza onyń sońynan eriksiz júgire jónelgendeı. Biraq temir sheńgelin kezinde salǵan Dáýren tyrp etkizbeıdi. Aýyr paýza.

Málik. Basqasyn bilmeımin, ishtegi ýy jeterlik eken.

Dáýren. Túsinikti ǵoı hali. Onyń ornynda bolsam, men de solaı sóıler em.

Roza (qatal). Bógde sózdi qoıyp, aıtqanyn isteıik: úıge kireıik, uıqyǵa bataıyq.

O da shapshań basyp úıge ketedi. Onyń sońynan asyqpaı qımyldaǵan Dáýren kiredi.

Marjan (Qaırat ketken jaqqa qarap). Sorly bala. Júregi jarylmaı ketti-aý áıteýir.

Málik. Bilmegenderimdi endi bilgen tárizdimin. Ol Rozany súıgen eken-aý?

Marjan. Ekeýi egiz qozydaı edi.

Málik. Bóri kep búldirgenshe deńiz...

Marjan. Jeńil qaramańyz, Málik aǵa.

Málik. Jaqsy, qoıdym. (Az bógelip qalyp.) Aıtyńyzshy bilseńiz... Qaırattyń qamalýyna meniń balalarym jazyqty ma?

Marjan. Tez umytty.dep jazǵyrmasaq, Rozaǵa taǵar kinám joq.

Málik. Dáýren she?

Marjan. Kúıeý balańyzdy unatpaımyn. Biraq kináli deýge faktym joq.

Málik. Men tek sizdiń oıyńyzdy ǵana surap turmyn.

Marjan. Roza ne oılaıdy eken? Sony bilgenińiz durysyraq bolar.

Málik. Múmkin... (Paýza.)

Marjan. Nege úndemeı qaldyńyz?

Málik. Jeńis kelgeli qashan...

Marjan. Attaı on jeti jyl.

Málik. Qansha qan tógildi, qansha ómir qıyldy. Sonyń bári jaqsylyq úshin, adamdardyń baqyty, ádildik úshin emes pe edi... Keıbireýler sonyń bárin umyta da bastaǵan. Ózderin ǵana oılaıtyn bolǵan.

Marjan. Siz Dáýrendi aıtamysyz?

Málik. Nege olaı suradyńyz?

Marjan. Mynadaı osobnák qandaı aqshaǵa isteldi der edińiz? Osyǵan qarasam Dáýren túsedi esime.

Málik. Dáýren jalǵyz bolsa edi-aý... (Úndemeı qalady.)

Marjan. Renjitkim kelgen joq. Biraq amalsyz atyn atadym, Eger men bárin aıta bastasam...

Málik (bólip ketip). Búginge osy da jetedi. Qalǵan jaǵyn ózim baǵyp kóreıin.

Shymyldyq

EKİNSHİ AKT

Ekinshi sýret

Úlken qonaq qabyldaıtyn zal, tórde ekinshi etajǵa kóteriletin keń mramor baspaldaq, sahnaǵa, kabınetke, kirer, balkonǵa shyǵar áınekti esikter. Qymbat lústralar, teńiz, orman peızajdary salynǵan sýretter ilýli. Jumsaq oryndyqtar, kreslo, dıvandar. Mezgil kúndiz. Jaltyr kúngi jaryq áınektiń aldynda Marjan Máliktiń portretin salyp otyr. Shetirekte erine qozǵalyp jýrnaldyń betterin qarap otyrǵan Dánesh kórinedi.

Dánesh. Jaqsy portret osyndaı jym-jyrt kóńilsiz jerde jasalady dep kim oılaǵan! Oıyny, kúlkisi úzilmeıtin bizdiń repetısıamyz munyń janynda toı eken ǵoı.

Marjan. Siz rolińiz shyqpaı jatsa da renjimeısiz?

Dánesh. Ózim óz bolǵaly rolden qınalyp kórgen emespin?

Marjan. Onda baqytty ekensiz. Al men shyǵara almaı qınalyp otyrmyn.

Dánesh (Molbertke jaqyndap). Kádimgi polkovnık, kádimgi erkek. Bitip tur emes pe?

Marjan. Tek jany ǵana joq deńiz.

Málik. Oǵan siz kináli emessiz. Mende joqty siz qaıdan tappaqsyz.

Marjan. Joq, ol meniń kinám. Sezgenimdi túıe almaı, kórgenimnen artyla almaı jatyrmyn. (Kıstisin tastap, keıinirek baryp otyrady. Málikke qaraıdy. Paýza.)

Dánesh. Qaıran polkovnık, mynaý ystyqta balqyp ketpeseńiz ne qylsyn.

Málik. Ónerge qurbandyq kerek demeı me?

Dánesh (Marjannyń tyńdamaı otyrǵanyn paıdalanyp). Men sizdi qurbandyqqa qımas em. Qınaıtyn ónerdiń keregi qansha?

Málik. Ekeýmiz eki túrli sóılep otyr ekenbiz. Men ónerdiń jasalý prosesin aıtamyn. Solaı emes pe, Marjan?

Marjan (oıynan jańa oıanǵandaı qaraıdy). Ne dedińiz? Durys, jumys toqtalmasyn... (Kıstini alyp qaıta jaza bastaıdy.)

Dánesh. Sýretshi bolmaǵanyma myń shúkir.

Marjan. Sýretshiniń qurbany bolmaǵanǵa da qýanǵaısyz.

Dánesh. Kettim endeshe. (Turady). Inkvızasıa aıaqtalǵan kezde soǵarmyn.

Málik. Iá, sóıtińiz.

Dánesh. Berik bolyńyz, polkovnık.

Qylymsı basyp ketedi. Paýza.

Málik. Kórmegendiktigime keshirersiz, Marjan. Meniń portretimdi jazýǵa ne sebep boldy?

Marjan. Bilmeýshi me edińiz? Bul ofıserler klýbynyń zakazy.

Málik. Solaı ma edi? (Marjan úndemeıdi.) Onda pogondarymdy nege aldyrdyńyz? Zakazshıgińiz narazylyq kórsetýi múmkin ǵoı.

Marjan. Jaltyldaǵan metaldardan góri, jarqyldaǵan oı tabaıyn dep edim... Qalasańyz erkińiz bilsin... Shytyralaryńyzdy qaıta taǵyńyz. Taǵy bir ardendi fıgýra týady da qoıady.

Málik. Marjan, úıdemeńizshi. Árbir orden úshin aqqan ter, tógilgen qan bar-dy.

Marjan. Jo... joq, olaı emes, olaı.. teris túsinbeńiz meni. Ómirdegi ordenge tıtteı de qarsy emespin.

Málik. Sonda qalaı... Ómir men óner eki nárse me?

Marjan (kúle sóıleıdi). Qoryqpańyz, polkovnık. Sizdiń portretińiz shyqpas, al shyqsa naǵyz realısik josparda shyǵady. Maǵan siz jurt kózindegi úırenshikti kóriniste emes, men ǵana qalaǵandaı beınede kereksiz. Sizdi men basqalarǵa da ózim biletindeı tanytqym keledi. Al ondaı beıneńiz sırek kórinip, shapshań jabylady, men ustap qala almaı áýremin. (Málik men qaıteıin degendeı ıyǵyn kóteredi.) Kúnákár kisideı kúmiljimeńiz. Tabý, taný meniń mindetim.

Málik. Ras aıtasyz. Adamdy taný da úlken óner. Ol jurttyń bárine de kerek.

Marjan. Múmkin ol ofıserlerge de kerek shyǵar?

Málik. Árıne, Adam adamǵa ǵana súıenedi. Adamǵa adam jaýapty... Bireýdiń syrty jaryq, ishi túnek. Oqtaýly myltyqqa balaǵan jigitiń atylarda tutanbaı qalsa, kózge qorash bireýler bomba bop jarylady. Biz onyń ottan jaralǵan jan ekenin kóremiz.

Marjan. Aıta túsińizshi, Málik aǵa. (Shapshańdata jazady.)

Málik. Men aqyn bolsam aıtar edim.

Marjan. Bilesiz be, olar qalaı aıtar ed...

(Jumysyn bólmeı taqpaqtatyp ketedi.)

Roza, Roza, Roza bizdiń,

Kúı men jyry kóńilimizdiń.

Basta, Roza, bas ánińdi,

Qýant, Roza, dostaryńdy...

Málik. Bul qaı Roza týraly?

Marjan. Sizdiń Roza týraly, unaı ma?

Málik. Jyly aıtylǵan sıaqty.

Marjan. Osy jyly óleń úshin Rozaǵa sýyq shapalaq ta tıgen.

Málik (daýsy eriksiz qatty shyǵady.) Ne deısiz?

Marjan. Ne dep ketkenmin jazǵan basym. (Málik turyp ketken. Stol ústindegi grafınaǵa baryp sý ishedi.) Keshirińiz, Málik aǵa. Ósekshiniń sózin aıttym bilem. Semáda bola beredi emes pe?..

Málik. Iá, ıá... men qyzǵansam jarymdy pýlemetpen atar em. (Qolynda uzyn qamshysy bar Dombaı kiredi.)

Dombaı. Bul ıt emes, jolbarys qoı.

Málik. Dóke, ıt qydyrtyp qaıttyńyz bilem.

Dombaı. Qydyrttym ba, alystym ba bilmeımin. Jula jónelgeni asaý aıǵyrdan kem emes. Myna qamshydan qoryqpasa boı beretin pále emes.

(Qamshysyn ilgen, odan sýretke kelip toqtaıdy.) Pah-pah! Óner dep osyny aıt. Muryn, kóz, qas, qulaq túgel túsirilipti-aý.

Málik. Eshteńesin umytpap pa?

Dombaı. Osynyńa qansha tóleıdi, Marjan?

Marjan (oıyn bólmeı.) Ár túrli.

Dombaı. Burynǵy aqshamen myńnan ári dep estigem. Jaqsy-aq tabys emes pe? Raqat óner ǵoı. Bas aýyrmaı, baltyr syzdamaı aqshany kúreıdi de jatady.

Marjan (Málikke). Demalys jasaıyq. Qalasańyz tústen keıin taǵy da otyrýǵa bolady.

Málik. Túp-túgel óz ámirińizdemin.

Marjan. Onda kelistik. (Dombaıǵa bas ızep shyǵady.)

Dombaı (Marjandy kózimen shyǵaryp sala). Áıel dep osyny aıt. Alaqanyn ashsa aqsha tógiledi. Átteń kúıeýi joq.

Málik. Oǵan nege ókinesiz?

Dom baı. Jap-jas áıel, obal ǵoı. Qyryqqa jete berip qańtarylýǵa bola ma?

Málik. Obal, obal.

Dombaı. Óziń neshedesiń?

Málik. Attaı elýdemin.

Dombaı. Saǵan da obal. Elýde erkek qulan quryqtar bolar,

Málik. «Qartaıdyq, qaıǵy oıladyq, uıqy sergek» dep Abaı elýinde aıtqan emes pe?

Dombaı. Aqyndar aıta bergen ǵoı, olardy tyńdaı berseń tań atyp, taýyq shaqyrmaıdy.

Málik. Iá, aqyndar aıta bergen ǵoı. (Taǵy da sý ishedi.)

Dombaı. Quda, qara sý ishkeniń qalaı. Muzda turǵan, salqyn sary qymyz bar emes pe? Men baryp ákele qoıaıyn. Sapyryp turyp isheıik, áńgimeni soǵaıyq.

Málik. Men de jeńildenip shyǵaıyn. Kereginde «áý» dersiz.

Dombaı. Qam jemeı, demala tur. Kereginde shaqyram.

Dombaı baqshaǵa ketedi de, Málik joǵary kóteriledi. Kishkene paýza. Sálden keıin kósheden sharshaǵan ajarynda pushaımandyq izi bar Roza kiredi. Jáı basyp Dáýren bólmesine jaqyndaǵan. Sál kidirip qulaq salady. Odan soń óz bólmesine ketedi. Paýza. Kósheden Dilda kiredi.

Dilda (esikke burylyp). Kir, balam, kir. Men turǵanda qasyńda qymsynbaǵaısyń..

Qaırat (kiredi). Qymsynyp nem bar bul úıde. Budan da qyzmetinde kezdeskenim jón emes pe dep turmyn.

Dilda. Kún uzaq bizde otyryp, Rozanyń qyzmetten qaıtqanyn kúttiń. Endi qyzmetine barsam ba dep tursyń. Osyndaı loblyǵýdyń keregi ne? Shaqyraıyn ba?

Qaırat. Shaqyryńyz.

Dilda (Rozanyń bólmesin sál ashyp). Rozajan, bir mınýtke.

(Roza shyǵady. Kútpegen jerden Qaıratty kórip sileıip qalady.)

Kórdiń be, jigit ertip keldim, senimen sózi bar eken.

Roza. Durys, tyńdaıyn. (Paýza.)

Dilda (Qaıratqa). Tyńdaımyn dedi ǵoı, esittiń be? (Qaıratta ún joq). Men neǵyp turmyn osynda? Marjandy tamaqtandyrýym kerek eken ǵoı. Osy bir sýretten dińkelep boldy bıshara (esikke betteıdi.) Qaıratjan, saspaǵaısyń, qysylshań jerde ózim súıeımin, bildiń be?

Ketedi. Paýza.

Roza. Otyraıyq.

Qaırat. Otyrýǵa bolmaıdy. Men tonalǵan, jutaǵan adammyn ǵoı, joǵaltqandarym men urlatqandarymdy tabýym kerek.

Roza. Munda da sol úshin keldiń be?

Qaırat. Iá. (Rozanyń beınesin tanyp.) Qoryqpa, izdegenim mahabbat emes. Ol meniń jadymda joq nárse.

Roza. Onda izdegenińniń atyn aıt.

Qaırat. İzdegenim eńbegim... Qoldy bolǵan eńbegim

Roza. Túk túsinsem buıyrmasyn.

Qaırat. Endeshe túsindireıin (Roza úndemeıdi) Bosanǵan soń qamaýdan, elge tike qaıtpaı-aq bip shyǵarma bastaǵam. Oıdaǵy bar uıyǵandy jazǵanmyn. Sonyń aqyrynda hormen fortepáno jáne orkestrmen oryndalatyn oratorıa týyp, sony konkýrske jibergem-di. Keshe baryp estidim, meniń shyǵarmam seniń qolyńa túsipti. Sen ázirlep jatqan kórinesiń!

Roza (ajarlanyp). Oratorıa seniki me edi?

Qaırat. Sen meni óshken kompozıtorǵa sanap pa eń?

Roza. Joq... Ondaı oı mende bolǵan joq. (Qolyn sozady.) Uly shyǵarma jazypsyń, quttyqtaımyn.

Qaırat. Jaıyraq, dırıjer, jaıyraq. Maǵan ulylyq emes, kishilik jarastyq. Mazaǵyńa kónbeımin.

Roza (qyzý). Mazaǵy nesi? Onyń ústine men konkýrs aıaqtalmaı-aq, repetısıa júrgizip jatyrmyn. Kórgenderdiń bári yrza. Júrı de bir aýyzdan quptap otyrǵan kórinedi.

Qaırat. Ony júrıdiń ózi aıtsyn. Al seniń maqtaýyń maǵan qajet emes.

Roza. Men ǵana ma eken maqtaýshy? Shyǵarmań búkil kapela, búkil orkestrdiń súıiktisine aınaldy. (Boıyn jınap.) Jarylyp ketseń de aıtaıyn, dırejeri men bolamyn!

Qaırat. Endeshe óziń de esit. Men oratorıamdy alǵaly keldim senen.

Roza. Ne dep tursyń! Men qazir sahnaǵa shyǵýǵa da jaqynmyn. Uzamaı sońǵy repetısıa!

Qaırat. Uzamaı toı bolady dep te kútkenbiz. Kútkenbiz de qalǵanbyz. Seniń repetısıań sodan qymbat bolyp pa? (Qolyn sozady.) Ákel klavırdy.

Roza. Meni qınaýǵa kelip pe ediń?

Qaırat. Maǵan jalǵan lırıka darymaıdy, joldas dırıjer.

Roza. Endeshe basqasha sóıleseıik. Qaırat joldas. Maǵan sizdiń shyǵarmańyzdy tapsyrǵan Mádenıet mınıstrligi. Sol mınıstrlik ózi qaıtaryp alsyn.

Qaırat. Men endi úkimet buıyrsa da kónbeımin, seniń dırıjer bolýyńa yrza emespin. Túsinikti me, saǵan?

Roza. Kek almaqpysyń osylaı?

Qaırat. Al sen meni shyǵarmamnan da bólmek bolǵansyń.

Roza. Oılaǵan emen bólem dep. Oratorıanyń seniki ekenin de bilgen emespin. Al qazir meni odan eshkim de aıyra almaıdy. Túsin. Qaırat, osyǵan. (Joǵarydan kóringen Málik baspaldaqqa jetpeı turyp qalady. Ol tyńdap tur.)

Qaırat. Men aıyramyn, men!

Roza. Joq, aıyra almaısyń. Meniń janym qazir seniń osy oratorıańda. Jańa týǵan náresteni jarıalaıtyn arıańda meniń júregim bar. Menmin sol náreste. Kúnniń shyqqanyna, gúldiń oıanǵanyna qýanatyn sybyzǵy da menmin. Menmin, men!

Qaırat. Jalǵan! Eger qudaı bar bolsa, sol pır qudaı men bolsam, barlyq jalǵan sóıleýshilerdiń tilin baılar edim.

Roza. Baılaı ber. Biraq men shyn aıttym.

Qaırat. Qaıdan bolsyn bul úıde ondaı shyndyq. Shyndyq aıtar aýyz da senen tabylmas. Sen emes me ediń, súıdim dep janymen maǵan ant etken? Sen emes pe ediń, meniń toıymnyń ornyna basqa toı jasaǵan, Dáýrenge shyqqan? Endi túsindim ǵoı. (Jan-jaǵyna qaranyp.) Tegin asyqpaǵan ekensiń, seni ásem osobnák, lústralar, hrýstaldar kútken eken-aý. Utqan ekensiń, Rozochka, quttyqtaımyn. Baı jıhazdy qos qabat úıińmen, aqyldy da, aqshaly, sheber kúıeýińmen quttyqtaımyn. Baılyq Dáýrennen talant dúnıesi menen alynbaq eken ǵoı! Joq, haným, olaı bolmaıdy!

(Jalt burylǵan Roza óz bólmesinen papka alyp shyǵyp, Qaıratqa usynady.)

Roza. Má, ala ǵoı (Beredi.) Men seni naǵyz hýdojnık dep bilýshi em. Joq, sen de menshikshilderdiń biri ekensiń, ózgelerden túk te aıyrmań joq eken.

Qaıtip óz bólmesine kiredi. Qaırat qolyna tıgen shyǵarmasyna qumarta da, qýana da qarap tur. Odan soń o da jyldam basyp shyǵar esikke betteıdi.

Málik. Qaırat, kidire ket. (Qaırat toqtaıdy. Málik tómen túsedi.) Kisi keıde bilmesin bilip, estimesin estıdi eken. Meniń qyzyma qatysty qatal sózderge qulaǵym túrik bolýy ábden múmkin emes pe!

Qaırat. Bolsyn delik.

Málik. Onda qyzymnyń aryna bolysýym da múmkin ǵoı?

Qaırat. Men sizge qyzyńyzdyń ǵana ákesi bolýdy azsynar edim.

Málik. Munyń ataly sóz. Biraq saǵan da ákemin desem, sen senermisiń, joq pa? Soǵan kózim jetpeıdi.

Qaırat. Aǵa, sizge jaltaqtyq jaraspaıdy.

Málik. Endeshe myna papkany maǵan ber. (Qolyn sozady.)

Qaırat. Nege? (Áıtse de papkany beredi.)

Málik. Oratorıańdy súıgen dırıjerden qaıtyp alǵanyń jón be, teris pe, ol týraly qazir aıtpaımyn. En aldymen óz kózimmen shyǵarmańdy kóreıin. Tatı ma eken mahabbatqa... Sony bileıin áýeli. (Klavırdy bettep qaraıdy.) Tańdanba, bul ne biledi eken dep. Bilmeıtin shyǵarsyń. Jasymda men de oqyǵam mýzykany. Iá... ıá. Konservatorıada oqyǵam. Biraq ortashadan aspasymdy sezgen soń tastap ketkem.

Qaırat. Múmkin qate tastaǵan shyǵarsyz.

Málik. Joq, qate emes. Klavırmen búgin tanysam, erteń sóıleseıik, jaraı ma?

Qaırat. Tanysyńyz. Biraq men sheshimimdi ózgertpeımin.

Málik. Ózgermeıtin ólikter ǵana. Al sen tirisiń, boıy toly kúsh pen qaıratty jigitsiń.

Qaırat. Kúsh ketkeli, jigittik qoshtasqaly qashan? Bosqa ketken tórt jyldy kim qaıtarar deısiz maǵan?

Málik. Sonyń bárin óziń qaıtarasyń ezine. Óziń toltyrasyń olqyńdy.

Qaırat. Ol kimge kerek?

Málik. Eń aldymen ózińe, odan soń ózgelerge kerek. Seniń shyǵarmańnyń elge berer áli tolyp jatqan shattyǵy bar.

Qaırat. Ózimde shattyq bolmasa da ma?

Málik. Senen de kópti joǵaltqan men de úmitsiz emespin. Al sen, balaqaıym, sarqylma. Baqyt ta, shattyq ta seniń aldyńda. Bári de keledi. Bárine bolady. (Kóńildene.) Qosh, Qaırat, erteń qaıta kezdeskenshe.

Arqasynan qaǵady. Qaırat jaı burylyp shyǵyp ketedi. Paýza. Óz bólmesinen Roza shyǵady

Roza. Ketti me?

Málik. Erteń keledi. Qaıta kezdesýge kelistik. (Papkany kórsetip.) Qatalaspaımysyń, shyn-aq talantty ma?

Roza. Ómir boıy qatalasqannan keıin be?.. (Teris aınalady.)

Málik. Jylaımysyń? (Qushaqtap aparyp dıvanǵa otyrǵyzady. Ózi de otyrady. Tyńdaıdy.) Munyń qalaı, qyzym?

Roza. Júıke ǵoı. Sońǵy jetide qatty sharshappyn. Jumys kóp boldy. Endi dem alamyn, papa.

Málik. Anasyz qozy sharshampaz. (Qyzyn ózine tartyp qushaqtaıdy. Shashynan sıpap otyryp yńyldaıdy.)

Qozym, qozym, qozymsyń,

Shyraǵymsyń, kózimsiń.

Keýdemdegi janymsyń

Basymdaǵy baǵymsyń...

Roza. Aıta tússhi, papa.

Málik. Qap... Umytyppyn arjaǵyn. Qalaı, bul óleń úshin taıaq jemeımisiń?

Roza.Ne dep barasyń, Papa? Jo... jo... joq.

Málik. Bárin de jasyrasyń. Dáýren týraly da eshteńe aıtpaımysyń?

Roza. Dáýrendi qoıyńyz. Bárine de ózim jazyqtymyn. Eki talaı kúnderde qoltyǵymnan demegen Dáýren ǵana. Kinálamaımyn ony.

Málik. Sol ǵana ma?

Roza. Ol az ba?

Málik. Dúnıede mahabbat degen de bar despeı me...

Roza. Iá, bar bolý kerek. (Sál bógelip.) Papa, abyrjyma, Dáýren ekeýmiz jaman da emespiz.

Málik. Shesheń bolsa bárin de aıtar ediń-aý.

Roza. Shynym, papa... Senen de qupıa syrym joq.

Málik. Onda... tipten jaqsy.

Jáı basyp joǵary kóterilip ketedi. Paýza. Tystan Dáýren kiredi.

Roza. Erte keldiń ǵoı?

Dáýren (kóńildi). Men qyzmetke barǵan da joqpyn! Kabınetten kabınetke, bastyqtan bastyqqa kirýde júrdim. (Áıelin súıedi.) Sen de aıaqtadyń ba repetısıańdy?

Roza. Iá.

Dáýren. Sharshapsyń, Roza. Osy oratorıa tıtyqtatýǵa aınaldy. Bitirseń eken erterek.

Roza. Ózi de aıaqtaldy.

Dáýren (tańdanyp). Qalaısha?

Roza. Jańa ǵana Qaırat kelip ketti...

Dáýren. Kelse she? (Roza úndemeıdi.) Aıtsańshy zaryqtyrmaı, ne boldy?

Roza. Oratorıa soniki eken.

Dáýren. Pále degeniń. Tipti ol onda da bos jatpaǵan eken de.

Roza. Oratorıasyn áketti. Seniń basqarýyńa qarsymyn deıdi.

Dáýren. Ne deıdi. Nege berdiń oǵan? (Roza ıyǵyn kóteredi.) Úıden shyqsań-aq birdeńe kezdesedi. (Ersili-qarsyly júrip.) Jigit-aq eken Qaıratyń! Sotqar bop týǵan eken, sotqar bop qalypty. Ókpesin de umytpapty. Ol áli budan da zoryn shyǵarar... Basqaly turǵan jańa qadamyńa búlik bolmasa netsin!

Roza. Onyń esesine men tynyǵamyn.

Dáýren. Iá, sol ǵana súıinish janymyzǵa... Ákeń bildi me? Múmkin ol ózi dem bergen shyǵar Qaıratqa?

Roza. Qatelespe, Dáýren! Papam klavırdy alyp qaldy. Erteń ekeýi qaıta kórisýge ýádelesti.

Dáýren. Jaraıdy, qarıam... túsingen eken ǵoı qajet ekenin.

Roza. Neni deısiń?

Dáýren. Eski jaranyń aýzy ashylmaý keregin. Árkimniń de qamqorlyǵy jeterlik.

Roza (synaı qarap). Óz qamqorlyǵyńdy atashy.

Dáýren (oıynǵa aınaldyryp). Meniń qamqorlyǵym sen ǵanasyń, Rozajan. Saǵan jaqsy bolsynnan basqa ne oılaıdy deısiń. (Súımek bolady.)

Roza (sheginip). Qaırattyń oratorıasyn men dırıjırovat etsem, shyn-aq qýanar ma ediń?

Dáýren. Árıne. Afıshada ekeýińniń atyn qatar tursa, pysh-pysh áńgime ózinen-ózi bitedi.

Roza. Ehe... sol úshin be edi...

Dáýren. Súıip bastaǵan isińniń aıaqtalǵany da durys qoı. (Paýza.) Sóıtip Qaırat talant, al onyń oratorıasy shedevr bolyp shyqty ǵoı?

Roza (oılanyp). Shirkin... keı jerlerin avtormen birge shıratsa janyp ketkeli tur.

Dáýren. Onda tipten jaqsy. Erteń kelgende aıtýyń kerek oǵan. Otan úshin, qaýym úshin deý kerek.

Roza. Sonda kóne qalar deımisiń?

Dáýren. Kónedi. Eregiser, aıtysyp baǵar áýeli. Odan keıin eligedi eriksiz. Elikken soń jeteleı ber murynnan.

Roza. Sen Qaıratty jaqsy biledi ekensiń ǵoı...

Dáýren. Ózim de sondaımyn. Men úshin de eń áýeli is qymbat!

Syrttan kóńildi Sapar men Keltek kiredi.

Keltek. Jas mınıstrge jalyndy sálem!

Sapar. Bolmaı jatyp asyqpa. Mundaıda kóz ben tilden saqtaný kerek.

Roza (erine). Men nege eshteńe bilmeımin?

Dáýren. Qaýly shyqqan soń bir-aq aıtarmyn degen em.

Sapar. Estigenshe shydamym jeter emes. Qysqa ǵana baıandashy, Dáýrenjan.

Roza. Men sizderge bóget bolmaıyn. (Ózine ketedi.)

Sapar. Basta, basta.

Dáýren (jymıyp). Besedadan jaqsy óttim. Dúısenbige bekiletin sıaqty.

Sapar. Shúkir, shúkir qatty-aq qulap edim-aý. Arty qaıyrly eken ǵoı... Qaıta kóteriler kúnim jaqyn eken ǵoı, baýyrlar.

Verandadan qymyz quıýly tegesh kótergen Dombaı kiredi.

Dombaı (joǵary qarap daýystaı keledi). Quda, qaıdasyń?

Keltek. Barmyz, Dóke, túgelmiz. (Júgirip baryp tegeshti alady. Stolǵa ákelip qoıady. Qymyzdy ándete sapyrady.)

Aldıar, arýaǵyńa, sary qymyz,

Júrektiń keseline dári qymyz.

Dombaı. İshińder, balalar, ishińder. (Dáýren kese ákelip quıa bastaıdy.)

Málik (joǵarydan kórinip). Dóke, meni shaqyrdyńyz bilem.

Keltek. Bárimiz de kútýdemiz. Málik aǵa.

Málik (tómen túsedi). Sálamatsyzdar ma, joldastar!

Keltek. Quttyqtańyz Dáýrendi! (Bárine qymyz quıyp usynady.)

Buryn dúısenbide, Muhammed paıǵambar týǵan eken, endi mınıstrler týatyn bolypty. (Kesesin kóterip.) Myna qymyz aldaǵy dúısenbide týatyn jas mınıstr úshin usynylady.

Sapap. Málik quda, qýanyshyńyz qaıyrly bolsyn!

Málik. Jaqsy lebizder sezingendeımin, biraq eshteńe túsinip turǵanym joq.

Sapar (tańdanyp). Dáýren, atańa aıtpap pa ediń?

Dáýren. Úlgirgendeı boldym ba?

Keltek. Málik aǵa, kúıeý ulyńyz kóterilý aldynda. Joǵarǵylar oǵan mınıstr ornyn usynypty. Bizdiń Dáýren odan bas tartpas dep senemin.

Dombaı. Qaraǵymnyń mańdaıy ashyla bersin! Baq-dárejesi artyla bersin! Kánekı, kóterińder! Men de ishemin.

Málik. İsheıik, Dóke (Bári soǵystyryp ishedi.)

Sapap. Ǵylymdaǵy tabysymyzǵa da qosa alaıyq. Búgin Keltektiń de mańdaıy jarqyraǵaly tur. Ol akademıa saılaýy aldynda múshe korespondentke usynyldy.

Málik. Solaı ma?

Keltek. Saılanǵansha kútý durys bolar.

Sapar. Másele jaqsy uıymdastyrýda ǵana. Bólimdegi saılaýda úsh daýysqa senimdimiz. Endi eki-aq daýys kerek.

Dáýren. Ony maǵan qaldyryńyzdar.

Sapap. Boldyramysyń?

Dáýren. Boldyramyn. Bes daýysty qaltamda dep bilińiz.

Keltek (qýanyp). Onda qarsylyq joq, quttyqtaı berińder Keltekeńdi!

Sapar. Endi múshe-korrespondent Keltekeń úshin ishelik. (Málikten ózgeler soǵystyryp ishe bastaıdy.)

Keltek. Málik aǵa, kótermeımisiz keseni?

Málik. Joq, men ol úshin kótermeımin.

Keltek. Nege unatpaımysyz saılanýymdy?

Málik (qurǵaq). Maǵan jumbaq. Men bilmeıtin nárse eken bularyńyz.

Keltek. Siz bilmeseńiz, ózgeler biledi. Solarǵa senińiz de qoıyńyz.

Málik. Maǵan ózderińiz sheship jatqan sıaqtysyzdar.

Sapar (jumsaq qana). Munda siz ańǵarmaı jatqan keıbir jaılar bar...

Málik (bólip ketedi) Meniń bilerim bir-aq nárse: shyn ǵalym akademıaǵa saılanýǵa daýys jınamaıdy. Ózgelerge de jol bermeıdi!

Dombaı. Baıaǵyda bolystyqqa talasqandar qyrylysyp ta qalatyn, shyraǵym... Keltek te jekjat adamyń, tilegińdi bildir, quda.

Keltek. Qoıyńyz, aqsaqal. Endigi tilegin berse de almaımyn. Ázirge osy tanyǵanym da jetedi.

Málik. Múmkin, Dáýren de osy ádispen saılanǵaly jatqan shyǵar?

Sapar (asyǵyp) Qoıyńyz, quda. Dáýren máselesi ózine bólek, ol joǵarynyń ózi sheshetin másele. Esińizde bolsyn, otbasy — aǵaıyn syrlastyǵy — siz oılaǵandaı feodalızm qaldyǵy emes. Qaýym negizi ázirge semá bola beretinin umytpaǵan jón.

Málik (bólip). Aǵaıyn men aǵaıynpazdyq eki nárse.

Keltek. Beker áýrelenesiz, Sapar aǵa. Polkovnık biz oılaǵandaı emes, eki pogonyn eki qanatym dep túsinetin adam kórinedi ǵoı.

Málik. Tipten asyryp jiberdińiz, onda perishte bolǵanym da.

Keltek. Ózińiz qalaı baǵalaýshy edińiz?

Málik. Baǵam áli belgisiz... Bazarǵa túskenim osy.

Keltek. Arzandaýdan qorqatyn shyǵarsyz.

Sapar. Jetti, Keltek. Sóz jarysyn eregiske aınaldyrma. Jasy úlkenge keshirimdi bolǵan da jaqsy.

Málik. Maǵan keshirim qajet emes.

Sapar (saǵatyna qarap). Ádemi dıskýssıany soza berýge bolar edi. Biraq oǵan ýaqyt joq. Kettik, Keltek.

Keltek. Ketsek keteıik. Biraq keter aldymda polkovnıkke birer sóz aıtýǵa múmkindik berińiz. (Málikke). Siz aıtqandaı ǵalymnyń bári ǵylym emes. Múmkin men de solardyń biri bolarmyn. Biraq esińizde bolsyn, joldas polkovnık, bizge ǵylymdy záredeıden, bólshekterden qurastyrýshylar ǵana emes, qıaǵa qaraıtyn, qyrymnan kóretin — uıymdastyrýshylar da kerek.

Málik. Uıymdastyrǵysh qabiletińizge kózim jetti.

Keltek. Iá, men ǵylymda eńbekteýshi emes, raketasha atylýshymyn! Keshe kandıdat, búgin doktor, erteń odan da zor! (Jaqyndap.) Qol sozyp turmyn bıikke. Qaqpańyz qolymdy, polkovnık!

Málik. Tym qınalmaı jetken ekensiz.

Keltek. Ǵylym úshin Djordano Brýno otqa janǵan, so da jetedi. Jasasyn sosıalızm! (Ketedi.)

Málik. Keltek ashyq adam eken-aý, barlyq shynyn aqtardy da ketti.

Sapar. Iá, ol jaltaq ǵalymdardaı emes. Oılaǵanyn seskenbeı aıta beredi!

Málik. Ashyq eken, biraq...

Sapar. Sengen adamyna seskenbeı, búkpeı ashylady.

Málik. Kimge senedi?

Sapap. Maǵan. Mynaǵan. Sizge. Bir sózben aıtqanda Otanǵa.

Málik. Men ondaı yqylas kórsettim be eken oǵan...

Sapar (bólip). Jekjattyq-jaqyndyq. Ol tańdaýmen tabylmaıtyn nárse. Jaqsy ma, jaman ba, jekjat. Jaqynǵa jaqsylyq nıet qana tıisti. (Máliktiń ajaryna qarap.) Shette júrip qaraýytyp qalypsyz. Esińizge túser dep senemin. (Esikke betteıdi.)

Dáýren. Men shyǵaryp salaıyn.

Sapap. Raqmet. Men Dókeńmen de kete alamyn.

Dombaı. Balam, otyra ber. Men-aq shyǵaryp qaıtaıyn.

Dáýren. Durys, áke. Siz baryńyz endeshe.

Sapar (Málikke). Saý bolyńyz. Eń qymbaty sizge saýlyq qoı.

(Málik únsiz ıiledi. Sapar men Dombaı shyǵady. Paýza.)

Málik. Sen de narazymysyń maǵan.

Dáýren. Ózińiz she? Yrzamysyz ózińizge ózińiz? Barlyq janashyrdy aıdap shyqtyńyz ǵoı úıden. Jadyraıtyn shyǵarsyz endi?

Málik. Jadyraýǵa deıin áli alys. Kóp nársege túsinip jetkenim joq.

Dáýren. Ne nársege deısiz? Meniń Keltekten aıyrmamdy izdeımisiz?

Málik. Joq, Keltek pen seni salystyrmaımyn. (Kidirip.) Glavkany basqarǵanyńa neshe jyl baldy?

Dáýren. Tórt jyl.

Málik. Jaman basqarmaǵan tárizdisiń.

Dáýren. Solaı bolar. Mınıstrlikke usynyp otyr ǵoı.

Málik. Áıtse de mınıstrlikke erteleý sıaqty.

Dáýren. Solaı ma? Oǵan meni jassynamysyz?

Málik. Másele jasta emes. Senen jastar da mınıstr bolǵan. Men ıdeıalyq jáne rýhanı jaǵyńdy aıtyp turmyn.

Dáýren. O jaǵyna da kúdiktenbeńiz. Uıǵarýshylar - basshylyq ornyndaǵy bilikti joldastar.

Málik (qyzý). Bizdiń bir kemshiligimiz osy: basshy uıǵardy, is bitti. Támam. Joq, Dáýren, ózgemiz de soqyr emespiz. Myna meniń de óz kózim, óz basym bar, ózime jeterlik uıatym bar. Sen múmkin glavkany durys basqarǵan bolarsyń. Al búkil respýblıka sharýashylyǵyn basqarý aýyr mindet. Uǵynamysyń, sen sony? Ondaı orynda kisi ózin, óz basynyń qamyn túgel umytýy, jalǵyz ǵana halyq qamyn oılaýy kerek. Ázirmisiń soǵan?

Dáýren. Men qyzmetten janymdy aıap kórgen emespin.

Dombaı qaıta oralady.

Málik. Siz she, aqsaqal? Dáýren mınıstr bolsa qýanamysyz?

Dombaı. Qudaı qalasa de, shyraq.

Málik. Sony qudaı qalamasa da jarar edi.

Dombaı. Astapyralda, astapyralda! Ne dep barasyń, quda? Munyń dostyń aıtar sózi emes qoı.

Dáýren. Áke, siz aralaspańyz.

Dombaı. Meıilderiń bilsin... Mende bılik aıtar shama bar ma?.. Tek esterińde bolsyn: ana ekeýi kelip ketetinder ǵoı, al osy úıde ekeýiń ǵana qalasyńdar.

Ketedi. Paýza.

Dáýren. Túsinem, aǵa, qaýpińizge. İsteımin, aıanbaı. Ras, bıikke kóterilý maǵan da aýyr sıaqty. Biraq isteımin.

Málik (bólip ketedi). Másele osynda. Sen úshin qyzmet bıikke kóterilý ǵana. Al myńdaǵan jurttyń ıgiligi, tipti ómirine deıin seniń basshylyǵyna baılanysty bolmaq. Soǵan jeter taza tilek, taza júrek senen tabylar ma?

Dáýren. Júregi nesi, bas deńiz?

Málik. Joq, qatelesesiń. Basqarý úshin halyqty, jylýy men meıirimi kóp júrek kerek áýeli. Al sen... (Toqtap qalady.)

Dáýren. Iá, men she? Aıta berińiz.

Málik. Durys, aıtaıyn. Keltektiń sotta kúnásiz jandy jalǵan qaralaǵanyn bildiń be? (Uzaq paýza). Kózime qara, jaýap ber, bildiń be?

Dáýren (egeskendeı). Nesi bar, bildim!

Málik. Bildim de, paıdalandym de!

Dáýren. Sebebi Rozany súıdim! Qazir de súıem ony men! Ekeýmizdiń aramyzǵa siz de kılikpeńiz, ákesi!

Shapshań ketedi. Málik júregin basyp turyp qalady.

Shymyldyq

ÚSHİNSHİ AKT

Úshinshi sýret

Avansenaǵa túsip turǵan perdedegi sýret osobnák úıdiń qoradaǵy ishki balkonyn kórsetip tur. Bir jaqtan úıden qoraǵa shyǵatyn baspaldaq, ekinshi jaqtan ishke kiretin esik kórinedi. Perde ashylǵanda stolǵa asyla qumalaq ashyp turǵan Dombaı qarıany kóremiz.

Dombaı (kózin jumyp). Ia, pismilda.

(Qumalaqty jaıyp tastaıdy.)

Ońyn aıt, solyn aıt,

Ońǵa basar jolyn aıt,

Beınetiniń joǵyn aıt,

Yrysynyń molyn aıt,

Baılyq kórset,

Baq kórset, qumalaq!

(Kózin ashyp qaraıdy.)

Mańdaıy ashyq, quıysqany berik.

(Syrttan Dánesh kiredi.)

Dánesh. Sálem berdik, ataı.

Dombaı. Sálemet bol, shyraǵym.

Dánesh. Bal ashyp tursyz ǵoı?

Dombaı. Kári de bala emes pe. Ermek úshin.

Dánesh. Kimge ashyp edińiz?

Dombaı. Dáýrenim turǵanda kimge ashýshy em.

Dánesh. Qumalaq ne deıdi?

Dombaı (qumalaqqa qarap). Mańdaıy ashyq, quıysqany berik. Tek mynasy unamaıdy.

Dánesh (oda qumalaqqa úńilip). Nesi, ata?

Dombaı. Júregi toq.

Dánesh. Mańdaıy ashyq bolsa, ózgesi túk te emes. (Óz mańdaıyn shertip.) Másele mynada ǵoı, mynada. Dáýrenniń munysy jetip artylady.

Dombaı. Úndeme, shyraǵym... Árkimniń óz mańdaıy bar.

Dánesh. Jaraıdy, ata. Endi maǵan ashyńyz.

Dombaı. Yrym jasa, qyzym.

Dánesh. Nemen jasaıyn.

Dombaı (kúlip). Ia tıyn salasyń, ıa buıym salasyń.

Dánesh. Barym osy — 20 tıyn eken.

Dombaı (Jaraıdy. Qumalaq jaıady.)

Dánesh (asyǵyp). Mańdaıy qandaı?

Dombaı. Mańdaıyń ashyq, onyńnan kún, solyńnan aı týyp tur.

Dánesh. Ras pa, ata?

Dombaı. Meniń qumalaǵym jalǵan sóılemeıdi.

Dánesh. Kún degenińiz polkovnık bolǵaı-daǵy.

Dombaı. Nege kele beredi desem, qudama qyzyǵady ekensiń ǵoı.

Dánesh. Qoıyńyzshy, ata, uıaltpaı...

Dombaı. Aqylymdy alsań, qyzym, aıdy tańda, sol artyq. Aı birde kemise de, birde tolyǵady. Odan ózge min joq, naǵyz Keltektiń ózi. (Kúledi.)

Dánesh. Kúndi kimge bermeksiz?

Dombaı. Kún otyna kúımeıtin bireý tabylar.

Dánesh. Onyńyz Marjan bolmasyn?

Dombaı. Solaı, Keltek saǵan, qudam Marjanǵa laıyq.

Dánesh. Marjan menen artyq pa? Jas pa? Álde kórikti me?

Dombaı. Bar jaǵynan sen artyqsyń, qyzym. Biraq Marjan kún uzyn osynda, qudanyń qasynda ǵoı. (Qýlanyp.) Boıaýynda Marjannyń jigit esin alatyn sıqyry bar tárizdi-aý.

Dánesh. Áli bitirmep pe edi portretti?

Dombaı. Men bilsem jýyq arada bitirmese de kerek.

Dánesh. Qyzyq eken. (Jedel úıge kiredi.)

Dombaı (syrtynan qarap turyp). Júgir, júgir, jetersiń... Ómir degen qyzyq-aý... Árkimniń bir qýǵany bar ózinshe. Bireý jetip ustaıdy, bireý álek bekerge. Al men eshteńe ózgermese, osy turǵan qalpynda qalsa eken dep oılaımyn.

Kósheden Dildá kiredi.

Kel, kele qal, kempirim.

Dilda. Saǵynyp qaldyń ba meni?

Dombaı. Ash alaqanyńdy. (Alaqanyna qumalaqtardy salady.) Jaıyp tastashy shapaǵatty qolyńmen.

Dilda. Erigýge mursham joq. Marjan saǵan kilt qaldyrdy ma?

Dombaı. Kiltiń mine. (Qaltasynan kiltti alyp kórsetedi.) Asyqqanyń shyn bolsa tezirek qımylda.

Dilda. Yrymyn jasa, endeshe.

Dombaı. Pisimilda (Dáneshten alǵan jıyrma tıyndy beredi.)

Dilda. Kimge ashaıyn, ne izdeıin?

Dombaı. Dáýrenge ash, baqyt izde janadan.

Dilda. O, toımas kóz, tolmas aram. Nemene, burynǵy baqyty eskirip qaldy ma?

Dombaı. Jasaǵan jańasyn berse kóp bola ma... Joq álde... qyzǵanamysyń?

Dilda. Qyzǵanshaqtyń eki kózin shel bassyn!

Dombaı. Oı, qarǵanba... oınap aıtam... Qazir joǵaryda Dáýrenimniń áńgimesi bolyp jatyr...

Dilda. Joǵarysy qaısy? Aspanda ma?

Dombaı. Maqaýsyń ba? Joǵaryda deımin, uqtyń ba? Qudaı qalasa balam mınıstr bolady. Soǵan ash.

Dilda. Pismilda. (Qumalaqty jaıyp tastap qaraıdy.) Súıinshi. Súıinshi ákel, qytymyr shal.

Dombaı. Qaryzdarmyn, aıta ber.

Dilda. Mańdaıy ashyq balańnyń. Quıysqany kóterińki. Oılaǵan jerine zaýlaǵan kúıinde jetip jatyr.

Dombaı. Bal tógilsin tilińnen! Al júregi qalaı?

Dilda. Kórip tursyń ǵoı, júregi toly qýanysh.

Dombaı. Aýzyńa maı, áýlıe kempir.

Dilda. Kiltti ákel.

Dombaı. Má. (Kiltti beredi.) Endi sen meniń ashqan balymdy kór.

Dilda. Keregi joq, kórmeımin.

Dombaı. Marjanyna ashamyn: shyǵatyn kúıeýin ataımyn...

Dilda. Marjanyma teń erkek áli týǵan joq. Áýre bolma. (Ketedi.)

Dombaı. Ár qustyń balapany ózine áppaq. Qazaǵyń bilmeı aıtpaǵan.

İshten roıál daýsymen bir mýzykalyq frazany birneshe ret qaıtalaǵan áıel úni estiledi. Dombaı jaqtyrmaı tyńdaıdy. Syrttan ystyqtaǵan, gazetpen jelpingen Keltek qarsy kiredi.

Keltek. Salaýmalıkúm, Dóke.

Dombaı. Ne habar bar, Keltekjan?

Keltek. Birinshi habarym, kún ystyq, aspan aınalyp jerge túsedi. Ásirese men sıaqty monýmentterge aýyr eken. (Ýhlep otyra ketedi.)

Dombaı (asyǵyp). Endi ekinshi habaryńdy aıt.

Keltek. Ekinshini birge estımiz, aqsaqal. Dáýren óz habaryn ózi ákeledi.

Dombaı. Áli sheshilmep pe?

Keltek. Sheshilýge jaqyn bolý kerek.

Dombaı. Meıirimdi alla ózi jarylqasyn qashan da...

Keltek. Iá, ózi jarylqasyn. Bir jutym qymyz buıyrtsa men de sol allaǵa qulshylyq urar edim, aqsaqal.

Dombaı (jabýly tegeshten qymyz quıyp beredi). İsh, Keltek. Meń baryp aıaǵymdy sozaıyn. Býyndarymnan qýat ketken sıaqty.

Ketedi. Keltek qymyzdy qylǵytyp tastaǵan. Oıǵa batyp ysqyryp otyr. Verandaǵa Dánesh shyqqan. Keltekke qarap tur.

Dánesh. Bul kim desem ysqyrǵan.

Keltek. Men turǵanda kim ysqyrýshy edi, Dáneshjan (Dáneshti qasyna shaqyrady.) Qalaı, polkovnık kóńildi me? Yrza shyǵar ótkizgen ýaqytyna?

Dánesh. Taptyńyz. Portret qyzý jazylyp jatyr.

Keltek. Bosaǵan kezinde sizge de meıirimdi shyǵar? Sezinemisiz ondaıyn?

Dánesh. Ony nege suradyńyz? Qyzyqsynamysyz?

Keltek. Eski mahabbat orny sýymapty. Qyzǵanyshym bolar.

Dánesh. Onda bitpes portret ekeýmizdi qaıta qosaıyn degeni de. Solaı ma?

Keltek. O da múmkin. (Úıden mýzyka, qosylyp aıtqan eki daýys estiledi.) Bul úı sýretshi ǵana emes, mýzykanttarǵa da toly sıaqty ǵoı, bular kim?

Dánesh. Bular da eski mahabbatty qaıta jamap jatqandar.

Keltek. Solaı ma? Qaırat ta osynda ma?

Dánesh. Qoryqpańyz. Onyń esinde qazir siz joqsyz.

Keltek (oılanyp). Kónbepti. Oratorıasyn qaıtyp alypty demep pe edi?

Dánesh. Polkovnık aralasypty. Endi mine qosylyp ándetip jatyr.

Keltek (yzaly). Aralasqysh-aq eken osy polkovnık.

Dánesh. Bir-birin umytpaǵandar onsyz da tabysýy múmkin ǵoı...

Keltek (óz oıyn úzbeı). Meıli, meıli...

Dánesh. Alǵashqy mahabbat umytylmaıdy deıdi ǵoı, ras pa eken, Keltek?

Keltek. Esimde joq... Maǵan sońǵy mahabbat ystyq sıaqty. Óziń she, Dánesh?

Dánesh. Meniń sońǵy mahabbatym áli jaqyndamaǵan tárizdi-aý.

Úıden shabytty kúıdegi Qaırat shyǵady. Qolynda papıros. Ot izdep shyqqan sıaqty.

Qaırat. Ot joq pa eken bul mańda? (Keltekti kórip.) E, sen de osynda ma ediń?

Keltek (asyǵys). Sálem, Qaırat. Ot kerek pe saǵan? (Qaltasynan ottyq alyp usynady, Qaırat ózi jaǵyp shylym tutandyrady.)

Qaırat. Burynǵydan da keńeıipsiń, Kelteke. Turmysyń jaqsy bolý kerek. (Ottyqty qaıta beredi.)

Keltek (ózin bılep). Jaman emes... Óz isiń de ońala bastasa kerek qoı?

Qaırat. Senin aq tilegińniń arqasynda.

Keltek. Maǵan yzaly dep te estidim. Ras pa?

Qaırat (ańqaýsyp). Ol ne úshin? Seniń qandaı kináń bar edi aldymda!

Keltek. Árıne joq. Tili qyshyǵandar ne aıtpaıdy deısiń. (Paýza.)

Dánesh (ekeýine kezek qarap). Men ázirshe Rozamen sóılese turaıyn. (Úıge kiredi. Paýza.)

Keltek. Qaırat, bolary boldy, óteri ótti.

Eger seńiń aldyńda jazyqty bolsam da keshirgeısiń. Óz kúnámdi óteýge ázirmin.

Qaırat. Nemen?

Keltek. Múmkin saǵan aqsha qajet shyǵar?

Qaırat. Qajet.

Keltek (qaltasynan býmajnıgin shyǵarady.) Pojalýısta, qansha kerek etseń de... (Qaırat únsiz býmajnıkti alǵan, óziniń qaltasyna salady.) Onda meniń dokýmentterim de bar edi...

Qaırat (kúlip). Sen dokýmentsiz de alaqanymdaǵydaı anyqsyń. (Býmajnıkti stolǵa laqtyryp tastaıdy.) Shynymen-aq, aqsha alady dep oılaǵanyń ba?

Keltek. Óziń bilesiń. (Býmajnıkti qaltasyna salyp.) Men senimen dos nıetimen sóılespekshi em.

Qaırat. Dos izdesem ormandaǵy qasqyrǵa bararmyn.

Keltek. Bul úıdegi dosyń kim?

Qaırat (qurǵaq). İstep jatqan jumysym.

Keltek. Ońaı syltaý tapqan ekensiń.

Qaırat (qushyrlana Keltektiń jaǵasynan alady.) Baıqa, Keltek! Buryn kisi óltirmesem, endi óltirýim ǵajap emes!

Keltek. Jiber, jyndy! (Bosanyp keıin sheginedi.) Ie bol qolyńa. Men izdesem jumyryqtan, pyshaqtan artyq qural da tabamyn.

Qaırat. Seniń qarýyń ósek qoı. Qımyldap qal endeshe.

Shapshań basyp ishke ketedi. Kósheden Dáýren kiredi. Stoldaǵy keseni alyp qaraıdy. Odan ornyna qaıta qoıady. Keltek únsiz baǵyp tur.

Dáýren. Keýip baram.

Keltek. Iá, kún óte ystyq (Shydamy jetpeı.) Nemene, sáti túspedi me?

Dáýren. Soǵan uqsaıdy... Búgin qaralmady.

Keltek (kóńildenip). Oqa emes! Búgin sheshilmese, keler joly sheshiler. Basyńdy tómen túsirme. Ázir eshteńe joǵalǵan joq.

Dáýren. Sen oılaǵannan nasharlaý shyǵar deımin. Búgin menimen salqyn sóılesti.

Keltek. Taǵy ne sezdiń?

Dáýren. Sezgenderim kóp. (Sál bógelip.) Senbi kúni polkovnık baryp ketipti.

Keltek (ysqyryp qalady). Endeshe qudaıdyń urǵany...

Dáýren. Mınıstrge jaramaısyń dep ózime de aıtqan.

Keltek. Ataq seni qatty alǵan eken alqymnan.

Dáýren. Bóribasarsha qaýipti.

Keltek. Atań emes, jaýyń kiripti úıińe. Saqtanbasań budan zoryn kóresiń. (İshten mýzyka estiledi.) Mynaý da sonyń isi.

Dáýren. Joq, Qaıratty aldaı sal, eski jaranyń aýzy ashylmasyn dep Rozaǵa ózim aıtqanmyn.

Keltek. Aldaı salsa jaqsy ǵoı... Maǵan ekeýiniń qaıta juptasqany unamaıdy.

Dáýren. Birdeńe sezdiń be?

Keltek. Baqsam sezer de edim.

Dáýren. Baqpaǵan bolsań úndeme. (Kishkene kidirip.) Marjan da osynda shyǵar. Áli qaramaı ma saǵan?

Keltek. Meni beker qajaısyń. Maǵan ne kóp? Qatyn kóp. Maǵan Dánesh te aıaq laý bola salady. Al sen semá basysyń. (İshten Roza men Qaırattyń dýeti estiledi.) Estımisiń? Sezimderin kúımen qaqsatyp jatyr.

Dáýren (shytyrlap). Jeter endi! (Kidirip.) Sapardy kórdiń be?

Keltek. Ózi de kep qalar.

Dáýren. Sen de ketpe. Keńesetin sharýa bar.

Úıge ketedi. Keltek gazet oqýǵa kirisedi. Verandaǵa Marjan jáne Dánesh shyǵady. Keltek kórmegen soń olardyń sózin tyńdaı beredi.

Dánesh. Sharshadyńyz ba?

Marjan. Azdap kózim talǵan sıaqty. (Veranda baspaldaǵyna otyryp shalqaıady, kózin jumady.)

Dánesh. Tym qadala bermeseńizshi. (O da otyrady.)

Marjan. Qadalmasań tappaısyń.

Dánesh. Kóp taptyńyz ba, Marjan apa.

Marjan. Óte kóp. Biraq áli de izdeý kerek.

Dánesh. Bir polkovnıkten be?

Marjan. Iá, bireýler bar syldyraǵan aryqtaı, al bireýler tynyp jatqan teńizdeı. Qashan daýyl soqqansha minezin tanyp bolmaısyń.

Dánesh. Marjan, siz ashyqtyń sezin aıtyp barasyz.

Marjan. Men ıskýsstvoǵa ómir boıy ashyqpyn.

Dánesh. Qyzyǵamyn ónerińizge.

Marjan. Óz óneriń osal ma?

Dánesh. Men ónerimde ózimmen-ózimmin. Qalaǵan kisińniń beınesin qoldan jasap alǵandaı qaıdan bolsyn. (Marohan úndemeıdi.) Iá, súıgen kisiń tabylmaıdy izdeýmen...

Marjan. Sen de izdep pe ediń, Dánesh?

Dánesh. Ómir boıy izdep kelem arymaı. Qaraı-qaraı kóz de talýǵa aınaldy. İshiń dyqqa tolǵanda «eh» deısiń de kózdi jumasyń. Jumylǵan kózge bári bir emes pe?

Keltek (gazetti jınap) Kózińizdi ashsańyz qataryńyzda men barmyn. Qosylmas deımin nasharǵa?

Marjan. Men dem alyp bolsam kerek. (Úıge ketkisi keledi.)

Keltek. Keshirim etińiz, Marjan. Marjan (toqtaıdy). Iá! Keltek. Meniń portretimdi qashan jazar ekensiz?

Marjan. Myna jumysty bitirgen soń sóıleselik.

Keltek. Onyńyz qashan biter eken?

Marjan. Bilmeımin.

Keltek. Jeńildeteıin jumysyńyzdy. Bitpeı-aq men satyp alaıyn.

Marjan (salqyn). Ol satylmaıtyn portret.

Keltek. Qalaısha? Siz ofıserler klýby úshin istep jatqan joqsyz ba?

Marjan. Joq, ózim úshin.

Keltek. Ony qaıtpeksiz?

Marjan. Bólmeme ilip qoıam da, kúni-túni qarap otyram. Túsinikti me?

Keltek. Túsinikti.

Mapjan. Basqa suraýyńyz joq pa?

Keltek. Asyǵyńyz, kútip qalar polkovnık.

Marjan. Árıne. (Úıge ketedi.)

Keltek Endi qaıttik, Dánesh? Úzilgen úmitti joqtaımyz ba? Joq, álde bárine bir-aq túkirip, óz jolymyzben tartamyz ba?

Dánesh. Burap jatar túgi de joq. Kelteke... Kúni boıy qaqtyǵyp ashyǵyp ta qalyppyn. Al bul úıdiń qazany kóteriler túri joq. Tartaıyq restoranǵa, jeıik toıǵansha, isheıik qanǵansha!

Keltek. Aqylyńnan aınalaıyn, Dáneshjan! (Kidirip.) Biraq Sapardy kútý de bar eken-aý. Endi qaıttik...

Dánesh. Qalaýyńyz bilsin. Men kútpeımin. Ia Saparmen qalyńyz, ıa menimen ketińiz.

Keltek (bekinip). Ne bolsa o bolsyn! Men endi sizdi eshkimge de aıyrbastamaımyn!

Dánesh. Jigit sózin jańa aıttyńyz. Tarttyq endeshe, batyr Keltekem!

Qarqyndaı basyp qoltyqtasa kóshege shyǵyp ketedi. Paýza. Úıden Roza men Qaırat shyǵady.

Qaırat (yqylastana). Mýzykamnyń men jetpegen, tipti oılamaǵan syrlaryn ashyp kelesiń.

Roza. Ýaqyty jetpeı maqtama.

Qaırat. Bul maqtaý emes, tańdaný. Múlde esim ketkendeımin.

Roza. Onda ózińe óziń tańdan. Al, oratorıa oıdaǵydaı shyqsyn desek áli de isteı túsýimiz kerek.

Qaırat (qýanyp). Men túnde de uıqy kórmeske barmyn! (Shamaly qysylyp.) Tek Dáýrendi toıdyrmasaq bolǵany... Men taraptan bógesin bolmaıdy.

Roza. Qorqamysyń Dáýrennen?

Qaırat. Aıtyla salǵan bir sóz ǵoı. Keshir.

Roza. Úıde bolmasa fılarmonıada isteýimizge bolady (Úıge betteıdi. Syrttan Sapar kiredi.)

Sapar (Rozaǵa estirte) Keshirim suraımyn. (Roza toqtaıdy.) Kún qaıyrly bolsyn, Rozochka!

Roza. Sálemetsiz be, Sapar aǵa.

Sapar. Ákeńiz shyǵyp ketse, sóılesip keter em.

Roza. Kirińiz. Ol úıde.

Sapar. Sóılesýge baqsha ońdy. Men kóleńkede kúte turaıyn.

Roza. Jaqsy, aıtaıyn papama.

Roza men Qaırat úıge kirgen, Sapar qolyn artyna ustap aǵash kóleńkesinde júredi. Verandaǵa Málik shyǵady.

Málik (túsip keledi). Sapar Bolatovıch, siz meni shaqyrdyńyz bilem?

Sapap. Óz aýzymnan tildesip ketkim kep edi. (Qol alysady.) Otyrmaımyz ba?

Málik. Sýretke túsem dep kep otyryppyn. Men turyp-aq sóılese bereıin.

Sapar. Men de buryn prezıdıýmda otyrýdan sharshaýshy em. Endi mine, saırandaýǵa erkinmin. Ár qysylýdyń bir jazylýy bolady eken ǵoı.

Málik. Onda siz de mendeı optımıs ekensiz.

Sapar. Ekeýmizdiki eki túrli optımızm eken. (Bógelip.) Sizdiń dárigerińizben sóılesip em, jasyrmady. Sizdiń jaǵdaıyńyz nedáýir aýyr kórinedi. Ol maǵan...

Málik (bólip ketedi). Al siz baıqamaı dáriger qupıasyn jarıalap júrmeńiz.

Sapap. Ázilge aınaldyrmańyz, Málik Aıdarovıch. Siz ózińizdi durys ustamaı júrsiz. Dárigerler sizge tósek rejımin qolaıly sanaıdy eken. Al siz ne istep júrsiz?

Málik (kúlimsirep). Men be... men jasyrman aıtaıyn: SK-ǵa qatynaımyn, hatshylarmen sóılesemin. Oılarymdy aıtamyn.

Sapap. Sonyń bári saýlyǵyńyzdyń jaýy. Damyl tappasańyz aqyry qaterge soqtyrady.

Málik. Aıaqtaıyn bastaǵan áńgimemdi. Sodan keıin...

Sapap. Biryńǵaı dem alýǵa kóshińiz. Sizge tolyq tynyshtyq, tynyshtyq qana kerek! Sońǵy kardıogramńyz?..

Málik. Siz ony da bilemisiz! (Kidirip.) Kenetten paıda bolǵan osynsha qamqorlyǵyńyzdyń sebebi nede? Aıtar ma edińiz?

Sapap. Biraq qana basyńyzdyń saýlyǵy úshin, birimizdi birimiz qorǵamasaq kim bolǵanymyz.

Málik. Bizderińiz kim?

Sapar. Bir býynnan shyqqan zamandastardy aıtamyn. Baıqaısyz ba, kóbimiz ketip, azymyz qalypty. Sizden ruqsatsyz densaýlyǵyńyzǵa aralasqanyma keshirersiz. Qaraptan qarap jata almadym, qam jasaý qajet boldy. Minekı úkimet sanatorıine joldama. Eki aı jatyp emdelseńiz, qulan taza saýyǵyp qaıtasyz.

Málik. Qıynǵa túsken shyǵar bul joldama?

Sapar. Ras aıtasyz, qıynshylyqpen tústi. Eski baılanystar járdem etti. Alyńyz, ıgilikke paıdalanyńyz.

Málik. Menen qutylý kerek-aq bolǵan eken de...

Sapar. Apyrmaý qurby qamqorlyǵyna da shegińiz bar ma? Bul meniń jaqyndyq mindetim emes pe, Málik Aıdarovıch?

Málik. Jeter endi, Sapar Bolatovıch, birinshiden, siz meni dos sanamaısyz. Men de sizge solaımyn. Biz ekeýmiz kóbirek jaýlasýshylarǵa usaımyz.

Sapar (senimdi daýyspen). Málik joldas, umytpaǵaısyz, siz ben biz bir partıanyń qataryndamyz!

Málik. Múmkin siz qatarynda shyǵarsyz. Al men sol partıanyń kúreskerimin.

Sapap. Qoıyńyz, biz ekeýmiz kúresip bolǵanbyz.

Málik. Joq! Sizde áli qýat kóp. Qara kúsh kóp alysar!

Sapap. Kúshtiń aq, qarasy bolmaıdy. Al sizde qandaı kúsh bar? Siz kúresker emes, aýrýsyz, emdelý kerek áýeli.

Málik (qyzý). Meniń kúshim — shyndyq kúshi, siz qorqatyn kúsh! Óıtkeni, ol partıamyń kúshi! Men emes, siz ketýińiz kerek áýeli! Qansha talpynsańyz da, jastardy buzyp panalasańyz da, sizge tizgin endi qaıta tımeıdi! Partıany bura almaısyz keıinge. Doǵaryńyz, Bolatov! (Jaqyndap.) Jastardy da sizdiń qolǵa bermeımiz.

Sapar. Jas degenińiz Dáýren be?

Málik. Iá, ol týraly da aıtyp turmyn.

Sapar. Ataldy ǵoı aty, endeshe ol týraly men de aıtaıyn. Dáýren meniń shákirtim. Qaı qyzmetke bolsa da ázirligi saı jigit. Tepse temir úzýge jaraıdy, tula boıy tolǵan qaırat sarqylmas. Bilimine aqyly saı, qazaqpen qazaq, oryspen orys. Bolashaǵy qandaı baı! Sondaı jastyń soryna siz týys bop kelipsiz, baqytsyzdyq ala kepsiz úıine. Ózińizge sengen ańǵal jannyń pyshaq suqtyńyz syrtynan... Shynyn aıtý kerek. Dáýrenge degen senim muqaldy...

Málik (bólip ketedi). Ańqaýsymańyz, Sapar. Mensiz de Dáýren mınıstrlikke etpes-ti. Sizdi alastaǵan ádil kúsh — sizdiń shákirtińizdi de bilýge tıis. Joq, álde, siz qapyda kettim dep júr me edińiz? Aldanbańyz jalǵan oıǵa, aldanbańyz qolǵa túspes qıalǵa, sizdiń ótken ýaqytyńyz endi qaıtyp oralmaıdy!

Sapar (taısalmaı). Taǵy da aıtamyn: bir muqattyńyz Dáýrenge degen senimdi. Endi doǵaryńyz. Tartyp basyńyz aıaǵyńyzdy.

Málik. Sanatorıaǵa keteıin be?

Sapar. Iá, tez júrip ketińiz, qalǵan sózdi ózimiz aıaqtaımyz. Senińiz maǵan, ketińiz. Kúıeý balańyz ben týǵan qyzyńyzdyń paıdasy úshin ketińiz. Ózińiz de sodan zıan kórmeısiz.

Málik. Áli túsinip jetkem joq. Bul ne qorqytý ma, joq, álde, satyp alǵyńyz keleme?

Sapap. Tózip baqtym, tyńdadym. Siz de aıamaı tildedińiz qurbyny. Sonyń bárin baıqasam sandyraǵy eken aýrýdyń. Taǵy da suraımyn. Ketemisiz sanatorıaǵa, joq pa? Ómirińizdi saqtaǵyńyz kele me?

Málik. Ómir qymbat. Biraq ony sizden satyp almaımyn.

Sapar. Onda jaýlasady ekenbiz de.

Málik. Jaýmyz. Jaýlasamyz.

Sapar. Endeshe óz obalyńyz ózińizge.

Ketedi. Paýza. Úıden Dáýren shyǵady.

Dáýren (kúdikti). Osynda bireý boldy bilem?

Málik. Sapar keldi. Ol maǵan sanatorıaǵa joldama ákelipti.

Dáýren. Siz almaǵan bolarsyz?

Málik. Taptyń.

Dáýren. Ósekke aralasýdy qımaǵan shyǵarsyz?

Málik. Dáýren, ne dep tursyń?

Dáýren. Ne deıin, sezgenimdi aıtyp turmyn. SK-ǵa baryp meni qaralaǵanyńyzdy bilmeıdi dep pe edińiz? Jaqynsyz ǵoı maǵan, senipti sizge sol úshin. Týǵan atam turǵanda basqa kimge senbekshi? (Ketkisi keledi.)

Málik. Kidir, Dáýren. Túsiniseıik te.

Dáýren. Túsinbesteı túk te joq. Siz qulatypsyz, mem qulappyn. Osy emes pe barlyǵy?

Málik. Barlyq uǵynǵanyn osy ǵana ma?

Dáýren. Maǵan osy da jetedi... Uly jeńisińizben quttyqtaımyn.

Málik. Men seni qulatý úshin emes, súıeý úshin barǵanmyn. Túsinbegen ekensiń, balam.

Dáýren (keketip). Ata — dana, bala — aqymaq, qaıdan túsinsin...

Málik. Iá, ıá, súıeý úshin barǵanmyn. Meńdemesin aýrýy, turmastaı bop qulamasyn dep edim.

Dáýren. Sanatorıadan da sol úshin, meni emdeý úshin qalǵan ekensiz ǵoı. Shaqyrmaı kelgen, dáriger, onyńyzǵa kóp raqmet. Ózińizdi emdeńiz áýeli!

Málik (úlken qıyndyqpen sóıleıdi). Taǵy da aıtamyn, men emes, sen emdelýin kerek. Men aýyrsam... tipti... ólsem de oqa emes... Eki-úsh adam, jylaıdy da qoıady. Al seniń... seniń keseliń — elge sor... qaıǵy ákeletin kesel...

Dáýren Qoıyńyz, ata, aýrýdy. Qınalǵannyń rolin oınap qaıtesiz... Báribir oǵan tyrnaqtaı da senbeımin. Jaıshylyqta kisi aıarlyq erke aýrý.... Zıan eterde shyndyq úshin kúresker... Netken túpsiz mekerlik. Siz áli talaıdy kórge tyǵarsyz.

Málik. Shyn-aq járdemdespek em. Qyzymnyń eri dep emes, adam dep saǵan senip em... Biraq sen de Sapardaı ońbaı aýyrǵan ekensiń.

Dáýren. Qandaı aýrý, qurt pa, rak pa eken?

Málik. Odan da jaman, Dáýren, komýnısigińdi joǵaltypsyń.

Dáýren. Solaı ma?! Jumystan qaqqan az eken, endi partıadan aıdatpaqsyz ba? Joq, ol qolyńyzdan kelmeıdi. Siz alǵan joqsyz partıaǵa shyǵarýshy da siz bolmaısyz. Osy jaǵy esińizde bolsyn, qaıyn atam!

Doldanǵan kúıi, shapshań basyp kóshege shyǵyp ketedi. Úıden baıaý basqan Marjan shyǵady.

Marjan. Málik aǵa, keshirińiz.

Málik (burylady). Ne úshin?

Marjan. Bárin kórip, bárin estigenim úshin.

Málik. Men ózimdi durys ustamadym ba?

Marjan. Joq, maǵan maqtan bolǵandaı ustadyńyz! Saparmen sóılese bastaǵanyńyzda-aq ketýim kerek edi. Biraq júzińizdi kórdim de, tapjyla almadym ornymnan. Kópten izdegen, tappaı kelgen beıneńizdi taptym. Ár sózińizde tas jarǵandaı kúsh jatty. Endi portretińiz de shapshań bitýge tıis.

Málik. Kúsh dedińiz be? Mende ol sarqylǵan sıaqty-aý. (Aýyr qozǵalyp skameıkaǵa otyrady.)

Marjan (úrkip). Ne boldy?

Málik. Anda... stol ústinde valıdol bar edi. (Marjan júgirip baryp valıdol ákeledi. Málik aýzyna salady.)

Marjan. Rozany shaqyraıyn ba?

Málik. Jo... joq. Jumysyn istesin. Shamaly jeńildegen tárizdi... (Paýza.) Keshirińiz, Marjan, men sizdi shoshytyp aldym bilem...

Marjan. Ras shoshydym. Bolatov bir nárseni durys aıtty: sizge tynyshtyq kerek. Bul úıde siz tynyshtyq tappaısyz.

Málik. Tynyshtyq kisiniń óz ishinde shyǵar. Kózi baılaýly, qulaǵy tyǵyndaýly adamǵa bar jer tynyshtyq qoı.

Marjan. Siz óıtip tura almaısyz, múmkin sizge emdelýge ketý kerek shyǵar?

Málik (jymıyp). Onda portretti qalaı aıaqtaısyz? Ázili joq, siz ózińiz qalaǵandaı portret jazyp shyǵýyńyz kerek.

Marjan. Kerek-aq. Biraq...

Málik. Endeshe ýaqytty bosqa ótkizbeıik.

Shymyldyq

Tórtinshi sýret

Úıdiń ekinshi aktydaǵy kórinisi. Sol jasaýlar sol oryndarynda. İshki bólmelerdiń birinen pıanıno saryny keıde asqaq, keıde báseń estilip, birde úzilip, birde jalǵasyp turady. Molbertıda Marjan, kresloda Málik múlgińkirep otyr. Marjan júzinen eńbek qýanyshy ańǵarylǵandaı. Alystan kún kúrkiri estiledi.

Málik (basyn kóterip qalyp). Atyp jatyr ma?

Marjan. Kún ǵoı, kúrkiregen. Biraq taǵy da jaýmaı ótetin sıaqty.

Málik. Túý... men qalǵyp ketsem kerek. Meni nege uıyqtattyńyz?

Marjan. Oqasy joq.

Málik. Men pozamdy buzyppyn ǵoı!

Marjan. Túk te buzylǵan joq. Endi qalaı otyrsańyz da erkińiz.

Málik (qýanyp). Shyn-aq bitirdińiz be?

Marjan. Bitirdim.

Málik. Endi qaıta ózgertpeısiz be?

Marjan. Joq. Ózgertpek bolsam eki qolymdy baılap tastańyz.

Málik. Qaıyrly bolsyn. Qolyńyzdy qysýǵa ruqsat etińiz! Kórýime bola ma? (Marjan meıirimdi kúlkimen basyn ızeıdi. Málik jaqyndap baryp sýretke qarap tur.)

Marjan. Synaı berińiz, Málik aǵa.

Málik. Ol synshylardyń mindeti, men janashyryńyz ǵanamyn. (Únsiz qarap tur.) Osy ras-aq men be?

Marjan. Usamaısyz ba?

Málik. Árıne uqsastyq bar. Biraq sizdiń qolyńyzben jasalǵan ásemdikter anaǵurlym kóp. Júzinde qandaı baılyqtar jatyr. Mundaı etý úshin úlken jan, zor talant kerek.

Marjan. Sonyń bári sizdiń baılyǵyńyz.

Málik. Joq, olaı emes. Siz aýrý polkovnıkten shabytty aqyn jasaǵansyz.

Marjan. Osyndaı bir shabytty kezińiz de bolǵan!

Málik. Múmkin. Biraq ol jylt etken de sóngen ǵoı. Al siz máńgi ólmes aqynǵa aınaldyrǵansyz, (Sál sheginip.) Ne degen ǵajap! Jyr tókkeli, án bastaǵaly turǵandaı emes pe? (Marjannyń qysylǵanyn baıqap.) Qysylmańyz, shyn aıtam. (Qolynan súıedi.) Áıel sýretshiniń erkek beınesinen osynshalyq tazalyq tabýy úlken erlik.

Marjan. Múmkin ol erligim emes, egdeligim shyǵar. Eger jastaý bolsam... erligimnen júregim kúshtirek bolsa... men qazir-aq sizge...

Málik (tolqyp). Jetti, Marjan. Aýrý júrektiń de áli ystyq ekenin men kórsetýim kerek. (Ózine tartady.)

Marjan (jáı ǵana bosanyp). Tek qazir emes... Kórmeısiz be, ón boıym boıaý... Eń áýeli portretti úıge jetkizeıin.

Málik. Bermeımin. Marjan.

Marjan. Qarsylaspańyz, men muny ózim úshin ǵana jasaǵanmyn.

Málik. Áıtse de qazir áketýge asyqpańyz. Áýeli jýaıyq.

Marjan. Ony bizdiń úıde jasaımyz.

Málik. Joq, kónbeımin. Men baryp sharap ákeleıin, balalardy da shaqyraıyq. Myna kúńgirt úıde de kóńildi bir kún ótsin. (Ketedi. Marjan qıaldap tur. Óz kabınetinen ajary sýyqtaý Dáýren shyǵady. Áýeli Rozanyń bólmesine qulaq tosyp aıaldaıdy, odan Marjanǵa keledi.)

Dáýren. Eńbegińizge súısinemisiz?

Marjan. (burylyp). Dáýren, úıde me ediń?

Dáýren. Syrqattaý kórinem. Barmadym qyzmetke. (Portretke tesile qaraıdy.)

Marjan. Unaı ma?

Dáýren. Maǵan qazir aıýdyń, qasqyrdyń sýreti unar. Al mynaý unamaıdy.

Marjan. Ne dep tursyń, Dáýren?

Dáýren. Osyndaı da adam bola ma eken? Qarańyzshy kózine!

Marjan. Oıly, meıirimdi kóz emes pe?

Dáýren. Sizge solaı shyǵar. Al maǵan jaýyqqan, óshikken kózben qarap tur.

Marjan. Munyń ádildik emes.

Dáýren. Sizdiki de ádildik emes.

Marjan. Óz ómirimdegi eń súıip jazǵan portretim osy bolar.

Dáýren. Satyńyzshy maǵan.

Marjan (ázilge aınaldyrǵysy kelip). Qymbat suraımyn, Dáýren.

Dáýren. Suraı berińiz. Barlyq dúnıemdi satyp alýǵa ázirmin.

Marjan. Jańa ǵana unamaıdy demep pe eń?

Dáýren. Unamaǵany úshin alamyn. Ia ot jaǵyp órteımin, ıa bolmasa pyshaqpen tilim-tilim týraımyn. (Stoldyń ústindegi pyshaqty alǵan, portretke umtylady.)

Marjan. Dáýren! (Qushaqtaı alady.) Jyndandyń ba, shyraq?! (Qarsy turyp.) Odan da pyshaǵyńdy maǵan sal!

Dáýren. Keshirińiz! Marjan!.. (Pyshaqty laqtyryp tastaıdy.) Ras, men jyndanǵan shyǵarmyn. (Teris aınalyp tur.) Áketińiz, jeńge, asylyńyzdy. Munda qalýyna yrza emespin.

Marjan. Munda ózim de qaldyrmaspyn. (Portretti kóterip ketedi.)

Dáýren (bólmede alas uryp júr). Ketseń edi óziń de portretińniń izimen. Bosatsań edi úıimdi. (Endi onyń qulaǵyna qatty sarynǵa aınalǵan pıanıno úni keledi.) Pále, qandaı qyzý mýzyka, aınalam óńsheń talanttar, úıim meniń mýzykanttar, hýdojnıkter ordasyna aınaldy. Óńsheń otty sezimderdiń ishinde tońazyǵan men ǵana... Men ónerge de ıkemsiz, (kidirip) basshylyqqa da balaýsa ekenmin. Múmkin atam durys aıtatyn shyǵar? Boıymdaǵy jiger dep júrgenim aldaý shyǵar ózimdi? Onda qaıttim apyr-aý? Jo... joq. Olaı emes, Múmkin emes! Onda ómirdi beker ótkizip kelgenim de. Joq, kónbeımin, myrzalar! Jatpaımyn besikke qaıtadan! (Rozanyń bólmesin judyryqpen soǵa bastaıdy.) Eı, Qaırat! (Qaırat shyǵady.)

Qaırat. Sen be shaqyrǵan?

Dáýren. Men shaqyrǵan. Sharshadym senderdiń mýzykalaryńnan.

Qaırat. Ózim de solaı oılap em.

Dáýren. Kúnde tyńdaý tıtyqtatty janymdy. Boldyrdym.

Qaırat. Sanań jetkenge sabyryń jetpesin bilgenmin. Jeńil ómirge daǵdylanǵandar sharshaǵysh keledi.

Dáýren. Múmkin, shynyǵý úshin maǵan da otyryp qaıtý kerek shyǵar.

Qaırat. Teris bolmas edi. Túrme jelik basýǵa qolaıly oryn.

Dáýren. Jaraıdy endeshe. Pikir alystyq, túsinistik. (Stolǵa býtylka konák, eki rúmka qoıady.) Odan da iship jibereıik.

Qaırat. Men ishpeımin.

Dáýren. İshpeýshi me eń?

Qaırat. İshpeýshi em.

Dáýren. Ustamdy ekensiń. Al men — ishemin. (Rúmkany toltyrady.) Áıelim men ekeýiń istep jatqan jumystaryńnyń tabysty bolýy úshin! (İshedi.) Sen de meniń tabysym úshin bir rúmka ishýiń kerek edi. (Kidirip.) İshpeı-aq qoı. Atam ony tirideı kómgen qolymen. Óziń de estigen shyǵarsyń! Qýanamysyń?

Qaırat. Maǵan bári bir. Sen meniń basymda joq adamsyń.

Dáýren. Solaı ma? Al Roza she? (Qaırat úndemeıdi.) Nege úndemeısiń? Tym bolmasa prılıchıa úshin jayap ber: jat adamnyń qaıtemin de áıelin. (Qaırat til qatpaıdy.) Endeshe basqasha aıt. (Yzalandyrǵysy kelip). Úzilgen joq úmitim, Rozanyń jarqyn beınesi kóz aldymnan ketken joq. Anda, jalǵyz jatqanda da birge boldy janymda de...

Qaırat (bólip ketedi). Qutyrma, Dáýren. (Kidirip.) Men Rozany súıemin.

Dáýren. Ol she? O da seni súıe me?

Qaırat. Ony ózinen sura Rozanyń.

Dáýren. Joq, suramaımyn! Mýzykańdy syltaý ǵyp, kirip alyp úıime...

Qaırat. Mýzyka syltaý emes. Bul týraly bir aýyz sóz qatysqan emespiz. Al bitirgen soń... (Úndemeı qalady.)

Dáýren. Nege úndemeı qaldyń?

Qaırat. Ózim de bilmeımin. Jumys bitken soń ne derimdi... Osy mınýtqa deıin oılanbaǵan ekenmin...

Dáýren (shapshań). Endeshe o jaǵynan qam jeme, ózime qaldyr bárin de!

Marjan kiredi. Únsiz kıstlaryn, boıaýlaryn jınap alady.

Marjan. Qaırat, molbertti bizdiń úıge aparyp salarmysyń?

Qaırat. Aparaıyn, Marjan apa.

Marjan ketedi. Qaırat ta molbertti alyp esikke taqalǵanda burylady.

Aqyryn keıin kóremiz. Al qazirgi tvorchestvolyq birligimizge kesir jasama. Onyńnan túk te shyqpaıdy.

Ketedi. Paýza. Óz bólmesinen Roza shyǵady.

Roza. Qaırat qaıda?

Dáýren. Onsyz bir merzim tura almaısyń ba?

Roza. Keshke repetısıam, al biz ekinshi bólimniń fınalyn da bitirgen joqpyz, otyrady. (Qandaı sharshaǵanmyn. Kózin jumyp, qolyn dem aldyrady.) Úsh saǵat jumys istedik.

Dáýren. Al men túk tyndyrmaı boldyryppyn.

Roza. Erteń qyzmetke shyǵamysyń?

Dáýren. Bilmeımin, (kenetten kúdiktenip.) Nege suradyń? Úıde otyrsam jumystaryna bóget jasaımyn ba?

Roza. Joqty aıtpaı otyr.

Dáýren. Doǵar bárin, Rozajan. Budan ári tózetuǵyn emespin.

Roza. Saǵan ne bolǵan?

Dáýren. İshime bir shoq túsip edi, tutandy da daýyldaǵan ot boldy. Qyzǵanam seni Qaırattan. Túsinemisiń?

Roza (salqyn). Túsinbeımin, túsingim de kelmeıdi. Meniń aldanyshym da, qýanyshym da mýzyka. Oǵan sen aralasýshy bolma.

Dáýren. Men mýzyka emes, Qaıratty aıtyp turmyn.

Roza. Men de sony aıtyp turmyn. Dáýren.

Dáýren (jáı). Sen áli umytqan joq pa ediń... ony?

Roza. Qaıratty sen úshin umytqam. Endi Qaırat úshin seni umytsam teris pe?

Dáýren. Qandaı salqyn, ustamdy aıttyń, Rozochka. Túriń joq qoı qysylar. Meni de qysyp qushpap pa eń, jar tutpap pa eń, súıem dep? Sonyń bári jalǵan ba edi?

Roza. Jalǵany joq. Bári de ras bolatyn.

Dáýren. Qazir she?

Roza. Aqsha qýdyń, dáreje qýdyń damylsyz. Kóńilimdi qaldyrdyń.

Dáýren. Sonyń bárin sen úshin istedim emes pe? Bir seniń mahabbatyń úshin, Roza!

Roza. Múmkin. Biraq olaryń meni jylytqan joq.

Dáýren. Árqashan da mundaıda erkek jazyqty... Tym bolmasa ekeýmizge ortaq perzent te bolmapty ǵoı aramyzda. Asyqpaıyq... Bala ekeýmizdiń jumysymyzǵa da bóget jasar dep oılap em... Aqymaq basym, qalaı qateleskenmin.

Roza. Ol seniń qateń emes. Men... ózimmin boldyrmaǵan.

Dáýren. Nege?

Roza. Senen bala súıgim kelmedi.

Dáýren. Túsinikti. (Ózgergen daýyspen.) Jasyrmaı, týra aıtqanyńa raqmet. Roza, bilesiń ǵoı syrymdy. Men ıa synyp, ıa sónip bógeler adammyn. Jańaǵydan sózdi ekinshileı esitpeıtin bolaıyn.

Roza. Men shynymdy aıttym emes pe, onyń nesi sóket?

Dáýren (qaharly). Qysqart! Men sol shynyń úshin jazalaımyn. Syılap súımeseń, qınap súıdiremin ózimdi. Endi bala týasyń!

Roza. Qınap súıdiremin deımisiń?

Dáýren. Iá, sóıdeımin. (İlýli turǵan qamshyny alady.) Mynaý ákemniń ıt úıretetin qamshysy. Endi men osy qamshymen seni úıretemin.

Roza. Endeshe qosh bol, qamshyly batyr. (Esikke betteıdi.)

Dáýren (qutyrynyp). Toqta! (Aldynan shyǵady.) Aıaǵyńdy attap bassań aıaman!

Roza. Qamshydan qoryqqansha ólermin! (Esikke qaıta betteıdi.)

Dáýren. Má, endeshe!

Barlyq pármenimen qamshymen tartyp jiberedi. Roza qulaıdy. Syrttan Málik, Marjan, Qaırat úsheýi kelip qalady.

Roza. Papa!

Dáýren qamshyny qaıta kótergen. Biraq oqtaı atylǵan Qaırat urǵyzbaı ustap qalady.

Qaırat. Men soqsam til tartpastan keter ediń.

Dáýren. Soq endeshe, aıama. Sodan soń kezek meniki. (Qamshyny eriksiz ustatady. Qaırat qamshyny qaıqaıa kóteredi.)

Málik. Toqta! Jalǵyzymdy ózim de qorǵaı alamyn. (Qamshyny alyp, úıire kóteredi. Dáýren eriksiz sheginedi. Málik kenetten júregin ustap qalady.)

Roza (shoshynyp). Papa!

(Málik áreń qulamaıdy. Roza men Qaırat demep qalady.)

Málik. Joǵaryǵa shyǵaryńdar...

Qaırat pen Roza súıemeldep Málikti joǵary áketedi. Olarǵa ilese Marjan da ketedi. Bir-eki basqysh kóterilgen Dáýren turyp qalady. Odan soń az ǵana tyń tyńdap turady da, júgirip óz bólmesine kiredi. Paýza. Syrtta najaǵaı jaltyldap, nóser quıady. Joǵarydan júgirip túsken Qaırat tysqa shyǵyp ketken, sálden keıin Dildany ertip qaıta oralady. Ekeýi de joǵary kóteriledi. Paýza. Kósheden Keltek pen Sapar kiredi.

Keltek. Esik ashyq, úı jym-jyrt, tiri jan joq... (Paýza.) Siz qatty sýlandyńyz ba?

Sapar. Onsha emes. (Bótelkeni kórsetip.) Quıyp jiber. Tymaýratpasqa jaqsy. (Konák quıylady. Ekeýi únsiz iship jiberedi.)

Keltek. Beıne bir qyrylyp qalǵan sıaqty. (Bólmesinen Dáýren shyǵady.) A, Dáýren, sen úıde me ediń? Biz seni bezip ketken shyǵar dep ek. (Dáýren únsiz. Qulaǵy joǵaryda.)

Sapar (qatal). Glavkada nege bolmadyń?

Dáýren. Syrqatpyn.

Keltek. Músápir Dáýren. Aýryńnyń aty ókinish bolar.

Dáýren (salmaqpen). Durys atadyń, Keltek, ókinish.

Verandadan kıimin qaǵynǵan Dombaı kirgen. Sóıleskenderdi tyńdap turyp qalady.

Keltek. Maǵan quptaýyń emes, ýáde etken daýystaryń kerek. Qaıda solaryń? «Bes daýysty qaltamyzda» demep pe eń! Aldym mynany. (Qolyn shyǵaryp kórsetedi.) Túsinikti me?

Dáýren. Onda meniń sharýam ne?

Keltek (yzalana). Esitemiz, Sapar aǵa? (Dáýrenge tónedi.) Kózińdi ash bala, ne dep tursyń sen maǵan? Pálenbaı jyl qoshemettep, qýattap, senen basqa jan tappady dep pe ediń? Biz bolmasaq kim ediń? Mynaý úıdi ákeń soǵyp berip pe edi? Alǵan qatynyń úshin de maǵan qaryzdarsyń. Sen bizge kóp qaryzdarsyń, bozdaǵym!

Dombaı (jaqyndap). Toqta, Keltek, toqta. Túsindir maǵan áýeli. Sender bolmaǵanda Dáýren túkke tatymas pa edi?

Keltek (mensinbeı). Túkke de?

Dombaı. Sen úıimde qonaqsyń. Jaqyndyǵyn taǵy bar. Tıe berme ashýyna kóneniń. Kári qoıshy ólgen joq. (Jerden qamshyny alady.) Qorǵaı alady balasyn!

Sapar. Sabyr etińiz, aqsaqal Dáýrenińizdi eshkim qorlap turǵan joq. (Dáýrenge.) Dáýren, túsinemin: sátsiz tusta adamnyń álsirer shaǵy da bolady. Táńirim saqtasyn.. Bosaı kórme, qarǵashym. Onda báriniń de bitkeni.

Dáýren. Qazir men eshteńeden de qoryqpaımyn.

Keltek. Estımisiz, Sapar aǵa? Túk qalmapty ǵoı ózińde.

Sapar (ózimen-ózi sóıleskendeı). Tanyp edim, polkovnık óte kúshti edi... Biraq Dáýrendi osynsha tez syndyrar dep senbep em.

Keltek. Kórinse eken sol polkovnık taǵy bir! (Joǵarydan túse bastaǵan Marjandy kóredi.) Eı, Marjan! Súıikti polkovnıgińizdi shaqyryńyz!

Marjan. Ol nege kerek?

Keltek. Shaqyryńyz deımin!

Marjan. Aıqaılamańyz. Jańa ǵana tynys tapqan adamdy aıaý kerek emes pe? Keltek. Ol bizdi aıap pa edi?

Marjan. Aıaǵan. Sizderdi de túzelsinshi, adam bolsyn deýshi edi.

Baspaldaqqa Qaırat pen Dilda da shyǵady.

Keltek. Sizbenen sóz talastyrýǵa ýaqyt joq. (Qaıratqa.) Qaırat, bizge polkovnık Málikti shaqyr.

Qaırat. Polkovnık eldi. (Dáýren oqtaı atylyp joǵary shyǵyp ketedi. Qaırat jáı ǵana tómen túsip keledi.)

Oq darymaǵan, ot jandyrmaǵan er qaıtys boldy.

Dildá. (Keltek pen Saparǵa). Sender óltirdińder, azýlylar. Kekke toly júregi jarylyp tyndy aqyry.

Marjan. Joq, apa, júregi onyń kekke emes, mahabbatqa toly edi. Ony da biz umytpaımyz meıirimmen... (Paýza.)

Dombaı. Júr qarıa, biz de baraıyq...

Dombaı men Dilda joǵary ketedi. Sapar men Keltek bildirmeı basyp shyǵyp ketedi. Jaryq jalǵyz Marjandy kórsetip tur.

Marjan (ózine). Kútken janym kelgendeı bop sezinip, izdegenim tabyldy-aý dep senip em... Ot sóngendeı sene qaldy úmitim. (Jaryq endi jalǵyz Qaıratty kórsetedi.)

Qaırat. Áli daýsyn turǵandaımyn esitip. «Senshi, Qaırat, senen de kóp joǵaltqan men de úmitsiz emespin. Baqyt ta, shattyq ta seniń aldyńda. Bári de bolady!..» dep edi.

Qaırattyń osy sózin qýattaǵandaı onyń oratorıasynyń myqty bir saryny kógere jóneledi. Qaırat jaı basyp ketip barady.

Shymyldyq

---