InfoHub Logo

Depýtat jigittiń qabaǵy qatyńqylaý otyrǵan. Sabyrly da oıly júzindegi baısaldylyq alǵash kórgen adamǵa salqyn qandy, toń moıyn bireý me degen kúdik týǵyzyp tastaýy da ábden múmkin. Biraq kózine kózi túsken adam qalyńdaý qabaǵynyń astyndaǵy qos janarda belgisiz bir ot ushqyny tunyp turǵanyn baıqaıtyn. Ol janaryn tik qadaǵanda, beıne almas - shyndyqtyń júzine týra qaraýǵa dáti shydamaıtyn bir beısharalardaı, keıbireýler óz-ózderinen syrǵytyp áketýge ne tómen qaraýǵa májbúr bolatyn. Biraq kelinshek dir etpedi ne tómen qarap, sebepsiz búgejektemedi. Óziniń salmaqty da sabyrly, tipti aınalaǵa nemquraıdylaý qaraǵan qalpynda otyryp jaı-kúıin baıandady. Álıa Qaramergenova Almatydan Shevchenko qalasyna kelgenine jarty jyldan asyp barady, ózi dáriger eken. Kelgen jumysy - óziniń ýchastogindegi aýrý Ivan Fedorovqa úı alyp berýge qalalyq sovettiń depýtatynan kómek suraý. Depýtat Saǵynbek Aıtýarov ishteı ári tańyrqap, ári kelinshektiń janashyrlyǵyna súısinse de, syr bergen joq. Eńbekshiler depýtattarynyń qalalyq komıtetinde sóılesip, keıin habarlaıtynyn aıtyp, jumys telefonyn jazyp aldy.

***

Ekeýi keshki qala kóshesimen júrip keledi.

- Quralaıǵa, bala baqshaǵa baramyz ǵoı? - dedi, jigit kelinshektiń qoltyǵynan eppen ustap. Álıa únsiz basyn ızedi. Áli úılenbegen jap-jas jigittiń qulyndy bıedeı balaly kelinshekke yqylasy qulap yntyqqanyna áýeli mán bermeı, ásheıin ótkinshi sezim daǵy dep qaraǵan. Biraq Saǵynbek bar yqylas-iltıpatymen, adal kóńilimen birte-birte munyń jan dúnıesine enip bara jatqandaı. Dúnıedegi eń jaqyn adamynan opyq jegen kóńili júdeý adamǵa jalǵyzdyq qasiretinen qulazýdan asqan azap pen qaıǵy joq qoı. Osyndaı kúıde júrgen Álıanyń janyn jigit únsiz-aq uǵatyndaı. Ylǵı ýaqyt taýyp, kóńil bólip, amandyq-saýlyǵyn surap turady. Sońǵy kezde tipti onyń telefon soǵýyn kútip qalatyndaı ma, qalaı. «Jaqsy kórem, súıem-kúıem» demese de, bar bolmysynda bir erekshe tabıǵı jylylyq pen jaqyndyq bar sekildi. Munyń ótken jolyn táptishtep suramaıdy da.

- Aǵa, keshe nege kelmediń mamammen birge?

Kishkene Quralaıdyń alǵashqy suraǵy Saǵynbekti ári qýantyp, ári uıaltyp tastady. Qýanǵany - basynda anasynan beter tosyrqaı qaraıtyn kishkentaı Quralaıdyń munyń kelgen-kelmegenin túıip júrgeni - sábıdiń buǵan nemquraıly qaramaıtyny degen sóz. Uıalǵany - keshe jınalystan kesh shyǵyp kele almaǵany.

- Aǵa, bizben otyrasyz ǵoı, úıde ájem jibergen alma bar! - degen Quralaıdy Álıa tyıyp tastady:

- Aǵa úıine barady, mamasy kútip otyr ǵoı. Keıin keledi.

Quralaı kóńilsiz burtıyp qaldy. Jigit Álıanyń yńǵaısyzdanyp turǵanyn sezip, esik aldynda qosh aıtysty...

- Mama, Saǵynbek aǵa bizdiń týysymyz ba? - dep, qaıta-qaıta suraǵan Quralaıǵa anasy jaı «ıá» deı salǵan. Qyzyn uıyqtatyp, ózi oı ústinde otyr. Onyń kóz aldynan óz ómiriniń ótkelderi ótip jatty.

...Onda Álıanyń kókiregi kúıikke toly edi. Aqquba óńinde mızamnyń aıaq shenindegi almadaı albyrap turatyn qyzǵylt shyraı, quryq kórmegen qulyndaı dirildegen balǵyn, bula dene bári de bastan qapelimde kóshken baqytpen birge ketkendeı-tin. Jaǵy sýalǵan, shymyr denesi de salbyrańqy. Mynaý ósekshil jurtqa qanshama syr bermeıin dese de, qudaıym-aý, osyndaı taǵdyrǵa tap bolǵan jalǵyz men emespin, ekiniń biri bolmaǵanymen, opasyz jandardan qasiret shekkender az emes qoı bul ómirde dep ózin-ózi qansha jubatsa da, baıaǵy aq jarqyn minez, anaý qońyrqaı kózderdegi myna tirshilik-dúnıege degen qushtarlyq jalyny - áıteýir, álem de, adamdar da kirshiksiz páktik dep uǵatyn keshegi kezgi qadir-qasıet ustatpaı-aq qoıdy. Adamdar turǵan bir zulym, jasandy minezben, jasandy ómirmen kún keshetin tárizdi. Bul jurttyń bári de shynshyldyq, shyndyq, adal sezim, aq kóńil degenderden jurdaı bir maqulyqtar sekildi. Bir adamnyń jalań aıaqtyǵy úshin nege men basqalar týraly da osyndaı pikirdemin dep bir mezgil opynatyn. Sóıtetin de ózinen bir klass buryn oqyǵan eldegi Aıshany eske alatyn. Aıshanyń kúıeýi Qaıyrjan - agronom. Eki balasy bar. Qaıyrjan - araq ishse, bylapyt, aýzynan aq ıt kirip, kók ıt shyqqan berekesiz adam. Kári áke-sheshesi, eki sábı, Aısha - keshke Qaıyrjan saý keler me eken, iship keler me eken dep tańerteńnen úrikken qoıdaı úrpıisip júrgenderi. Tipti alyp-ushqan alǵashqy seziminiń kúni ótti ǵoı degenniń ózinde, balalarymnyń anasy, jar-joldasym ǵoı dep syılamaıtyn da tárizdi Aıshany.

- Ata-enemdi qımaımyn. Ári balalardy qalaı tirileı jetim etem, - dep jylaıdy Aısha. Al osynyń ózi ózin de, ómirin de aldaý emeı nemene?.. Álıa Qaıyrjandy da, Aıshany da, ata-analaryn da jaqsy biledi. Ekeýi de tárbıeli degen semádan shyqqan. Bir aýylda ósti. Bir mektepten birdeı tárbıe aldy. Aýyldaǵy múǵalimderdiń keıbiri áli kúnge artta qalǵan ǵoı. Balaǵa baǵynyshtysyndaı qaraıdy. Ol ósip kele jatqan bir memleket-aý, óziniń oı-pikiri, ár nárse haqynda ózindik sheshimi, kóz-qarasy bar-aý dep oılamaıdy. Muǵalim ne aıtsa, soǵan bas shulǵı beretin bir maýbas bolǵanyn ádeptilik, qazaq tabıǵatyndaǵy ınabattylyq dep uǵynady. Bular oqyǵan mektepte Ǵıbatolla, Aqlıma, Mádına degen aǵaı-apaılar áli bar. Ol kezde olar da jas bolatyn. Dál qazirgi ózindeı jandar edi. Qyz bala men er bala birge kele jatsa, ne kınoǵa barsa, erteńine qyzdar sovetiniń otyrysyn shaqyryp, túsinikteme alyp, búkil mektep qyzdarynyń (tómengi 5-6 klastaǵylar da tyńdap otyrady) aldynda, álgi qyz bir úlken memlekettik qylmys istegendeı, jer-jebirine jetip, ekinshileı klastas bala túgili, óziniń aǵasymen qatar júrmesteı qylatyn. Ózińniń esh qylmys jasamaǵanyńdy aıtsań, ne sabaqta olar aıtpaǵan, biraq óziń (retti jerinde) jaýabyńdy tolyqtyryp aıta qalsań, jaratpaı, «múǵalimniń aıtpaǵanyn aıtyp bilgishsinýin, kórermiz emtıhanda» dep sóz salmaǵyn keıinge qaldyratyn.

Mine, osyndaı mektepte oqyǵan bular oqý, jaz bolsa kolhoz jumysyna kómektesý, bolmasa keıbireýlerdeı «mahabbatymyz mektepten bastalǵan» deıtindeı qyz-bozbalalyq hıkaıalardan aýlaq ósken. Úsheýi de ınstıtýtty qalada bitirdi. Ol kezde Qaıyrjan da qoı aýzynan shóp almaıtyndaı kórinetin. Álıanyń Tólenge kezdeskeni de úshinshi kýrsta. Qalada ósken, dúnıetanym, óner-ǵylym salasynda kimmen bolsa da taıtalasa alatyn, júziktiń kózinen ótip turǵan symbatty jigit on ekide bir gúli ashylmaǵan qyz janyn birden baýrap alǵan. Ata-anasy da úlken qyzmettegi adamdar. Qurttaıynan úlde men búldege oranyp, qaraǵym-shyraǵymmen ósken Tólen birbetkeı, qaısar (Álıanyń túsiniginde, osyndaı qasıetterimen jigit jigit bolmaq, áıtpese, ıi qanǵan terideı ýmashtalyp, retti-retsiz qalbalaqtaǵan erkekte áıel tabynardaı ne qadir-qasıet bolady), ózin de, qasyndaǵy jaryn da eshkimge renjittirmeıtin, súıe de, súıdire alatyn naǵyz ıdealdyń ózi bop kóringen. Álıa ınstıtýtyn bitirip, aýylǵa ata-ana janyna baryp bir jyl qyzmet etkenge deıingi eki jylda da, óz aldaryna otaý tigip (qalanyń shet jaǵynan jaldap alǵan jalǵyz bólme - onda Tólenniń aspırantýrany jańa bitirgen, úı alýǵa áli qoly jete qoımaǵan kezi - altyn saraıdan da ystyq edi-aý!) turǵan eki jyl da bulardyń bir-birine degen taza da adal sezimderine kirshik túsirip kórmegen. Bir-birin qas-qabaq, ár qımyldan uǵysqan kóńilder qaz qalpynda qala bermes pe edi, eger araǵa Zaǵıpa túspese... Alǵashqyda Álıa túk te sezgen emes. Buryn jumystan jarqyldap, kishkene Quralaıyn kótergenshe asyq bop oralatyn Tólen birte-birte súlesoqtanyp, jabyrqańqy ma álde yzaly ma - áıteýir, bir salqyn, syzdy qabaqpen keshtetip keletindi shyǵardy. Álıanyń nazdy, erke qylyqtaryn kórmese, kóńili orta bop otyratyn Tólenniń endi tipti onyń aıaq basysy, júris-turysyna deıin jynyna tıetin tárizdi.

- Papa! - dep aıaǵyna oratylǵan Quralaıǵa:

- Bar, mamańa bar, - dep mańdaıynan ıiskegen bolyp, ysyra salatyn. «Bala ǵoı, ne biledi» degen qate uǵym eken-aý. Áke tarapynan burynǵy meıirim, burynǵy jyly alaqan joq ekenin Quralaı da sezgendeı, jaýtańdap qaraıtyny bolmasa, burynǵydaı qulap-turyp shyqylyqtap júgirmeıdi. Áldenege mazasyzdanyp, shyr etip jylap qalady. Mundaıda Tólen:

- Ne bop qaldy? Jubatsańshy! - dep tepsine, jıirkenishti kózqaraspen Álıany atady. Sábıdiń jylaǵan úni onyń janyn aýyrtqannan emes, mazasyn, ózimen-ózi bop jatqan tynyshtyǵyn buzǵandyqtan ekeni sezilip-aq turady. Quralaı da únsiz kemseńdep, anasynyń baýyryna tyǵylyp únsiz qalady. Mynaý shýly dúrmegi mol ómirde sábı janyna túsken alǵashqy syzat osy shyǵar. Erteń ol óskende «ákesiz ósken», «baqytsyz», «ákesi tastap ketken» dep kózine bolmasa da, kóz tasalap aıtatyndar tabylady ǵoı. Ómirge degen óksik, yza osyndaıdan bastalady eken-aý. Álıa osyny oılaıdy. Zaǵıpanyń da burynnan qyzy bar ekenin bilip alǵan-dy. Tólen de sábıin jetim etip, bóten bireýge áke bolǵan abyroı dep oılaı ma eken álde. «Osylaı istesem, munym erlik» dep oılap jatpaıdy, árıne. Sonda kóńil, sezim degenderiń turaqsyz, aldamshy birdeńe bolǵany ma? Al oshaq-semá aldyndaǵy, bala men jar aldyndaǵy paryz she?

Sáttik sezimderdi aqylǵa, parasatqa salmaı ma eken bul adamdar. Álde alǵashqy lapyldaǵan qushtarlyq saıabyr tartqan soń, basqa bir qyzyq izdeı me. Endeshe jer betinde sanalylyǵymen ǵana erekshelenetin adamzattyń basqa maqulyqtan aıyrmasy nede? Tólen Zaǵıpany bári-bir o basta Álıany súıgendeı súımeıdi. Zaǵıpa sonda da bárine rıza. Áıteýir, Tólen sol úıdiń eri atanyp júrse boldy (Zaǵıpanyń ózi Álıaǵa solaı dedi). Sonda ol dál ózindeı qurbysynyń taǵdyryna shimirikpeı qalaı qaraıdy? Zaǵıpanyń ata-anasy tárbıeli adamdar bolyp esepteledi. Ákesi muǵalim, tipti bir mektepti basqarady. Tólenniń kim ekenin, semásy baryn biledi. Sonda olar ne oılaıdy eken. Adam taǵdyry bireýler úshin oıynshyq tárizdi shyǵar, tegi. Eger Zaǵıpa:

- Áıelińniń kóz jasyn arqalamaımyn. Áýre bolma maǵan! - dese, Tólenniń júgire bermeıtini anyq. Joq, joq, Álıanyń mundaı ómirge kóne keteri de joq edi. Tipti Zaǵıpa sóıtken kúnniń ózinde de baıaǵy kirshiksiz senim, adal sezim, syılastyq-qımastyq qaıta orala ma? Al olar bolmaǵan jerde qandaı semá bolmaq? Áıteýir, kúıeýi bar, balasynyń ákesi bar degen ataq úshin be? Onda Aısha sekildi «basqa salsa baspaqshy» bolyp, bárine de kónip júre berse me. Joq, jyrtylǵan kóńil báribir jamalmaıdy.

Biraq osyndaılar qaıdan shyǵady? Ata-ananyń bári de balasynyń baqytty bolýyn tileıdi. Basqanyń baqytyn talqandaıtyn, «shaınaǵanyńnan jutqanyń jaqyn» degen prınsıptegi kórseqyzarlar aspannan túspeıdi ǵoı. Ondaılar óz aramyzdan - ózimiz ósip-óngen ortadan qanatattanady. Sonda bunyń sebebi nede?

Árbir ata-ana balasynyń jaqsy bolǵanyn qalamaıdy deımisiz. Adamnyń adamdyq qasıeti onyń qyzmet baby, atqaratyn jumysy, alatyn jalaqysymen ólshenbese kerek. Semály bolý, adal jar, abzal áke, nemese ana bolý - eń birinshi, maǵynaly, tabıǵat zańy. Endeshe, ár ata-ana osy jaıdy, ıaǵnı uly men qyzynyń bolashaq jańa semányń músheleri ekenin de esten shyǵarmasa ǵoı. Eger balanyń semádan, ata-ana tárbıesinen qanyna sińgen adaldyq, parasattylyǵy bolsa, Tólen men Zaǵıpalar sonshalyqty turaqsyz, ar aldynda da, adam aldynda da jaýapsyz, jaltaq bolar ma edi... Álpeshtep ósirip, ul-qyzynyń bolashaǵynan úmit kútken ata-ana tárbıesiniń jemisi osylardaı bolsa, ol ata-ana el betine týra qarap, «Meniń balam adal, abzal jan» deı alar ma... Demek, balam jaqsy bolsa degen jalań tilekten taǵylymdy tárbıe shyqpaıdy eken; biz balamyzdy tárbıeleý prosesinde Tólen men Zaǵıpalardyń ósýine jol beretin kemshilikterdi ózimiz jiberedi ekenbiz.

Balanyń tárbıe alar ekinshi úıi - mektep, ekinshi ata-anasy - muǵalimder. Biraq keıde sabaq úlgerim, klastan-klasqa qalmaý sıaqty birjaqty talaptar tárbıe negizi sanalady da, balanyń jeke qasıeti, minez-qulqy, parasattylyq, turaqtylyǵy ekinshi satyda qaralady. Osy baladan qandaı Adam ósip keledi. Múmkin ozat jumysshy, úlken ǵalym, óner ıesi bolar ol bolashaqta. Al sonymen qatar (tipti eń aldymen desek te artyq emes) onyń adal jar, tárbıeli ata-ana bolýy tıis ekendigin muǵalimder de esten shyǵarmaý qajettiligi eskerile bermeıdi-aý...

...Álıa Quralaıyn jetelep ketip bara jatatyn. Oıly da salmaqty júzinen erte kelgen baısaldylyq seziletin. Kishkene Quralaı aýzy tynym tappaı anany-mynany suraı beredi. Ómirdiń kóp suraǵy Álıanyń ózin de tolǵantyp barady.

Men jýrnaldyń tapsyrmasymen Shevchenko qalasynda júrgen edim. Munaı ýchastoktaryn aralap, túndelete oralǵan men erteńgisin keshirek turyp jatqanymda, qonaq úı bólmesiniń esigi ádeppen, baıaý tyqyldady.

- Almatydan kelgen tilshi siz bolasyz ba?

Aldymda kózi kegildir aspandaı móldiregen qyz tur.

- Siz bir ǵajap adam týraly jazsańyz eken? Ol - dáriger. Tamasha adam. Biz Ýkraınadan kóship kelgenbiz.Ákem qurylysshy. Ózim Jetibaı munaı basqarmasynda operatormyn. Bizdiń semámyzǵa eshkimnen kórmegen jaqsylyq jasady, úı alýǵa kómektesti, papam oqys aýyrǵanda emdedi. Men sizge bárin aıtyp jetkize almaımyn...

Tórtinshi mıkroaýdandyq polıklınıkaǵa telefon soǵyp em, Álıa Karamergenova degen dáriger bar, biraq qazir qabyldaýynda aýrýlar kóp, jolyǵa almaıdy dep jaýap berdi.

Ekeýmiz jumys aıaǵynda polıklınıkadan birge shyqtyq. Aqquba óńdi, qońyr kezderi oıly, suńǵaq boıly jas kelinshek názik jandy adam eken.

- Biz osynda turamyz, úıge kire ketińiz. Qonaq úıden jalyqqan shyǵarsyz, úıdiń shaıyn saǵynǵan joqsyz ba? - dep Álıa qoıarda-qoımaı jabysty.

Esik shyldyraǵanda arǵy jaǵynan asyǵa basqan dybystar estildi de, artynsha uzyn boıly, qalyń qabaqty, bıdaı óńdi jigit pen bes jastar shamasyndaǵy aqsary qyz bala qol ustasqan kúıde qatar tura qaldy. Bóten adamdy kórip, ekeýi de áýeli tosyrqaǵandaı bolyp edi.

- Meniń kúıeýim Saǵynbek, - dedi Álıa maǵan. Ózi kúlimdep turdy.

---