InfoHub Logo

Onyń jazýshylyq ǵumyryna eshkim kúmán keltirgen emes. Qaǵazǵa túsip jaryq kórgen dúnıeleri únemi maqtalyp jatatyn. Talaı márte syılyqqa da usynylǵan, barlyǵynan bas tartyp keledi. Ózine-ózi senbeıtin. «Bul jazǵandarymnyń bári de túkke turmaıdy, men uly shyǵarmany áli dúnıege ákelgen joqpyn» dep esepteıtin. Osy oımen talaı márte oqtalyp, óz ǵumyryndaǵy uly shyǵarma jazý úshin ústel basyna otyrǵanymen, jazǵandary basqa arnaǵa burylyp kete beretin. Jazǵanyna kóńili tolmaıtyn. Sosyn ústel ústi judyryqtaı bolyp ýmajdalǵan qaǵazdarǵa tolyp ketetin.

Keıde oılaıtyn, «jaza almaı ketetin shyǵarmyn» dep.

Keıde oılaıtyn, «qaıtkende de jazyp ketemin» dep. Óziniń topshylaýyndaǵy uly shyǵarmanyń qandaı bolatynyn da bilmeıtin. Biraq sol dúnıeniń sanasynda sulbasy joq bolsa da, jazylýy tıis.

Búgin túnde taǵy da ústel basyna otyrdy. Eki-úsh sóılem jazylǵan alǵashqy paraq ádettegideı ýmajdalǵan qalpy qoqys jáshigine tastaldy. Ekinshi paraqty aldy. «Úsh dos» dep taqyrybyn qoıdy. Ekinshi paraqqa alǵashqy sóılem bederlendi. Qalam toqtamady. Jazýǵa tolǵan paraqtar biriniń ústine biri tastala berdi.

Ol «Úsh dos» degen romannyn bastaǵan edi. Romannyń taqyrybyn qarabaıyrlaý alǵanymen, eshteńe etpeıdi dep sheshti. Romanda úsh dostyń eshqashan attary atalmaýy kerek, óziniń túıini osy. Sondyqtanda úsh keıpkerge Birinshi Dos, Ekinshi Dos jáne Úshinshi Dos degen esimder qoıdy. Ásilinde úsheýi de ómirde joq, oıdan shyǵarylǵan keıipkerler bolatyn. Bálkim romandaǵy olardyń is-áreketteri kúndelikti ómirmen sáıkes kelip jatýy da ǵajap emes, biraq ol buǵan bas qatyrǵan joq. Sol túni tańǵa deıin toqtamastan uzaq jazdy. Kóz shyrymyn almaǵan ol belin jazyp ornynan turyp, temeki shekti. Tútindi býdaqtata turyp túnimen jazǵandaryn kózben sholyp shyqty. Óz kózine ózi senbedi, týra otyz bet jazyp tastapty. Shyǵarmashylyq ǵumyrynda bolmaǵan dúnıe. Qaǵazdardy tez-tez jınastyrdy da, tańǵy asyn ishpesten jumysqa shyǵyp ketti. Bir izden aınymaıtyn bir kúndik jumysyn ótkergennen keıin, úıge qaraı asyqty. Kele salysymen asyǵys tamaqtandy da jazýyn bastady. Taǵdy da toqtamastan jazdy. Myna qalpymen aınalasy jıyrma shaqty kúnniń ishinde romandy aıaqtap tastaıtyn sekildi. Soǵan qatty qýandy.

Ol kúndelikti qarqynynan toqtaǵan joq. Bir apta ýaqyt ótti. Jazylǵan paraqtar ájeptáýir qalyńdap qaldy. Osy ýaqyt aralyǵynda úsh dostyń arasyndaǵy nebir jaǵdaılar sýretteldi, san qıly shytyrmandarǵa toly sıtýasıalar beınelendi, áıteýir osy bastalǵan dúnıege kóńili tolyp júrdi. Bir qyzyǵy ol romandaǵy árbir oqıǵany keıipkerlerimen aqyldasa otyryp sheshetin. Ár qaısysymen jeke-dara sóılesetin nemese túnde ústel basynda tórteýi alqa qotan otyryp aqyldasatyn. Keıipkerler tek qana eles beınesinde keletin. Máselen, romandy bastaǵannan keıin úshinshi kúni bir qyzyq oqıǵa oryn aldy. Oqıǵa jelisi boıynsha Birinshi Dos buzaqy toptyń bir adamdy óltirgeniniń ústinen shyǵyp qalady. Muny bilgen buzaqy toptyń serkesi, eger bizdi aıtyp qoısań seni ólim kútip tur dep eskertedi. Birinshi Dosty bul oqıǵa sarsańǵa salady. Aıtpaıyn dese ary jibermeıdi, aıtaıyn dese ózin ólim kútip tur. Sol túni tórteýi otyryp uzaq áńgimelesip qaldy. Ekinshi Dos pen Úshinshi Dos oǵan aıtpaý kerektigin jetkizip, uzaq úgittedi. Ólimge eshqashan qımaıtyndyqtaryn jetkizdi. Mundaı baılamǵa ol da toqtap, Birinshi Dosqa eshteńeni aıtqyzbaı qoıdy. Jabýly qazan — jabýly kúıinde qalǵan. Biraq ol mundaı keńesterdiń arty jaqsylyqqa aparmaıtyndyǵyn uǵyndy. Romannyń ón boıy solǵyn tartyp ketedi dep qoryqty. Sondyqtan ár qaısysymen tek qana ońasha áńgime-dúken quratyn boldy. Úsh Dos ta bir-birine degen iltıpatynan ajyraǵan emes. Olar qashanda bala kúnnen beri dos ekenderin; aralarynan qyl ótpeıtindigin; qandaı qıyndyqta da bir— birine dem berip, demep júrgenderin aıtýdan jalyqpaıtyn. Bul aıtylǵandar romandy jazý barysynda aıqyn kórinip otyrdy.

Ol toqtamastan jaza berdi. On kún ótti. On bes kún syrǵydy. Romannyń aıaqtalar tusy, ıaǵnı sharyqtaý shegine jaqyndap qalǵanyn sezindi. Biraq qalaı aıaqtaımyn, romannyń sońǵy núktesin qalaı qoıamyn dep oılandy. Úsh Dosty myna ómirdiń barlyq qıyndyqtaryn jeńgen, eshqaısysyna moıymaıtyn jandar retinde kórsetkisi keldi. Úsheýin de baqytty jandar esebinde romannyń sońǵy núktesin qoıýǵa bel baılaǵan. Artynan bul oılarynan tez aınyp qaldy. Sonda bul romannyń ózgelerden aıyrmashylyǵy qandaı bolmaq degen suraq týyndady. Uzaq tolǵandy. «Joq, bul romanda bireýi ólýi tıis. Jáne qalǵan ekeýniniń qolynan ólýi tıis. Sol arqyly adamdardyń jumbaqqa toly psıhologıalyq qyrlaryn ashyp kórsetýim tıis» degen túıinge toqtady. Sońǵy baılamǵa myqtap bekindi. Bul paıymyn Úsh dosqa aıtpaı jasyryp qaldy. Biraq sońǵy toqtam, sanasyndaǵy keıpikerlerge jetip úlgergen edi. Olar qorqyp ketti. Qorqynyshtaryn bir-birine bildirmeýge tyrysty. Sodan bastap ár túndegi áńgimelerdiń de sıpaty ózgerdi. Olar jazýshyǵa ózderi keletindi shyǵardy. Jeke— dara. «Búgin meniń kezegim, qoı, baryp jazýshymen bizdiń baqytty ómirimizben aıaqtalatyn romannyń barysy jaıynda aqyldasyp qaıtaıyn» dep, kesh batysymen onyń jumys bólmesine kelip alatyn. Úsheýi osy sózdi aına-qatesiz qaıtalaıtyn. Muny ol ańǵarǵan emes. Sondaı-aq, keıpikerlermen sarań sóılesetin boldy. Sebebi romannyń qalaı aıaqtalatynyn keıipkerleri bilmeýi qajet. Kerisinshe, keıipkerleri bárin bilip otyrdy.

Búgin túnde Birinshi Dos keldi. Qolynda oraýly zaty bar. Jazýshymen óte jyly amandasty. Ózi kúlimsirep tur.

— Amansyń ba?! Kel, ornyńa otyra ǵoı. Qolyńa ne ustap alǵansyń?

— Á, otyramyn ǵoı. Qolymdaǵy deısiń be, shokolad qoı. Óziń romanda jazyp kele jatqandaı ishpeıtindigimdi bilesiz, jáı, jańa dúkenge soǵyp ala salǵan edim. Mynaý sizge...

Birinshi Dos oraýly qaǵazdyń ishinen bir qorap shokoladty alyp shyqty da, ústel ústine qoıdy. Ol tańdanyp tur. Úsh keıipkerdiń de mundaı áreketterin baıqamaǵan bolatyn. «Mynaý ózi qyzyq boldy ǵoı» dep oılady ishinen. Biraq:

— Muny qalaı alyp júrsiń, sen eles keıipker emessiń be? Tipten menen basqa adamdarǵa kórinbeısiń de.

Sál kúmiljigen Birinshi Dos:

— Retin tabamyz ǵoı, – dep sendire til qatty. Ol úndemedi. Ekeýi bir— birine qarsy qarap otyr. Birinshi Dos suraq qoıdy oǵan:

— Romandy qalaı aıaqtaımyn dep otyrsyz?

— Bilmedim.

— Qyzyq eken, bálkim osy jaıynda jaqsylap aqyldasarmyz.

— Men odan qashpaımyn.

— Meniń búkil ómirim kóz aldyńyzda ǵoı, alaqanyńyzdaǵydaı kórinip tur. Eshkimge jamandyq jasaǵan emespin.

— Túsinbedim, muny maǵan nesine aıtyp otyrsyń.

— Jáı, áńgime bolsyn degenim ǵoı. Qobaljyp otyrǵandyǵymnan bolar, búgin dostarymmen sál renjisip qalyp...

Birinshi Dos ári qaraı aıtaryn jutyp qoıdy.

— Men estimegen ekenmin.

Bul jazýshynyń jaýaby edi.

— Jaraıdy, men qaıtaıyn. Dostarym kútip otyrǵan shyǵar.

Birinshi Dos esikti jaýyp ketip qaldy. Ol bir orynnan qozǵalmaı, qalshıyp uzaq turdy. Birinshi Dostyń osy kelisin, onyń aıtqandaryn nege joryryn bilmedi. Ornyna jaıǵasyp, jazýyn jalǵastyra berdi.

Kelesi túnde Ekinshi Dos keldi. Buǵan jazýshynyń eti úırengen. Úsheýiniń alma kezek kelýine. Ekinshi Dos qyzýlaý eken. Qolynda «Qazaqstan konági» bar.

— Amansyz ba? Keshiresiz, búgin azdap iship, qyzyp qalǵanym bar. Biraq, ótkende ózińiz úshinshi taraýda jazǵanyńyzdaı, mas bolyp tóbeles shyǵarǵanym joq.

Ol konákti qaıdan aldyń dep suraǵysy keldi de, keshegi Birinshi Dostyń aıtqandary esine túsip, úndemeı qaldy.

— Jazýdy ál bastamaǵansyz ba, qaıda qashady deısiz, odan da kelińiz, azdap konák ishelik. Taýysa almasaq qalǵanyn erteń ózińiz ishersiz.

Bul usynysqa ol ne dep jaýap qataryn bilmedi. Ornynan tura berip edi, Ekinshi Dos:

— Áýre bolmaı-aq qoıyńyz, stakan ózimde bar, – dep, ilezde qaltasynan eki kishkentaı stakan alyp shyqty da, ortasynan keltirip ekeýine konák quıdy. Onyń endi kelispeske sharasy joq.

— Sizdiń uly shyǵarmańyzdyń aıaqtalýyna jaqyn qalǵan qýanyshty sátter úshin alyp qoıalyq.

— ...

Ekeýi konákty kómeılerine aýdara saldy.

— Aıtpaqshy, romandy qalaı aıaqtaıyn dep jatyrsyz.

— Bilmedim.

— Aqyldasatyn shyǵarsyz.

— ...

— Qyzyq eken, jaraıdy, endi taǵy bir alyp jiberelik, sosyn men qaıtaıyn. Mas qalpymda barsam, dostarym keıip júrer.

Ótkendegi úshinshi taraýdaǵy tóbelesten keıin maǵan aıtqandary sıaqty.

Apyl-ǵupyl stakanǵa ekinshi márte konák quıdy da, ekeýi jutyp jiberdi.

— Men kettim, kóriskenshe.

— Saý bol!

Ekinshi Dos shyǵyp ketti.

Ol osy eki túndegi keıpikerlerimen arada órbigen oqıǵany sana sarabynan ótkize almaı qınaldy. «Ne bolyp ketti ózi» dep aýyq-aýyq qaıtalady óz-ózine. Búgin jumysy da ónbeıtin sekildi, moıny jar berer emes. Sonda da jaza berdi.

Úshinshi kúni jumysynan úıge keshteý keldi. Esiktiń aldynda eń sońǵy keıipkeri Úshinshi Dos kútip tur eken. Óńi tútigip ketken. Jaǵasy, jeńi jyrtylǵan. Murny qanaǵan aý shamasy, betinen qannyń daqtary anyq kórinedi. Amandasqannan keıin ol úıge bastap kirdi. Jumys bólmesine ótti. Úshinshi dos óte ashýly. Biraq ashylyp eshteńe aıta qoımady.

— Romandy qashan aıaqtaıtyn boldyńyz?

— Bilmedim, eger senseńiz búgin úshinshi kún. Jazý ónbeı qoıdy. Myna syqpytyń ne, ne bolǵan?

— Jáı, ánsheıin...

— Meniń jazǵandarymda sen eshkimge soqtyqpaıtyn jan ediń ǵoı. Bireýmen tóbelesip qalǵannan saýmysyń?

— Mańyzdy eshteńe emes, jańa sizge kele jatyp jolda bireýlermen baılanysyp qalǵanmyn. Sál julqysyp qaldyq. Eshteńe etpeıdi, – dedi de, áli ketip úlgermegen shalbarynyń balaǵyndaǵy shańdy qaǵyp-qaǵyp jiberdi. Bir nárseni jasyryp turǵan sekildi.

— Shynyńdy aıtshy, sender úsheýiń tóbelesip qalǵan joqsyńdar ma?

— Joq, á, – dep yrshyp túsken Úshinshi Dos jalma-jan áńgime aýanyn basqa arnaǵa buryp,— Eshteńe joq, biz aramyzdan qyl ótpeıtin dospyz ǵoı, – dedi.

Ol senińkiremedi. Biraq ári qaraı qazbalamady.

— Ne buıymtaıyń bar?

— Eshteńe, tek kúndegi kezek boıynsha sizge kelgenim ǵoı. Eger bir nárseler qajet dep tapsańyz, ózińiz surańyz. Biraq meniń áńgimege onsha kóńilim soǵyp turǵan joq.

— Onda qaıta ber, jaqsylap demal. Dostaryńa sálem aıta bar.

— Jaraıdy, saý bolyńyz!

— ...

Úshinshi Dos aıaǵyn tez-tez basyp shyǵyp ketti. Ol artynan janary talǵansha uzaq qarady. Búgin Úshinshi Dospen arada júrgen qysqa ǵana áńgime, eki kún boıy ózin sansyratqan oılardyń keri áserin odan saıyn asqyndyra túskendeı. Ózin qınaǵandaı bolyp jazý ústeline otyrdy. Qalamy júrmese de jaza berdi. Kenet romannyń sharyqtaý shegi kúrt basqa arnaǵa burylyp, qoly-qolyna juqpaı zýyldatyp jaza berdi. Toqtamastan jazdy. Tańnyń qalaı atqanyn sezbeı qaldy. Jumysyna da barmady. Búgin keshke deıin bitirý kerek dep oılady. Terezeni búrkep, bólmeni qarańǵylap aldy da, taǵy da jazýyn bastady. Ótkendegi sheshim boıynsha Úsh dostyń bireýi ólýi tıis. Qatty qınaldy. Sanasyndaǵy eles keıipkerlerdiń qaısysyn ólimge baılap bererin bilmeı qınaldy. Alǵash ret jazýshy úshin óz keıpikerin ólimge baılap berýdiń qandaı qasiret ekenin túsindi. Bir esin jısa áli jazyp otyr eken, biraq aǵyl-tegil jylap otyr. Kózi kórmeıtindeı, eshteńe estimeıtindeı. Sanasy myzǵyp ketkendeı. Sonda da jaza berdi. Sońǵy núkte qoıyldy. Úsh dostyń bireýi qaza tapty. Ony anyq sezip tur. Biraq qaısysy bolýy múmkin. Sońǵy núkte qoıylǵan paraqty oqyp shyǵýǵa batyly jetpedi. Tek sońǵy sóılemdi oqydy. «Eki dos qabirdiń basynda jylap turdy» dep aıaqtalǵan eken. Qaısysy boldy eken, ony bile almady, anyǵynda oqýǵa dáti shydamady. Jumys bólmesinen júgirip shyǵyp, balkonǵa bardy. Qaltasyn qarmanyp, temekiniń qorabyn alyp edi, ishinde úsh-aq tal qalypty. Bireýin alyp tutatty. Aınalasyna qarap edi, kún qyp-qyzyl shoqtaı bolyp uıasyna batyp barady eken. Kókjıektegi qyzyl noqatqa qarap, qos qolymen betin sıpady.

«Áýmın!»

---