InfoHub Logo

Biz túptiń-túbinde sheshimi máńgilik jumbaq tylsym kúshtiń qurbany bolatyndyǵymyz aıdan anyq. Meniń oılaýymsha sol tylsym dúnıeni qutqarýshy, mynaý pánı-jalǵannyń yryń-jyryń tirshiliginen arashalýshy retinde uǵynǵanymyz oryndy. Sebebi, jumyr basty pendeniń oılaý keńistigi sheksiz bolǵanymen, múmkindigi shekteýli, tipten sharasyzdyqtan sonyń dárgeıine bas urýǵa týra keledi. Biraq, tekke tyrashtaný adamdardyń o bastaǵy súıikti isi bolǵandyqtan, mańdaıyńa jazylǵan jazmyshtyń ar jaǵynda buǵyp jatqan óz erkindigine asqan yqylaspen qaraıtyndardyń ózi sheshkeni durys, mundaı jáıttardy.

* * *

Oıanyp kettim. Kózimdi ashyp, jan-jaǵyma qaradym. Múlde basqa álem. Tumandanǵan appaq álem. Beıne bir, aspanmen astasqan alyp taýdyń ushar basynda bulttarmen aralasyp júrgendeımin. Biraq, men úshin eń túsiniksizdigi, munyń qandaı jer ekendigin bilmeýimde. Ózińiz oılanyp kórińiz, túnde ǵana sharshap-shaldyǵyp kelip tósegine qulaǵan adamnyń, erteńgisin osyndaı jaǵdaıǵa tap bolýyn. Qısynsyz emes pe... Bálkim osy kórip otyrǵandarymnyń barlyǵy túsim bolar degen nıetpen, kózimdi jumyp, qaıtadan ashtym. Aıaǵymdy, qolymdy qozǵalttym. Óńim eken. Janarymnyń ushy, bári-bári appaq álem. Boıymdy qýalaı alǵash júgirip ótken qorqynysh sezimi birte-birte ulǵaıyp, údeı tústi. Aqyryndap qozǵalyp, tósegimnen turdym. Jerge aıaǵyńdy basýǵa qorqasyń, túpsiz tuńǵıyqqa qulap ketetindeısiń. Jer demekshi, tabanymnyń jerge tıgenin de sezbedim, aýada qalyqtap turǵan shardaımyn. Sonda bul qaı jer bolýy múmkin? Aspan ba eken? Degenmen taǵy da qaıtalap aıtamyn, men keshe túnde óz úıimde jatqan adam bolatynmyn. Mynaý... osy sátte denem dir ete tústi. Adam degen qyzyq qoı, jalǵyz bolsa da, qarǵys atsa da, jaǵasynda tolqyny týlap jatqan sýy, ný ormany bar aralǵa tap bolǵan Robınzon Krýzo qandaı baqytty degen oı keldi. Jer Ananyń qushaǵynda otyryp kórgen jalǵyzdyǵyń eshteńe emes eken, óıtkeni ol — úıde jalǵyz qalǵan balanyń qorqynyshy. Áıteýir bir jyqsylyqtyń bolatyndyǵyn júregińmen sezesiń. Meniń jaı-kúıim múldem kereǵar. Maǵan aǵash kereýet dúnıedegi eń ystyq nárse bolyp kórindi. Aınalshyqtap sonyń qasynan kete almaımyn. Men biletin álemnen qalǵan jalǵyz belgi, jalǵyz serigim — aǵash kereýet, ıaǵnı tósegim ǵana. Eger odan kóz jazyp qalsam, qaraıǵan noqat qalpynda ǵaıypqa sińip ketetindeımin. Bir kezde qarsy aldymnan appaq álem qaq jarylyp, ekige bólindi. Adamdardyń qarasy kórindi. Sol sáttegi qýanyshymdy sezseńizder ǵoı, elsiz aralda jalǵyz qalyp úmiti sóne bastaǵan paqyrdyń alystan keme kórgendegi kóńil — kúıindeı. Adamdar maǵan jaqyndady. Men de olarǵa qaraı aıańdadym. Betpe-bet turmyz. Olardyń qarasy qansha ekendigin bile almadym. Biraq, qýanyshym sap basylyp, ne olardan qasha jónelerimdi nemese sol qalpymda tura beretindigimdi bilmeı qatty sastym. Sebebi, men qýana qarsy alǵan jandardy ne adamǵa, ne qubyjyqqa uqsatý qıyn. Barlyǵynyń boılary eki jarym metrdeı, bıik-bıik. Birdeı kók tústi kıimder kıgen. Shashtary uzyn. Kózderi qyp-qyzyl, ári dóńgelek. Muryndary óte úlken jáne ersileý. Qulaqtary joq. Degenmen aıtqan sózderimniń barlyǵyn estıdi, ári men de olardyń sózderin túsinip turmyn. İshindegi jol bastap kelgeni bolýy kerek, jaǵasy aıryqsha qyzyl matadan tigilgen kıim kıgen bireýi menimen jyly amandasty da:

— Uıqyńyzdan tursańyz bizdiń sońymyzdan erińiz, – dedi. Buıyra sóıledi. Qapelimde aýyzyma sóz túspedi. Osynymdy ańǵarǵan bolýy kerek ol taǵy da:

— Júrińiz, eshteńeden qoryqpańyz. Óz úıińizdegideı sezinińiz. Sizdi asa mártebeli patshamyz kútip otyr, – dedi. Osy joly báribir basqa amalyńyz joq degendi meńzegendeı. Olar qaq jarylyp, maǵan jol berdi. Men olarǵa ilestim. Aýyq-aýyq artyma burylyp qaraımyn. Uzaǵan saıyn aǵash tósegim alystan qaraýytyp kórinedi. Birte — birte kishireıe berdi, kishireıe berdi. Men appaq álemge sińip bara jattym.

* * *

Men basqa bir álemge tap bolǵanymdy aıqyn sezindim. Eń birinshi artymda qalyp bara jatqan Jer jaıynda oıladym. Qımastyq sezim oıandy. Jerde qalyp qoıǵan josparlarymnyń kúl talqany shyǵatyndyǵyn oılap qapalandym. Negizinde búgin Jer betinde saılaý ótýi tıis edi. Men birden-bir úmitker bolatynmyn. Oǵan qyzý daıyndyq júrgizgenbiz. Talaı qıynshylyqtardy jeńe otyryp, endi erteń saılaý ótedi jáne bizdiń barlyq qıyndyǵymyzdyń jemisin kóremiz degen baılamǵa toqtaǵanbyz. Meniń aıaq astynan ushty-kúıli joq bolyp ketkendigime bári tań qalyp, jaǵasyn ustap jatqan shyǵar. Maǵan bul arnaıy oryndardyń tapsyrmasy sıaqty kórindi. Sebebi bizdiń qarsylastar óz maqsat-murattaryna jetý úshin kez kelgen zulymdyqtan taıynbaıtyndyǵyna kózimiz jetken. Biraq, menen túbegeıli qutylǵysy kelse kózimdi qurtyp jibermeı me, bulaısha tutqynǵa alǵannan góri. Bárin qoıshy, men Jerdi saǵyna bastadym. Dos túgili ómirlik dushpandarym dál qazir aldymnan jolyqsa qushaqtasyp kórisýge daıarmyn. Janaryma ystyq jas úıirildi. Tipten dostarymnyń aldynda senimnen aıyrylǵandaı kúı keshtim. Olar maǵan ómir boıy senim artyp keldi ǵoı. Sol senim úshin meni tóbelirine kóterip úlken dodaǵa saldy, endi-endi barlyǵy qalpyna keledi dep otyrǵanda men joq bolyp shyqtym. Olar basqasha da oılaýy múmkin. Bálkim meni satqyn deıtin de shyǵar. Áıteýir qandaı da bir oıdyń ushyǵyna jete almaı qoıdym. Men taǵy da Jer jaıynda, saılaý jaıynda oıladym. «Jerge tabanym bir tıetini anyq» degen sózdi ishteı kúbirlep aıta berdim.

* * *

Biz bir úlken qalaǵa tap boldyq. Meni ertip kele jatqandar sol qalanyń kóshelerinde ózderin erkin ustaıdy. Bári bizge jarylyp jol beredi. Kóshedegi adamdar da meni ákele jatqan adamdarǵa uqsaıdy. Tek kıgen kıimderi ár túrli. Jan jaǵyma tolyq qaraýǵa shamam joq, qorqyp kelemin. Biraz ýaqyttan keıin alyp saraıdyń aldyna kelip toqtadyq. Aınalasy bıik dýaldarmen qorshalǵan. Áldebir buıryqtardan keıin ón boıy syqyrlap úlken qaqpa ashyldy. İshke engennen keıin baıqaǵanym, saraıdyń aýlasy óte keń eken. Onda da júrgen adamdardyń qarasy barshylyq. Kóbisi kúzetshilerge uqsaıdy. Júris-turystary sony ańǵartady. Erekshe saltanatqa qurylǵan saraıdyń qandaı syry barlyǵyn eshkim aıtpasa da uqqandaımyn. Qatelespesem, joǵaryda aıtqan patshanyń saraıy bolýy kerek. Taǵy bir syrttaǵy qaqpa sekildi úlken esik ashyldy. Saraıdyń ishine kirdik. Saraıdyń ishki saltanatyna kóz toımaıdy. Jasaýǵa tunyp tur. Dálizben júre otyryp taǵy bir esiktiń aldyna keldik. Eki kúzetshi tur. Bizge asa qurmetpen esikti ashty. Bul patsha otyratyn bólme eken. Bólmege engen kezde patsha taǵynan turyp, bizge qaraı aıańdady. Ol da meni alyp kele jatqan adamdarǵa uqsaıdy. Tek kıgen kıimi patshaǵa tán saltanatpen tigilgen. Menimen qolyn berip, sodan keıin qushaǵyna qysyp amandasty. Onyń istegenderin men de eki etpeı qaıtaladym. Ol ózgelerge ymdap edi, bári shyǵyp ketti. Ekeýmiz ońasha qaldyq. Sosyn ol:

— Qosh keldińiz! – dedi.

— Men qaıdamyn?

— Úshinshi álem dep te aıtsańyz bolady. Biraq, esh nárseden qoryqpańyz. Óz úıińizde júrgendeı sezinińiz.

— Men munda qalaı tap boldym.

— Ol uzaq áńgime. Ázirge tynyǵa tur. Bárin keıin aıtyp beremin.

Men taǵy bir nárse suramaq nıetpen oqtala berip edim, ol qolyn kóterip tıyp tastady da, kómekshi ýázirin shaqyrdy.

— Myna qurmetti qonaǵymyzǵa erekshe syı-sıapat kórsetilsin. Osyny jeke ózińe tapsyrymyn. Bárin aralap kórýge ruqsat etemin. Qalany, saraıdy, anaý alma baǵyn aralasyn, meniń aıtarym osy, – dedi.

— Qup taqsyr, — degen jaýap qatyldy ýázir tarapynan.

Bir orynda melshıip turǵan meni ýázir qolymnan súıregendeı alyp ketti. Patsha qalyp qoıdy.

* * *

Men taǵy da Jer jaıynda oıladym. «Ne bolyp jatyr eken» degen suraq sanamnan keter emes. Shyndyǵynda Jer qaı jaqta bolýy múmkin? Myna jaqtyń kúni qaı jaqtan atyp, qaı jaqtan batatyndyǵyn bimeımin ǵoı. «Úshinshi álem deýine qaraǵanda, bálkim Jer tabanymnyń astynda, tym alysta jatqan shyǵar» dep topshyladym. Biraq qashyp ketý aqylǵa syımaıdy. Sol kúni uıqyǵa keter kezde eń bolmasa Jer jaıynda tús kórsem eken dep tiledim. Kózim uıqyǵa ilinip bara jatty. Túsim shym-shytyryq bolyp ketti.

* * *

Erteńine qalany aralap kórdim. Kóńilim bólinbedi, alańdaýly edi. Kóshedegi halyq maǵan ózgeshe kózqaraspen qaraıtyn sıaqty. Meni patshanyń kómekshi ýáziri ertip júrdi. Sońyma eki kúzetshi bekitilip berilgen. Odan keıin saraıǵa qaıtyp kelip, ishin araladyq. Bólmeleri óte kóp eken. Árqaısysy birinen-biri ótedi. İshindegi nebir jasaýlar jerdegi dúnıelerge múldem uqsamaıdy. Kómekshi ýázirden, patshanyń qashan qabyldaıtyndyǵyn, meni ne úshin osy álemge ákelgendigin suradym.

— Erteń qabyldaıtyn shyǵar, – dedi ýázir.

Bólmelerdi aralap bitken kezde, kún de uıasyna qondy. Men sol saraıdyń bir buryshynan ózime arnaıy berilgen bólmeme keldim. Kúnuzaq boıǵy saıahattan sharshaǵan ekenmin, eshteńege shamam kelmeı tósekke sheshinbesten qulaı tústim. Esik qaǵylǵan tars-tars daýystan oıandym. Kómekshi ýázir eken. Tań atypty.

— Sizge patshamyzdyń arnaıy sálemin jetkizeıin dep edim. Búgin asa tyǵyz jınalys bolatyndyqtan sizdi qabyldaı almaıtyndyǵyn, biraq sol úshin úlken keshirim ótinetindigin aıtty. Sizdiń qandaı tilegińiz bolsa da oryndaýǵa ámir etti.

— Meniń Jerge qaıtqym keledi.

— Mundaı ótinishińizge meniń quziretim jetpeıdi. Basqa tilekterińiz qandaı?

Ne derimdi bilmedim.

— Bálkim alma baǵyn aralap kórersiz búgin.

Amalsyz «jaraıdy» degen kelisim tanyttym.

Biz saraıdyń artqy esiginen syrtqa shyǵyp, bir adam ǵana sıarlyq jińishke tas jolmen ekinshi bir aýlaǵa óttik.

Men kómekshi ýázirden alma baǵyn jalǵyz aralaýǵa kelisim berýin ótindim. Qarsylyq tanytpaı, qasyna kúzetshilerdi toqtatyp qala berdi. Alma baǵynyń keremettigine tań qaldym. Ańqyǵan jupar ıis tanaýyńdy jaryp jiberetindeı. Tolǵan jemis-jıdek aǵashtary. Nebir ásem qyzyl, sary, aq gúlder sylań qaǵyp tur. Qustardyń nebir túri ushyp júr. Ásirese saıraǵan bulbuldardyń daýysy, janyńa shýaq syılaıtyndaı. Aralap kelemin. Baqtyń ishinde móldir bulaq syldyr qaǵyp aǵady. Bulaqtan ári ótseń, ashyq alańqaıǵa kez bolasyń. Sol alańqaıda kóbelek qýyp júrgen aı dese aýyzy, kún dese kózi bar bir sulý qyzdy kórdim. Myna álemdegilerdiń eshqaısyna uqsamaıdy, kádimgi adam. Tań — tamashamyn. «Myna arý bul jerde qaıdan júr? Álde ony men sekildi urlap ákeldi me eken» degen oıǵa kettim. Tildeskim keldi. Qasyna júgirip baryp edim, meni kórisimen sál jymıyp kúldi de, lezde qos qolymen betin basyp qasha jóneldi. Menen uıalyp qashqan sıaqty. Aıran-asyrmyn. Ony sońynan qýǵanmen eshteńe ónbesin sezdim de, keıin burylyp kómekshi ýázirge keldim. Onyń esimi kim ekendigin, baqtyń ishinde qaıdan paıda bolǵandyǵyn suradym.

— Onyń esimi Kúnekeı. Osy baqtyń ıesi. Osy álemniń hanshaıymy, patshanyń qyzy.

— Ol sizderge uqsamaıdy ǵoı. Ol kádimgi adam sıaqty.

Kómekshi ýázir ne derin bilmeı kidirip turdy da:

— Baqty aralap bolsańyz júrińiz, saraıǵa qaıtaıyq, – dedi.

Saraıǵa kelgenshe baq ishindegi qyz jaıynda oıladym: «Esimi Kúnekeı deı me, ádemi eken, ertegidegi esim. Ózi de has sulý eken. Ol qalaı patshanyń qyzy bolmaq?» Shym-shytyryq oılardyń ushyǵyna jete almaı qoıdym. Uıqym qashty. Túnimen dóńbekship tańdy atyrdym. Endi búgin patsha qabyldaıtyn shyǵar, bar qupıanyń syry ashylatyn shyǵar, meniń ne úshin osy álemge tap bolǵandyǵymnyń sebebi aıtylatyn shyǵar, bálkim baqtaǵy arýdyń kim ekendigin biletin shyǵarmyn dep kúttim. Tósegimnen turyp kıinip bola bergen kezde kómekshi ýázir keldi.

— Sizden keshirim suraımyz? Patshamyz búgin de sizdi qabyldaı almaıdy. Erteńge qaldyrdy.

— Túsinbedim, bularyńyz qalaı?

— Degenmen sizge úlken sálemdeme berip jiberdi.

Kómekshi ýázir dorbanyń ishinen móldir áınek shardy alyp shyqty.

— Mynaý sıqyrly shar. Ony tek patshanyń ózi, onyń qyzy jáne men ǵana ustaı alamyn. Siz tórtinshi adamsyz bul shardy kórip otyrǵan. Siz zerikpesin dep berip jiberdi. Osy shar arqyly jer betindegi barlyq oqıǵalardy kóre alasyz.

Men shardy qolyma aldym. Ýázir shyǵyp ketti. Áınek sharǵa úńilip edim, kishkentaı ǵana jap-jasyl jer maǵan jaqyndaı tústi.

* * *

Men Jer jaıynda oılaı otyryp, móldir sharǵa qaradym. Jer betindegi jańalyqtardy tezirek bilýge tyrystym. Saılaý ótipti. Ádiletsizdik-aı deseńshi, ishim ýdaı ashydy, sebebi meniń jaqtastarym jeńilis taýypty. Jáne qarsy taraptan munyń bári ádil ótti degen sheshim shyǵarypty. Bul degenińiz, baryp turǵan adamdardy aldaý ǵoı. Soǵan sendirýde. Oǵan qarsy shyqqan eki dosym ajal qushypty. Sol ólimdi jasyryp baǵypty qarsy kúshter. Biraq móldir shardan bári kórinip turdy. Meniń aıtqym kelgen bar sumdyqty, biraq oǵan qudiretim jetpedi. Eń qıyny bar jamandyqty kózińmen kóre turyp, aıta almaý eken. Jer betinde basqa ózgeris joq. Kóz úırengen jáıttar. Meni izdep jatqan adamdardy da kóre qoımadym. Degenmen bir baıqaǵanym, men alǵash joǵalǵan kúni dostarym alańdap, sharq uryp izdegenge uqsaıdy, qazir bári sabasyna túsipti. Jer betinde basqa jańalyq joq. Móldir shardy qushaqtaǵan qalpy uıyqtap ketippin.

* * *

Búgin meni kómekshi ýázir erte oıatty. Maǵan ózderine tán kıimder ákelip, patshanyń erekshe qabyldaýyna osyny kıip barý kerektigimdi eskertti. Qarsylyq tanytpadym. Biz kelgende patsha jalǵyz otyr eken. Kúzetshiler de joq. Men odan qabyldaýdyń nelikten keshikkenin suradym. Sodan alǵashqy kezdegideı «ne úshin osy álemge tap bolǵandyǵymdy» aıtýyn ótindim. «Meni jer betinen urlap alyp ketetindeı jazyǵym ne?» dedim. Asqan sypaıylyqpen óziniń qabyldaýdy ne úshin keshiktirgeniniń sebepterin aıtyp keshirim suraǵan patsha, maǵan barlyq jaıdy túsindire bastady.

— Seniń osy tańqalysyńdy túsinip otyrmyn. Sondyqtanda men saǵan bárin basynan bastap aıtyp bereıin. Sen tek tyńdaı ber...

— Óziń kórgendeı bizdiń álem jer betine esh uqsamaıdy. Mundaǵylardyń túr-túsi, qarym-qatynasy, tipten tutynatyn zattary da jer betindegilerden múlde bólek. Sondyqtanda ózińe alǵashynda aıtqandaı, bul álemdi úshinshi álem dep qabyldaýyńa tolyqtaı negiz bar. Degenmen bizdiń óz zańdylyqtarymyz bar. Bizdiń álemniń turǵyndary eshqashan qartaımaıdy, eshkim de ólmeıdi. Biz sandaǵan myńjyldyqtardyń qurdasymyz. Ásilinde bizdiń jer betimen janymyz qas. Ár ǵasyr saıyn biz jer betine sholý jasap baryp qaıtyp turamyz. Biraq janymyz qas bolǵanymen, jónaldy eshkimge tıispeımiz. Tek aldymyzdan kezigip, bizdi kórip qalǵandardy ózimizben birge alyp ketemiz. Biraq bizdiń álemge kelgesin olardyń eshqaısysy tiri qalmaıdy. Bul — basty zańdylyǵymyz. Biraq men sol zańdylyqty alǵash tárk etýshimin.

Patsha aýyr kúrsingendeı boldy. Sirá áldeneni aıta almaı qınalyp turǵandaı.

— Iá, – dedi ol, sálden keıin taǵy da sózin jalǵastyryp, — men sol zańdylyqty buzýshymyn. Birde men óz halqyma aıtpastan, eshkimge bildirmesten jerdi betke alyp jolǵa shyǵyp ketkenmin. Osy edi meniń zańdylyqty buzýym. Jer betine túnde túsken bolatynmyn. Bir arýdy kórdim. Shynymdy aıtsam men soǵan sol mezette ǵashyq bolyp qaldym. Urlap alyp keldim. Ol da óziń sıaqty kádimgi adam bolatyn. Kelgennen keıin men ony ólimge qımadym. Óz halqym qansha qarsy bolsa da, patshanyń aıtqanynan shyǵa almaıdy ǵoı, men soǵan úılendim. Uzaq jyl birge turdyq. Sol jyldary men óte baqytty edim. Ol da bizdiń álemge úırenisken bolatyn. Biraq aýyr naýqastan qaıtys boldy. Bizdiń qutqaryp qalýymyzǵa shamamyz kelmedi. Sebebi, adamdardyń mańdaıyna jazylǵany sol eken. Men qatty qaıǵyrdym. Tek bar jubanyshym ekeýmizdiń ortamyzdaǵy qyzym bolatyn. Iá, ekeýmiz shańyraq quryp turǵanda qyzymyz dúnıege kelgen edi.

Men áýeli kimdi aıtyp tur eken dep oıladym, artynsha aldynda ǵana baq ishinen kórgen qyz esime tústi. Ony kómekshi ýázir patshanyń qyzy, osy álemniń hanshaıymy degen joq pa?

— Qyzymnyń aty Kúnekeı.

Meniń esh kúmánim qalmady.

— Sheshesinen aýmaı qalǵan. Ol da kádimgi adamdarǵa uqsaıdy. Biraq sheshesi aqtyq demi úzilip bara jatyp maǵan «Ekeýmizdiń qyzymyz óz baqytyn ózi tańdasyn» degen amanat aıtqan bolatyn. Mine, seniń úshinshi álemge tap bolýyńnyń syry osynda.

— Meniń qatysym qansha?

— Sizge qalaı jetkizsem eken, sizge osydan bir kún buryn kómekshi ýázir móldir shar bergen bolar.

— Iá.

— Odan jer beti alaqandaǵydaı kórinetindigine kóziń jetken shyǵar.

— Dál solaı.

— Qanynda bolǵandyqtan shyǵar, Kúnekeı qyzym ylǵı sol shardan jer betine qarap otyratyn. Jer betindegi adamdardyń qylyqtaryn kórip únemi jadyrap júretin. Sol qyzymnyń turmysqa shyǵýy jaıynda sóz qozǵalǵanda, men sheshesiniń amanatynan attap óte almadym. Al Kúnekeı qyzym jer betindegi bir jigitke ǵashyq ekendigin jetkizdi maǵan. Ol — sen ekensiń.

Men barlyq mán-jaıdy endi túsindim. Alma baǵynyń ishinde júrgen qyz maǵan ǵashyq bolǵan eken ǵoı. Patshanyń qyzy.... al kerek bolsa? Sanamda san túrli oılar júgirip ótti. Osy kezde patsha taǵy da sózin jalǵastyrdy.

— Men tek qyzymnyń aıtqandaryn oryndadym. Ásilinde bul bizdiń zańdylyqtarymyzǵa jat nárse. Biraq qaıtemin endi, sheshesiniń amanatyn oryndaýym kerek. Sol úshin sizdi urlatyp aldyq jer betinen. Seni ákelgen kúndegi Kúnekeıdiń júzindegi qýanyshty kórseń ǵoı, meniń esime sheshesi túsip, kózime jas ta kelgen.

— Men ony kórgenmin.

— Kúnekeıdi me?

— Iá, alma baǵynan kórgenmin.

Patsha úndemedi. Sálden keıin:

— Bári óz erkińde, eger kelisim berseń osy álemniń turǵyny bolyp qalasyń, ári meniń muragerim bolasyń. Eger qarsylyq tanytsań sizdi jer betine qaıtarýyma qudiretim jetedi. Tańdaý ózińde.

Osyny aıtqannan soń sóz osymen bitti degen syńaı tanytqan patsha maǵan:

— Saǵan jeti kúni ýaqyt beremin, — degen ol, — biraq oǵan deıin Kúnekeımen kezdesýińe tyıym salamyn, – dedi.

Men máńgirgen qalpy óz bólmeme qaıttym. Kómekshi ýázirden eshkimniń mazalamaýyn ótindim. Oıymnan patshanyń aıtqandary men Kúnekeı qyzdyń aı beınesi keter emes. Biraq jerge degen qushtarlyǵym, taǵy bir nárseni ańsatatyndaı. Men móldir sharǵa úńilgen qalyppen alty kún boıy tapjylmastan otyrdym. Jer betinde oryn alyp jatqan oqıǵalarmen tanystym. Dostarymnyń barlyǵy qýǵynda júr eken. Bir-ekeýi túrmege de qamalypty. Ne úshin otyrǵandaryn ózderi de bilmeıdi. Qýlyq-sumdyq, aldaý — arbaý degeniń jetip artylady. Báriniń de kúndelikti kásibi dersiń. Eshkim eshkimdi aıaıtyn emes. Osylardyń barlyǵyn jer betinde júrgende qalaı baıqamaǵanyma tańmyn. Bir alaıaq búkil halyqtyń aqshasyn aldap alyp, qashyp júr. Onysyna shetelde záýlim úı salyp jatyr eken. Bir jerde áke-sheshesi men bir qarynnan shyqqan aǵaıyndaryn qyryp salǵan bireýdiń soty bolyp jatyr. Jerdiń bir betinde ashtyq bolyp jatyr, basshylar ony túk te eleıtin emes, jyly oryndarynda jyly-jumsaqty asap, qarq-qarq kúlip jatyr. Bireý bireýdi tonap júr. San túrli kórinisterdi qarasań, tóbe shashyń tik turady. Alty kún boıy móldir shardan kóz almaǵan men, jyndanýǵa az-aq qaldym. Jetinshi kúni tań aldynda shydamaǵan men, áınek shardy laqtyryp jiberdim. Domalaǵan qalpy qabyrǵaǵa soqtyqty da, toqtap qaldy. Syrtqa shyqtym da, alma baǵyna qaraı tarttym. Tańǵy aýaǵa sińgen alma baǵynyń jupar ıisi erekshe. Baqtyń ishinde ústine aq kóılek kıgen Kúnekeı júr eken. Tańǵy araımen júzi bal-bul janady. Maǵan kúlli álemniń qýanyshyn jıyp alǵan jymyıyspen qarap turǵandaı. Qasyna jaqyndadym. Qashpady. Bir orynda tura berdi. Qozǵalmady. Ol qushaqtaı aldy. Men de qushaqtadym. Ol kózin jumǵanda janarynan yrshyp túsken bir tamshy jas alqyzyl raýshan gúliniń japyraǵyndaǵy shyqqa baryp soǵyldy.

Bulbuldar saırap, án sala jóneldi. Men Kúnekeıdiń qushaǵynda alǵash ret jer betin jek kórdim.

---