InfoHub Logo

Tórt perdeli drama

QATYNASÝSHİLAR:

Dýlatova Olga Vladımırovna — tyń jerdeı sovhozdyń dırektory.
Dýlatov Dýman — Olganyń burynǵy kúıeýi, agronom, kolhoz predsedateliniń orynbasary.
Laǵyl — Dýmannyń qazirgi áıeli, MTS - tiń agronomy.
Vınogradov Vasılıı Antonovıch — Olganyń qazirgi kúıeýi.
Arman — Olganyń Dýmannan qalǵan balasy.
Sabyr Muqatov — kolhoz partıa uıymynyń sekretary.
Kóseýbaev Oshaǵan — kolhoz predsedateli.
Jarqyn — Dýmannyń sheshesi.
Demakov Arkadıı Arkadevıch — aýatkom predsedateliniń orynbasary.

Oqıǵa 1954 jyly bolady.

BİRİNSHİ PERDE

Birinshi sýret

Almasy men shıesi máýelep turǵan keń aýla. Aýlanyń eki jaǵynda - eki úı. Biri -Dýmandiki, ekinshisi - Oshaǵandiki. Perde ashylǵanda sahnada eshkim joq. Sálden keıin qolynda jemis toly korzınkasy bar Jarqyn keledi. Ol verandaǵa shyǵa bere alma aǵashtarynyń arasynda júrgen Dýmannyń dybysyn estip toqtaı qalady.

Mýzykada «Jas qazaq» áni.

Jarqyn. Laǵyljan! Aý, Laǵyljan! Saǵan arnap órik pen meıizdi úıip keldim, aptarıtetiń soǵa ma, kúnim? Kelshi beri!

Dýman (aǵash arasynan kórine bere, ázilmen). Apa! Oǵan jaǵympazdanbaı-aq qoıyńyz, órik pen meıizge meniń de aptarıtetim jaman emes.

Jarqyn. Qulynym - aý! Jaǵympaz derlikteı, ne jazyp em saǵan? (Otyra ketedi.)

Dýman. Jaǵympazdyq - alysqa ushar qanat, bıikke shyǵar basqysh deıtinińiz qaıda? Endi oǵan nesine shoshyna qaldyńyz?

Jarqyn. Men olaı desem, sen: jaǵympazdyq - qulatpaı qoımaıtyn apat deıtiniń qaıda? Endi ony maǵan nesine aıtyp tursyń, apat bolsyn deısiń be meni?

Dýman (sheshesin bir qolymen qushaqtaı otyryp). Joq, apalon! Jańaǵy bir jan samaly únińizden ár kezde esetin bolsyn, «ket!», «joǵal!» degen sıaqty aıazdaı aýlaq bolyńyz degenim ǵoı jáı.

Jarqyn. Meniń sol ashshy sózimniń ózi basqanyń barlyq sózinen tátti ekenin Laǵyl ekeýiń bir sezbeı-aq qoıdyńdar - aý. (Ketýge yńǵaılanyp.) Seni Oshaǵannyń ornyna bastyq bolady dep júrgenderdiń bári de bar ǵoı, qudaı biledi, maskúnem.

Dýman. Maskúnemder men ósekshiler aıtatyn ondaı laqapqa senýdi de tastańyz.

Jarqyn. Áı bilmeımin - aý, Oshaǵannyń kepkesine qaraǵanda, laqap emes sekildi.

Dýman (kúlimsirep). Onyń kepkesinde ne keremet bar edi?

Jarqyn. Men onyń keıpin kepkesinen tanımyn. Shalqasynan kıse - kóńildi, kózine kıse -kúıinishti. Nege ekeni belgisiz, sen Moskvaǵa ketkeli onyń kepkesi múldem ıtıip ketti. Jurt soǵan qarap aıta ma, qalaı, áıteýir seni Oshaǵannyń ornyna bastyq bolady dep, dúńkildesin júr. Biraq olar dúńkildeı bersin, sen barlyq dertten saqtanbasań da, Oshaǵannan saqtan, balam.

Dýman (kúlimsirep). Kórshińizdi táýir - aq qurmettedińiz - aý.

Jarqyn. Ol ketkeli mystan aýdanǵa baryp: Dýlatovtyń tyń kóteremiz dep júrgen Jalańashtyń jaılaýy eginniń emes maldyń ǵana jeri. Ol óziniń mansaby úshin kolhozdyń keleshegin oılamaı bar maldy biraq jylda qurtqaly otyr depti.

Dýman (sheshesiniń arqasynan qaǵyp). Kóp kúrkiregen kúnniń jaýyny, apa, qoryqpańyz.

Jarqyn. Degenmen saqtan. Ol tyń kóterýge jaramaıdy dep kolhozdyń jerin ótirik jamandaǵany úshin aparton atalyp raıkomnen sógis alypty. Sonsoń ǵoı jurttyń endigi bastyq sen dep gýildesip júrgeni.

Dýman. E, siz Laǵylǵa sol úshin jaǵympazdanyp júr me edińiz?

Jarqyn. Bastyqtardyń áıeline de jaǵynatyn emespin men, bildiń be? Seniń bastyqtyǵyń men úshin eki-aq tıyn, al Laǵylymnan aıaıtynym joq.

Dýman. Ol kim edi sonsha?

Jarqyn (sybyrlańqyrap). Aıtpasa da, sezip júrmin, ol myna jemisterge jerik. (Dýmannyń basynan sıpap.) Endi bir jeti-segiz aıdan keıin meniń de nemerem bolady, «áldı-áldı aq bópem» á-á-á dep otyrǵanymdy kóresiń áli, toıǵa ázirlene ber. (Korzınkasyn kóterip úıge ketedi. Dýman jalǵyz, aýyr oıda otyryp qalady.)

Dýman. Joq, apajan! Seniń eshýaqytta nemereń bolmaıdy. Sen ekeýmiz ár nárestege bir telmire qarap, aýyr kúrsinýmen ótemiz ómirden. (Bir qońyr ándi aqyryn aıta bastaıdy. Azdan soń Jarqyn qaıta shyǵady).

Jarqyn. Laǵyl qaıda ketken?

Dýman (ózine). Ot basynyń oırany álden bastaldy.

Jarqyn (ashýmen). Eı , nege úndemeısiń? Laǵyl qaıda deımin?

Dýman. A, ol dárigerge barmaqshy edi, sonda ketken bolar. Apa, maǵan shaı berińizshi, keńse jaqqa baraıyn.

Jarqyn. Dárigerde onyń nesi bar?

Dýman. Jáı ásheıin, eki-úsh kúndik syrqaty bar sekildi.

Jarqyn. Bilem eki-úsh kúndik syrqatynyń ne ekenin. Bala kótergisi kelmeıtin áıelderdiń qoldan jasap alatyn aýrýy bolar, solaı ma?

Dýman. Túk te olaı emes.

Jarqyn. Túk te olaı bolmasa, neshe kúndik syrqat ekenin sen qaıdan bilesiń? Josparmen isteletin kolhozdyń jumysy ǵoı deısiń be?

Dýman. Ótirik aıtsam, úsh kúnnen keıin kórersiz.

Jarqyn. Jasyrma, bala jaıy sóz bola qalsa, júreginiń anda-sanda búlk etkenin syltaý etip: «Maǵan bala kóterýge bolmaıdy, júregim nashar» - dep baltaıtyn. Eger osydan sondaı bir sumdyqty istedi bar ǵoı, qashan aıttyń deme, men ony úıden qýamyn.

Dýman. Eger bala kóterý ómirine qaýipti bolsa qaıtesiz? Sonda da qýasyz ba?

Jarqyn. Túk te etpeıdi, meniń de júregim jaqsy emes, sonda da seni ólmeı-aq tapqanmyn. Sózdi qoı da bar, menen bezip ketkiń kelmese, Laǵyldy tez alyp kel!

Dýman. Joq, apa! Sizden de bezbeımin, ony da keltirmeımin.

Jarqyn (órshelenip). Keltiresiń, keltirtemin men.

Dýman (qushaqtap). Otyryńyzshy, aqyldasaıyq.

Jarqyn. Bar, bar! Aqylyńdy ana óz balasyn ózi óltirgeli jatqan áıeline baryp aıt, meniń óz aqylym qalǵan ómirime jetedi.

Dýman. Apa! Basqany umytsańyz da, sonaý bir qasireti mol qoldardy qalaı umyttyńyz? Men tórt jyl boıy ólim qushaǵynda jatsam, siz habar ala almaı meni óldi dep, tórt jyl boıy qan jutqan joq pa edińiz? Sony qalaı umyttyńyz? Eger ony umytpasańyz, nege ózińizdiń Dýmanyńyzdaı adamdy ólimge qıasyz.

Jarqyn. Ondaı qubyjyq sózdermen meni qorqytpaı-aq qoı, bildiń be? Qara qaǵazben birge, komandırińniń kóńil aıtqan haty kelgende de, men seniń tiri ekenińdi sezgenmin, sezdirgen júregim. (Qatýlanyp.) Sózdi qoıyp, baramysyń, joq álde, ózim baryp, dárigerlermen janjaldasaıyn ba?

Dýman. Bul sizge laıyq emes, apa! Ol búgin úıge qaıtyp kelse, endi birneshe aıdan keıin kórge ketedi. Sol kórge ekeýmizdi birdeı kómgińiz kelmese, janjaldy qoıyńyz.

Jarqyn. Oılan, balam! Oılan! «Balaly úı - bazar, balasyz úı - qý mazar». Jasyń bolsa kelip qaldy. Erteńgi kúni úıiń mazardaı azynap, óziń arýaqtaı zarlarsyń, oılan áli de.

Dýman. Apa! Men úshin Laǵylmen ótkizgen ómirdiń bári de bazar, sony eskerińiz de, qapa bolmańyz. (Úıge betteıdi.)

Jarqyn. Eı, sonda sen urpaqsyz ótpeksiń be eı? Sen ótseń de men urpaqsyz óte almaımyn, ózi ólse de, balasyn óltirmesin, sózdi qoı da bar jyldam.

Dýman. Apa! Mundaı sózdi qaıtyp maǵan estirtpeńiz. (Úıge kirip ketedi. Jany qatty túrshikken Jarqyn jaǵasyn ustap, basqyshtan sóıleı túsedi.)

Jarqyn. O, aljasqan basym! Aljasqan basym! Men ne istegenmin? Jurtym-aý, men óz keýdeme ózim ý quıyp, óz urpaǵymdy ózim qurtyppyn ǵoı, endi qaıttym? Aıtsańyzshy, endi qaıttym? (Oılanyp.) Álde sol orys áıelinen týǵan balasy baryn, ózi habarsyz kezinde ol áıelinen hat kelgenin, Oshaǵannyń meniń atymnan qarǵys aıtyp, oǵan hat jazǵanyn aıtsam ba eken? (Shoshynyp.) Astapralla! Men ne dep turmyn? Basyńa pále tilemeı, jap aýzyńdy, Jarqyn, jap! (Aýzyn alaqanymen qaıta-qaıta qaǵyp, úıine kete beredi.) Jap! Jap! (Ketedi.)

Azdan soń Laǵyl kele jatady. Oı tolqynyna terbelip, aıaǵyn zorǵa basyp keledi.

Laǵyl. Arman! Arman! Jastaıynan arman etip, atyn Arman qoıǵan sondaı balasyn adastyryp ketse, Dýmannyń kim bolǵany? (Óz úıinen Oshaǵan shyǵady. Laǵyl ony baıqamaıdy.) Joq, bul ósek, meni aýrýhanaǵa jatqyzbaı, ómirden ólimge súıregen de osy ósekter. Eger Dýman sondaı aldamshy bolsa, áıelin aldamaıtyn erkek bul álemde bar ma, joq pa? Múmkin be meni osynshama aldaýy? Joq, múmkin emes, ázázil oı aýlaq menen, aýlaq!

Oshaǵan (ózine). Jaraısyń, baldyzym, jaraısyń. Nysanama dál tıipsiń. (Laǵylǵa jaqyndap.) Laǵyljan!

Laǵyl (seskene jalt qarap). A, Osheke, men sizdi baıqamappyn, keshirińiz.

Oshaǵan. Men ejelden keshirimdimin ǵoı. Laǵyljan, biraq jańaǵy bir sózińnen qatty seskenip qaldym.

Laǵyl. Siz seskenerlikteı ne aıtyp edim?

Oshaǵan. Sózińe túsinbesem de, janyńnyń kúızelýde ekenin kórip turmyn.

Laǵyl. Janymnyń kúızelýde ekeni ras. Tán jarasyp emdetkeli aýrýhanaǵa baryp em, jandy qosa jaralap, dertke dert qostym da, emdelmesten qaıta qaıttym.

Oshaǵan. Aýrýhanadan dert qalaı qosylady?

Laǵyl. Káne dúnıeniń sóngen otyn kóseýshiler júrgen jerdiń bári derttiń uıasy emes pe, solar meni emdetpeı aýrýhanadan qýyp shyqqan.

Oshaǵan. Kóne dúnıeniń otyn kóseýshiler degeniń kim?

Laǵyl. Osyndaǵy kepkeli mystandar.

Oshaǵan. Mystandar! (Oılanyp.) Bizdiń kolhozda kepke kıetin bir áıel joq, mystan dep turǵanyń kim seniń?

Laǵyl. Jádigóı minezdi erkekter de meniń kózime mystan bolyp elesteıdi.

Oshaǵan. Laǵyljan, ne deseń o de, men seniń bul jumbaǵyńa da túsine almadym.

Laǵyl. Osynsha ejikteýińizge qaraǵanda, meniń barlyq syrqatym sizdiń úıdegi pan balyna da túsken sekildi.

Oshaǵan. Joq, Laǵyljan, men budan úsh kún buryn bir sumdyqty estidim. Ol, pan jeńgen túgil, baqsynyń da balyna túse qoımas.

Laǵyl. Ol ne sonsha?

Oshaǵan. Jurt meni meırimsiz, qatal deıdi. Peıili jamandarǵa qanymnyń qas ekeni ras. Al sen sıaqty pák jandardyń jaǵasy qısaısa da, janym aýyratyn adammyn. Sondyqtan senen bir úlken tilek tilegeli turmyn.

Laǵyl. Tileńiz.

Oshaǵan. Seniń keshikpeı Dýman jaıynda bir asa jaısyz habar estýiń múmkin, sony elemeýińdi ótinemin.

Laǵyl. Ony tilemeseńiz de bolady.

Oshaǵan. Nege?

Laǵyl. Men Dýman jaıynda estirimdi estip bolǵanmyn.

Oshaǵan. A, solaı ma? Sen onyń basqa jaqta áıeli men balasy baryn burynnan bilýshi me ediń?

Laǵyl (ózin-ózi kúshpen tejep). Osheke! Ekeýińiz jaýlasyp ketersizder, bul sózińizdi Dýmanǵa estirte kórmeńiz.

Oshaǵan. Onyń nesine jaýlasady?

Laǵyl. Dýmannyń sizge: mundaı ósekti aıtar bolsańyz, basyńyzǵa baıaǵynyń mystandary salatyn jaýlyqty sal! - deýi sózsiz. Ondaı sóz jeńil tımes te, ózińiz - aq jaýlasarsyz.

Oshaǵan (bul joly ashýlansa da, kepkasyn jelkesine qaraı syrǵyta túsip). Dýman olaı deı qoımas, eger olaı deı qalsa, men ózimniń kólgirlikti bilmeı, betke aıtatyn ádetimmen: Moskva túbindegi bir derevnáda Olga deıtin áıelin men Arman deıtin balań baryn partıadan da, halyqtan da, eń aqyry súıgen jaryń Laǵyldan da jasyrǵan óziń - mystan! -deımin de, júre beremin. Tek sol kezde júregińe óziń saq bol! (Kete beredi.)

Laǵyl. Toqtańyzshy! Eger munyń bári beker bolyp shyqsa qaıtesiz?

Oshaǵan. Qaıtýshy edim, beker bolsa qýanamyn. Ollahı, qýanamyn. Biraq olaı bolmaı ma dep qorqamyn.

Laǵyl. Dálelińiz!

Oshaǵan. Barlyq dálel meniń qaltamda. Dýman kelsin, sonan soń bári ashylady. Júregiń syrqat bolǵan soń aldyn ala saqtandyraıyn degen adal nıetimdi aıaqqa bastyń, endi saǵan da aıtarym joq. Úıde qonaǵym bar, cay bol! (Ketedi. Laǵyl del-sal kúıde turyp qalady.)

Laǵyl. Bar dálelim qaltamda deıdi! Joq, munyń bári de jalǵan, jalǵan! Meniń Dýmanym ondaı zymıan emes, adam, ol - naǵyz adam! (Kete bere qaıta toqtaıdy.) Biraq, shóptiń basy jel bolsa ǵana qozǵalmaı ma? (Úıden Dýman shyǵa keledi.)

Dýman (basqyshtan júgire túsedi). Láılim! Sen neǵyp keldiń?

Laǵyl. Men saǵan bir bala taýyp ákeldim.

Dýman. Qaıdaǵy bala?

Laǵyl. Óz balań.

Dýman (qýanyp). Nemene, dárigerler qaýipsiz deı me?

Laǵyl (sál bógelip). Joq, olar bosana almaı, qaza bolǵan bir áıeldiń balasyn tiri alyp qaldy, men sony kórdim de, saǵan bir bala taýyp berip ólýge bekindim.

Dýman (tez sýyp). Men kimnen, neni estip turmyn? Ómiri osynsha arzan sen be ediń, ne dep tursyń, Laǵyl?

Laǵyl (qadala qarap). O, ǵajap! Seniń júregin maǵan shyn eljirep tur ǵoı, bul qalaı?

Dýman. Joq, men qazir aıaz qushaǵyndaǵy shyńnyń jartasy sekildimin. Óziń eljirettiń de, óziń qaıtadan sol jar tastaı muzdattyń júrekti. Ne boldy, aıt jyldam?

Laǵyl. Sen bóbekterge qaraǵan saıyn, kóz janaryńnan júregińdi ezgen aýyr ańsaýdy keretinmin. Balaǵa degen ondaı zor mahabbatty kómý qolymnan keler emes.

Dýman. Múmkin, ata-babalarymyzdyń maǵan arnap qaldyrǵan murasy sol bolar, balajandy ekenim ras. Endigi armanymnyń eń úlkeni bir bala ekeni de ras. Biraq bizder erli-zaıypty bolýdyń dánekeri perzent qana dep túsinetin burynǵy qazaqtar emespiz ǵoı. Ony nege oılamadyń? Ony oılasań, meni aıamastan mundaı sózdi qalaı aıttyń?

Laǵyl (taǵy da qadala qaraıdy). Bul ne ǵajap! Álde men sonshalyqty soqyrmyn ba? (Júrip ketedi.)

Dýman. Laǵyl! Men seni tanı almaı turmyn. Óziń birese nurlanyp, birese surlana qalady, bul ne?

Laǵyl (oımen alysa júrip sóıleıdi). Oı quıyndaı uıtqysa, júzdiń ala bulttanatyn ádeti emes pe?

Dýman. Sol quıynyńnyń tozańy bolyp ushaıyn, aıtshy ne bolsa da.

Laǵyl (oıǵa bekingendeı, jalt etip baryp, eki qolyn Dýmannyń eki ıyǵyna salady). Dýman, kózime týra qarashy! Sen ózimdi qandaı súıseń, men de seni sondaı súıýshi edim ǵoı. Tipti men sen úshin óz baqytymdy qurban etýge de ázirmin. Sol adal mahabbat úshin jalynamyn, aldamashy, janym, jasyrmashy! Qaıda seniń Olga deıtin áıeliń?

Dýman. Ómirimde ózińnen basqa súıgenim bir ǵana adam ekenin, onyń ol dúnıede ekenin ertede bir aıtqan joq pa edim?

Laǵyl. Múmkin, ol áıelin, osy dúnıede shyǵar, oılan...

Dýman. Joq, men ony talaı jyl boıy oılaǵanmyn. Esimdi jımastan, tórt jylǵa sozylǵan aýyr jaradan aıyqpastan, hat arqyly áldeneshe ret suraý salǵanmyn. Eń aqyrynda aýatkom predsedateli Demakov degen bireýden resmı jaýap ta alǵanmyn. Onyń: «Ǵapý etińiz, sizdiń ol sulýyńyz soǵys kezinde jaýǵa jasyryn qyzmet istegeni úshin o dúnıege jiberilgen» - dep, súıegime deıin syrqyratqan sózi muz bolyp, ishte áli jatyr. Keıin eki ret izdep baryp, sol qaıǵyly habardan basqa eshbir derek taba almadym.

Laǵyl. 0, ǵajap! Álde shyn, álde arbaý. (Jarqyn keledi.)

Jarqyn (Laǵyldy kóre sala qýanyp). O, aınalaıyn, aqyldym meniń. (Kelip Laǵyldyń mańdaıynan súıedi.) Báse, meniń altynym ondaı aqymaqtyqqa barmas dep edim-aý ózim de.

Dýman. Sizden qoryqqannan ózin-ózi ólimge qıyp kelipti. Onysy da aqyldylyq pa?

Jarqyn. Áı, búrokrat, sen sózdi qoıshy osy. «Ólim, ólim!» Sodan basqa sóz aýzyna túspeı me tegi!

Laǵyl (ázildep). Onysy ras. Siz bul úıden túbi bir qýatyn bolǵan soń qudaıdyń úıine osy bastan kete bereıin dedim.

Jarqyn (qolyn bir siltep tastap). Ondaı sózge meniń qulaǵym sańyraý. Sózdi qoı da, júr, men saǵan órik pen meıizdi úıip keldim. Júre ǵoı, kúnim. (Laǵyldy qolynan tartyp ákete beredi.)

Laǵyl (Dýmanǵa). Júr, jalǵyz meıizdi bólip jeıtin tátti saltymyzdy ázirshe buzbaıyq.

Dýman (tiksinip). Ázirshe...

Laǵyl Dýmandy qoltyqtap áketedi. Azdan soń Oshaǵannyń úıinen Demakov pen Oshaǵan keledi. Ekeýi azdap qyzý.

Oshaǵan. Saqtan, dostym, saqtan! Bizdegi eń kúshti qudaı - qýlyq! Ol qarǵany da búrkit qyp kórsete alady.

Demakov. Dýlatov sondaılyq qý adam ba?

Oshaǵan. O, ol siz sıaqty jańa kelgen basshylar túgil, saıtandy da aldaı alady. Tipti ózin-ózi óldi dep jarıalap, áıeli men balasynan on úsh jyl boıy jasyrynyp júrgen adam.

Demakov. Mynaýyńyz ras bolsa, jaýyzdyqtyń jańa bir qyzyq túri eken.

Oshaǵan. Iá, qyzyǵy da, shyjyǵy da zor. Sondyqtan sizge dostyq nıetpen bir suraq bergim kelip tur.

Demakov. Surańyz.

Oshaǵan. Maǵan sógis berilgen búroda ǵoı, siz de boldyńyz?

Demakov. Iá, boldym.

Oshaǵan. Sizdiń ujdanyńyz ne deıdi, sol qaýlyny da ádil deı me?

Demakov (tańdana jalt qarap). Óz ujdanyńyz ne deıdi? Tyń kóterý jónindegi oıyńyzdyń qate ekenin qaı ujdanyńyzben moıyndaǵan edińiz.

Oshaǵan. Oıym qate emes-aý, bir Saýmalbaevtan basqa qoldaýshylarym bolmaǵan soń amalsyz moıyndadym ǵoı. Mundaıda jazadan qutylýdyń bir ǵana joly bar. Ol «Qatelestim, moıyndadym» dep mólteńdeý ǵana. (Tizesin urǵylap.) Átteń, átteń, esil asyl oılarym Moskvaǵa bir jetse kórer edim, kimdi kimniń jeńgenin.

Demakov. Túsinbedim.

Oshaǵan. Keıin bárine de túsinersiz. Siz Moskvaǵa anyq erteń júresiz be?

Demakov. Iá, anyq erteń.

Oshaǵan. Onda halqymyzdyń myna bir tilegin ala ketińiz. (Qaltasynan bir paket alyp usynady.)

Demakov. Bul ne?

Oshaǵan. Tyn kóterý jóninde bizdiń aýdanda peregıb bar. Jer jaǵdaıyn jaqsy bilmeıtin aýdannyń jańa basshylary eldiń keleshegin oılamaıtyn Dýlatov sıaqty mansapqorlardyń tiline aldanyp aq seleý men betegeden basqa túk shyqpaıtyn jerge de sovhoz ornatqaly jatyr. Bul mal ǵana ósiretin bizdiń aýdan úshin úlken apat. Mynaý sony aıtyp Ortalyq Komıtetke jazylǵan hat. Múmkin bolsa týra sekretarlardyń birine tabys ete kórińiz.

Demakov. Qolymdy jetkeninshe sozyp kórermin.

Oshaǵan. Siz muny domalaq hat dep oılamańyz. Bir top kolhozshylarmen birge óz qolym qoıylǵan naǵyz partıınyı hat. Tipti óz qolyńyzdy qoısańyz da qatelespeısiz.

Demakov. Oqyp tanysýǵa ruqsat qoı?

Oshaǵan. Ruqsat, ruqsat! Tipti qatesi bolsa eptep jóndep jiberýińizge de ruqsat. (Demakov paketti qaltasyna salady. Oshaǵan tamaǵyn bir kenep alyp.) Taǵy bir suraý. Aýdan basshylarynyń Dýlatovty meniń ornyma bastyq etetin oıy bar sekildi. Munan siz ne bilesiz?

Demakov. Siz meni ne úshin shaqyrǵan edińiz? Qonaqqa ma, joq álde ósek aıtqyzý úshin be?

Oshaǵan (sasqalaqtap). Jo-joq, allam saqtasyn, ol ne degenińiz! Aǵat bolsa - keshirińiz. Meniki jaı dostyq syrlasý ǵana.

Demakov. Oshaǵan Kóseýbaevıch! Mundaı qýlyqtyń mektebin men de bitirgen edim. Jas emespiz, túsimizdi qansha boıaǵanymyzben, endi ózgerte almaspyz, dospyz dep turyp, jaýsha arbasyp qaıtemiz.

Oshaǵan (kúmiljı kúlimsirep). Keshirińiz. Men, tipti, qýlyq degenniń ne ekenin bilmeıtin ańqaý, bıshara adammyn.

Demakov. Iá, ańqaýlyǵyńyz túlkideı, bısharalyǵyńyz qasqyrdaı. Átteń mánerińiz eski, sondyqtan ǵana siz kózge odan túsip qalasyz.

Oshaǵan. Siz túsinbeı qaldyńyz.

Demakov. Men óte jaqsy túsinip turmyn. Men tipti sizdiń bolashaqtan qatty shoshynatynyńyzdy da túsine bastadym.

Oshaǵan. Maǵan siz solaı kórinesiz - aý.

Demakov. Joq, men bolashaqqa qyzyqqandyqtan ótken ómirime ókinemin. Ótken ómirime oı jiberip qarasam, talaılarǵa ýdaı tıip, talaılardy ańdaı jaralappyn. Sol jaralaǵandarymnyń biri osy Dýlatov sekildi.

Oshaǵan. Qalaı? Siz ony burynnan bilýshi me edińiz?

Demakov. Otanymyzǵa opasyzdyq etkeni úshin aıyptalyp atylǵan bir áıeldiń kúıeýi Dýlatov degendi bilýshi edim. Sizderdiń. Dýlatovtaryńyz sol ma deımin.

Sabyr kele jatady.

Oshaǵan (qýanyp). Múmkin, óte múmkin. (Tistene kúbirlep.) Myna qý qaıdan sap ete qaldy! (Ótirik jaıdarylanyp.) A, Sabyrjan, jaqsy keldiń, dostym. Tanysyńdar. Meniń bir kezdegi komandırim, qazirgi ózimizdiń aýatkomnyń jańa orynbasary, oblıspolkom predsedateli joldas Efımovtyq úıindegi Vera jeńgeıdiń inisi Arkadıı Arkadevıch Demakov. (Demakovqa.) Bu jigit, jas ta bolsa, bas jigit, bizdiń saıası basshymyz.

Sabyr (qol alysyp). Muqatov.

Demakov. Demakov.

Oshaǵan. Sabyrjan! Senimen qupıa aqyldasatyn óte úlken bir másele bar, myna kisini jónelte salamyn da, baramyn. Sen úıge kir de, pan jeńgeıińniń bal qosqan sháıin ishe ber.

Sabyp. Raqmet, men sizge óte bir tyǵyz jumyspen keldim... bir mınýtke.

Demakov úıge kiredi.

Oshaǵan (shoshynyp). Taǵy ne bolyp qaldy?

Sabyr. Qoryqpańyz. Qýana berińiz. Raıkom Dýlatovqa tezinen minezdeme berińder dep jatyr.

Oshaǵan. Ony qaıtedi eken?

Sabyr. Emeýrinderine qaraǵanda, Dýmandy Almatyǵa qaıtadan áketetin sekildi.

Oshaǵan (onyń ıyǵynan ustap). Lepirme de kópirme, dosym. Almatyǵa áketedi dep, ótirikti de soqpa. Eshkim qabyldamaıtyn ondaı minezdemeni jazyp ta áýre bolma.

Sabyr. Nege qabyldamaıdy?

Oshaǵan (tós qaltasynan bir qaǵazdy alyp usynady). Myna bir áıeldiń hatyn oqysań, nege ekenin óziń de baıqarsyń. (Sabyr qaǵazdy alyp ishinen oqı bastaıdy. Oshaǵan onyń óńi sýı bastaǵanyn kórip, lepire sóıleıdi.) Osyndaı surqıany da ardaqtap, aspanǵa kóteremiz! Netken soqyr, netken daraqy ashyq aýyz edik!

Sabyr (sál oılanyp, hatty qaıyryp beredi). Sizde osyndaı bir hat baryn kóshedegilerden de estigenmin. Estigenmin de túńilgenmin...

Oshaǵan. Túńilseń meniń oıyma tezinen qosyl, ekeýmiz birigip ortalyqqa hat jazaıyq.

Sabyr. Ne dep?

Oshaǵan. Ne deıtinimiz belgili emes pe? Jalańashtyń dalasyna sovhoz ornatý baryp turǵan zıankestik. Onyń syryn jaqsy biletin bizderdiń sógisten qorǵalap úndemeýimiz qylmys bolar deımin.

Sabyp. Sizdiń ortalyqqa jazbaǵyńyz osy «zıankestik pe» edi?

Oshaǵan. Iá, osy.

Sabyr. Óte qaýipti eken.

Oshaǵan. Biz oılasaq kolhozymyzdyń keleshegin oılaımyz. Jazsaq ózimizdiń partıaǵa jazamyz, onyń nesi qaýipti?

Sabyr. Maǵan sizdiń keshegi búroda mólteńdep, búgin bulaı ójettenýińiz qaýipti kórinip tur. Jarty saǵattan soń búro, keshikpeńiz. (Kete beredi. Ketýge bet alǵan Demakov qaıta keledi.)

Oshaǵan (Sabyrǵa). Men myna Olga Vladımırovna deıtin qupıa kelinimiz qatysatyn búroǵa bir-aq baramyn, onan beri de meni tosyp áýre bolmańdar. Búro múshelerine solaı dep aıta bar. (Sabyr ketedi.)

Demakov (qatty tiksine, Oshaǵannyń ıyǵynan ustaı alady). Siz ne dedińiz? Kim sizdiń Olga Vladımırovna dep turǵanyńyz?

Oshaǵan. Dýlatovtyń adastyryp ketken áıeli, myna hattyń ıesi.

Demakov (hatty alyp ishinen oqyp shyǵady da jyn soqqandaı alasuryp). O, laǵynetter, laǵynetter! Bul áıeldi atyldy degenderi qaıda? Endi qaıttym? (Alasuryp.) Endi qaıttym?

Oshaǵan (jaqyndap). Arkadıı Arkadevıch, sizge ne boldy? Apyr-aý, ónińiz múlde buzylyp ketti ǵoı! Sý ishesiz be?

Demakov (qınala, kúıine sóıleıdi). Men ol áıel júrgen dúnıede júre almaımyn. Sondyqtan sý emes, bar bolsa, ý berińiz maǵan. Ý! Ý!

Oshaǵan (úreılenip). Jazǵan basym - aı, endi qaıttym?

Demakov. Joq, maǵan ol áıeldiń meıiriminen basqa eshqandaı em joq. Men semámdy kóshirip ákelý úshin erteń ertemen Moskvaǵa ushpaqpyn. Osy sapar ne ol áıelden keshirim alamyn, ne ózimdi ózim joq etemin. Qosh bolyńyz! (Asyǵys ketedi.)

Oshaǵan (jalǵyz). Ne aıtyp, ne qoıǵanyn ózi de bilmeıdi, jyndanbasa ne qylsyn baıǵus. (Qolyn sermep.) Áı, meıli, saılaý ótkenshe jyndanbaı, osy ornynda tura tursa boldy. (Oıǵa túsip.) Ne bári ishken - jegeni júz toqsan alty-aq som. Aqsha! Shirkin aqsha! Senen kúshti, senen bedeldi, senen sıqyrly ne bar eken dúnıede! Karaty, seniń alyp bergen abyroıyńnyń arqasynda men Dýmanǵa qarsy tura alatyn taǵy da bir dos taýyp aldym. (Dýmannyń úıine tistene qarap.) Meniń ornymdy tartyp alǵysy keletin dostym, soqtyǵyp kór endi. Bir qolyma Olgańdy, ekinshi qolyma balandy shoqpar etip, ózińdi bir soǵaıyn.

Úıden Dýman shyǵa keledi.

Dýman. Sálem, Osheke!

Oshaǵan (ańyryp). Aý, sen qashan kelip qalyp ediń (Qol alysady.)

Dýman. Mana tańerteń...

Oshaǵan. Buryn mundaı emes, kele amandyqty bilýshi ediń, az kúnde kóp ózgergensiń, á?

Dýman. Sharshap qalyppyn. Onyń ústine siz bir top dýadaqty atqylap júr ekensiz, bóget bolmaıyn dedim.

Oshaǵan. Anturǵan, óńkeı bir qý dýadaqtar eken, nysanama birde-bireýi ilinbeı ketti.

Dýman. Nysanańyzǵa ilingenimen, bytyrańyz úsh júz metr jerge jetpeıdi ǵoı.

Oshaǵan. Ajaldysyna kezdesse, nege jetpesin. Qazir myna jerge otyra qal da, kebińdi sherte ber. (Skameıkaǵa otyrady.) Sen májiliste jaqsy sóılegeniń sonsha, respýblıkanyń jańa basshylaryna unap, meni jeńipsiń kolhozymyzdyń qaq irgesinen sovhoz ornaıtyn etipsiń. Bári de qutty bolsyn.

Dýman. Shynymdy aıtaıyn, men sizdiń sózińizdi ekinshi bireýge aıtýdy uıat kóremin. Jańa basshylarǵa unaǵany - bir tilegim ǵana.

Oshaǵan. Sen ne tilep ediń?

Dýman. Dalamyzǵa bólingen kóńildiń sanamyzǵa da bólinýin tiledim.

Oshaǵan «Sanamyzǵa?» (Basyn shaıqap.) Túsinbedim.

Dýman. Qazaqstannyń kóterilmeı kelgen tyń jeri qandaı mol bolsa, eskiliktiń shyrmaýynan shyǵa almaı kelgen oılary da sondaı mol emes pe?

Oshaǵan. Qaıdaǵy eskilik? Qaıdaǵy qaldyq, shatyp otyrǵanyń?

Dýman. Ondaılar tolyp jatyr-aý, Osheke! Mysaly, halyqty baspen emes, burynǵy nadan bolystardaı judyryqpen basqarý da, kúle kirip, kúńirene shyǵatyn jalǵan dostyq ta, kózinshe maqtap, syrtynan ózin ıt deıtin aıýandyq ta, ózinen basqanyn eteginen tartatyn malǵun kúnshildik te eskilik qoı.

Oshaǵan. Ymm... Solaı de. (Myrs etip.) Senińshe qalaı, Ortalyq Komıtet: sol aıtqandaryńnyń bári joıylyp, Qazaqstannyń tyń oılary kóterilsin, - degen qaýly alý kerek pe?

Dýman. Qaı túrde ekenin aıta almaımyn, áıteýir bizge sondaı bir operasıanyń kerek ekeni anyq.

Oshaǵan. Jaraıdy, solaı-aq bolsyn, bári de bolary bolyp, tolary tolsyn. Jeńdim dep sen tasysań da, jeńildim dep men jasymaspyn. Kózim ashylyp, keýdem keńı tússin, bir suraýǵa jaýap bershi.

Dýman. Ázirmin.

Oshaǵan. Jalańashtyń dalasy ǵoı eń qunarly otarymyz. Eger de Ortalyq Komıtet ol dalany sovhozǵa berýimizdi: kolhozdyń keleshegin keskendik, malyn qurtqandyq dep tapsa kim boldyq?

Dýman. Kolhozdyń otary eki ese azaısa da esesin bir júgeriniń ózi-aq tórt ese etip toltyra alady. Muny kolhozdyń keleshegin keskendik dep eshkim de aıta almaıdy.

Oshaǵan. Sen óziń sol dalanyń nelikten «Jalańash» atalǵanyn bilesiń be?

Dýman. Joq.

Oshaǵan. Mine, seniń qaterli qateń. Ol dalanyń shilde soǵatyn jalańash deıtin ottaı lapyldaǵan jeli bar. Ol keı jyldary betegesine deıin jalmap búkil dalany jalańashtap ketedi. Bir kezde meniń tájirıbe úshin ekken eginderimdi de jalmap ketken-di.

Dýman. E, Osheke, Osheke! Tyń kóterý sıaqty zor maıdannyń soldaty bolý úshin burynǵydan góri basqaraq, jańaraq, tereńirek oılaý kerek ekenin bir oılamaı-aq qoıdyńyz - aý. Sońǵy ret ótinemin, tonyńyzdy kóleńkeńizge ólsheýdi tastańyz.

Oshaǵan (qolyn sermep). Bári de sóz emes, onan da mynany aıt, biz munda seni mynaý jańa sovhozdyń dırektory bolady dep júrsek, Almatydaǵylar seni mınıstr bolady deıtin kórinedi, bul da ras pa?

Dýman. Joq, ol beker. Bul sovhozdyń dırektory Moskvadan keletin kórinedi. Al men dırektor da, mınıstr da bolmaımyn. Men osynda kelgende, egin men maldan turaqty ónim alýdyń jolyn tapqansha, kolhozdan ketpeske bekinip kelgenmin.

Oshaǵan (kepkesin kózine taman kıip). E, solaı de! Basqa qonǵan baqytty aıaqpen teptim de, inishegim... Talaı aqyldyny kórgen edim, dál astanany kolhozǵa aıyrbastaǵan sendeı aqyldyny kórgen emespin. Ollahı, kórgen emen. (Kete bere toqtap.) Baýyrym - aý, senen bilimi tómenderdiń de talaıy apat bolmaı-aq astanada asqaqtap otyrǵan joq pa?

Dýman. Tómendegilerge asqaqtap, joǵarydaǵylarǵa jaltaqtap, ózi basshylardyń tabanyn jalap júrip, ózinen tómendegilerge shoqpar bolyn tıetin qaısy bireýlerdiń bary ras, biraq olardyń ómiri endi uzaq emes.

Oshaǵan. Túsinikti, óte túsinikti.

Dýman. Ózińizde bir qınalý bar sekildi, jumys jaıy qalaı edi?

Oshaǵan (kóterile túsip). Qınalatyndaı eshteńe joq, jumysymyz jaman emes. Eginniń júgeriden basqasyn sensiz de oryp boldyq, astyq tapsyrý josparyn sensiz de oryndadyq. Shóp súrleıtin munara da salynyp, transheıalar da qazylyp bitti. Sonda da raıkomnan taǵy bir sógis aldym.

Dýman. Ne úshin?

Oshaǵan. Ne úshin deriń bar ma? Bergisi keldi - beredi, almaımyn deýge shama joq, aldym. Ol emes meni qınaıtyn: keıbir adamnyń aldamshy, opasyzdyǵy.

Dýman. Ol kim?

Oshaǵan. Úsh kúnnen beri.oılap qarasam, adam balasy ómirdiń mazaǵy eken. Ómir keıde jerdegi qońyzdy da aspandaǵy juldyzdaı kórsetip, adam balasyn aldandy eken.

Dýman (kúlimsirep). Qaıdaǵy juldyz, qaıdaǵy qońyzdyń fılosofıasy - aıtyp otyrǵanyńyz?

Oshaǵan. Óziń bilesiń, men jaýlassa, syrttaı kúńkildemeı, ashyq jaýlasatyn, dos bolsa, jyltyraǵan betimen emes, eljiregen adal júregimen dos bolatyn, oıyndaǵysyn, sen sekildi, «keıbireýler» dep kóleńkelemeı, ashyq aıtatyn adammyn.

Dýman. Onyńyz óte jaqsy qasıet.

Oshaǵan. Jaqsy qasıet bolsa, - sol meniń aldamshy opasyz dep otyrǵanym - tap sensiń.

Dýman. (tiksinip). Ne deısiz?

Oshaǵan. Sen buryn meniń kózime, men ǵana emes-aý ózińdi biletin jurttyń bárine de aspandaǵy juldyzdaı kórinýshi ediń, bárimiz de soqyr ekenbiz.

Dýman. Joldas Kóseýbaev! Bar bolsa, dálelińizdi aıtyńyz, joq bolsa, qytyǵyma tıýdi tezinen toqtatyńyz.

Oshaǵan. Qytyqqa tıý az, men seniń bir aýyr qylmysyńdy ashqaly otyrmyn. (Qaltasynan bir hatty sýyryp alady.) Tyńdaı ber!

Dýman. Bul ne?

Laǵyl kele jatady.

Oshaǵan. Laǵyljan, sen kishkene bara tur.

Dýman. Meniń budan jasyrar syrym joq, oqı ber.

Oshaǵan (oqı bastaıdy). «Qurmetti predsedatel! Men beıtanys bolsam da, osy hat arqyly sizben ashyq syrlasqym keledi. Men partıamyzǵa eń úlken boryshty adamnyń birimin, qaıtalap aıtam, men partıamyzǵa eń úlken boryshty adamnyń birimin. Sol boryshymdy óteý úshin búkil ómirimdi jumsaýǵa bekingen edim. Osy maqsatpen, partıamyzdyń shaqyrýy boıynsha tyń jerdi kóterisý úshin Qazaqstanǵa barmaqshymyn. Eger Qazaqstanǵa bara qalsam, sizdiń kolhoz turǵan jerge barýdy kókseımin. Óıtkeni meniń janymdaı kóretin jalǵyz balam bar. Onyń ákesi - Dýman Dýlatov...

Dýman (ushyp túregeledi). «Onyń ákesi?»

Oshaǵan (Sál alystap, hatty oqı beredi). «...Siz basqaryp otyrǵan kolhozda týyp-ósip, 41-jyly dekabrdiń tórti kúni Moskva túbindegi soǵysta erlik ólimmen qaza bolǵan-dy. Sol marqum maıdanǵa attanarda óziniń kóre almaı bara jatqan balasyn arman etip, ul týsa da, qyz týsa da, atyn Arman qoı degen edi».

Dýman. Arman! (Umtyla beredi )

Oshaǵan (alystap oqı beredi). «...Onyń ekinshi tilegi - óle ketsem Armanyma týǵan jerimdi bir kórset degen edi. Sol bir asyl adamnyń amanatyn oryndaý úshin balamdy ala baryp, ákesiniń balalyq shaǵy ótken jerde ósirgim keledi. Biraq oqýynan qalyp qoıa ma dep qorqamyn. Sizden tilegim: ol jerde orys mektebi bar-joǵyn aıtyp, tez jaýap qaıtarsańyz!

Zor qurmettep Olga Dýlatova».

Dýman. «Dýlatova!» (Hatty Oshaǵannyń qolynan julyp ala sala, qarap jiberip, barlyq shattyq únimen). Olga! Anyq sol! Sonyń jazýy! (Oılana qalyp.) Biraq munyń Dýlatovasy qalaı, ol óz famılıasynda edi ǵoı.

Laǵyl (ózin-ózi kúshpen tejep). Osheke! Siz órtińizdi salyp bolsańyz, endi úıińizge baryp, rahattansańyz qaıtedi?

Oshaǵan. Laǵyljan - aý!

Laǵyl (sóıletpeı). Ótinemin, siz maǵan endi ún qatpańyz.

Oshaǵan. Sabyr, shyraǵym, sabyr! Sen júregi syrqat adamsyń, sabyrly bol.

Laǵyl. Sol syrqat júrek úshin ótinemin, tezirek ketińizshi.

Oshaǵan (úıine ketip bara jatyp). Eh, baıǵus bala, baıǵus bala! (Ketedi.)

Dýman. Láılim!

Laǵyl (osy sóıletpeı). Toqtat! Tezinen aerodromǵa bar da, maǵan bılet ákelip ber.

Dýman. Ony qaıtesiń?

Laǵyl. Bar dertimdi emdeý úshin Moskvaǵa ushamyn. Eger saǵan aldanǵanym ras bolsa, seni de, ózimdi de aıamaspyn. (Kete bere toqtap.) Hat jaz áıelińe. Adal bolsań menen jasqanbaı, júregińde bardy jasyrmaı jaz. (Ketedi.)

Dýman (jalǵyz). Al, shyndyq, myqty ekensiń, aqtap al meni.

Shymyldyq.

EKİNSHİ PERDE

Ekinshi sýret

«Moskva - Volga» kanalynyń jaǵasyndaǵy bir derevnáda turatyn Olganyń úıi. Úıdi irgeleı sozylyp baryp, alystaǵy Moskvaǵa ushtasyp jatqan kanal altynmen kómkerilgendeı, óte ádemi kórinedi. Sahnanyń on, jaq shetin ala turǵan úıdiń aldy keń aýla, sol aýlany orta tusyna oryndyqtar qoıylyp, olardyń ústine úıdiń kórpe-jastyq, kilem sıaqty jıhazdary qoıylǵan. Bir oryndyqtyń ústinde Dýmannyń úlken sýreti tur. Mýzykada «Jas qazaq» áni. Perde ashylǵanda, sony aıtyp, Dýmannyń sýretine oılana qarap, sony kóshirip turǵan Arman kórinedi. Azdan soń qolynda bir býda zaty bar Olga kele jatady. Ol balasyna alystan súısine qarap, az turdy da, ánniń sońǵy jaǵyna ózi de aqyryn qosylyp ketedi.

Olga. Qazaǵym - aý, seniń osy bir muńly ánnen basqa bileriń bar ma, sirá?

Arman (bara qushaqtaı alyp, sheshesiniń betinen súıedi). Bilemin, mama. Talaı án bilemin.

Olga. Meniń surap turǵanym qazaq ánderi.

Arman (kúmiljip). Basqasyn áli jattaǵanym joq.

Olga. Nege? Álde súımeısiń be? (Arman tómen qarap, úndemeıdi.) O, onda men óz ultyn súımeıtin sendeı jaman qazaqpen sóılespeımin.

Arman. Súıemin, mama, biraq...

Olga. Súıseń mynany kı de, maǵan Abaıdyń keshegi plasınkadaǵy ánin aıtyp ber.

Arman. Bul ne? (Qaraı sala qýanyp.) Jańa forma! (úıge ala jóneledi.)

Olga (úıdegilerge daýystaıdy). Mama, Qazaqstannan hat áli joq pa?

Arman (daýsy estiledi). Mektepten kele, men de suradym, kelmepti.

Olga. Endi qaıttym? Jumystyń eń qyzý kezi, tyń kóterý, úıler salý... Men áli munda júrmin. Munan keshigýge bolmaıdy, sonda Armanymdy qaıttym?.. (Aýyr oıǵa túsip, aqyryn jetedi.)

Arman qaıta keledi.

Án:

Aıttym sálem, qalamqas,

Saǵan qurban mal men bas.

Saǵynǵannan seni oılap,

Keler kózge ystyq jas...

...Ah, Armanym... Sán.) Arman, biz Qazaqstanǵa erteńnen qalmaı Júremiz. Seni qaıttym? Shynymen-aq tastap ketkenim be seńi?

Arman. Mama! Ondaı sózdi aıtpashy.

Olga (balasyn aımalap). Renjime, kúnim. Sen shesheńnen bólek turýǵa jasyńnan úırengensiń. Amal joq, bıylsha ájeńniń qolynda qala turasyń.

Arman (qatýlanyp). Joq, mama! Men qaıtsem de qalmaımyn.

Olga. Aqymaq bolma.

Arman. Aqymaq bolsam da, seniń qasyńda júrip bolamyn, qalmaımyn.

Olga. Sabap - sabap tastap ketsem, qalaı qalmaısyń?

Arman. Sabaı ber, tastap kete ber, báribir men qalmaımyn. Eń sońǵy vagonǵa jarmasamyn da ketemin.

Olga (shoshynyp qaraıdy). Toqta, toqta! Sen ony qaıdan úırendiń? Álde men joq jyldary sondaı buzyq jolǵa túsken be ediń?

Arman. Buzyq jol degen ne?

Olga. Aıtyp turǵanyń buzyq balalar aıtatyn sóz. (Aqyryp.) Aıt shynyńdy!

Arman (jasqana kúlimsirep). Mama, mamenka! Men buzyq bolsam, oqýdy jaqsy oqyr ma edim. Nanbasań, ájemnen, dádá Vasádan sura. Olardan bir kún bólek turǵanym joq, men ylǵı dádá Vasámen birge uıyqtadym.

Olga. Onda jańaǵydaı sózdi estirtpe maǵan. Oqýdan qalmaýdyń retin tapsam, seni ózim de qaldyrmaımyn. Munan bylaı shesheńe qarsy kelýshi bolma, uqtyń ba?

Arman. Al jaraıdy, buıryǵyńdy berip bolsań, endi maǵan qarashy, papama uqsaǵan joqpyn ba?

Olga (balasyna shattana qarap). Armanym! Sen shynynda ákeńdi elestetip jiberdiń.

Arman (alysqa qarap). Mama! Papamnyń boıy bıik pe edi?

Olga. Joq, onyń boıy shaǵyn edi, biraq júregi alyp edi. Moskvaǵa jaqyndaǵan jaý tankisin dál osy jerde talqandaǵandardyń biri sol alyp júrek edi.

Arman. Jaý tankisin sen de qıratypsyń ǵoı, seniń de júregiń sondaılyq úlken be?

Olga. Meniń júregim kishkentaı, biraq ekeý edi.

Arman. Ekeý? Qalaı? (Úıden áıel daýsy estiledi.)

Daýys. Olá! Telefonǵa!

Olga úıge ketedi. Arman sheshesi ketken jaqqa, odan keıin ákesiniń sýretine oılana qarap, birte-birte muńaıa jaqyndaıdy. Vasılıı kele jatady. Arman ony baıqamaıdy.

Arman. Papa! (Jylamsyrap.) Papa! Mamam bizdiń elge ketedi, men taǵy da seniń qasyńda qalatyn boldym, papa!

Vasılıı. Arman! Sen ne dep tursyń?

Arman. Dádá! Mamam, meni osynda qaldyryp ketemin deıdi.

Vasılıı (ony bir qolymen qushaqtaǵan kúıi oılana skameıkaǵa kelip otyrady). Joq, ol bola qoımas. Sen endi, qaıda júrsek te, ózimizben birgesiń, renjime. (Fotoaparat beredi.)

Arman. Bul ne?

Vasılıı. Bul - jaqsy oqyǵanyń úshin ákelgen syılyǵym. Jolshybaı poezd ústinde qazaqtyń keń dalasyn túsirsin dep ádeıi osyny aldym.

Arman. Raqmet, dádá! (Betinen súıedi.) Raqmet!

Vasılıı. Biraq bul syılyǵym úshin sen maǵan bir esep shyǵaryp beresiń.

Arman. Aıtyńyz.

Vasılıı. Mysaly, Qazaqstannyń kóteretin tyń jeri otyz mıllıon gektar. Sol otyz mıllıon gektar jerge Belgıa sıaqty memlekettiń nesheýi sıar edi?

Arman (oılana kúbirlep). Otyz... Úsh júz. Sonda bolady on... (Vasılııge.) On memleket. Qalaı, durys pa?

Vasılıı. Munyń durys. Al sen esepti mektepte nege osyndaı durys shyǵarmaısyń?

Arman. Mektepte de osylaı!

Vasılıı (zilmen). Beker. Men búgin mektebińe baryp, oqytýshylarmen uzaq áńgimelestim. Olar seni buryn barlyq sabaqtan úzdik edi, keshe aýyz esepten tórt alyp qaldy deıdi. Bul qalaı?

Arman (kúmiljip tómen qaraıdy). Álgi bir Mısha degen...

Vasılıı. Ol saǵan ne jazdy? (Arman úndemeıdi.) Kórshińmen arazdasýyń uıat, joldas Dýlatov. Bar, ekeýiń mynamen birińdi biriń sýretke túsirip, tatýlasyńdar.

Arman (qıpaqtap). Dádá! Zańsyz degen ne osy?

Vasılıı. Zańsyz degen be? Zańsyz degen... Mysaly, oqýdy nashar oqý da, tentek bolý da, mamasy men ájesiniń, dádásynyń tilin almaý da, ótirik aıtý, urlyq isteý, araq iship, papıros tartý - qysqasy, jamanshylyqtyń bári birdeı zańsyz.

Arman. Men sol aıtqandaryńyzdyń birin de istemeımin, nege meni zańsyz deıdi?

Vasılıı (oılana tiksinip). Kim? Kim seni olaı deýshi?

Arman. Sol Mısha. Meni esepten jańyldyrǵan da sonyń osy sózi.

Vasılıı (ózine). Maskúnemniń balasyna úıreter ónegesi de las. Jaraıdy, ondaı jaman balamen dos bolmaı-aq qoı.

Arman. A, zańsyz dep sondaılardy aıta ma?

Vasılıı. Iá, sondaılardy aıtady. (Oılanyp júrip ketedi de, qaıta oralady). Arman! Erteń poezǵa otyrǵan sátten bastap, sen meni papa deıtin bolsań qaıtedi?

Arman. Zańsyz bolmasa, qazirden bastap-aq aıtaıyn.

Vasılıı (qaıta loblyp). Joq, olaı deýge bolmaıdy eken.

Arman. Nege? Dádá deýden góri papa degen ádemi.

Vasılıı. Ári ózi kórmese de, artymda papa deıtin balam qaldy dep ketken áke bar, ári bul sóz mamańa jáıli tımes.

Arman (sybyrlańqyrap). Onda mamam joq jerde aıtatyn bolaıyn, biraq bul zańsyz bolmas pa eken?

Vasılıı. Árıne, sheshesin aldaý óte zańsyz.

Olga shyǵa keledi.

Arman. Mama! Papam maǵan mynadaı syılyq ákeldi.

Olga. Ne deısiń? Kim senin papa dep turǵanyń?

Arman (sasqalaqtap). Joq papa emes, dádá!

Olga. Sen endi ótirik aıtaıyn dediń be?

Arman. Joq, mamenka, men ótirik aıtatyn zań...

Olga. Sen úıge barshy. (Arman úıge ata jóneldi.) (Olga jaıdary júzben). Vasá! Armannyń seni papa deýi qalaı?

Vasılıı. Sirá, ańsaıtyn bolý kerek, ótken túni uıqysyrap, túnimen papalap shyqty.

Olga. Solaı ma? (Vasılııdiń qasyna otyra ketedi.)

Vasılıı. Sodan beri maǵan bir oı kelip júr.

Olga. Nendeı?

Vasılıı (ony bir qolymen qushaqtap). Oılashy, Olá! Erteń biz Dýmannyń eline baramyz. Seniń kim ekenińdi biletin olardyń eshqaısysy joq. Ózińdi bilmeıtin sol jurt Armandy Dýmannyń balasy degenimizge sene me? Senbegen kúnde ne deıtinderin sezesiń be?

Olga. Jurt ne dese - o desin, Arman Dýlatov bolyp týǵan, Dýlatov bolyp óledi. Ekinshiden, ol ázirshe osynda qalady.

Vasılıı. Jetimdikti kórmese de, jetim atalǵany az edi, munyń úlken analyq eken, á?

Olga. Keketseń de durys aıtyp otyrsyń, munym shynynda úlken analyq.

Vasılıı. Týmaı jatyp ákesinen aırylsa, jeti jyldaı senen aıryldy. Jas janyn jetimdiktiń otyna endi óziń salsań, kim bolǵanyń? Osy ma seniń analyǵyń?

Olga. Vasá! Men joq jyldary Armannyń ákesi de, sheshesi de sen boldyń. Ózime degen adal mahabbatyń úshin ǵana emes, sol adamgershiligiń úshin de men seni ómir boıy qurmettegim keledi. Ótinemin, janym, osyndaı shuǵylasy mol kóńilge endi eshbir kóleńke túsirmeıikshi.

Vasılıı. Ol úshin ne isteýimiz kerek?

Olga. Ol úshin sen Armannyń Dýlatov emes, Vınogradov atalýyn tileme. Kúnder ótip jas ulǵaıǵan saıyn Armannyń seni papa deýin men de ańsaımyn, biraq óz ákesinen basqany papa degizbeske bergen antym bar ekenin ózińe o basta, qosylar kezde aıtqan edim ǵoı. Oılanshy, sen sonda ne dep ediń? Munyń adamshylyqtyń eń qymbat túri; eger meni shyn súıseń osy asyl qasıetińdi máńgi saqta, buzba antyńdy degeniń qaıda?

Vasılıı. Bári de ras, biraq sen mynany oılashy, Olá! Keshegi bir kezde sen alysqa kettiń, mahabbaty senip, jar súıýden de túńilgen tiri arýaq bolyp men qaldym. Sen qaıtyp keldiń, men de ómirge qaıta oraldym. Sol shala-jansar kezimde meniń jalǵyz ǵana úmitim, jalǵyz ǵana aldanyshym osy Arman bolǵandy. Onan aırylý maǵan qandaı aýyr ekenin endi óziń baıqaı ber.

Arman (terezeden). Mama! Telefonǵa!

Olga (Vasılııdiń betinen bir súıip). Aırylmaısyń. Aıyrmaımyn eshýaqytta. (Ketedi.)

Vasılıı. Degenmen de sen qatalsyń - aý, súıiktim... Hat kelmese, Armandy qaldyryp ketýińde múmkin. Qaıtsem eken? Álde onyń aıtqanyna kónip, Armandy qaldyra tursam ba eken?.. Joq, onyń móldir kózinen tógilgen ýly jasty endi kóre almaspyn. Biraq, eń durysy, sheshesine baǵyndyryp ósirgenim jón bolar.

Úıden Arman júgirip keledi.

Arman (abyrjyp). Papa! Men...

Vasılıı. Jap aýzyńdy.

Arman. Nege?

Vasılıı. Endi estise, shesheń ekeýmizdi de kórmeı ketetin. (Basqa bir oıǵa túsip.) Sondyqtan ony aldaý kerek bop tur.

Arman. Aldaýdy da zańsyz degenińiz qaıda?

Vasılıı. Zańsyz bolsa da amal joq. (Qupıalap.) Biz erteń keshki segizde Qazan vokzalynan júremiz. Sen jasyrynyp, erterek ket te, halyqaralyq vagonǵa bizden buryn kirip al. Sonan keıin kóre jatarmyz. Má, bıletiń. (Qaltasynan bılet alyp beredi.)

Arman. Raqmet, dádá, úlken raqmet.

Vasılıı. Eger mamań ne sóılestińder dese, dádám keıin samoletpen aldyramyz dedi, men soǵan kelistim de.

Arman (shoshynǵandaı, keıin sheginedi). Joq, dádá! Men olaı deı almaımyn.

Vasılıı. Endi ne demeksiń? Álde qalýǵa rızamysyń?

Arman. Joq, rıza emespin. Mamam, ne sóılestińder dese, dádámnan sura, deımin. Ótirik aıtsańyz, ózińiz aıtyp, zańsyz bolsańyz, ózińiz bolyńyz.

Vasılıı (kúlimsirep). Jaraıdy, sen úshin men - aq zańsyz bolaıyn. Biraq seniń maǵan ótirik aıt deýiń qalaı bolar eken, á?

Arman (oılanyp baryp, uıala kúlimsireıdi). Keshirińiz, meniń sizge olaı deýim uıat eken, keshirińiz, dádá.

Vasılıı. Al meniń saǵan mamannan jasyrynyp ket deýim qalaı? Sony da bir oılashy?

Arman (oılana sóılep). Iá, ıá... Olaı deýińiz de onsha jaqsy emes sekildi. Ózińizshe qalaı, jaqsy ma, a?

Vasılıı. Ózimshe, óte jaman.

Arman. A, onda... onda... bıletti maǵan ne úshin berdińiz?

Vasılıı. Jaqsy adamdardyń eshqaısysy sheshesin aldaǵan emes. Men seni solardaı aqyldy kórip, mamasyn aldamas, bıletti almas dep edim.

Arman (muńaıyp). Solaı ma edi?

Vasılıı (ony bir qolymen qushaqtap). Solaı, Armýshka! Mamańnyń sózi sen ekeýmiz úshin buljymaıtyn zań. Sen ony árqashan esińde saqta.

Arman. Onda mynany ózińiz alyńyz. (Bıletti qaıtyp beredi.)

Vasılıı. Mine, munyńa 5 qoıýǵa bolady. (Betinen súıedi. Syrttan bireýdi kórgendeı bolyp). Myna bir kisiniń mende ońasha jumysy bar edi, sen úıge barshy.

Arman (úreılene kúbirlep). Dádá Osy adam ury, ras aıtamyn, ury.

Vasılıı. Sen ony qaıdan bilesiń?

Arman. Mana tańerteń qaqpadan bas baǵyp qarady da, mamam ekeýmizdi kóre sala, qasha jóneldi. Ury bolmasa, nege qashady?

Vasılıı. Ol ury emes, urydan da sorly bireý.

Arman. Sonda kim?

Vasılıı. Sen onyń kim ekenin bilme de, eshýaqytta eshkimnen suraýshy da bolma.

Arman. Nege? Álde ol zańsyz adam ba?

Demakov kele jatady.

Vasılıı. Iá, zańsyz adam, bar endi. (Arman úıge ketedi.)

Demakov (kúrsine sóıleıdi). Qash, balaqaı! Qash! Olganyń balasy bolsań, seniń menen ómir boıy qashatyn jóniń bar. Qasha tús.

Vasılıı. Jalǵan jalamen sheshesin aıdatyp jiberip, jeti jyl jetim qaldyrsań, óz balańnyń da bezine qashatynyn bilgeısiń. (Oryn usynyp.) Otyr!

Demakov. Qorqaqtyqtan aıtylǵan sol bir jalǵan kýálikti nesine tańba etip, betime basa beresiń. Mana bir aıttyń, sol jetpeı me?

Vasılıı (yzaly kúlkimen jymıyp). Qorqaqtyǵyń óz betińe tańba bolsa, meniń júregime qanjar bolyp qadalǵan joq pa edi?

Demakov. O, aldamshy dúnıe, aldamshy dúnıe! Keshegi balanyń búgin ý bolaryn erterek nege bilmediń?

Vasılıı. Basyńa aqyl, shashyńa aq kirgen soń, kelipti. Biraq ondaı kesh kelgen aqyldyń ókinishten basqa bereri joq, al ókinishtiń bereri - kúıinish qana.

Demakov. Meni osynda aıdap kelgen de sol kúıik. Sen óziń meniń manaǵy tilegimdi Olgaǵa aıttyń ba?

Vasılıı. Joq, aıta alatyn emespin.

Demakov. Nege?

Olga shyǵa keledi.

Vasılıı. Mine, ózi de keldi.

Olga. Bul kim? (Tanı ketip.) Vasá! Men kimdi kórip turmyn?

Demakov. Seniń kórip turǵanyń - ómirdiń tepkisine túsken bir sorly.

Olga. Adamshylyq pen adal mahabbat qana júretin bul jerde sen qalaı júrsiń?

Demakov. Saǵan jabylǵan jala aryma kúıe bolyp juqty. Endi sol kúıeni júregimniń, qanymen jýsam da, ketirmekpin.

Olga. Qanyńnyń ózi maıly kúıe emes pe, kúıeni kúıemen qalaı ketirmeksiń?

Demakov. Joq, Olga Vladımırovna! Meniń qanym bir kezde bylǵanǵanmen, qazir qaıta tazarǵan. Sondyqtan da men uıala bilip, ómiri seni sonyma salyp qoıǵandaı, sen júrgen keń dúnıege syıa almaı, sen júrgen jerdiń, kúnine de qaraı almaı, keshirim surap, aldyńa kelip turmyn. Keshir, Olá! (Bir tizerlep otyra ketedi.)

Olga. Neshe jyldar boıy jarynan aırylyp, jany kúıgen jardyń, ákesinen aırylyp, zaryqqan náresteniń talyqsyǵan jas júregi úshin, neshe jyldar boıy jazyqsyz tógilgen kózderdiń jasy úshin, neshe jyldar boıy aýyr kúrsinýde ótken kúnder men túnder úshin, men seni tabanǵa salyp taptar edim, átteń, sen sol ótirik kýálik aıtýdyń ózin jaýmen kúres, Otanǵa kómek dep túsindiń. Óıtkeni sen ózińnen dárejesi úlkenderdiń bárine qulsha tabynatyn sorlysyń. Sendeılermen sóıleskim de kelmeıdi. Joǵal kózimnen, joǵal tezinen!

Demakov. Ras, men kimde ákimdik mol bolsa, sony qudaı kórdim. Sondyqtan da, Zaharovtyń quly bolyp, sonyń aıtqyzǵan ótirik kýálikteriniń bári ózi oılap shyǵarǵan jala ekenin kesh bildim, Olá!

Olga. Osydan basqa aıtarym eshýaqytta bolmaıdy, joǵal! (Úıge qaıta kiredi.)

Vasılıı (ońasha). Kim?.. Ne?.. Álde taǵdyr ma muny osynsha adastyrǵan? (Oılanǵan kúıi ketedi.)

Demakov (jalǵyz). Meniń endigi jalynarym ózimniń, ar-ujdanym bolar. (Kete bere oılanyp, toqtaı qalady.) Álde Dýlatovtyń tiri ekenin aıtsam ba eken? Biraq meniń jaqsylyq degenim keıde jamanshylyq bolyp shyǵýshy edi, taǵy da búldirer me ekenmin? Joq, joldas Demakov! Endi taıa bassań, kettiń múrdemge. Sondyqtan aldap bas aıaǵyńdy, oılap bas!

Ol maǵan sóılep shyǵyp ketedi. Azdan soń úıden «Qalamqas» ánin aıtyp Arman shyǵady. Ol ándetken kúıi ár nárseni sýretke túsirip júrgen kezde, oǵan tańdana qarap Laǵyl kele jatady.

Laǵyl. O, ǵajap! Meni Abaıdyń ánimen qarsy alǵan bul kim edi?.. Balaqaı? Moınyńdy bura ketshi!

Arman (jalt burylyp). Sálem, tetá!

Laǵyl (onyń júzinen áldene kórgendeı, qadala jaqyndaıdy.) Sálem, baýyrym! (Qol alysady.)

Arman (qol alysyp). Dýlatov!

Laǵyl. Dýlatov?!

Arman. Da, Dýlatov.

Laǵyl. Seniń atyń Arman, á?

Arman. Da, Arman (Keıin shegine beredi.)

Laǵyl. Qoryqpa, janym. Men seniń bóteniń emespin.

Arman. Siz kim edińiz?

Laǵyl. Keıin bárin bilersiń, mamań qaıda?

Arman. Úıde.

Laǵyl. Papań?

Arman. Papam men týmastan buryn ólipti.

Laǵyl (shuǵyl ózgerip). Solaı ma? A, seniń egeı ákeń bar emes pe?

Arman. Bar. Joq, ol qazir úıde joq.

Laǵyl (ózine). Ne surarymdy da bilmeı qaldym-aý. (Armanǵa.) Qalaı, ógeı ákeń seni súıe me?

Arman. O, súıgende qandaı! Mamam aıdaýdan kelgennen beri ǵana az súıetin bolyp júr. Ol joq jyldary óte kóp súıetin edi.

Laǵyl (tańdana qarap). Sen ne dediń? Aıdaýdan kelgen seniń mamań ba?

Arman. Da, meniń mamam. Jıyrma jylǵa jibergen eken. Naqaq bolǵan soń, jeti jylǵa jetpeı-aq bosatyp jiberdi.

Laǵyl (ózine). Solaı ma? Onda Dýman jazyqsyz eken ǵoı. (Óz oıymen alysyp júrip ketedi. Arman jylysyp úıge ketedi. Laǵyl jalǵyz.) O, ǵajap! Keýdemdi kernep kelgen bar kúdikti myna bala talqan etti. Ol ákesin de aqtap aldy. Tipti kúndesimdeı kóringen sheshesine de júregimdi eljiretip jiberdi, bul ne? (Arman úıden Olgany ertip shyǵady.)

Olga (basqyshtan túspesten, Laǵylǵa tańdana qarap tur). Keshirińiz, siz kim bolasyz?

Laǵyl (jalt burylyp, ilgeri bir-eki attaıdy da, turyp qalady). Sálemetsiz be? Maǵan Olga Dýlatova kerek edi.

Olga. Sol izdegen adamyńyz menmin.

Laǵyl. Amansyz ba, aıaýlymyz. (Ekeýi birine biri jaqyndaıdy.)

Olga. Tanyspastan aıaýlym deıtin siz kim edińiz?

Laǵyl. Men ózin-ózi ómirdiń erkesindeı sezinip, beıtanys adamdarmen de eski qadirles dostaryndaı erkin sóılese ketetin adam edim. Sol ádetim boıynsha, salǵannan ashyq aıtaıyn, men dál qazirgi sátte sizdiń ǵashyǵyńyzbyn. Bir kezde elimniń uly ǵashyq bolsa, endi qyzy - men ǵashyqpyn sizge. Men munda adasyp kelgen edim, endi oılasam, olaı emes, sizge ózimniń dostyq júregimdi ákelippin. Men sizge ajal surapylynda adasyp qalǵandardyń aýyr saǵynyshyn ákelippin. Men sizge Armanyn saǵynǵandardyń asyl tilegin ákelippin. (Qolyn usynyp.) Meniń de famılıam Dýlatova.

Olga (qýanyp). Dýlatova. Siz Dýmannyń qaryndasysyz ba?

Laǵyl (sál kidirip). Iá! Men endi sizdiń de sińlińizbin.

Olga (kóz jasyna býlyǵyp). Anyq Dýmannyń qaryndasy bolsańyz, meniń de baýyrym ekenińiz ras. (Laǵyldy qushaqtaı alyp súıedi.) Búgingi kún netken baqytty kún edi? Arman!

Laǵyl. Arman! Meni munda alyp kelgen sensiń. Kelshi, kúnim! (Ony kókiregine qysady.) Ah, balapanym, balapanym! Júrekten jalyn atyp shyqqan bul sózdi meniń aýzymnan estigen birinshi adam da, ór keýdemdi birinshi ıgen de sensiń, balapan. Átteń, átteń!.. (Kenet aýyr oıǵa túsedi.)

Olga (kúlimsirep). Jap-jas bola tura, netken balajandy edińiz!

Laǵyl. Ómirim qysqa bolý kerek... Ony da jasyrmaı aıtaıyn: júrektiń syrqaty meni mundaı baqyttan aıyrǵan-dy. (Kenet tiksine qalyp, Armandy qoıa berip, oqshaý shyǵady da, ózine-ózi kúbirleıdi.) Men esimnen adasqan bolarmyn, ne dep kettim osy?.Qaıda mendegi namys? Álde mynaý jazyqsyz jazalaǵan ana men zaryqqan jetim balanyń jeti jyl boıy tógilgen kóz jasy ma mendegi qyzǵanysh otyn sóndirgen? Álde balaǵa degen mahabbatym ba?

Olga. Qymbattym, júregińiz jaısyzdanyp turǵan sekildi, dáriger shaqyrsam qaıtedi?

Laǵyl. Joq. Men óz júregime ózim dárigermin, ol úshin qapa bolmańyz. (Armanǵa.) Qazaqstanda orys mektebi joq dep qoı mamań seni tastap ketpek boldy, á?

Arman. Iá! Sizderde de orys mektebi bar ma?

Laǵyl. Biz oǵan eń baı respýblıkamyz, orys mektebi joq kolhozymyz az.

Arman. Aha, endi tastap kete almaısyńdar. Men dádámdy shaqyryp keleıin. (Júgirip ketedi.)

Olga (daýystaıdy). Mama, eń qurmetti qonaǵyń keldi, úıińdi tezirek ázirle! (Laǵylǵa.) Oǵan deıin men sizdi ózime eń ystyq kórinetin jermen tanystyra turaıyn. Jańa qarap.) Mine, aǵańyzdyń alyp júregi soǵýyn toqtatqan jer. Soǵys bitkennen keıin osynda kelip mekendegen edim, endi eline ketkeli turmyn.

Laǵyl. Siz derevnáda ósken be edińiz?

Olga. Joq, soǵystyń aldyndaǵy tórt jyly aǵańyzben birge Tımırázev atyndaǵy akademıada, soǵystan keıingi eki jyl osy aýdanda, odan keıingi jeti jyl aıdaýda ótti.

Laǵyl. Onan qashan qaıttyńyz?

Olga. Bıyl ǵana.

Laǵyl. Men sizdiń hatyńyzdaǵy «partıamyzǵa eń úlken boryshty adammyn» degen sózińizge endi túsindim.

Olga. Eger Dýmannyń týǵan qaryndasy bolsańyz, men úshin siz de boryshtysyz.

Laǵyl. Boryshyńyzdy ótesýge ázirmin. Biraq men ózimniń kim ekenimdi dál aıtpaı, sizdiń aldyńyzda kinály bolyp turǵan jaıym bar. Sol úshin basymdy ıip, keshirim ótinemin, men onyń qaryndasy emespin.

Olga (ańyra qarap). Endi kimisiz?

Laǵyl (loblyp). Jaı bir jaqynymyn. Sizdiń Dýmannan eshqandaı habaryńyz joq pa?

Olga (uzaq qadalyp, mysqyl túrde). Shyǵys halyqtarynyń o dúnıedegi adamdarmen de sóılese alatynyn estigenim bar edi. Múmkin, sizdiń habaryńyz bar shyǵar?

Laǵyl. Men biletin habarǵa qaraǵanda, ol kisi sizdiń tyń jerge tezirek kelýińizdi asyǵa kútip otyrǵan sekildi.

Olga (yzamen). Qalaı, qalaı? Jumbaqtamaı, jónińizdi aıtyńyzshy, siz kimsiz osy?

Laǵyl. Áli de asyǵystyq etsem, aıyp etpeńiz, men sol kisiniń qazirgi zaıybymyn.

Olga (tańdana qadalyp, keıin shegine beredi, alǵashqyda daýsy da álsiz shyǵady). Jalǵan! Aıtqanyńyzdyń bári jalǵan! (Sóıleýge ońtaılanǵan Laǵyldy sóıletpeıdi.) Joq, siz meni arbamańyz, aldamańyz, baryńyz!

Laǵyl. Siz meni jazyqsyz jazalap tursyz.

Olga. Eger siz Dýmannyń zaıyby bolsańyz, maǵan qalaı keldińiz? Bar sózińizdiń jalǵan ekeni osydan da kórinip turǵan joq pa?

Laǵyl. Ony da jasyrmaımyn. Men ózimdi aldanýshy, Dýman men sizdi aldaýshy kórdim. Sol aljasqan yzaly oı meni munda alyp kelgen. Armany úlken aýrý júrek kimniń kináli ekenin dál seze almaı, taıa basypty. Endi adamshylyq pen kúndestik bir keýdeme sımaı tur. Eger maǵan áli de senbeseńiz, Dýmannyń ózin tyńdańyz. (Qaltasynan hat alyp beredi.)

Olga (Saǵatty alyp, oılana, qarap, sál kidiredi de, oqı bastaıdy). «Meniń joǵalǵan baqytym! Meniń mezgilsiz batqan kúnim!» (Alysqa qarap.) Bul meniń sózim! Bul meniń on úsh jyl boıy aspannyń kúni batqan saıyn qaqsaǵan zarym ǵoı, ol muny qaıdan bildi? (Hatty tolqı turyp ishinen oqyp shyǵady da, eljireı sóıleıdi.) «Esińde me, Olá! Aspannan kórer kúnimiz jalǵyz, ómirden súıer jarymyz sol kúndeı jalǵyz deýshi edik qoı!» Iá bári de esimde. Tirligine kózimdi jetkizgen de osy sóz! Ras, ol kezde solaı deýshi edik, endi ne der ekenbiz?! (Basyn ustap otyra ketedi.) Netken aýyr ókinish edi bul?

Vasılıı men Arman keledi.

Olga. Meniń naq súıerimmen tanysyńyz.

Vasılıı (Laǵylmen qol alysyp). Vınogradov.

Laǵyl. Dýlatova.

Olga (ile). Iaǵnı Dýman Dýlatovıchtiń qazirgi zaıyby.

Vasılıı (kúlimsirep). Olá! Sen sál jańylyp otyrsyń. Dýmannyń qaryndasy de.

Olga. Qaıtalap aıtaıyn, Dýman Dýlatovıchtiń zaıyby.

Vasılıı (onyń óńinen áldeneni kórgendeı, qadala jaqyndaıdy). Olá! Saǵan ne boldy?

Olga. Men kinásiz bolsam da, senen keshirim ótinemin.

Vasılıı. Ne úshin?

Olga (ár sózin úzip - úzip). Men seni aldappyn, Vasá!

Vasılıı. Qalaı?

Olga. Armannyń ákesi tiri eken. (Arman sheshesine jetip keledi de, suraýǵa bata almaı, turyp qalady.)

Vasılıı. Olga, sen ne aıtyp otyrǵanyńdy sezemisiń?

Olga. Jaqsy sezemin.

Arman. Sonda qalaı, meniń papam ras tiri me?

Olga. Ah! Armanym! Ne dermin saǵan, kúnim?!. Álde... Álde... Joq!. Joq! (Vasılııdi nusqap, býlyǵa sóıleıdi.) Mine, mine seniń ákeń!

Vasılıı. Toqtashy, Olá! Aıtpashy ondaı arzan úkimdi. Ne bop ketti myna dúnıe? Jarqyraǵan kún de kúngirt, kúnnen de nurly kórinetin sen de kúńgirt, bul qalaı? Álde meniń kún degenim - tún, nur degenim jaltyraǵan boıaý ma edi?

Olga. Sózińe de, oıyńa da túsindim, Vasá! Men jazyqsyz jazalanýdyń munan da zoryn kórgen janmyn, ótinemin, toqtat myna kúdigińdi, toqtat tezinen!

Arman (sheshesin qushaqtaı alyp). Bul ne, mama?

Olga (tuńǵysh ret jasqa býlyǵyp). Ah, Armanym! (Balasyn qushaqtaıdy.)

Shymyldyq.

ÚSHİNSHİ PERDE

Úshinshi sýret

Sabyrdyń kabıneti.

Perde ashylǵanda Sabyr telefonda bireýmen sóılesip otyr.

Sabyr. Joldas Saýmalbaev! Men áldekim emes, aýdan basshylarynyń biri esebinde sizben sóılesip otyrmyn ǵoı, sondyqtan... (Telefon úziledi, Sabyr telefonǵa kúle qarap.) Siz telefonnyń trýbkasyn emes, ózińizdi laqtyryp otyrsyz, joldas Saýmalbaev. (Telefon shyldyraıdy. Sabyr tyńdap.) Men tyńdap turmyn. Iá... ıá... Ǵapý etińiz, Men ózimdi toıǵa shaqyrýshy bıkeshtiń kim ekenin bile almaı sorlap otyrmyn.Siz Dýmannyń men bilmeıtin qaıdaǵy qaryndasy edińiz? Atyńyz kim?.. Ym... Sonymen Dýman osy sapar Oshaǵannyń ornyna bastyq bolyp keledi, siz sol úshin jasaıtyn toıyńyzǵa meni de shaqyryp tursyz, á?.. Al eger siz Dýmannyń qaryndasy bolmaı, Oshaǵannyń baldyzy bolsańyz, qaı úıge baraıyn? Qansha qubyltqanyńyzben, daýsyńyzdy ózgerte almadyńyz, kómeıińizge zaqym keler, qosh bolyńyz. (Telefondy tastaı salady.) Ex, Oshaǵan! Oshaǵan! Mansabyńa qorǵan eterin osyndaı usaq qýlyq. Onyń ózi de alysqa barmaıtyn shop-sholaq. (Oılanyp.) Sanasy saıaz mansapqor adamnyń jamanshylyqty talǵamaıtyny nelikten eken osy? Álde mansap degen ar-ujdandy býyp tastaıtyn sondaılyq bir sıqyr ma? (Kirip kele jatqan Dýmandy kóredi de, qolyn usyna túregeledi.) Qalaı quttyqtaýymyzǵa bola ma?

Dýman (yzaly kúlkimen myrs etip). Bolady, ábden bolady, tek basqany emes, bıletimdi ǵana quttyqta. (Áldeneni asyǵa jaza bastaıdy.)

Sabyr (ańyryp). Bıletiń ne?

Dýman. Men búgin partbıletimnen aırylyp qala jazdadym.

Sabyr, Sebep?

Dýman. Ne sebep ekenin bilmeımin, meni keshe ǵana partıanyń osy aýdandaǵy eń adal uly dep maqtaǵan Saýmalbaev búgin jaýdaı kórip qytyǵyma qatty tıdi.

Sabyr. Ne úshin?

Dýman. Áneýgi hat úshin. Men bul hatty jazǵan ol dúnıedegi Olga Galkına emes, osy dúnıedegi tiri ólikterdiń biri bolýy da múmkin dep edim, áıelińniń tiri ekeni jurttyń bárine málim bolsa da, sen partıadan áli de jasyrasyń, á? - dep, zirkildeı jóneldi. Onyń sol bir dóreki sózderine shydaı almaı, tildiń tıegin men de aǵyttym. Qurtamyn da joıamyn dep ol qaldy. Ol zaman ótken, aqqa zaýal endi joq dep, men kettim.

Sabyr. Bul ne, kele josyltyp otyrǵanyn?

Dýman (áli jaza otyryp sóıleıdi). Osyndaǵy táýir úılerdiń tizimi.

Sabyr. Ony qaıtesiń?

Dýman. Jańa sovhozdyń adamdary kele jatyr. Saýmalbaev solardyń eki júzin osy kolhozǵa ornalastyrýdy maǵan júktedi. Kórdiń be? Oshaǵannyń júgin maǵan artyp otyrǵan qysasyn.

Sabyr. Qysas?!

Dýman. Iá! Onyń oıynsha eki júz adamdy bir kolhozǵa ornalastyrý múmkin emes.

Sabyr. Sonda qalaı? Eger solardyń qaısybiri ornalasa almaı renish týǵyza qalsa, sol úshin seni soqpaq pa?

Dýman. Naq solaı. Al men dostarymyz kelgende úılerimizdiń tórt ese keńeıip ketkendigin kórsetip ózin soqpaqpyn. Má, qarap jiber! (Jazyp otyrǵan qaǵazyn Sabyrǵa beredi de, ekinshi bir qaǵazdy jaza bastaıdy).

Sabyr (qolyndaǵy qaǵazǵa qaraı otyryp sóıleıdi). Elenip eskerilmegen aýrýdyń ólimge aparmaıtyny joq. Jamanshylyq ta sol sekildi eken. Sondyqtan Kóseýbaevty tezinen emdemesek bolmas.

Dýman (jaza otyryp sóıleıdi). Saqtan! Birinshi sekretar búgin demalysqa ketti. Aýdandy basqaratyndardyń endigi bedeldisi Saýmalbaev. Saýmalbaevty basqaratyn - áıeli Tanash, Tanashty basqaratyn - Oshaǵannyń áıeli men saýdager baldyzy.

Sabyr. Aıtpaqshy, seniń bir qaryndasyń Oshaǵannyń ornyna bastyq bolǵanyń úshin jasaıtyn toıyna shaqyrdy. Ol qaıdaǵy qaryndasyń?

Dýman. Mende qaryndastyń ondaı aqymaǵy túgil, aqyldysy da bolǵan emes.

Sabyr. Sonda meni toıǵa shaqyrýshy kim?

Dýman. Bizdiń kolhozda mundaı usaq qýlyqqa baratyn Oshaǵannan basqa kim bar? Baldyzyn barlaýshy etip otyrǵan sol bolar.

Sabyr. Sen bul tizimmen ne istemeksiń?

Dýman. Ózim jaǵalaı júrip kózbe-kóz ázirletemin.

Sabyr. Joq, olaı etpe! Úı ázirleýmen birge olardy qalaı qarsy alýdy da keńeseıik, ol úshin sen qazir radıo torabyna bar da jurtty mádenıet saraıyna shaqyr.

Dýman. Ol da jón eken. (Jazyp otyrǵan qaǵazyn usynyp.) Mynaǵan qol qoıyp jiber, men keteıin.

Sabyr. Bul ne?

Dýman. Laǵyl meniń telegrammalaryma jaýap qatpaı qoıdy, endi seniń atyńnan bermesem bolar emes.

Sabyr ol bergen qaǵazdy ishinen oqyp shyǵady da, qol qoıady, Dýman somy alyp ketedi. Azdan soń, Oshaǵan keledi.

Oshaǵan. Ruqsat pa eken?

Sabyr. Siz óz áıelińizden basqadan ruqsat suramaýshy edińiz, qashannan beri mundaı tártipti bola qalǵansyz?

Oshaǵan. Men kimdi jaqsy kórsem, ruqsatty sonan ǵana suraımyn. Aıtpaqshy, meniń sol ámirshim saǵan telefon soqty ma?

Sabyr. Joq, ol kisiniń mende ne jumysy bar eken?

Oshaǵan. Baldyzym da soqqan joq pa?

Sabyr. Joq.

Oshaǵan. Onda keshki saǵat jetide bizdiń úıge kele qal!

Sabyr. Ne úshin?

Oshaǵan. Búgingi kún - baldyzymnyń týǵan kúni, sonyń qurmetine arnaǵan eki-úsh kisilik qana toıymyz bar.

Sabyr (barlaı qarap, mysqylmen). Baldyzyńyz meni basqa bir toıǵa shaqyrǵan edi, siz onyń týǵan kúnine shaqyrasyz, aldymen qaısysyna barsam eken?

Oshaǵan (ótirik ańqaýlanyp). Basqa toı?!

Sabyr. Iá, ol Dýmannyń sizdi qulatyp, ornyńyzdy tartyp alatynyna senetin sekildi, sol úshin toı jasamaq.

Oshaǵan (kúle sóılep). Meniń ornymdy tartyp alatyn Dýlatov pa, ol úshin toı jasaıtyn meniń baldyzym ba? Onda aljasqan ekensiz, dostym.

Sabyr. Oshaǵan Kóseýbaevıch! Men baldyzyńyzdy ne úshin Dýmannyń qaryndasy etip sóıletkenińizdi jaqsy bilemin. Sondyqtan meni arbap qaıtesiz?

Oshaǵan (sasqalaqtap). Allam saqtasyn, ol ne degeniń? Biz sıaqty adal dostar birin-biri arbasa dúnıe ne bolmaq!

Sabyr. Ózge dúnıeni qoıa turyp, óz keýdemizdiń tozbaýyn oılaıyq ta.

Oshaǵan. Sony oılaǵandyqtan ǵoı, seni toıǵa shaqyryp otyrǵanym. Kelmeı qalyp, sógis alyp júrme. Sulý qyzdan sógis alý eskertýi tirkelgen qatań sógisten kem bolmaıdy.

Sabyr. Qurmetterińizge raqmet. Aýdannan kelip úlgere almasam, aıyp etpessizder.

Oshaǵan. Úlgir, úlgiresiń. Aıtpaqshy, aýdanǵa bara qalsań, esińde bolsyn: Saýmalbaev joldas: «Dýlatovtyń qylmysyn Sabyr bile me?» - dep edi, men: «Bilmeıdi» - dedim. Eger suraı qalsa, óziń de solaı de.

Sabyr (myrs etip). Nemene, ótirik aıtyńdar degen nýsqaý alyp pa edińiz?

 

Óner qaıratkerlerimen birge. Otyrǵandar: A Jubanov, S. Maıqanova, Á. Ábishev. Turǵandar: B. Dosymjanov, Á. Mámbetov, X Bókeeva, R. Jamanova, Sh. Jandarbekova, B. Koshmanbetov, D. Tólebaeva, S. Muhametjanov, K. Kenjetaev.

 

Suhbat. A. Safrokov, M. Bazarbaev, Á. Ábishev, Á. Mámbetov.

 

«Namys gvardıasy», general Panfılov rolinde – K. Qýanyshbaev.

 

«Namys gvardıasy» spektaklinen kórinis. Jambozov - S. Orazbaev, Namysuly - Á. Moldabekov, Meıram - R. Seıtimetov, Nına - T. Tasybekova.

 

«Dostyq pen mahabbat» spektaklinen kórinis. Sáýle - X. Bókeeva, Saıran - S. Telǵaraev, Taıman - S. Qojamqulov, Sheker - Sh. Jandarbekova.

 

«Dostyq pen mahabbat». Sáýle - X. Bókeeva, Temir - Sh, Aımanov.

 

«Dostyq pen mahabbat» S. Qojamqulov – Taıman rolinde.

 

«Dostyq pen mahabbat». Bólekbas - Q. Qárımov, Mıron - Ádilshinov, Temir - Sh. Aımanov, Myrqal - E. Ómirzaqov, Sáýle, - X. Bókeeva, Abzal - Q. Badyrov.

 

«Belgisiz batyr». M. Súrtibaev - Taǵdyr rolinde.

 

«Belgisiz batyr». Zýra - R. Mashýrova, Iman - P. Seıtimetov, Dúrmek - A. Jolymbetov, Mardan - Sh. Mýsın, Janjar - B. Rımova, Jandos - S. Orazbaev, Samal - G. Áspetova, Gúlzar - Z. Dosanova.

 

«Mansap pen Ujdan». Baǵlan rolinde – Y. Noǵaıbaev, Arman rolinde – A. Áshimov.

 

K. Qarmysov – «Kúnshildik» spektaklindegi Kerıman rolinde.

 

«Kúnshildik» spektaklinen kórinis. Nazgúl – Z. Dosanova, Mereı – N. Jantórın.

 

«Nurly jańbyr» spektaklinen. Muhıt rolinde – D. Joljaqsynov. Mádına rolinde – D. Kádenova.

 

«Nurly jańbyr» spektaklinen kórinis. Gakký - Ǵ. Ábdinalıeva, Arman - N. Jaqypbaev, Baǵlan - M. Baqtygereev, Ǵalym - T. Aıtqojınov, Zaýzat - R. Hadjıeva.

 

«Nurly jańbyr». Baǵlan - M. Baqtygereev, Muhıt - D. Joljaqsynov.

Oshaǵan. Qyljaqty qoı da, oılan, dostym. Sen Dýlatov úshin tekten tekke mert bolǵaly júrsiń. Ózińe Saýmalbaev joldas telefon soqty ma?

Sabyr. Iá, soqty. Onyń bizge taqqan aıyby ne, suraǵan materıaly ne?

Oshaǵan. Bizdi Dýlatovtyń qylmysyn búrkep, minezdemeni ótirik maqtap bergenimiz úshin aıyptaıdy. Suraıtyny sol minezdemeniń ornyna mynaý... (Bir qaǵaz beredi.) Qolyńdy tezirek qoıyp jiber.

Sabyr (ishinen oqyp shyǵady da, Oshaǵanǵa kektene qadalady). Osydan bir jeti buryn partbúronyń Dýlatovty maqtap bergen minezdemesine qol kótergenniń biri siz emes pe edińiz?

Oshaǵan. Iá, menmin. Ony jasyrǵan kim bar?

Sabyr. Endi óshige, órshelene jazǵan mynaýyńyz nemene?

Oshaǵan. Suraýyńa suraý. Nege bizder Dýlatovtyń ózin ózi óldi dep jarıalap, áıeli men balasyn adastyryp ketken qylmysyn jasyramyz? Nege bizder saý basymyzǵa saqına tileımiz?

Sabyr. Dýlatovty maqtap qolyńyzdy kótergen kezde, sol áıeldiń haty qaltańyzda emes pe edi?

Oshaǵan. Iá, qaltamda bolatyn, ony da jasyrman.

Sabyr. Endi ne úshin laı sýdan balyq aýlap júrsiz?

Oshaǵan (yzalanyp). Sender - meni adastyrǵan, sender! Senderge qarsy kele almaı kóterilgen qolym endi ózime shoqpardaı sógis ápergeli tur.

Sabyr. Dýlatovty urlanyp baryp uryp, endi sol urlyǵyńyzdy (qaǵazdy kóterip.) mynamen búrkemeksiz, á?

Oshaǵan (ashýmen atyp turyp). Ne deısiń? Sen óziń kimmen sóılesip turǵanyńdy sezemisiń?

Sabyr. Men eń aqyry qýlyǵy men sumdyǵy da jańarmaı baıaǵy qalpynda qalǵan, bar jaqsylyqty jamanshylyqtan izdeıtin, dostyqty da, joldastyqty da, adamshylyqty da aqshamen satyp alǵysy keletin, mansaby úshin saýdaǵa ujdanynan bastap baldyzynyń týǵan kúnine deıin salatyn Oshaǵan Kóseýbaevıchpen sóılesip otyrmyn. Eń sońǵy aıtarym mynaý! (Jańaǵy qaǵazdy jyrtyp-jyrtyp laqtyrady.)

Oshaǵan (qaǵazdy tere júrip sóıleıdi). Qurydyń, dostym, qurttyń ózińdi. Men seni erteń raıkomnyń aldynda dál osy qaǵazdaı talqandap, kolhozdan qýamyn, azyq-túligińdi saılaı ber. (Ol esikke jetken kezde qarsy aldynan Demakov kelip kiredi. Oshaǵan tez ózgere qalyp, onyń qolynan ustaı alady.) Sálem, Arkadıı Arkadevıch! S prıezdom! Qashan keldińiz?

Demakov (kóńilsiz). Keshe keshke.

Oshaǵan. Úı ishińiz tegis aman ba, bárin de esen-saý ákeldińiz be?

Demakov. Bári de aman. (Sabyrmen qol alysa bere.) Men sizderge bóget jasaǵan joqpyn ba?

Sabyr. Dál osy sáttegi jumysymyz ósek tyńdaý ǵana. Ony bógegenińizge raqmet.

Demakov. Onda jumystaryńyz aýyr eken.

Sabyr. Oılap qarasańyz, shynynda aýyr.

Demakov. Ósektiń kimge aýyr, kimge jeńil ekenin Oshaǵan Kóseýbaevıch ekeýmiz oılanbaı-aq bilemiz. Óıtkeni bizder onyń mektebinen kóbirek ótkendermiz, solaı emes pe, Oshaǵan Kóseýbaevıch, á?

Oshaǵan (túsine almaı qalyp). Árıne, árıne.

Demakov. Kórdiń be, joldas sekretar! Oshaǵan Kóseýbaevıchpen bizder óte usaq adamdarmyz, biraq esterińizde bolsyn, bireýge jamanshylyq isteý úshin alyp batyr bolýdyń qajeti joq. Sonyń bir aıǵaǵy mynaý. (Tós qaltasynan. 1-sýrettegi paketti alyp Sabyrǵa berdi. Ol paketti alyp ishinen oqı bastaıdy.)

Oshaǵan (Demakovty ońashalap). Bul - ómirden túńilgenderdiń sózi ǵoı. Siz muny nelikten aıttyńyz eken?

Demakov. Demim bitýge taqalǵan bolý kerek, sońǵy kezde osylaı sóılesem ǵana rahattanamyn.

Oshaǵan. Qanym muzdap ketti, ondaı sózdi aıtpańyzshy, Arkadıı Arkadevıch!

Demakov. Qoryqpaı - aq qoıyńyz, aqtyq demińiz bitýge taqalǵanmen, siz áli kóp jasaısyz.

Oshaǵan. Aıtqanyńyz kelsin. A, aıtpaqshy qaǵys estimesem, siz maǵan aqtyq demiń taqaldy dedińiz - aý osy. Sol sózińizdiń astary qalaı?

Demakov. Demińizdiń qansha qalǵanyn baıqaıyn, shynyńyzdy aıtyńyzshy, kolhozyńyzdyń irgesinen jańa sovhoz ornaıtyn bolǵanyn estigende qaıttińiz?

Oshaǵan. Ne qaıtetini bar? Birimiz emes, bárimiz de qýandyq.

Demakov. Kolhozdyń jeri ketedi dep, Dýlatovtyń bul ıdeıasyna siz qarsy edińiz ǵoı, endi ózińizdiń jeńilgenińizge qýanýyńyz qalaı?

Oshaǵan. Ol jeńilý emes, túsiný. Túsinbegen kezimde qarsy edim, endi túsindim.

Demakov. Túsinseńiz, búgin sol sovhozdyń dırektory erteń eki júzdeı jumysshylary keledi, osy alǵashqy kelgen topty ornalastyrý sizdiń kolhozǵa tapsyrylyp otyr. Bos sózdi qoıyp, endi sony keńeseıik.

Sabyr. Iá, sizder sony keńese berińizder, men aýdanmen sóılese sala qazir kelemin. (Ketedi. Sol kezde radıodan Dýman men. bir qyzdyń daýsy estiledi.)

Qyz. Qosh keldińiz, Dýman aǵa!

Dýman (entige sóılep). Raqmet, qalqam. Qane, qasyma otyra qal, ekeýmiz kolhozshylardyń qýanyshyn eseleıik.

Qyz. Ózińiz óte qýanyshtysyz ǵoı. Álde Arman keldi me?

Dýman. Armannyń ózi kelmese de, eki júzdeı aǵalary men apalary kele jatyr.

Oshaǵan (tistene sóılep). Sandalypsyń. (Radıony toqtatyp tastaı sala Demakovqa jylmıa qaraı qalyp.) Qalaı, Arkadıı Arkadevıch! Meniń áneýgi hatymdy jerine jetkizdińiz be?

Demakov (kúrsine sóılep). Óz oıymsha tıisti jerine dál jetti.

Oshaǵan. Arkadıı Arkadevıch! Shynymdy aıtaıyn, men búgin sizdi tanymaı qaldym. Únińiz de, óńińiz de kórden shyqqandaı, bul ne? Álde Dýlatovtyń men jasyrdy, siz atyldy dep júrgen áıeli bir-aq adam bolyp shyqty ma?

Demakov. Iá, bir-aq adam, bir-aq adam! (Stoldy uryp.) Sáýle molaıǵan saıyn kóleńke azaıa túsedi, sondyqtan siz ekeýmiz sıaqtylarǵa, kimnen bolsa da, qorǵanatyn kez jetti.

Oshaǵan. Siz ne úshin munsha kúıinesiz osy? Álde ol áıeldiń aıyptalýyna kináli siz be edińiz?

Demakov (stoldy taǵy urǵylap). Menmin, Meni Men?

Oshaǵan (oılana sóılep). Arkadıı Arkadevıch! Meni ózińizdiń senimdi dosyńyz kórip, osyndaı qupıa syryńyzdy jasyrmaı aıtqanyńyzǵa raqmet. Sonyń oraıyna men de sizge bir qupıa syrymdy, jan balasyna aıtylmaǵan, aıtylmaıtyn syrymdy ashaıyn. Sizdiń basyńyzdaǵy dál osy lań meniń basymda da bar. (Qol alysyp). Kelińiz, birigip qarsy áreket jasaıyq.

Demakov. Siz ne istep edińiz?

Oshaǵan. Kesheden beri oılap qarasam, ol áıeldiń Dýmannan adasyp qalýyna sebepkerdiń biri men ekenmin.

Demakov. Qalaı?

Oshaǵan. Men bir kezde Dýmannyń sheshesiniń atynan ol áıelge hat jazǵan edim.

Demakov. Ne úshin?

Oshaǵan. Dýlatovty meniń baldyzym da súıýshi edi, ári sonyń, ári sheshesiniń tilegin tastaı almaǵanym.

Demakov. Eger siz Dýmannyń tiri kelgenin habarlasańyz ǵoı, ol áıeldiń mundaı baqytsyzdyqqa ushyramaýy da múmkin, á?

Oshaǵan. Oǵan sóz bar ma!

Demakov. Netken jaýyz edińiz!

Oshaǵan. Qurmettim, bizde dos adamdar birin-biri jaýyz demeıdi. Ondaı sózdi maǵan aıtpaýyńyzdy ótinemin.

Demakov. Bar adamnyń dostyǵy siz ekeýmizdiń dostyǵymyzdaı bolsa, dúnıe ne bolar edi? Taǵylar dúnıesi bolar edi!

Oshaǵan. Solaı ma? Onda men aljasqan ekenmin.

Demakov. Aljasý az. Erteń ol áıel kelip, hatyńyzdy aldyńyzǵa jaıyp salady, sol kezde siz tirideı jerge kiresiz.

Oshaǵan. Sizge de jenil tımes, birimizdi - birimiz qajap qaıtemiz. Onan da aldyn ala qam jasaıyq ta.

Demakov. Baqytty basqanyn qaıǵysynan tabatyndarǵa barlyq jol jabylǵan.

Oshaǵan. Eger ol áıel kele qalsa, siz ben biz búkil jurt aldynda masqara bolamyz. Tipti sottalýymyz da ǵajap emes. Sondyqtan qalaı da ony keltirmeýdiń jolyn tapqanymyz jón emes pe?

Demakov. Keltirmeýdiń joly?! Qandaı?

Oshaǵan. Mende bir oı bar, biraq aıtýdyń ózi qorqynyshty.

Demakov. Siz taıynatyn endi eshteńe joq, aıta berińiz.

Oshaǵan. Poezd bul jerge tan ata keledi ǵoı.

Demakov. Iá, poezd tań ata keledi, sonan soń?

Oshaǵan. Shirkin dúnıe!.. Stansıadan bergi elsiz dalada siz ekeýmizge joldy keńirek ashatyn eki-úsh kisilik qana bar avarıa jasala qalsa!.. Jazasyn Dýlatovtyń tartatynyna men kepil bolar edim.

Demakov (onyń alqymynan ala túsip). Ah, ońbaǵan! Sen meni kisi óltirýge de ıtermek pe ediń?

Dýman kirip keledi.

Dýman. Bul ne? Oıyn ba, janjal ma?

Oshaǵan (saspastan). Jáı ánsheıin... Myna joldas ertede óziniń bir aqymaq dosyn qalaı syǵymdaǵanyn kórsetip tur. Tanysyńyzdar. Aýdanymyzdyń Dýman Dýlatovıch deıtin maqtany osy. (Ketedi. Dýman Demakovqa jaqyndaıdy.)

Demakov (sál ezý tarta qol usynyp). Siz meni tanymaı tursyz ba? Ertede bir-eki ret kórisken edik qoı.

Dýman. Iá, kóriskenbiz. «Men ondaı opasyz áıeldiń baıymen sóılesetin aqymaq emespin!» - dep, kabınetińizden aıdap ta shyqqansyz.

Demakov. Olaı degen men emes, araq bolar...

Dýman. Shynynda da, ol kúni siz mas edińiz. Ekinshi ret barǵanymda, adamsha qabyldap, barlyq jaıdy jaqsy baıandap berdińiz. Biraq sol aıtqandaryńyzdyń taǵy da beker bolyp shyqqany túsiniksiz.

Demakov. Maǵan bári de túsinikti. Sondyqtan da men qazir ar azabyn tartýdamyn. Sondyqtan da men sizden keshirim suraı keldim.

Dýman. Menen be?

Demakov. Iá, sizden. Aıtyp arymdy tazalamasqa lajym joq. Zulymdyqtan emes, qorqaqtyqtan sizdiń Arman deıtin balańyzdyń sheshesinen aırylyp, jeti jyl jetimdik kórýine sebepker bolǵannyń biri menmin.

Dýman. Ne deısiz?.. A, ol bala qazir qaıda?

Demakov. Sheshesi men ógeı ákesiniń qolynda.

Dýman. Siz ony qaıdan bilesiz?

Demakov. Osy sapar óz kózimmen kórip keldim. Sheshesi aıdaýdan bıyl kelipti.

Dýman. Aıdaýdan?! (Barlyq ashý - kegimen qadalady.) Siz be edińiz oǵan jala jabýshy?

Demakov. Oǵan jabylǵan jalany oılap tabýshy - Zaharov deıtin bireý de, sonyń qorqytýymen aıtýshy - men sıaqty qorqaqtar.

Dýman. Ózińizdi ózińiz aıap, laǵynetter deýdiń ornyna qorqaqtar deýińiz de, endi kelip, keshirim suraýyńyz da zulymdyq emes pe?

Demakov. Men zulym atalmaı ólýdi kóksep júrgen adammyn, sondyqtan, ótinemin, sol sózdi aıtpasańyz eken.

Dýman. Muny sizge aıtpaıtyn jer betinde eshkim bolmas, ony estigińiz kelmese, jerdiń astyna ketińiz.

Demakov. Jerdiń ústi bolmasa, astyna baratyn joldy ózim de tabamyn, qosh bolyńyz. (Kete bara toptan.) Tek, qapy qalmańyz. Olgany stansıa basynan qarsy almasańyz, máńgi kóre almaýyńyz da múmkin.

Dýman (qasyna jetip keledi). Siz taǵy da ne sumdyqty aıtyp tursyz?

Demakov. Barlyq syrymdy sizge aıtýǵa mindetti emespin. Keshikpeı kezdesemiz. Ázirshe qosh bolyńyz. (Shyǵyp ketedi.)

Dýman (Armannyń ózin kórip turǵandaı bolyp sóıleıdi). Armanym! Kúnim! Men ómirden iz-túzsiz óttim dep júrsem, bolashaǵym sen bar ekensiń ǵoı. Men netken baqyttymyn! Tek sen bir shyndyqty aıtshy, botam! Sen ózińdi arman etip, ómir boıy ańsaǵan mendeı ákeń baryn bilesin be? Álde sonaý egeı ákeńdi «Papa - papa» dep júrmisiń? Joq, álemdegi barlyq jala topan bolyp bassa da, Olganyń seni basqanyń balasy etip ósirýi múmkin emes! (Oılanyp.) Biraq, ol endi qaıter eken? Seni maǵan berer me eken. Eger de ol seni ózime bermeý úshin qaıta qosylýymyzdy shart etse, men qaıttym? Joq, ol mundaı iske barmaıdy, óıtkeni ol adal mahabbattan jaralǵan-dy.

Oshaǵan (kire berip). Arkadıı kete qalǵan ba? (Qaıta jóneledi.)

Dýman (ile daýystap). Siz bir suraýǵa jaýap bere ketińizshi.

Oshaǵan. Tez aıt, asyǵyspyn.

Dýman. Dármeni azaıyp, bedeli kete bastaǵan basshysymaqtardyń qaısybiri, jas toqaly bar shal sekildi, jurttyń bárin ózine jaý kóredi. Sonyń sebebi ne?

Oshaǵan. Ony men qaıdan bileıin?

Dýman. Jasyrmańyz, siz muny jaqsy bilesiz.

Oshaǵan. A, seniń jas toqaly bar shaldaı kórip otyrǵanyń men be edim?

Dýman. Iá, siz. Siz kolhozdy basqarý qolyńyzdan endi kelmeıtinin durys túsinseńiz de, meni ózińizge tóngen qater kórip, adasyp júrsiz. Siz mansabyńyzdy qorǵaý úshin, neden bolsa da taıynatyn emessiz. Joq, Osheke, keýdeńizge uıalaǵan pasyq oılardyń barlyǵyn laqtyryńyz. Osy edi sizge aıtpaǵym.

Oshaǵan (kekesin túrde). Ol ámirińizdi oryndaıyq. Al, óziń komýnıserdi pasyq deýdi qashan toqtatasyń?

Dýman. Esińizde bolsyn, shyn komýnısin sosıalısik saıasy bolady. Al sizdiń kıimderińiz jyl saıyn jańarǵanymen, sanańyz baıaǵy qalpynda.

Oshaǵan (yzamen qarqyldap kúlip). Kúlemin - aý, kúlemin! Burynǵy baılardyń saltyn qýyp, áıelderdi úıir - úıirimen alasyń. Ózińdi-óziń óldi dep jarıalap, bir áıelińdi balasymen adastyryp, Moskvaǵa tastap ketesiń, ony partıadan da, halyqtan da jasyrasyń. Onan keıip bireýdiń jap-jas, áp-ádemi búldirshindeı qyzyn alasyń da, bala kóterýge densaýlyǵy nashar degen syltaýmen ony taǵy da tastamaqsyń. Senińshe, sonyń bári sosıalısik sana, á? Kúlemin - aý!..

Dýman (ózin-ózi kúshpen tejep). Sizshe, men bala tappaǵany úshin Laǵyldy tastaımyn, á?

Oshaǵan. Bilemin, anaý áıelińdi ne oımen izdetip jatqanyńdy. Bilemiz...

Dýman (sóıleı túregeldi). Joq, Oshaǵan Kóseýbaevıch! Siz burynǵy biletinderińizdiń ózinen de aırylyp, shashyńyz aǵarǵan saıyn nıetińiz qaraıa túsken adamsyz. Men adamnyń syrtynan góri ishine kóbirek úńilemin. Kommýnıspin dep, tilińizdi qansha bezeseńiz de, júregińizdiń buzyqtyqty tilep soqqanyn kórip turmyn. Ondaı júrek uzaqqa barmaıdy, saqtanyńyz.

Oshaǵan. Óziń saqtan, óziń! Sen jar basynda tursyń. (Kete bergende, qarsy aldynan Jarqyn kirip keledi. Oshaǵan shashyna qalbalaqtap.) A, sheshe, tórletińiz, munda otyryńyz.

Jarqyn (ol usynǵan orynǵa otyra berip). Kepkeń tym shalqaıyp ketken eken, qurmetińniń qaıyry bola qoımas.

Oshaǵan. Kepkem - kebinim bolsa da meıli. Men myna balańyzdyń kinásin aıtyp, sizge júgingeli otyrmyn.

Jarqyn. Júgin, júgin! Júginer keziń jetti. (Dýmanǵa.) Oblystan bir áıel telefon soǵyp, saǵan sálem aıtty. Seniń maıdandas bir dosyń dırektor bolyp osynda kóship kele jatqan kórinedi. Keshke qaraı barady, múmkin bolsa, olardy óz úıine túsirsin, jeke bólme ázirlesin dedi.

Dýman (oılanyp). Ol kim boldy eken? Famılıasyn aıtqan joq pa?

Jarqyn. Kýzatov dedi me, Gýlatov dedi me, áıteýir sol ekeýiniń biri.

Oshaǵan. Al, sheshe, siz ári tátti kórshisiz, ári eki úıge birdeı anasyz. Siz maǵan...

Jarqyn. Aýlaq... Ósekti qatyny men baldyzy úıden órbitse, ózi kezip júrip túzden teretin senderge men ana emespin, aýlaq ári!

Oshaǵan (tili salaqtap). Siz, siz... Meni, meniń úlgili semámdy tak ne oskorbláı, pojalýısta!

Jarqyn. Sen júziqara, sóıleme maǵan!

Oshaǵan. Júziqara degen sóz surqıa áıelderge ǵana aıtylady, siz meni olaı qorlamańyz, joldas...

Jarqyn. Sen ózińniń sol surqıalardan da soraqy ekenińdi sezbeısiń - aý.

Oshaǵan (sııýmen). Aı, Dýman! Shesheńdi osyndaı tártipsiz etip ósirgeniń úshin sen erteń raıkomnyń aldynda jaýap beresiń, umytpa osyny! (Kete beredi.)

Jarqyn. Sen ekeýmiz áli sottyń aldyna da baramyz, ony sen de umytpa.

Oshaǵan (úreılengenin sezdirmeýge tyrysyp). Siz nemene, qartaıǵan shaǵyńyzda jalaqor atanaıyn dep pe edińiz? Joq álde aqylyńyzdan aljastyńyz ba? Sol ne?

Jarqyn. Aljasýym múmkin. Óıtkeni seniń budan toǵyz jyl burynǵy bir qara qalamyn qanjar bolyp elesteıdi.

Oshaǵan. She - she!

Dýman. Apa! Qalamyńyz ne?

Jarqyn. Álgi sekretar bala qaıda? Shaqyrshy sony.

Demakov pen Sabyr keledi.

Oshaǵan. E, bul kisilerdiń qupıa keńesteri bar eken, meniń kabınetime baraıyq.

Jarqyn. Joq. Buryn qupıa bolǵanymen endi jarıa. Sekretar balam! Saǵan aıta kelgen aryzym, ashqaly kelgen syrym bar. Barshańyz da tyńdańyzdar! Balasynan keshirim suraǵan anany kórgen de, estigen de emes edim, endi ózim suraǵaly otyrmyn, sony da tyńdańyzdar!

Dýman (tańdana qarap). Siz menen keshirim suramaqsyz ba?

Jarqyn. Iá, senen, senen! Kesh meıliń, keshpe meıliń, seniń Armanyńnan adasyp qalýyńa kináliniń biri menmin.

Dýman (tańdana túsip). Qalaısha?

Jarqyn. Adasqan adamǵa qalaı adastyń deriń bar ma? Ol kezde meniń nadandyǵym sondaı; orys kelini bar abysyndarymnyń betine qaraýdy da kúná kóretinmin.

Dýman. Áli túk túsingenim joq.

Jarqyn. Budan toǵyz jyl buryn sol orys kelin hat jazǵan bolatyn. Ol kezde seniń dúnıede bar-joǵyn ózime de aıan emes edi.

Dýman. Toǵyz jyl buryn! Iá, ol sizge ne jazypty?

Jarqyn. Bala qyzdyń maıdanǵa attanarda aıtqan bir úlken tilegi bar edi, sol boryshymdy óteıin, nemereńizdi aparyp kórsetýge ruqsat etińiz depti.

Dýman. Al siz oǵan ne dedińiz.

Jarqyn. Men alǵys aıtyp shaqyrýdyń ornyna, osyndaǵy bir jádigóılerdiń tilimen: «Balamdy dininen bezdirip, azdyrǵandaryńmen qoımaı, ajalyna sebep bolǵan sensiń!» -dep, bar qarǵysty basyna úıip-tógip hat jazdym. Sonan qaıtyp ol habarlasqan joq.

Sabyr. Sheshe, bir shyndyqty jasyrmaı aıtyńyzshy, sizge sol hatty jazyp bergen Oshaǵan ekeni ras pa?

Jarqyn. Aıtpasqa bergen antym bar edi, amal joq... meni azǵyryp adastyrǵan da, sol hatty jazǵan da osy. (Oshaǵandy nusqap.) Osy júziqara. (Oshaǵan sylq etip otyra ketedi.)

Demakov. Al, Oshaǵan Kóseýbaevıch! Poezdyń keler mezgili ótip ketti, sondyqtan endigi avarıa sizdiń úıde bolǵaly tur.

Dýman. O, sumdyq! Men ne estidim, kimnen, neni estidim! Osyny aıtyp otyrǵan anyq meniń óz sheshem be? Eger sol qarǵysty aıtqan óz tilim bolsa, keser edim, sol hatty jazǵan óz qolym bolsa, shabar edim. Endi amalym qaısy? Aıtyńdarshy, amalym qaısy?

Sabyr. Oshaǵan Kóseýbaevıch, siz ekeýmiz raıkomǵa baratyn boldyq, júrýge ázirlenińiz.

Oshaǵan (úreılene súmireıip túregeldi). Raıkomge?! He úshin?

Sabyr. Siz nemene, qolǵa túsken urydaı qaltyrap ketkenińiz! Álde zulymdyqtyń túbi apat ekenin jańa ǵana bildińiz be?

Oshaǵan (sońǵy ret aıbat shegip). Ne deısiń? Kim seniń ury kórip turǵanyń? Sen bul sózińniń erteń ózińe shoqpar bolyp tıetinin sezemisiń?

Sabyr (Demakov bergen paketti sýyryp alyp). Myna hatyńyzdan keıin men sizdi dushpan deýge de ázirmin.

Óıtkeni, siz bul hatyńyzda Dýlatovty qaralaý úshin jerimizdi ótirik jamandaımyn dep partıanyń tyń kóterý jónindegi saıasatyna jala japqansyz. Esińizde bolsyn: kim de kim partıamyzdyń saıasatyna kir keltirse, bizder ony kerýen talap, mal urlaıtyn urydan da beter taptaımyz.

Shymyldyq.

TÓRTİNSHİ PERDE

Tórtinshi sýret

Dýmannyń úıi. Jan-jaǵynda kórshi bólmelerge ketetin, syrttan kiretin, baqshaǵa shyǵatyn birneshe esigi bar ortalyq bólme. Perde ashylǵanda Jarqyn oryndyqtardyń shańyn súrtip, ózimen ózi sóılep júr.

Jarqyn. E, jalǵyzdyq, jalǵyzdyq! Kárilik beıne kisen bolsa, sen bir samaly joq qapassyń - aý! Qalaı, qalaı qutylarmyn senen! Jumys isteýge kúshim jetpeıdi. Úıde otyra bereıin desem, kún batpaıdy. Ómirdiń maǵan artqan endigi bar syıy osy ǵana bolǵany ma? Joq, álde, Armanym tabylyp, meniń úıimniń de bazary bastalar ma eken? (Syrttan mashınanyń kelip toqtaǵan dybysy estiledi.) Oıboı, aljasqan basym - aı Nemereni oılaımyn dep, ulyma tamaq ázirleýdi umytyp ketippin ǵoı!

Júgire basyp as úıge ketedi.

Azdan soń Laǵyl keledi.

Laǵyl. Apa, súıinshi! (Óz daýsynan ózi shoshynǵandaı, selt etip, kenet sýı qalady da, jan-jaǵyna qaraıdy.) O, ǵajap! Endi óz úıim ózime jat, tipti apa degen sózim de jat bola qaldy. Bul qalaı? (Pıanınonyń ústinde turǵan Dýmannyń sýretine kózi túsip, Dýmannyń ózin saǵynyp kórgendeı, tura umtylady.) Dýman! (Sýretti qolyna alyp). Dýmanym! Men seniń joǵalǵan baqytyńdy, Olgań men Armanyńdy taýyp ákeldim, sen olardy qazir kóresiń de shattanasyń. Al men she? (Ashyna qaıtalap.) Men she? Qun bolyp, senimen birge kúlemin be? Joq, álde, kúl bolyp, múldem sónemin be? Óz júregimdi ólsheý etsem, seniń eń súıeriń - men emes, Olga! Óıtkeni tuńǵysh mahabbattyń jalyny kirshiksiz bolsa, ol sónýdi bilmeı, máńgi mazdaıdy eken. Men ony ózimnen, ózimniń seni súıgen júregimnen kórdim. Endi qaıttym?

Ómirimdegi jalǵyz kúnim seni qalaı qıarmyn? Al óz ómirińmen birge sónip, óz júregińmen birge kómiletin meni sen qalaı qaıarsyń?

Jarqyn (júgire shyǵyp). Botam - aý, aman-esen keldiń be? (Betinen súıedi.) Óziń Moskvaǵa baramyn dep, tipti ajarlanyp ketipsiń ǵoı?

Laǵyl. Óńim ǵana emes, keshikpeı janym da ajarlanyp ketýi múmkin. (Súıedi.)

Jarqyn (qýana túsip). Qalaı, syrqatyńnan aıyqtyń ba?

Laǵyl. Bárinen de aıyǵyp, ómirimdi eki ese uzartyp qaıttym! Qane, qonaqtardy qabyldaıyq, olarǵa qaı bólmeni ázirledińizder?

Jarqyn. Qonaǵyń kim?

Laǵyl. Sovhozdyń jańa dırektory keletinin estigen joqsyzdar ma?

Jarqyn. E, mana oblystan bir áıel telefon soqqan edi, olar tipti senimen birge kelip te qaldy ma?

Laǵyl (erkeleı qushaqtap). Keshirińiz, apa, sol telefon soqqan men edim.

Jarqyn. Ah, shaıtan, sen - aq júresiń - aý!

Laǵyl. Keshir, apa!..

Jarqyn (sóıletpeı). Já, boldy. Ózimshe ázirlengenim - myna Dýmannyń kabıneti. Tarlyq etpes pe eken qarashy.

Laǵyl. Kóńil tarylmasa, úıdiń tarlyǵy bilinbeıdi. Aljapqyshyńyzdy tastaı turyńyz, men qonaqtardy keltireıin.

Jarqyn. Toqtashy. Aljasqan basym - aı, izdep barǵan adamdaryńdy suramappyn ǵoı... Olardy qaıttyń, taptyń ba?

Laǵyl (kenet sýyp). Taptym.

Jarqyn. Nemene, óziń Armandy kórdiń be?4

Laǵyl. Kórdim. (Oılanyp qalyp jaltarady.) A... Olga deıtin kelinińiz sizge sálem aıtty. Eger nemere kerek bolsa, aldymen ózimdi balam dep bilsin de, hat jazsyn, sonsoń baramyn dedi. (Shyǵa jóneledi.)

Jarqyn (oılanyp). Balam dep bilsin deıdi. Sonda qalaı? Men ony ekinshi kelin etpekpin be? Joq, ol zańǵa tompaq keler. Áı, biraq balasy bary ras bolsa, zań - mańyna qaramaı-aq qoıar edim, átteń, átteń!.. (Ketedi.)

Olga, Vasıılıı, Laǵyl kiredi.

Olga (aqyryn sóıleı kirip). Úırete ber, men bilmegen bul eldiń birde-bir salty bolmasyn, úırete ber!

Jarqyn. Hosh keldińizder.

Laǵyl. Tanysyńyz, bizdiń sheshemiz osy kisi.

Vasılıı. Sálemetsiz ba, sheshe?

Olga. Men qazaq halqynyń saltyn bilmeýshi edim. (Tizesin búgip.) Qate bolsa, jaýapty -Laǵyl. Osylaı amandasýdy úıretken sol.

Jarqyn (qalbalaqtap kep, ony turǵyzbaq bolady). Kóp jasa, qaraǵym! Kóp jasa! Bul -kelinderdiń ǵana salty. Ol eski dástúrdi bilmeı aıtqan ǵoı. Tur, qaraǵym, tura ǵoı. Káne, qaraǵym, qutty bolsyn, bismilla dep, munda kirińder. (Arnalǵan bólmeniń esigin ashyp, Vasılıı men Olgany kirgizedi. Laǵyl óz bólmesine ketedi. Jarqyn keýdesin basyp.) Baıǵus, júregim - aý, saǵan munsha ne boldy? Dárimdi isheıinshi. (Dári ishedi de, oılana sóıleıdi.) Bular da ózim sekildi, balasy joq bireý boldy-aý. Ózi jaqsy adam sekildi, tek sol bir jeri unamaı tur. (Olga kiredi.) Qalaı, shyraǵym, úıimiz kóńilsizdeý bolyp tur ma?

Olga. Joq, shesheı meni bul úıdeı kóńildendiretin úı az (qadala qarap.) Ózińiz jap-jas, shashyńyz qalaı erte aǵarǵan?

Jarqyn. Oı, shyraǵym - aı, álgi bir soǵys deıtin ajal, shashtyń qarasy túgil, talaı jastyqty da jalmap ketken joq pa?

Olga. Iá, ol soǵys talaı shashty aǵartyp, talaı júrekti sarǵaıtty.

Jarqyn. Balam, úniń de, óńin de ózgere qaldy ǵoı, álde sol sarǵaıǵannyń biri óz júregiń be edi?

Olga (qaıta jadyrap). Sarǵaımaǵanmen, azdap syzdaıtyny ras.

Jarqyn. Áli de, áli de jadyraı tússhi, qaraǵym. Jańa seniń qabaǵyn kirbeń tartyp edi, maǵan kúnniń kózin bult basqandaı sezildi, jadyraı tússhi áli de.

Olga (tańdana). Ol nelikten?

Jarqyn. Nelikten ekenin ózim de bilmeımin, áıteýir, aldyma kelip, tájim etken sátten bastap, sen maǵan óte ystyq kórine bastadyń.

Olga. Múmkin, bir qımas kelinińizden aırylyp, sonyń tátti qylyǵy esińizge túsken bolar.

Jarqyn. Olga deıtin bir kelinim bolǵan eken, ony ómirimde kórgen emespin, basqa aırylǵan kelinim joq.

Olga. Ol kelinińizdi bilmeımin, qazirgi kelinińiz jaqsy adam.

Jarqyn. Onyń ras, qaraǵym, balamnyń naǵyz teńi.

Olga. Mine, balańyz aldamshy! Ondaı aldamshynyń Laǵyldaı adamnyń teńi bolýy múmkin emes.

Jarqyn (shoshynǵandaı). Qaraǵym - aý, aldamshy dep otyrǵanyń meniń Dýmanym ba?

Olga. Iá, sizdiń Dýmanyńyz. Ol óziniń tiri ekenin jasyryp, tuńǵysh súıgen áıeli men balasyn adastyryp ketipti ǵoı.

Jarqyn. Qaraǵym - aý, ol áıeli men balasyn shyn adastyryp ketse, mundaı kúıge túspes edi ǵoı.

Olga. Qandaı kúıge?

Jarqyn. Sol áıelinen hat kelgeli uıqy joq. Kózi iline qalsa-aq boldy, «Olga, Olá!» -dep, aıǵaılaı túregeledi. Dárigerlerdiń kómegi bolar dep, aýrýhanaǵa salyp edim, bir kún jatpastan, bolmaı shyǵyp ketti.

Olga. Qazaqtar orys qyzyn alýǵa tozaqtan qorqady dep estigen edim, balańyzdyń eliniń ondaı saltyn, dinin buzýy qalaı?

Jarqyn. Basqa qazaqtardy bilmeımin, meniń balam basqamen ujmaqqa kirgennen góri, sol Olashkasymen birge tozaqqa túskendi artyq kóredi.

Olga (jadyraı túsip). Balańyzdy sondaı dinsiz qyp ósirgenińiz úshin qudaıyńyz sizdi de jazalamaı ma?

Jarqyn. Astapyralla!.. Joq, shyraǵym, men ondaı nadan kempir emespin, sen meni bosqa qorqytpa. Tipti jazalasa, - jazalaı bersin, tek Armanymdy kózime bir kórsetse, boldy.

Olga. Siz ol nemereńizdi shyn súıesiz be?

Jarqyn. Nege súımeımin?!

Olga. Ol orys qyzynan týǵan ǵoı.

Jarqyn. Týa bersin.

Olga. Beker aıtasyz, siz ony súımeısiz.

Jarqyn. Kim? Men be? Joq, shyraǵym, súıgende qandaı. Men onyń quly, sheshesiniń kúńi bolýǵa da ázirmin.

Olga. Onda nege sondaı kelinińiz ben nemereńiz baryn Dýmannan jasyryp keldińiz?

Jarqyn. A! (Shoshynǵandaı, atyp turady.) Sen ony qaıdan bilesiń?

Olga (kúlimsirep). Shoshymańyz, men sizdiń ol kelinińizdi de, nemereńizdi de jaqsy bilemin. Olar meniń jerlesim. Sizdiń 45-jyly sol kelinińizge jazǵan hatyńyzdy da oqyǵanmyn. (Qaraı qap.) Álde ol hatty jazǵan siz emes. Dýman ba edi?

Jarqyn (aqyryn sóıleıdi). Joq, shyraǵym, Dýman emes. Eskiliktiń jetegine erip, adasyp jazdyrǵan ózim. Ózim!.. (Otyra bastaıdy.) Nemene, sol haty qurǵyr úshin ol meni qaıtyp kóretin emes pe?

Olga. Ol kelinińiz qazir bárin de umyta bastaǵan sekildi.

Jarqyn. Áı, bilmeımin - aý. Ol hatty jazǵan adam sypaıy sózdi bilmeýshi edi, umyta qoıdy ma eken?

Olga. Ondaı hat jazylǵanyn balańyzdyń bilmeıtini ras pa?

Jarqyn. Buryn bilmeýshi edi, búgin ózimnen estidi.

Olga. Búgin?! Erte estigen eken. Iá, ol estigen kezde ne dedi?

Jarqyn. Ne desin. «Sol qarǵysty aıtqan óz tilim bolsa, keser edim, sol hatty jazǵan óz qolym bolsa, shabar edim, amal joq, amal joq!» - dep, ishten tyndy da qaldy.

Olga. Solaı ma? (Oılana túregeledi.) Sheshe! Men bir shyndyqqa kózimdi ábden jetkizý úshin sizdi biraz áýreledim. Sol kinámdy keshirińiz de, súıýge ruqsat etińizshi!

Jarqyn. Qaraǵym - aı, lebińnen boıym balqydy - aý... Sen kim ediń, bul?

Olga. Sol Arman deıtin nemereńizdiń sheshesi de, bir kezde qarǵys aıtyp, hat jazǵan kelinińiz de menmin.

Jarqyn. Laǵyl! O, Laǵyl! (Laǵyl keledi. Jarqyn kózin Olgadan almaı, Laǵylǵa sóıleıdi.) Laǵylym - aý, altynym - aý, bul kim edi, anyq sol Olga ma? Aıtsańshy tezirek!

Laǵyl. Iá, anyq sol. Ańsaǵan Armanyńyzdy da keshikpeı kóresiz.

Jarqyn (Olgaǵa qushaǵyn jaıyp, birte-birte jaqyndaıdy). Aı júzdi ekensiń, balam. Aıym dep atadym seni! Ótkendegini kesh meıliń, keshpe meıliń, men seni aq sútimdi emgen balamdaı kórýge ant ettim, balam! (Qushaqtap súıedi.)

Laǵyl. Apa! Endi maǵan rıza bolarsyz?

Jarqyn. Rızamyn, kúnim, rızamyn! (Laǵyldy súıedi.) Endi Armanymdy bir kórsem, bar ómirimde rızamyn. Rızamyn! (Syrtqa ketedi.)

Olga (ol ketken janǵa qarap). Tunyq aına sekildi eken, kózine qarap, júregin kórip edim, bir óziniń adaldyǵy bar kúdikti bir-aq seripti.

Laǵyl. Meniń jalǵan sóılemeıtinime kózińiz endi jetken bolar?

Olga. Seniń qandaı adam ekenińe kózim alǵashqy kúni-aq jetken-di. Meni bul úıge alyp kelgen de seniń kirshiksiz taza janyń. Dýman qaıda bul?

Laǵyl. Ózinen basqany ósirmeý úshin aqshasyn shoqpar, ujdanyn qanjar etip jumsaıtyndardyń qaısybiri siz úshin ony aıyptamaq. Solar bógep qalmasa, keshikpeı keler.

Olga. Men úshin aıyptalatyndar aıyptalyp, jazasyn tartqan-dy. Endi eshkim de áýre bolmasyn.

Laǵyl. Dýmandy olaı qorǵar bolsańyz, onda mynany aıtyńyzshy. On úsh jyl boıy ańsasa da, qaıaýlanbaǵan mahabbatty óshirý qolyńyzdan kele me?

Olga. Joq, ondaı mahabbatty ólim de jeńe almaıdy.

Laǵyl. Eger Armanyn ózine bermeseńiz, sol máńgi mazdaıtyn mahabbatty óshirgenińiz emes pe?

Olga. Laǵyl, sen ne aıtaqaly kelesiń?

Laǵyl. Endigi bir aıtarym - bireý-aq. Sizsiz Armannyń, Armanbyz Dýmannyń qanshama qaırattansam da, meniń Dýmansyz kúnim joq eken. Sondyqtan ne Armandy berip bizdi ańsaı kútken baqytymyzǵa jetkizesiz. Ne Dýmannan aıyryp meni ómirlik qaıǵyǵa tastaısyz, ekiniń biri! (Shyǵa jóneledi.)

Olga. Osy ma edi? Osylaı qınalý ma edi kútkenim? Keshe ǵana adamshylyǵy asa bıik kóringen, súıikti Laǵyl, ne bop kettiń búgin?! Ne dep kettiń sen maǵan? Senińshe, men Armandy tiri jetim etpeý úshin Dýmanǵa qaıta qosylýym kerek pe? (Yzamen.) Onda bizdiń kim bolǵanymyz! Sen bul sózińmen meni ǵana emes, ózińdi de, ózińniń súıgeniń Dýmandy da qorlaý ekenin qalaı sezbediń? Ras, balany tiri jetim etip kórgen baqyttyń ózi de qasiret. Biraq ana úshin baladan tiri aırylýdan aýyr qandaı qasiret bar? Endi qaıttym! «Taǵdyrdyń meni jazalaǵany az emes edi ǵoı, týmastan ańsap edim, áli ańsap kelemin, búkil ómirimdi osylaı zarlaýmen ótsin demeseń, ber ózimniń Armanymdy» - dese, Dýmanǵa ne dermin? «Men úshin Armannan aırylý qandaı aýyr ekeni ózińe belgili. Aıyrmasqa bergen antyń da bar» - dese Vasılııge ne dermin? Endi qaıttym? Bir balany ekige qalaı bóldim? Qalaı taptym munyń jolyn? Qalaı?

Oılanǵan kúıi ersili-qarsyly júrgen kezde Dýman keledi.

Dýman (Olgany kóre sala, tańdana qadalǵan kúıi aqyryn ún qatady). Bul kim! Men kimdi kórip turmyn? Men esimnen adasqan joqpyn ba? Joq, men bul adamdy esimnen adassam da tanımyn. (Shattyq daýsymen..) Olga!.. (Ne isterin bilmeı Olgaǵa umtyla túsip baryp turyp qalady.)

Olga. Dýman! Sen anyq Dýmanbysyń?

Dýman. Óńim be, joq álde túsim be? Olá?

Olga. Báribir, men endi sen úshin tústegi adammyn. Tek ótkendeginiń bári de tústeı bolyp qalmas úshin sýretińdi kózimniń janaryna túsirip alaıyn. Sońǵy ret!.. Sońǵy ret Dýmanym bolyp bir qarashy.

Dýman. Olá! (Olányń qolyn kókiregine basady.) Sol bir lázzaty mol kúnderimizdi eske túsirip, sol kúnderdegideı, nurly kózińmen taǵy da bir qara da, aıtshy: qaıda meniń Armanym?

Olga. Meniń Armanym deýge haqyń bar ma, joq pa, aldymen sony bir oılashy.

Dýman. Olá! Sen meniń ashyq aspanymnan jaı tastap tursyń. Basyma túıilgen taýdaı qasiret te seniń kúle bir qaraǵanyńnan qalmaýshy edi ǵoı, sol qasiret túnin endi óziń ornatpaı, kúnim bolyp jadyrasanshy, Olá!

Olga. Olaı deýge de endi haqyń joq.

Dýman. Solaı ma? (Aýyr oıda.) Al Arman she? Onyń da maǵan degen mahabbaty óldi me? Mendeı sorly ákesi baryn bile me ol?

Olga. Onyń eń súıeri sensiń. Ol ákesi sen ǵana emes, seniń halqyńdy da súıedi. Óıtkeni men oǵan qazaq tilin úırete almasam da, óziniń ákesin, óziniń ultyn súıýdi úırettim. Sol úshin de men ol týǵan kúnnen bastap Dýlatova atandym. Endi ol Dýlatov atanǵan kúıi máńgi qalady. Biraq ózi saǵan berilmeıdi. Sol úshin men ómirlik jarymdy seniń dosyń etkeli keldim.

Dýman. Dosymdy kóbeıtkenińe raqmet, biraq sen meni aıamastan, tym qatal úkim aıtyp tursyń, Olá! Arman meniń júregim ǵoı, júregimnen aıyrǵandaı, jazyǵym ne?

Olga. Ony ósirgen ákeniń jazyǵy ne? (Vasılıı kele jatady). Mine, Armanyńdy adam etken áke.

Dýman (Vasılııge únsiz jaqyndap qol usynady).

Armany úshin sizge ómir boıy boryshty Dýlatov deıtin tiri arýaq men bolamyn.

Vasılıı (qol alysyp). Múmkin, tiri arýaq emes, óshkeni janyp, ólgeni tirilgen eń baqyttynyń biri bolarsyz.

Dýman. On kúnnen beri ózimdi ózim sondaı zor baqytty sezinip, sol sóngen otymnyń qaıta janǵanyn búgin kórmekshi edim, jubaıyńyz Armandy bermeımin dep ol úmitimdi alystatyp tur. Sonda da bar jan-tánimmen aıtar alǵysymdy qabyl alyńyzdar.

Vasılıı. Armandy alystatar bolsaq munda kelmes te edik qoı. Olga ekeýmizdiń endigi oıymyz basqaraq. Ol - Armandy sizge berýden de, ózimizge qaldyrýdan da qymbat.

Dýman (qýanyshty keskinmen). Qalaı: sonda biz bir semá bolamyz ba?

Demakov kelip esik kózinde turyp qalady, ony bular baıqamaıdy.

Vasılıı. Kúni birge batyp, tańy birge atatyn keleshegimiz tátti bolý úshin ashshy bolsa da kóńildegi kúdikti ashyq aıtysaıyq. Armannan adasyp qalýyńyzǵa kináli kim?

Demakov. Men! Kináli menmin.

Olga (tańdana jalt qarap). Sen taǵy qaıdan sap ete qaldyń?

Vasılıı. Arkadıı! Sen jerden shyqtyń ba?

Demakov. Men osy aýdandamyn. (Dýman qaltasynan áldeneni izdeı bastaıdy.)

Vasılıı. Seniń óz kináń bar ómirińe jeterlik emes ıe edi, kótergeli turǵan júgiń tym aýyr, mert bolarsyń, oılan!

Demakov. Ólip ketsem de kóterdim sol júkti. Sebebi Olgany Otanymyzǵa opasyzdyq etkeni úshin atyldy dep Dýman Dýlatovıchti adastyrǵan da menmin - di. Joǵalǵan baqyty tabylǵan qýanyshtyń ústinde sol kinámdi keshirer dep ádeıi ańdyp keldim. Bárińnen de suraıtynym - bir ǵana keshirim.

Dýman. Mine, onyń bir aıǵaǵy. Bul kisiniń sondaǵy jazǵan haty. (Vasılııge bir qaǵaz usynady da, Demakovqa sóıleıdi.) Áli de tanbassyz.

Demakov. Joq, «Menmin» degen sózdi qaıda, kimniń aldynda bolsa da endi aıta alamyn.

Dýman. Shyndyqqa tize búkkenińizge raqmet. (Vasılıı ishinen oqıdy da, Olgaǵa beredi. Olga oqyp shyǵady da, Demakovqa qaraıdy.)

Demakov. Bul meniń aqtyq sózim, Olá!

Olga. Ólme, tiri bol! Qosh!

Demakov. Buǵan da raqmet. (Ketedi.)

Arman, Jarqyn, Laǵyl keledi.

Jarqyn (bir qolymen Armandy qushaqtaı sóıleı kiredi). Armanym, qulynym!

Dýman. Arman! Armanym!

Arman (abyrjyp qalyp). Mama! Bul kim, mama?

Dýman. Men seniń ákeńmin, kúnim.

Vasılıı. Arman, ol seniń týǵan ákeń, sálem ber.

Arman (qýanǵannan ne isterin bilmeı birese Vasılııge, birese Dýmanǵa, qaraıdy). Mama!

Shymyldyq.

---