InfoHub Logo

Úsh perdeli drama

Qatynasýshylar:

Sáýle — jas ınjener.
Mıron — qart mehanık, ken kombaınynyń konstrýktory.
Temir. — ushqysh.
Qazybek — Sáýleniń ákesi, qart Jumysshy.
Taıman — qart Jumysshy.
Abzal — Taımannyń ortanshy balasy, obkomnyń ekinshi sekretar.
Myrqal — Taımannyń úlken balasy, shahtanyń ýaqytsha bastyǵy, keıinde shahta bastyǵynyń orynbasary.
Saıran — jas Jumysshy.
Sheker — ol da.
Perızat — ýchastka bastyǵynyn kómekshisi.
Bólekbas — ýchastka bastyǵynyń kómekshisi, keıinnen shahta bastyǵynyn. kómekshisi,
Baıan — Sáýleniń sheshesi.

Qart shahter.

Erler, áıelder, jumysshylar, pıonerler.

BİRİNİSH PERDE

Birinshi sýret

Shahtanyń ishi. Lavanyń kóldeneńnen qaraǵandaǵy orta tusy. Sahnanyń zalǵa qarama-qarsy qaraǵan beti kómir qabyrǵasy. Sonyń túbinde uzynnan-uzaq tartylyp konveıer naýa (reshtak) jatyr. Onyń eki ushy alysqa sozylyp kórinbeıdi. Naýanyń bergi túbinen jaǵalaı temir qursalýy tireý qoıylǵan.

Perde ashylǵan kezde sahna qarańǵy. Tek shahterlerdiń qolyndaǵy lampasynyń ǵana jaryǵy kórinip, alystan hor daýsy estiledi. Sheker, taǵy basqalar jantalasyp, kómirdi seldeı aǵyzýda. Saırannyń ǵana qımyly baıaý. Ol rasıadaǵy ánge qosylýda.

Segiz qyrly aq almas
Batyra soq qaılany.
Qaılamyzdan sorǵalap,
Aqsyn jerdiń qaımaǵy.
Soq, soq qaılany!
Talqandalsyn jaqpar tas,
Taısalmaı soq balǵany.
Shattyq ánge sala soq,
Qyzsyn eńbek maıdany.
Soq, soq balǵany!
Jaý kózine qadalsyn,
Aıanbaı soq, soq qaılany.
«Raqmet!» — desin partıa
Kótere soq balǵany!
Soq, soq balǵany!

Daýystar. «Sal, qımylda tez, eı, salyńdar!» «Saıran, sal kómirdi». «Sala ber ánińdi». «Sheker, sen birdeńe de Saıranǵa».

Konveıer kenet toqtaı qalady, joǵarydan, tómennen ártúrli daýystar estiledi.

1-daýys. Eı, ne bolyp qaldy?

Taıman (syrttan). Búlinip qaldy, shaqyr mehanıkti.

2-daýys. Eı mehanıkke júgirińder!

1-daýys. Telefon soǵyńdar!

Taıman. Bólekbas bar ma?

3-daýys. Joq, joq.

Taıman. Ketti me eshkim?

3-daýys. Ketti, ketti.

Taıman. Myna qyrsyqty-aı, á!

Saıran. Qap, jańa qyzyp kele jatyr edim. (Shalqasynan jatyp án shyrqaıdy.)

Sheker. Búgin qandaı boran bolar eken?

Jumysshy. Shildeniń kúninde me?

Sheker. Ananyń jeligýine qaraǵanda, kádik.

Saıran. O, keremet... keremet. Meni kórse bolǵany, qyz ataýly qıadan tıisedi.

Jumysshy. Ol ne úshin?

Saıran. Súıgisi kelgen soń, bolar.

Jumysshy. Áı, dál sondaı qyzdy kóre almaı júrmin-aý.

Saıran. Páli, aǵaı. Qyzdardyń ádeti emes pe súıgisi kelgende qıadan shalatyn.

Jumysshy. Sheker-ay, mynaý ne deıdi?

Sheker. Óziniń etigine ózi shalynyp júrgen soń sóıdemegende, ne desin.

Saıran (ánin kenet toqtatyp). Ne deısiń, eı qyz?

Sheker (jumysshyǵa). Aǵaı, qaılańyz qaıda?

Jumysshy. Ony qaıtesiń?

Sheker. Ananyń jyny ustap keledi, saqtanyńyz.

Saıran. Men jyndanbaspyn, jyndansam, qaıla tursyn, qanjar tossań da qaıtpaspyn.

Sheker. Qureke shaman, kelmeı júrip, qanjarda neń bar seniń?

Saıran. Shamamnyń qandaı ekenin kórsetermin, asyqpa.

Sheker. Kúshińdi aldymen kómirge kórsetseń de tóbeń kókke jetkendeı bolarsyń.

Saıran (qolyn sermep). Óı, senimen sóılesip turǵan men aqymaq.

Sheker. Aqyldy bolý qolyńnan kelmese, aqymaq bolmaǵanda qaıtesiń.

Saıran. Qoıasyń ba, joq pa?! (Tap beredi, joǵarydan Taıman kele jatady.)

Taıman. Bul ne oıyn?

Saıran. Jáı, erikken soń.

Taıman. Jumys barda erinip, joqta erigetin ádetiń-aý seniń.

Saıran. Menen buryn mynany jóndep alsańyz deımin.

Jumysshy. Qalaı, aqsaqal, jóndeletin emes pe?

Taıman. Oı, búıtken aqsaqaly bar bolsyn!

Saıran. E, brıgadır emessiz be, jóndeńiz.

Taıman (syrtqa qarap). Eı, kim bolsań da bas ashyńdy! (Bólekbas kele jatady.) Qaıda álgi Mıronyń?

Bólekbas. Qazir, aqsaqal, qazir. Qart adam ǵoı, júgirse de jete almaı jatqan bolar. Ýh, ókpem netip ketti ǵoı. (Terin súrtip.) Al, joldastar, bizdiń shahtany endi bir jyldan keıin barlyq shahtanyń aldy deı berińder.

Taıman. Bir jylǵa deıin arty bolsaq jetisken ekenbiz.

Saıran. Aǵaı, soǵystyń qashan bitetinin aıtyńyzshy?

Bólekbas. E, men ony qaıdan bileıin?

Saıran. Shahtanyń bir jyldan keıin qandaı bolatynyn bilgende, ony qalaı bilmeısiz?

Bólekbas. Shyraq, men seniń qurdasyń emespin, baıqa.

Taıman. Qurdasy bolmasań aǵasysyń, aıt túsindirip.

Bólekbas. Túsindirsem mynaý: Donbastan kelgen ana bir Mıron deıtin shal kómir kombaınynyń jańa túrin oılap taýypty. Sol jaıynda Sáýlemen bári keńesip otyr eken. Olar maǵan: «Buǵan siz ne deısiz, osy realnyı ma?»—dep edi, men genıalnyı dedim. (Oılanyp.) Taǵy ne dep edim?

Saıran (qasyndaǵylarǵa). Ol ne degen sóz?

Bólekbas. Iá, men de kómektesermin, tezirek qolǵa alyńyzdar dedim.

Saıran. Aǵaı, «túsindirsem mynaý» degennen basqa sózińizge túsinbeı qaldyq.

Bólekbas. Áı ,óziń sańyraýmysyń?

Saıran. Joq, bárin de estip otyrmyn.

Bólekbas. Estiseń bylaı: olardyń jasaıtyn mashınasy is bolyp shyqsa, dál sendeı elý jigit beretin kómirdi onyń jalǵyz ózi beredi.

Saıran. Kómirdi de ózi qaza ma?

Bólekbas. Ózi qazady, ózi usaqtaıdy, naýaǵa da ózi salady. Sonda sen sekildiler qaıla, kúrek degenge pysqyryp ta qaramaıdy.

Taıman. Mynaý bir tamasha eken, badalar, á?

Saıran. E, ondaı mashınaǵa qol jetpeıdi ǵoı, jete, kúrek qana emes, dál myna Shekerdeı qyzdarǵa da pysqyrmas em.

Bólekbas. Aıtpaqshy, súıinshi, aqsaqal!

Taıman (qýanyp). A, qudaı, aqsarbas, nemene, Nurlan keldi me?

Bólekbas. Joq, Nurlan emes.

Taıman (renjip). Endi nemenege súıinshi?

Bólekbas. Sizdiń Abzalyńyz obkomnyń ekinshi sekretari bolypty.

Taıman. Sol ma? Ony ózim de estigenmin... Myrqal ne bolypty?

Bólekbas. Ony bilmedim. Óz oıymsha, ol kisini bastyq ete qoımas. Óıtkeni, bizdiń shahta Qyzyl týdan aıryldy ǵoı.

Taıman. Ne deısiń? Qyzyl týdan aıryldy?

Bólekbas. Qalaı aırylmaıyq, etken aıda bizden basqa bir ýchastka josparyn oryndaǵan joq, basqalar bizden úlgi alsyn dep jıylys saıyn qansha qaqsadym, bireýi tyńdady ma?!

Taıman. Masqara-aı, masqara bolǵan ekenbiz ǵoı?! Jaıshylyqta alǵan týdan soǵys kezinde aırylsaq, ne boldyq? Qorlyq-aı, ne betterińmen otyrsyńdar naýany toltyra bermeı?

Mıron (kele jatyp). Toqta! Kómirdi dalaǵa shashaıyn dep pe en?

Taıman. Oıbaı, mundar-aý, yńk-yńq etpeı, júrseńshi.

Mıron. O, ne bolyp qaldy?

Taıman. Seniń myna búıen qusaǵan mundaryń toqtap qalyp, júıkeni kesken joq pa?! Eki saǵattan beri eki túıir kómir bergenimiz joq.

Mıron. Toqtap qalsa, nege júrgizbeısińder, mehanıkteriń qaıda?

Taıman. Ony voenkomat shaqyryp ketipti. Qudaı úshin, júrgiz tezirek, masqara boldyq, týdan aıyrylyppyz.

Mıron. Týdan aıyrylsaq, seniń anaý bastyq balań baratyn jerine nege barmaıdy? Baryp turyp, jaýdy jeńý úshin qural kerek, Quraldy jasaý úshin de kemir kerek ekenin nege aıtpaıdy? Áı, ony aıtý úshin de júrek kerek qoı. (Ekeýi joǵary órlep kórinbeı ketedi.)

Saıran. Aǵaı, anaý aldyńǵy shal kim?

Jumysshy. Ol Mıron deıtin qart. Álgi keremet mashınany. jasaıtyn osy kisi. Onyń qoly tıse mynaý temir naýa qazir bezek qaǵady, ázirlen.

Saıran. Joq, men eń áýeli sol bastyqtyń ózimen maıdandasyp almasam, jáıim keler emes.

Jumysshy. Ne úshin?

Saıran. Ne úshin? Kelgenime aı boldy, jatar oryn, jumys kıim áli joq. Jalǵyz kostúmym mynaý náre-náre bolǵan. Muny bilgende, úıden kıimdi úıip keletin edim ǵoı. Qarańyzshy, osynda kelgende sý jańa edi, tizerleı-tizerleı teben shanshıtyn jeri qalmaǵan. Osynyń kesirinen eń aqyry ana bir Sheker deıtin qyz da jón qaramaıdy.

Jumysshy. Qaıtesin, shyraq, qazir soǵys ýaqyty ǵoı, shydaısyń da. Shirkin, bizdiń jumysshylar soǵystan buryn tamasha jaqsy turýshy edi-aý.

Saıran. Soǵys, soǵys! Basqa shahtalarda nege osylaı emes? Keshe men ózimmen birge kelgen bir jigitti kórdim. Birinshi shahtada isteıdi eken. Muzdaı kıinipti, onda bári bar, bári mol kórinedi. Al, bizde nege olaı emes? (Osy kezde konveıer qozǵalyp, tolqyndana aqqan kómir jany kórinedi, jumys qyzý júrip jatyr. Mıron, Taımandar keledi.)

Taıman (Shekerge). Qarashyǵym, onan sharshap qalasyń, bylaı sal. (Kómirdi ózi salyp kórsetedi.)

Sheker. Túsindim, ata, endi ózime berińiz. (Kúregin qaıta alady.)

Mıron. Bárekeldi, mynaý qandaı er edi... Bul kim ózi?

Taıman. Meniń bul qyzym ba, meniń bul qyzym tiri bolsa, talaı jigittiń quıryǵyn qarǵa shanshar-aý áli.

Mıron. Myna bir jigitke qaraǵanda jaman emes. (Saıranǵa.) Soǵysqa barsań, oqqa qandaı tez ushar ekensiń, á?

Saıran. Bul qandaı áýlıe edi taǵy. A, siz be edińiz. Iá, sóıleńiz, áýlıe. Sizshe, qaıtýym kerek?

Mıron. Bere tur kúregińdi. Er jigittiń qalaı qımyldaıtynyn kórseteıin.

Saıran (Kúrekti laqtyryp jiberedi). Bar, kerek bolsa, ózińiz baryp alyńyz.

Mıron (Taımanǵa). Osy ma seniń úıretken ónegeń? Joq álde jumys úıretkenińe ǵana mázbisiń?..

Taıman (Saıranǵa jaqyndap). Qaıtemin, ne isteımin sen mundarǵa, keshe ne aıttym saǵan? Anaý, ózińdeı Shekerdi qarashy. Qyzdan qalsań, ul bolyp nesine týdyń? Má, sal jyldam! (Saırannyń kúregin ákelip qolyna ustatady. Ózi de sonyń qasynan oryn alady.) Búgin jospardy oryndamaı shyqpaımyz, qımyldańdar, balalar (Jumys qyzý júrip jatyr. Zaboıdaǵy jaryń sahnanyń aldyndaǵy tusyna túsiriledi de, syrttan kele jatqan Sáýlege Mıron kezdesedi.)

Sáýle. Mıron Pavlovıch, nemene eken búlingen?

Mıron. Júregi toqtap qalǵan eken, qazir qaıta coǵa bastady. Búgin zaboıda eldiń óte az qalǵanyn kórdiń be, qyzym.

Sáýle. Kórmesem de sezip kelemin. Ne isteıtinimdi bilmeımin, bar úmitim sizdiń kombaın edi, komısıanyń qorytyndysy ol úmitti de úzipti ǵoı.

Mıron. Qaı komısıanyń?

Sáýle. Shahta bastyǵy qurǵan komısıanyń.

Mıron. Olar ne depti?

Sáýle. Ózderinen estigenińiz jón bolar.

Mıron. Ony sen nesine jasyrasyń?

Sáýle. Jasyrǵym kelmese de, aıta alatyn emespin.

Mıron. Aıaǵanyńa raqmet, olardyń ne degenin aıtpasań da uqtym. Tek esińde bolsyn, qyzym. Tabandy kúressiz baıandy jeńiske jetý múmkin emes. Sendegi bilimdi mendegi tájirıbemen ushtastyra bilsek, qorqatyn týk te joq. Keshke kel, ózimiz taǵy bir keńeseıik. (Ketedi.)

Sáýle. Maqul. (Jaryq qaıtadan zaboıǵa túsedi.) İske sát, joldastar!

Taıman. Aıtqanyń kelsin, qaraǵym.

Daýystar. Aıtsyn, aıtsyn.

Sáýle (Shekerge jaqyndap, Saıranǵa daýystaıdy). Saıran, sen beri kelshi.

Taıman. E, sony bir jónge salshy, qaraǵym.

Saıran (Sáýlege qaraı kele jatyp). Osy qyzdaraq qyr sońymnan qalmaı qoıdy-aý.

Sáýle. Baýyrym-aý, sońyńnan qalmaı júrgen qyzdar ma, joq álde qyrsyq pa? Aldymen sony bilip alsań edi. Beri, munda kel. Sen endi qazirden bastap myna Shekerdiń qaraýynda bolasyń, bul ne aıtsa da oryndaısyń. Kesirlenbeı, kejirlenbeı jumysty jón isteıtin bol!

Saıran. Eger de bul qyz meni qushaqta, betimnen súı dep buıyrsa da oryndaı bereıin be?

Sáýle. Eger Sheker shynymen solaı deı qalsa, ony da orynda.

Sheker (Saıranǵa). Ne dediń, qaıta aıtshy?

Saıran. Jáı, ánsheıin, seni aty qandaı tátti bolsa, ózi de sondaı dep týrmyn.

Sheker. Baıqa, aýzyń kúıip qalmasyn. Eger meniń qasymda qalsań, mynany osy bastan uǵyp al: Men bylaı nuqysam (Kúrekpen búıirge túrtip) jalqaýlanbaı, qımylda degenim. Al arqańa bylaı qaqsam (Kúrekpen arqaǵa salyp qalady) jaraısyń, adam bolasyń degenim uqtyń ba?

Saıran. E, bir mylqaýdyń qolyna túsken ekenmin ǵoı. Qudaı úshin, qutqaryńyz myna noqaı qyzdan.

Sáýle. Jaqsy qyzdan qashqan jalqaý jigitti kórgenim osy. Qyljaqty qoı da, myna jerden oryn al. Al, Sheker, berik bol.

Sheker. Kórermiz. (Sáýle jumysshylardy jaǵalap ketedi.)

Saıran (belin bekem baılap). Ólermin, ólmesem, kórsetermin! (Jumysqa qyzý kirisip ketedi.)

Taıman. Balalar, qyzdyra berińder. Men tómengi jaqty bir qyzdyryp keleıin. (Tómen túsip ketedi. Lavadaǵy jaryq sahnanyń aldyńǵy, jaǵyna túsedi. Sáýle men Perızat kele jatyr.)

Perızat . Sáýletaı-aı, sorladyń-aý toqtashy.

Sáýle. Ne boldy, janym-aý?

Perızat (entigip, jóndi sóıleı almaı). Ne bolǵanyn surama, ekeýmiz de sorlappyz.

Sáýle. Ne deısiń, ne sumdyq aıtqaly kelesiń?

Perızat. Aıtarym sol, masqara bolyppyz. Nurlan men Pavel nemisterdiń qolynda qalypty. (Taıman estip, kenet toqtaı qalady, eki qyz ony baıqamaıdy.)

Sáýle. Nemisterdiń qolynda? Qalaısha, ne úshin?

Perızat . Ne úshin ekenin eshkim bilmeıdi, bizdiń tresiń jańa orynbasary Rýsak aıtyp kelipti. Ol ekeýi Donbasta, sonyń qaraýynda istegen eken. Sirá, bir jamandyǵy bolýy kerek. Myrqal aǵaı olardy azǵyndar dep qalsh-qalsh etedi. Soǵan qaraǵanda olar...

Sáýle. Óshir únińdi, óshirsin bári de! Óz kóleńkesinen qoryqqandar maǵan dese otqa tússin. Men ózime qandaı sensem, Nurlanǵa da sondaı senem. Osy qashan da bolsa meniń aıtarym. (Taıman umtyla bere toqtap qalady.)

Perızat. Qaıdan bileıin, men de Pavelǵa ózimdeı senýshi em. Biraq Myrqal aǵaıdyń úreılenýinen qorqamyn. Menińshe, ol tegin úreılený emes.

Sáýle. Sondaǵy aıtpaǵyń ne?

Perızat. Aıtpaǵym sol. Biz zańdy túrde áli qosylǵan joq edik qoı, endi olardy bilmeıtin bolaıyqshy.

Sáýle. Qalaı bilmeıtin bolamyz? Olardy súıgen júregimizdi julyp tastaımyz ba?

Perızat. Mine, qyms etse, osylaı qasara ketetin. Eger erteń osy habar anyq bolyp shyqsa, ómir boıy el betine qaraı almaı ótpeımiz be?

Sáýle. Onda Paveldi súıgeniń beker eken.

Perızat . Sózdi qoı, adasqan adam esh ýaqytta ótirik adaspaıdy. Tipti men bolmasam seniń qaıǵyratyn túgiń joq. Baǵyńa Temir de qaıtyp kelipti.

Sáýle. Temiri kim?

Perızat . Seni jas kezińde atastyrǵan Temir deıtin bar eken ǵoı.

Sáýle. Iá?

Perızat. Sol osynda kelip, seni surap júrgen kórinedi.

Sáýle. Ol aıdaýdan qalaı kelipti?

Perızat. Aıdaýdan emes, maıdannan jaralanyp kelipti. Toqta, Myrqal aǵaı ótip ketsin. (Myrqal keledi.)

Myrqal. Tak, tak! Bul ne turys, qaryndastar? Eki saǵat toı,taǵan qaı ýchastka?

Sáýle. Bizdiń ýchastka.

Myrqal. Ol nege toqtaıdy?

Sáýle. Mehanızm búlinipti.

Myrqal. Tak, eki saǵatqa deıin ony nege jóndemegensińder?

Sáýle. Men kesh estidim.

Myrqal. Der kezinde kórmeı, qaıda júrsińder?

Sáýle. Mıron Pavlovıch májilis shaqyryp, men sonda ketken edim. Munda Bólekbas edi.

Myrqal. Taǵy da kombaınnyń ertegesi me?

Sáýle. Bizshe, ertegi emes.

Myrqal. Endi ne?

Sáýle. Bizshe, bul — bizdiń elde ǵana bolatyn, bizdiń adamdardyń ǵana qolynan keletin keremet kúsh.

Myrqal. Menińshe, senderdiń keremet dep júrgenderiń — kesel. Tak. Ol jóninde ǵylym adamdary da ǵylymı kýáligin aıtty, endi jetti me?

Sáýle. Bir ǵana bas ınjenerdiń aıtqanyn ǵylymı kýálik dep bilesiz be?

Myrqal. Men saǵan esep bergeli turǵanym joq, tak. Eldiń oıyn sondaı syrty jyltyr, ishi qara ıdeıaǵa aýdaryp, óndiriske bóget jasap júrgenderińdi, oǵan endi ózimniń tóze almaıtynymdy qatty eskertemin, tak. Júr, Perızat. (Olar ketedi. Sáýle aýyr oıda turyp qalady. Azdan soń aqyryn basyp Taıman jaqyndaıdy, kózinde jas.)

Taıman. Qaraǵym, Sáýle-aı, tirideı kórge túsippin ǵoı. (Jylap jiberedi.)

Sáýle. Ata, jan ata, neni sezip keldińiz? Taıman. Sezip keldim, estip keldim bárin de. Sen ekensiń ǵoı meniń endigi... Nurlanym.

Sáýle. Ras, Nurlanyńmyn jań ata. Bolmasam da bolamyn... Biraq estigenińiz estigen jerde qalyp, aýzyńyzdan shyqpasyn. Berińiz osy tilegimdi.

Taıman. Berdim, shyraǵym, berdim. Aýzymnan shyqsa, ant ursyn. Tek jasyrmaı aıtshy, múmkin be osy?

Sáýle. Joq, múmkin emes, onyń júregi mende. Arymmen ant etemin, maǵan seńińiz.

Taıman. Endeshe, sendegi sol senim meniń úmitimniń sham-shyraǵy bolsyn, qaraǵym, qaraǵym. (Qushaqtaıdy.)

Shymyldyq

Ekinshi sýret

Myrqaldyń kabıneti. Perde ashylǵanda Perızatpen sóılesip tur.

Myrqal. Tak, tak, bári de túsinikti. Bári de óz oıymnan shyǵyp otyr. (Asyǵys jaza bastaıdy.) Iá, aıta ber, qaryndas, aıta ber. Meni Nurlannyń aǵasy eken dep irkilme de, Kúdigiń bolsa jasyrma.

Perızat. İrkileıin dep otyrǵanym joq, qasyndaǵy eldiń bári ketip jatqanda, olardyń ne úshin qalǵanyna kózim jetpeı otyr.

Myrqal. Oılana bir qarasań, kóz jetpeıtin túk te joq. Seniń jańaǵy dáleliń durys. Ol Gromovtyń qaryndasyn almaq bolǵan da qalǵan, tak. Áıtpese, týǵan jeri, ósken eli, týǵan-týysy — bári munda. Sondaı jan súıer jaqyny úshin bolmasa, úkimettiń: «Ketińder, qutylyńdar, sender tylǵa kerek adamsyńdar»,— degenine qaramastan, ózin-ózi ólimge ne úshin tastady ǵoı deısiń.

Perızat. Múmkin, olar partızan bolý úshin ádeıi qalǵan bolar.

Myrqal. Masqara bolǵanda, olar partızandardyń ishinde de joq bolyp otyr ǵoı. Ol mańdaǵy partızandardyń kimder ekeni Rýsak joldasqa belgili kórinedi. Jáne olar eshkimge aıtpastan, qulatýǵa úlgerilmegen bir shahtanyń ishinde jasyrynyp qalypty.

Perızat (tereń kúrsinip). Onda olardan úmit joq eken.

Myrqal (ol da kúrsinip). Da, olardan endi úmit joq.. Sen endi mynany iste. Osy aıtqandaryńnyń barlyǵyn, ásirese Sáýle men Paveldiń qandaı jaqyn ekenin tolyq jazyp ber, tak. Soǵys ýaqyty árbir sovet adamynan asa qyraǵy bolýdy talap etedi, jańaǵy bir aıtqanym aıtqan. Sáýle basqaryp kelgen ýchastkeni endi sen basqar. Ol oqyǵan oqýdy sen de oqyǵansyń, qorqatyn týk te joq. Ol ýchastka — bizde eń úlken, eń jaýapty ýchastka. Ony Sáýle sıaqty saıası senimsiz adam basqarýǵa bolmaıdy. Uqtyń ba?

Perızat . Uqtym.

Myrqal. Uqsań, mynaý anketti toltyryp ákel. (Anketa beredi. Perızat qýanyshty túrde alady.) Buǵan qosa ómirbaıanyńdy jaz. Aldymen Sáýleniń analarmen baılanysy jaıyn jaz.

Perızat. Maqul.

Myrqal. Muny ózińnen basqa eshkim bilmesin.

Perızat. Maqul, maqul. (Qýana júgirip ketedi. Azdan soń bireý esik qaǵady.)

Myrqal. Da, da!

Mıron (esikti ashyp). Ruqsat pa eken?

Myrqal. Toqtaı týryńyz. (Mıron esikti qaıta jabady. Myrqal telefondy alyp.) Maǵan bas ınjenerdiń kabınetin ber. A, Nıkolaı Sergeevıch, men ǵoı, salamatsyz ba? A, bul kim ózi, Sáýle! Bas ınjener, qaıda? Onda sen aıtyp jibershi mynany. Álgi Amerıkanyń kómir kombaınynyń aty qalaı edi? Toqtaı tur, jazyp alaıyn. «Jypyrı» dedim, durys pa? Endi qalaı? Adam attarymen aıtshy. Dáldúnbaı, Jartybaı, Eserbaı, Perızat, Taǵy da Perızat, Rásýa, Itbaı, toqta, sonda bul boldy «Djepprı» durys pa? Endi mynany aıt: osy álgi ózimizde jasalyp, sońynan jaramaı qalǵan kombaındy jasaýshy konstrýktory kim edi? Serdúk. Ol akademık pe, nemene? Báse, jaramaı qalǵany sondyqtan eken ǵoı. (Telefondy ornyna qoıady. Sekretar qyz kiredi.) Bara tur oıymdy bólmeı.

Qyz . Ózińiz shaqyrdyńyz ǵoı.

Myrqal. A, aıtpaqshy, ana shaldy jiber. (Qyz ketedi. Myrqal birese jańaǵy jazýyna qarap, birese aspanǵa qarap, aýzyn jybyrlatyp jattap otyrady.) Kerek ýaqytta aýzyna túspeı qal, sonda bolsyn. Djepprı, Djepprı, Serdúk, Serdúk. Djepprı, Serdúk, Djepprı, Serdúk. (Mıron keledi.) Qalaı, qart, dúnıedegi eń sulý qyzdyń úıine ornalastyrdym, halyńyz jaman emes shyǵar, á?

Mıron. Hal qaıdan jaqsy bolsyn. Týǵan Donbass jaýdyń tabanynda jatsa, Donbasty joqtatpaımyz deıtin bizder kómirdi artyq berýdiń ornyna kem berip, Qyzyl týdan aırylyp otyrsaq...

Myrqal. Iá, uranymyz jaman emes, biraq oıymyzben birge isimiz biraz aljasyp jatyr. Sondyqtan da biz týdan aırylyp, masqara bolyp otyrmyz. Esińizde bolsyn, alǵyr oı, ónimdi enbeksiz, uranymyz qansha jaqsy bolsa da, uzaqqa bara almaımyz.

Mıron. Oǵan men de túsinetin sıaqtymyn.

Myrqal. Túsiner bolsańyz, kelgenińizge eki aı boldy, ne istedińiz? Soǵys kezinde eki aı emes, eki saǵat ta kóp ýaqyt. Tipti, sizdiń osy istep júrgen isińizdiń ózi... No ladno... Ol jóninde keıin sóılesermiz, aldymen kelgen sharýańyzdy aıtyńyz.

Mıron (qolyndaǵy papkasyn asha bastaıdy). Meniń aıtarym — Qaraǵandyda turyp Donbas dep soqqan júregim uıqy berer emes.

Myrqal. Toqeterin aıtyńyzshy.

Mıron. Tyńdańyz, keshe keshke osyndaǵy ınjener-tehnıkterdiń májilisi boldy, sol májilistiń tapsyrýy boıynsha sizge keldim.

Myrqal. Taǵy da kombaın jaıy ma?

Mıron. Iá.

Myrqal. Onda maǵan nesine kelesiz? Men aıtarymdy munan bes Kún buryn aıtqan joq pa edim?

Mıron. Aıttyńyz. Bar degen tresińizge de bardym. Bastyǵy Moskvaǵa ketken eken, al Rýsak deıtin orynbasarymen túsinise almadym.

Myrqal. Nege?

Mıron. Ol kisi ómir tarıhymdy surap aldy da, meniń eshqandaı ınstıtýt bitirmegenimdi estigennen keıin tikesinen tike: «Bul siz túgil akademıkterdiń de qolynan kelmeı júrgen jumys. Qolyńyzdan kelmeıtin iske áýre bolmańyz», — degeni.

Myrqal. Shynymdy aıtaıyn, sizdiń osynyńyzǵa men de túsinip júrgenim joq. Egin kombaıny bolsa bir sirá, dál myna kómir kombaıny degenińiz tipti mıyma kirmeıdi. Jalǵyz meniń ǵana emes, menen on ese bilimdi adamdardyń da mıyna kirgen joq. Men sizdiń proektińizdi ózimniń bas ınjenerim bastaǵan komısıanyń zertteýine bergen edim, olardyń da mıyna kirmepti.

Mıron. Qalaısha?

Myrqal. Ǵafý etińiz, sizge bir suraýlar qoıaıyn,

Mıron. Suraı berińiz.

Myrqal. Siz muny qashannan beri oılaǵan edińiz?

Mıron. Az oılaǵanym joq, kemi bes jyl.

Myrqal. Aha, onda taǵy bir suraý berýge ruqsat etińiz. Qalaısha siz muny bul ýaqytqa deıin jaryqqa shyǵarmadyńyz? Qalaısha siz muny Donbasta qolǵa almaı, munda kelgennen keıin qolǵa aldyńyz? Álde Donbastyń kúshi jetpedi me?

Mıron. Donbastyń kúshi jetetin edi, soǵys bastalyp ketti de, men úlgire almadym.

Myrqal. A, soǵystan buryn?

Mıron. Siz tergeýshige laıyq ekensiz. Mundaı nárseni jete zerttemesten qolǵa alýdyń kereksiz ekenin biletin bolarsyz.

Myrqal. Tergeýshi bolmasaq ta mundaı máseleni ushqary qaraýǵa qaqymyz joq, tak soǵys ýaqyty sony talap etedi. Maǵan mundaı suraý bergizip otyrǵan da sizdiń ıdeıańyzdyń qaýiptiligi.

Mıron. Nendeı qaýip?

Myrqal. Jasyrarym joq, birinshiden, bul — bizdiń úlken mamandarymyzdyń da kópten beri qolǵa alsa da, áli sheshe almaı kele jatqan máselesi. Olar sheshe almaǵan máseleni sheshý siz ekeýmizdiń qolymyzdan kelmeıdi. Ekinshiden, buǵan kóp qarajat, kóp materıal, kóp ýaqyt kerek. En aldymen birneshe ınjener kerek. Ondaı mol múmkindikti men bul soǵystan kóre almaı otyrmyn. Úshinshiden, bul jasalynyp shyqqan kúnniń ózinde bizder úshin paıdasyz.

Mıron. Nege paıdasyz?

Myrqal. Siz jańa kelgen adam bolǵandyqtan, áli tanys emessiz, mundaǵy kómirdiń plasy alýan túrli. Bireýi juqa, bireýi qalyq. Tipti bir plasyń ózi ártúrli, keı jeri juqa, keı jeri qalyń. Munyń árqaısysyna ártúrli mashına jasaı almaımyz ǵoı. Onyń ústine burynǵy jasalǵan kombaındarǵa engizgen ózgeristerińiz kóńilge qonbaıdy. Osy aıtylǵan Kúdikter kóńilde turǵanda men sizdiń bul ıdeıalaryńyzǵa sene almaımyn, oǵan ǵafý etińiz.

Mıron. Boldyńyz ba?

Myrqal. Boldym.

Mıron. Bolsańyz, men de bir suraýlar bereıin sizge.

Myrqal. Qysqaraq...

Mıron. Siz burynǵy jasalyp, jaramaı qalǵan kombaıyndardyń jaıyn, ásirese, olardyń kómir plasyna qaraı ózgertilip otyratyndaı etip jasalmaǵanyn bilmeıtin sıaqtysyz. Ony bilmesten buǵan úkim aıtýyńyz qalaı?

Myrqal. Ha, ha, ha! Men be bilmeıtin? Ǵafý etińiz, men ózimizdiń tól kombaındar bylaı tursyn. Amerıkanyń «Djepırı» atty mashınasynyń da bizdiń shahtalar úshin ne sebepten jaramsyz bolyp shyqqanyn jaqsy bilemin.

Sáýle (esikti ashyp). Ruqsat pa?

Mıron. Kel, qyzym, kel.

Myrqal. Basqa aıtar sáýegeıligińiz joq bolsa, altyn ýaqytty arzan jiberýdi qoıyńyz. Keshe myna qaryndas eki saǵat boıy jumysty toqtatyp qoıǵan. Bul — sovet adamdarynyń qylyǵy emes.

Sáýle. Men ne jumyspen ketkenimdi aıtqan edim ǵoı.

Myrqal. Sender soǵys kezinde osyndaı paıdasyz jumysty nege qoımaısyńdar osy?

Sáýle. Ol paıdasyz emes, aǵaı. Bul kombaınnyń búginge de, erteńge de paıdasy bar,

Myrqal. Osy, sender, kóz aldaǵylaryńdy kóre almaı júrip, erteńgi kúnde, tipti odan da arǵy bolashaqta neleriń bar osy. Kórpeni boılaryńa shaqtap jamylý kerek emes pe?! (Qasynda Saıran men Sheker bar Taıman kirip keledi. Myrqal sýyq túspen.) Áke, men qazir bos emespin, bara turyńyzdar.

Taıman. Kóterme tumsyǵyńdy. Aman ba, Mırom. (Qol alysyp amandasady. Myrqalǵa jaqyndap.) Myna sıaqty jańa kelgenderge jumysty úıretý kerek, maman ǵyp shyǵarý kerek dep jıylys saıyn óńeshteısiń kep, ýádeni beresiń kep, sońynan óz ýádeńdi óziń umytasyń, bul ne? Bularǵa jumys kıim, jatatyn oryn beresiń be, joq pa? Kolhozdan kıip kelgen kıimderi jyrtylyn boldy, qylyshyn súıretip qystyń kele jatqany Mynaý. Bireýińe birdeńe dese, bar kináni soǵysqa aýdara salasyńdar, basqa shahtalarda nege mundaı emes? Nemistermen soǵysyp jatqan jalǵyz osy bizdiń shahta ma?

Myrqal. Dúnıede óz ákeńniń ózińe synshy bolǵany jaman eken ǵoı.

Taıman. Baqyr meıliń shaqyr meıliń, myna ekeýin men ózimizdiń úıge jatqyzamyn, aıtpadyń deme. (Saırandarǵa.) Balalar, jatar oryn, isher tamaq úshin búlk etpeńder, tek jumys kıimin almaı kelmeńder. (Stoldy bir urady da, shyǵyp ketedi.)

Myrqal. Eı, qalǵan kúnimiz senderge qarap qalsa da baryńdar, bar.

Saıpan. Biz brıgadırdiń buıryǵyn oryndamaı ketpeıtin shyǵarmyz endi.

Myrqal. Men saǵan bara tur dedim ǵoı.

Saıran. Qoıa turyńyz. Meniń basqa da aıtar aryzym bar. Toǵyz jyl oqyp, toqymdaı Qurekti kóterip júrer jaıym joq. Bizge kúrek emes, anaý kómir shabatyn mashınanyń ózin berińizder.

Myrqal. Ony qaıtyp júrgizbeksińder?

Saıran. Úıretińizder, kórsetińizder, oqytyńyzdar. Sonsoń júrgizemiz.

Myrqal. Onyń durys, tak, tak. Óziń bir adam bolatyn bala ekensiń.

Saıran. Men qazir adam emespin be?

Myrqal. Unap turǵanyńdy aıtamyn.

Saıran. Árıne, unaımyn. Qazir sıqym ketip tur ǵoı. Áıtpese, buryn myna Sheker sıaqty talaı qyzdar unatatyn.

Sáýle. Saıran! Oıynnyń orny bul emes. (Myrqalǵa.) Aǵaı, shynynda bularǵa qıyn bolyp júr, ana sińlimdi men óz qasyma alaıyn. Myna bala shaldyń úıinde tura tursa qaıtedi?

Myrqal. Tak, tak. Jumysshy joq bolsa, kómir bere almaımyz, kóp bolsa úı bere almaımyz, pále boldy-aý ábden. Jaraıdy, solaı-aq bolsyn. Áı, ekeýiń aýyzǵy úıge bara turyńdar.

Saıran. Men sizge bir nárse aıttym-aý deımin.

Myrqal, Ony keıin kórermiz.

Sáýle. Jumysty jaqsy isteseń, bári de tabylady, bara berińder.

Saıran. Onda jon. (Ketip bara jatyp Shekerge.) Báriniń keregi joq, kombaın men dál sen qolǵa tússeń eken. (Sheker ere shymshylap shyǵyp ketedi.)

Mıron (manadan jazyp otyrǵan qaǵazyn Myrqalǵa usynyp). Qurmettim, sizden endi basqa tilek tilemeı-aq qoıaıyn, myna qyzym ekeýmizdi qyzmetten ýaqytsha bosatyńyz da, bizge kómir shabatyn mashınanyń bir-eki motoryn alýǵa ruqsat etińiz. Biz muny zavodsyz-aq dál osy mehsehtyń ózinde jasap shyǵaramyz.

Myrqal. Mehsehtyń ózinde?

Mıron. Iá, ózinde.

Myrqal. Adam qartaıǵanda bala sekildi bolady eken-aý. Mynaýyńyz balanyń sózi ǵoı.

Mıron. Balanyń?

Myrqal (ashýly). Iá, balanyń! Bizdiń shahtanyń óndiretini temir emes, kómir. Aldymen soǵan túsipsiz.

Men sizge kerek eken dep kómirden temir jasaı almaı myń tak. Ekinshiden, siz erikken eken dep memleket dúnıesin shashyp, sotqa kete almaımyn, tak. Úshinshiden, qashan soǵys bitkenshe sizdi bir kúnge de bosata almaımyn.. Eger bul úshin jumysqa salqyn qaraıtyn bolsańyz, aıaýsyz jazaǵa tartamyn, tak. Soǵys ýaqyty sony talap etedi. Endi túsinikti me?

Mıron. Túsinikti, ábden túsinikti. Biraq osy úshin erteń óziniń ókinetinin joldas Taımanov túsine me eken?

Myrqal. Men eshýaqytta ókinbeımin. Endi altyn ýaqytty bosqa ketirmeńiz, baryńyz!

Mıron. Ókinesiń, qurmettim, ókinesiń. Óıtkeni, bul — ishten shyqqan bala, men óz balamdy ózim óltire almaımyn jáne eshkimge óltirtpeımin. (Kete bastaıdy.)

Sáýle. Myrqal aǵa, túsiniseıik te, Mıron Pavlovıch, toqtańyzshy.

Mıron. Joq, qyzym, jalynýymyz jetti, jetti. (Ketedi.)

Sáýle. Aǵaı, biraz oılanbadyńyz-aý.

Myrqal. Já, báriń birdeı bilgishsinbeı. Jumysshy taba almaı jatqanymda, kombaın degendi qaıdan shyǵardyńdar osy. Sen deıdi ǵoı muny jeliktirip júrgen.

Sáýle. Iá, men. Ázińiz oılanyńyzshy. Jumysshynyń azdyǵynan mynandaı kúıge ushyradyq. Erteń soǵys bitip, donbastyqtar ózderiniń Donbasyna, kolhozshylar kolhozyna ketkende qaıtemiz, shahtany jabamyz ba?

Myrqal. Aldymen soǵys bitsin, sonsoń kórermiz.

Sáýle. Soǵysty tez bitirý úshin de bul kerek bolyp tur ǵoı.

Myrqal. Á, qoıshy taqyldamaı, osy sender qyzyqsyńdar, qoldaǵy mashınany júrgize almaı otyryp, mıdaǵy mashınany júrgizem deıtinderiń ne osy? Ashyp aıtpasa túsinbeısińder, onyń jasaıyn dep júrgen kombaıny kómirdiki me, joq álde bárimizdiń súıegimizdi bytyrlatyp kómir ǵyp jiberetin ólimdiki me, qaıdan bilesińder? Erteń ǵoı bul sondaı bir bále bolyp shyqsa, bárimizdiń de sý túbine ketkenimiz.

Sáýle. Aǵaı, rasyńyzdy aıtyńyzshy, maǵan senesiz be?

Myrqal (qadala qarap). Rasymdy aıtsam, men qazir sen túgil birge, týǵan baýyryma da senbeımin, tak. Soǵys ýaqyty sony talap etedi.

Sáýle. Onda qoıdym sózdi. Al, inińizden ne habar bar?

Myrqal. İnisi bar bolsyn, mende Abzaldan basqa ini bar ma?

Sáýle (yzaly kúlkimen). Sizdiń janyńyzdaı kóretin taǵy bir inińiz bar edi ǵoı, umytpasam, aty Nurlan bolar.

Myrqal. Jappa ondaı jalańdy, men ony esh ýaqytta jaqsy kergen emen.

Sáýle. O, onda siz ózińizdi de jaqsy kermeıdi ekensiz.

Myrqal. Eı, qyz, jynyma tıe bermeı, tezirek ketseń qaıtedi. Men seni shaqyrǵan joq edim ǵoı.

Sáýle. Men sizge ózińizdiń qudaıyńyz Rýsaktyń silteýimen keldim. Sizde ol alyp kelgen bir lıstovka bar, sony kórsetińiz.

Myrqal. Mine, taǵy da jala jaýyp otyrsyń. (Telefondy ala sala buraıdy.) Maǵan tresi berińizshi... Komýtator ma, maǵan Rýsak joldasty tikeleı qosyńyzshy... Aleksandr Dementeevıch taǵy da sálem. Sizdiń Qazybekova degen qyzdy maǵan jibergenińiz ras pa?.. Munyńyz kishkene ıeleý sıaqty, sál oılassaq qaıtedi? Solaı ma? Onda sóıtsem sóıteıin, saý bolyńyz. (Trýbkany ornyna qoıady da.) Men ol lıstovkany qolyńa bermeımin, tyńdaı ber. Aldymen estigenińdi jan balasyna aıtpasqa ant etip qolhat jaz.

Sáýle. Maqul. (Jaza bastaıdy.)

Myrqal (ishki qaltasynan alyp bir qaǵazdy oqı bastaıdy). Otandastar! Tyńdańyzdar! Kekke toly júrekpen tyńdańyzdar! Qalamyzdyń qaq, ortasynan jańa bir indet paıda boldy. Ol — Sovet ókimetiniń ejelgi jaýy Roman Danılúk bastaǵan azǵyndar toby. Roman Danılúk kim? Ol — Azamat soǵysy kezinde osy Donnyń dalasyn jumysshylardyń qanymen boıaǵan general Krasnovtyń bandylarynyń biri. Shet elge qashyp ketken aq ofıseri. Bul kúnde nemis basqynshylarynyń eń qandy qol jendeti. Onyń tobyndaǵy Pavel Danılúk kim? Ol — jalǵan atpen jasyrynyp kelgen halyq jaýy Gromovtyń balasy, ol — Roman Danılúktiń týǵan jıeni. Nurlan Taımanov kim? Ol — Pavel Gromovtyń ejelgi sybaılasy. Shahtany nemisterge bútin qaldyrý úshin jasyryn áreket jasap kelgen opasyzdyń biri. Venera Gromova kim? Ol — halyq jaýy Gromovtyń qyzy, Otanyn satqan Nurlan Taımanovtyń qalyńdyǵy.

Otandastar! Eger de Otanymyz ózderińe qarǵys oǵyn atsyn demeseńder, óltirińder sol azǵyndardy!

Jasasyn otandastar! Joǵalsyn Otanyn satqan opasyzdar!

Sáýle. Sandyraq! (Telefon shyldyraıdy.)

Myrqal (Tyńdap). Taımanov tyńdap tur. Á, amansyń ba, dostym. E, háldiń nesin suraısyń, týdan aıryldyq, sony qaıtyp alamyz dep myqshyńdap jatqan jaı bar. Ol ne? Tak. Bizdiń shahtany ǵana teksere me eken? Tak... tak... Onysy qalaı? Jumysshylar hat jazypty. Qaıda, kimge?.. Júmysshylardyń atyn jamylyp júrgen osyndaǵy obyvatelder ǵoı. (Sáýleni kózimen atyp.) Bilem olardyń kim ekenin, bilem. Jaraıdy, raqmet. A, joq, mashınany jeńgeń bazarǵa minip ketip edi, áli qaıtqan joq, jaraıdy. (Yzalanyp, dirildep telefondy tastaı salady.) Bizdiń shahtanyń jaıyn Almatyǵa deıin jazyp júrgen kim?

Sáýle. Men qaıdan bileıin.

Myrqal. Kórermiz bilmegenińdi. (Abzal keledi.)

Abzal. Kirýge bolar ma eken?

Myrqal. A... (Ózgerip.) Nege bolmasyn, kel, kel.

Abzal. Sálemetsizder me?

Myrqal. Tanysyńdar. Mynaý — Moskvadan oqyp, bıyl kelgen Sáýle Qazybekova degen qaryndasyń. Buryn pomınjener edi, qazir osyndaǵy eń úlken ýchastkanyń bastyǵy.

Abzal. A, Sáýle deıtin qaryndas siz be edińiz? Qýanamyn, qaryndas, qýanamyn. Injener qyzdar kóbeıe berińder, tilektespin. (Kıimin qystyryp kelip qaıta orana bere.) Al, joldas, ýchastka bastyǵy. Soǵys kezinde týdan aırylý abyroı ataqtan ǵana emes, ar-namystan da aırylý ǵoı, bul qalaı? Namys qaıda? Jiger qaıda? Osyǵan óz jaýabyńdy bershi.

Sáýle (kúlimsirep). Ǵafý etińiz, kele tergeı jónelgen aǵaıdyń kim ekenin men bile almaı otyrmyn.

Abzal. Oblystyq partıa komıtetinin tapsyrýy boıynsha osy shahtanyń, jumysymen tanysqaly kelgen adammyn.

Sáýle. Aty-jónińizdi bilýge bolar ma eken?

Abzal. Abzal Taımanov. Basqa suraýyń bolmasa sóıle, qaryndas.

Sáýle. Ne derimdi bilmeı otyrmyn. Keıin aıtsam qaıtedi.

Abzal. Nege qazir emes?

Sáýle. Aıtylar sózden adasyp qaldym.

Abzal. Beker aıtasyń, qaryndas, beker. Aıtqyń kelgeni Myrqal jaıy bolar da, men bul kisiniń inisi bolǵan soń, aıtylar sózden aınyǵan bolarsyń. Onyń — naǵyz adasý. Týralyqta týystyq joq. Sony oıla da aıta ber.

Sáýle. Eger óz ýchastkamnyń jumysy jaman bolmasa, ne aıtamyn?

Abzal. Basqalar qandaı, sony aıt.

Sáýle. Bir ǵana bizdiń ýchastka munda josparyn oryndap kele jatqan.

Abzal. Basqalar nege olaı emes, álde olarda jumysshy az ba?

Sáýle. Jumysshy sany birdeı, biraq bizde donbastyqtardyń baı tájirıbesin paıdalaný, kolhozdan kelgen jas jumysshylardy úıretý birdeı emes.

Myrqal (yzaly). Keıin birin de aıta almaı qalarsyń qazir bárin de aıtyp qal.

Abzal. Sizdiń qyzmetkerlerińiz jasqanshaq qoı, bul qalaı?

Myrqal. Nemene, meni qaraýyndaǵy eldi qaharymen jasqaıtyn burynǵynyń bolysy ǵoı dep otyrmysyń?!

Abzal. Nesine jasyramyz, ondaı minez keıbireýlerimizde áli de bar ǵoı. (Sáýlege.) Iá, qaryndas, sóıleı ber.

Sáýle (az bógelip). Egerde bir qarapaıym adam, bir ózi elý kisiniń, elý emes, birer jyldan soń birneshe elý myń kisiniń isteıtin isiń ózi isteıtin kómir kombaınyn oılap shyǵarar bolsa, soǵan siz qandaı járdem eter edińiz?

Abzal. Aıtyp otyrǵanyń Mıron Pavlovıch qoı. Ondaı adamnan barymyzdy aıamaspyz, biraq osy múmkin be?

Sáýle. Múmkin emes degendi Myrzekeń de, osyndaǵy bas ınjener de, tresegi Rýsak joldas ta aıtatyn kórinedi. Al, bizder ábden múmkin deımiz.

Abzal. Bul ózderin ne istep jatyrsyńdar?

Sáýle. Bul áli mıdyń ishinde jatyr.

Abzal. Nege?

Sáýle. Kómýshiler bar da, kómektesýshi joq.

Abzal (Myrqalǵa). Bul jóninde siz ne istep jatyrsyz?

Myrqal. Basqalardan surap alyp, maǵan sonsoń kel.

Abzal. Serdúk, taǵy basqalardyń kómir kombaınyn biletin kisi me bul?

Sáýle. Ábden biledi, Donbasta júrgende ol mashınalardy kóp zerttegen, sondyqtan olardyń jaramaı qalǵan sebebin de biledi.

Abzal. Ol kisini kórýge bolar ma eken?

Sáýle. Qazir ertip keleıin.

Abzal. Toqta. (Oılanyp.) Joq, keltir, keltir, taqyr bárin de, ınjener, tehnıkterdi, partorg Safonovty da shaqyr.

Myrqal (mysqyl kúlkimen). Paı, paı, shirkin jastyq-aı. Keıde kózdi de baılap tastaısyń-aý. Qurmetti joldastar, sizder kózderińizdi ashyp, jan-jaqtaryńyzǵa bir qarasańyzdar eken. Osy kabınette qaraqshy ma, álde kim, bireý otyr. Soǵan bir kóz salsańyzdar eken.

Abzal. Bara ber. (Sáýle ketedi.)

Myrqal. Bul qaı basynǵandyq. Osy shahtanyń bastyǵy sen be, men be? Menimen kelisý joq, keńesý joq, shaqyr da shaqyr, shaqyr da shaqyr. Bul ne? Meniń bedelimdi túsirý arqyly jınamaq pa ediń bedeldi. Qarap tur, jańaǵy sıaqty obyvatelder elge baryp, men týraly ne der eken endi.

Abzal. Sabyr, sabyr. Meniń óz bedelim ózime jetedi. Eldi tyǵyz shaqyrtýymnyń sizge zıany tımes. (Janyna kelip.) Álde siz, Nurlanǵa senbegenińizdeı, maǵan da senbeısiz be?

Myrqal. Oı, Nurlanyń bar bolsyn. Nurlan, Nurlan deıdi ǵoı. Baıqaımyn, sonyń jat habary kelgennen beri, keıbireýler tipti meniń ózimnen de seziktenetin sıaqty.

Abzal. Ol nelikten?

Myrqal. Týysy jattyń ózi de jat deıtin bolar.

Abzal. A, ol nelikten?

Myrqal. Nelikteni qalaı? Óziń Nurlan jaıynda Rýsaktyń ne dep kelgenin esittiń be?

Abzal. Esittim. Tipti, óz aýzynan esittim.

Myrqal. Endi ne aıtyp otyrǵanyń?

Abzal. Onyń sózi qulaǵyma kirgen joq. Óıtkeni, Nurlannyń ondaı jolǵa túsýi múmkin emes.

Myrqal. Men de solaı oılaımyn, biraq ol álgi Sáýle degen qyzdyń kúıeýimen ete dos eken. Sol azǵyryp áketti me degen oı jeńe beredi.

Abzal. Sáýleniń kúıeýi kim edi?

Myrqal. Sol Nurlanmen birge oqyǵan Pavel Gromov deıtin. Nurlan sonyń qaryndasyn almaqshy eken.

Abzal. Ony kimnen estidiń?

Myrqal. Solarmen birge oqyǵan osynda Perızat deıtin qyz bar. Keıbir sózderine qaraǵanda, ol qyzdyń

ózi bizge kelin bola jazdap baryp qalǵan sıaqty. Nurlan osyny alamyn dep júrip, sol Pavel degenniń, qaryndasyna aýyp ketken sıaqty.

Abzal. Qyzǵa aýǵan kóńil nemiske de aýa ma eken? Osyndaı sózdi aıtýdyń ózi uıat emes pe.

Myrqal. Seniń bul sóziń qımaǵandyq pa, joq álde...

Abzal. O, qoıyńyz endi. (Myrqaldyń qasynan turyp ketedi.) Esińizde bolsyn, Nurlan meni men siz emes. Onyń júregi bizdiń júregimizden úlkenirek, ondaı júrek fashıserdiń sheńgeline sıa qoımaıdy.

Myrqal. Onda qoıdym.

Abzal. Qoısańyz sol. Ýaqyt az qaldy, álgi aıtylǵan kisilerdi tezirek keltirińiz.

Myrqal. Olarmen ne jaıynda keńespeksiń?

Abzal. Mıron Pavlovıchtiń kombaıny jaıynda.

Myrqal. A, ondaı májiliste men joqpyn. (Ketýge ázirlenedi.)

Abzal. Bul ne sóz?

Myrqal. Meniń esim ázirshe cay, qaıdaǵy bir esi aýysqan shaldyń sandyraǵyna ketiretin ýaqytym joq.

Abzal. Myna sózińiz esi saýdyń sózi emes, toqtańyz.

Myrqal. Men ózgeniń aqylymen baı bolǵannan, óz aqylymmen kedeı bolǵandy jaqsy kóremin. (Ketedi.)

Shymyldyq

EKİNSHİ PERDE

Úshinshi sýret

Qazybektiń úıi. Perde ashylǵanda Sáýle jalǵyz, jumys ústinde otyr. Azdan soń kórshi bólmeden Baıan keledi.

Baıan. Kúnim-aý, túni boıy kóz ilgen joqsyń, dem alý degendi múldem umyttyń, búıtip júrip aýrýly bolasyń ǵoı, bir mezgil dem alsańshy.

Sáýle. Dem alatyn kún alysta tur-aý, apa. Tym bolmasa myna kombaındy tez bitirsek eken.

Baıan. Til al, kúnim. Óziń kúnnen kúnge júdep barasyń. Dýlat bolsa habarsyz ketti, kókeń ekeýmizdiń, senen basqa endi kimimiz bar, óz jaıyńdy da bir oılasańshy.

Sáýle. Apa, meni júdemesin deseńizder, kep qaıǵyra bermeńizder.

Baıan. Qoıdym, kúnim, qoıdym. (Turyp baryp Dýlattyń sýretine qadalady.) Dýlatym, botaqanym, qaıda kettiń, qaıda ekensiń, jalǵyzym. Saǵyndym ǵoı, zaryqtym ǵoı, botam! (Dıvan ústinde jatqan kishkene jastyqty qushaqtap.) Keter kúni tańerteń dál osy jastyqtyń ústinde jatyp: «Apataı, endi kórem be, kórmeımin be» dep ediń-aý qulynym. Endi óziń túgil bir aýyz habaryńa zar bolǵanym mynaý.

Sáýle. Apa, jańaǵy bir tilegim osy edi sizden. (Esikke betteıdi.)

Baıan. Kúnim-aý, tamaq ishpesten qaıda kettiń?

Sáýle. Mıron Pavlovıchtiń úıine kirip shyǵamyn. (Ketedi.)

Baıan. (Telefon shyldyraıdy, jaqyndap). Bul shúldirlektiń tilin bilmeımin, endi qaıttym? (Telefon qatty bezildeıdi.) Oı, Taıman Qusaǵan shirkin, bar-bar etip qaıtedi. (Trýbkany alyp tyńdaıdy.) Qoısaıshy úzdikpeı. Bul kim ózi? Bólekbas! Ol kim? E, e, álgi buıra bas bala ekensiń ǵoı, aıta ber, Kúnim, aıta ber. Kim deısiń? Temir! Ol kim! Qaıdaǵy Kúıeý bala? Saıdaqtyń Temiri! Sumdyq-aý, ne deıdi? Kókesi, áı kókesi. (Ekinshi bólmeden Qazybek keledi.)

Qazybek. Ol kim?

Baıan. Oıbaı, kókesi, kel munda. Myna buıra bas bala bir sumdyqty aıtyp tur. Saıdaqtyń Temiri kelipti, osy úıge barady deıdi. Kelmesin, kórsetpesin qarasyn, má, sóıles tezirek.

Qazybek. Saıdaqtyń Temiri deıdi, ras aıta ma? (Trýbkany alyp.) Á, Bólesh, saýmysyń? Ol kim? E, baıǵus, ol aıdaýdan qashan qaıtypty? Al, sonan beri qaıda júrgen? Áı, ras bolsa jaqsy-aý, shyraǵym. Ózi qaıda? Partkomda otyr? E, munyń da jaqsy habar eken... Qashan kelmek deısiń? Erteń deımisiń? E, kelsin, kelsin dep aıtty de. (Telefondy qoıady.)

Baıan. Joq, oıbaı kelmesin de, jalynamyn, kókesi, keltirme ony. Ol munda jaqsy nıetpen kelgeli otyrǵan joq.

Qazybek. Sabyr, kempirim, sabyr. Dos bolsa qushaǵyma kirsin, jaý bolsa syrttan torymasyn, kelsin qaıta. Onyń aıdaýdan qaıtýyna áli úsh jyl bar edi, jańaǵynyń aıtysyna qaraǵanda, ol munan jeti jyl buryn bosap, sonan beri ásker qatarynda júrgen kórinedi.

Baıan. Betim-aý, sen soǵan senip otyrmysyń?

Qazybek. Basqasyna senbesem de, jazyqsyzdyǵyna senemin.

Baıan. Jazyqsyzyń ne aıtyp otyrǵan? Ol óziniń naǵashysyn óltirgendigi úshin sottalǵan joq pa edi?

Qazybek. Iá, sol úshin sottaldy. Biraq ol kisi óltirse de kinásiz edi. Ol sotta naǵashysyn ne úshin óltirgenin aıtqanda men ózime-ózim ıe bola almaı, egilip jylap jibergen edim.

Baıan. Sonyń qara sıyry sen ekeýimizdi kórde de tynysh jatqyzbas-aý. Tek, kesirimiz Sáýletaıǵa tımeı ketse eken.

Qazybek. Qara sıyr túk te emes-aý, kempirim. Saıdaq marqumnyń óliginiń ústinde turyp aıtqan meniń antymdy aıtsańshy. Sol ant shemen bolyp jıyrma jyldan beri ishte áli jatyr.

Baıan. Qaıdaǵy ant taǵy da?

Qazybek. Óleriniń aldynda qolymdy ustap: «Jalǵannan tiler jalǵyz tilegim bar, ony senen ǵana tileımin, Qazybek. Temirimdi jetim dep Sáýleni bermeı ketip júrme, beresiń be osy tilegimdi?»— degende, men: «beremin»,— degen edim. Sol mınýtta onyń: «Endi mende arman joq»,— deýge ǵana shamasy kelgen edi, qımas qymbat dostyń óler aldynda aıtqan sol bir sózi esime túsken saıyn jazyqsyz ketken jas balasyn esirkep júregim áli qan jylaıdy.

Baıan. Beý, baıǵus-aı, Saıdaq dese sarnaı qalatynyń-aı seniń. (Shyǵyp ketedi. Qazybek qaıtadan tórgi bólmege ketedi. Azdan soń Saıran, Shekerler keledi.)

Saıran. Sonda men sen úshin ári jumys istep, ári mashına úırenip, ári bulardyń kombaın jasaýyna kómektespekpin be?

Sheker. Endi qalaı, izdegeniń osy emes pe edi?

Saıran. Ólmeımiz be onda.

Sheker. Ólseń qaıter deısiń, tereń qazyp turyp kómermiz.

Saıran. Ólsem óleıin, tek (ándetip.) Qozy Kórpesh Baıandaı,bir molada ólsem-aý senimen. (Shekerdi qushaqtamaq bolady.)

Sheker (jaqtan tartyp jiberedi.) Mine, seniń Baıanyń. (Sáýle men Mıron keledi.)

Sáýle. Bul ne janjal?

Sheker. Myna bireý sandyraqtap.

Sáýle. Mıron Pavlovıch, qatesi bolsa keshirersiz. Túnimen otyrǵanda tapqanym osy boldy, qaraı berińiz. (Saıranǵa.) Sen ne dep ediń?

Saıran. Jaı ánsheıin, ekeýmiz qashpaǵan qashardyń ýyzyna mas bolǵan Esbalaqtyń eserine uqsap turmyz. Kombaındy eń aldymen men júrgizem desem, soǵan bul qyz qıqaıyp kónbeıdi.

Sáýle. Qaıdaǵy kombaın?

Saıran. Mynaý sizder jasaǵaly jatqan kombaın she.

Sáýle (ekeýin birdeı qushaqtap). Qos qanatym meniń, ótirik emes, shyn talassańdar eken tek. Biz ony jasap shyǵyp, sen ekeýińniń kómirdi seldeı aǵyzǵandaryńdy bir kórsem, barlyq jara jazylar edi.

Saıran. Ondaı kúnge jetsek, toı jasar ma edińiz?

Sáýle. Jasar edim. Bir emes, eki toı jasar edim. Ol úshin sen Shekerdiń tilin alýyń kerek.

Sheker. Bul urǵan saıyn semire beretin borsyq sekildi, tilden kóri taıaqty súıedi.

Saıran. Tilindi berip baıqasańshy...

Sheker. Osy kombaın jasalmaı ketse de shyqshy óziń.

Sáýle. Sheker, ázilge ázilmen jaýap bergeniń jón.

Saıran. Uryspaı-aq, qoıyńyz, sizge kóz ǵyp turǵandaǵysy ǵoı. Áıtpese meni sizden de jaqsy kóredi.

Sheker. Tfý, uıatsyz. (Shyǵyp ketedi.)

Sáýle. Orynsyz qyljaqty sen de qoı. Erge laıyq áziliń bolsyn, ezge laıyq qylyǵyń bolmasyn. El súısiner qadiriń bolsyn, er jigitke sol laıyq. Óziń eldi súıseń, ózińdi el súısin deseń, eńbek et. Sonda seni sulý jar da, abyroı-ataq ta ózi izdep kelip tabady. Sony umytpa, bar, dem al. Erteń jumysqa kirisemiz. (Saıran ketedi.)

Mıron. Raqmet, qyzym, raqmet. Ǵylymsyz tájirıbeniń, tájirıbesiz ǵylymnyń kúni qaran. (Qazybek keledi.)

Qazybek. Dál osy otyrystaryńyz tipti unap turǵan joq. Myrqal kónbese, obkomge aıtyp, aldymen jaǵdaı jasatyp almaısyzdar ma bul?

Mıron. Saspa, qurmettim, saspa. Aldymen biz maketin jasap alaıyq, sonsoń obkomnyń aldyna ózine laıyq úlken talap qoıamyz. Al, kómektesetin adamdy ózimiz izdep tappasaq, ázir eshkimdi bermeıtinin Abzal eskertken. Bizdi qınaıtyn sol ǵana.

Qazybek (sál oılanyp). Tipti eshkimdi taba almasańyz, qaıtadan jumysqa túskeli júrmin, meni siz alyńyz, Mıron Pavlovıch. Esińizde bolsyn, men otyz jyl usta, on jyl mehanık bolǵan adammyn. Aýrýly bolǵandyqtan byltyr ǵana pensıaǵa shyqqanmyn. Endi úıde otyra alatyn emespin. Sizge kómektesýge kámil jaraımyn, .

Mıron (Qazybektiń qolyn ustaı alyp). Raqmet, dostym, raqmet. Sáýle ekeýmizdiń aıtqaly kelgen sharýamyzdyń ózi osy edi. Biraq kelerin kelsek te, sizdi aıaǵandyqtan aıta almaı otyr edik.

Qazybek. Meni aıamańyzdar, sonaý jaýmen alysyp jatqan baýyrlardy aıańyzdar.

Sáýle (ákesin qushaqtaı alyp). Kóketaıym meniń. (Qaıtadan Mıronǵa jalt qaraıdy.) Meniń kókeme eńbek-aqynyń da keregi joq. Óz pensıasy ózine jetedi. Myrzekeńe de endi jalyna qoımaspyz. (Saıran júgirip keledi.)

Saıran. Mıron Pavlovıch, obkomnan bireý telefonǵa shaqyryp tur.

Mıron. Men endi obkomǵa da maqtanyp baratyn boldym.

Qazybek. Maqtana berýińizge bolady. (Mıron men Saıran ketedi.)

Sáýle. Kóke, uıat ta bolsa bir syr suraıyn, jasyrmaı aıtyńyzshy.

Qazybek. Suraı ǵoı, botam.

Sáýle. Osynda Temir degen bireý kelipti, ol kim?

Qazybek (az oılap aýyr kúrsinedi). Aıtaıyn, botam, tyńdaı ber. Jas kezimde meniń Saıdaq deıtin dosym boldy. Ol kezde bizder aǵylshyn baılarynyń jumysyn isteıtinbiz. Aǵylshyndar Sovet úkimetinen qorqyp, alǵash qashqanda shahtany qulatyp, bizdi tirideı kómip ketti. Biraq júmysshy degen halyq uıymshyl, qaıratty halyq qoı. Sol Saıdaq bastaǵan bir top jumysshylar, qulaǵan shahtany demge jibermeı, arshyp, bizdiń birsypyramyzdy tirideı qutqarypty. Ol kezde mundaı úı jumysshylar túgil aǵylshyn baılarynda da bolmaıtyn. Saıdaq ekeýimiz bir bólmeli jer úıde turýshy edik, jumysshylar meni shalajansar kúıimde sol úıge alyp kelipti. Bir kezde esimdi jıyp, kózimdi ashsam qulaǵyma bir nárseniń daýsy keledi... ol seniń daýsyń eken. Men ólim qushaǵynda jatqanda, sen ómirge kelgen ekensiń. Sol qýanyshtyń ústinde Saıdaq ekeýmiz anttasqan edik. Onan arǵysyn surap qınama ákeńdi.

Sáýle. Ol úshin nesine qınalasyz?

Qazybek. Sen emes qınaıtyn, balam, eskiliktiń salǵan bir jarasy. Ony qazir aıta alatyn da emespin, keıin estirsiń bárin de, qınama ákeńdi, qınama. (Shyǵyp ketedi.)

Sáýle (jalǵyz, aýyr oıda). Bir basymnyń qaıǵysy buryn úsheý edi, endi tórteý boldy. Bárine qarsy qoıarym — senimi berik júregim. (Pıanıno oınap, án salady.) Nurlan salatyn, súıip salatyn án. Áni munda, ózi qaıda? Kim bar jaýap beretin kim bar? (Omyraýynda Qyzyl Tý ordeni bar, qolynda taıaq, aqsańdaı basyp Temir kiredi.)

Temir. Men barmyn.

Sáýle (jalt qarap, ushyp túregeldi.) Ǵafý etińiz, men sizdi baıqamappyn. Keshirińiz.

Temir. Ondaı kináden men de saý emespin. Ańsaýmen alysyp kelsem de, kirýge erligim jetpeı syrtqy esikte tur edim. Jańaǵy bir salǵan ániń qulaǵyma keldi de, erkimdi bılep áketti. Sonyń saldarynan ruqsat suraýdy umytyp, basa-kókteı kirip keldim, ol kinámdi sen de kesh. Kelshi, Sáýlem. (Qushaǵyn jaıady, Sáýle keıin shegine beredi.) Bul qalaı, amandasý da kóp boldy ma?

Sáýle. Bizdiń amandasýymyzdyń máni basqa bolar. (Qolyn usynady.)

Temir. Qolyna qolym tıgen soń, erkimdi ernim bılese, oǵan men aıypty emespin.

Sáýle. Erkindiktiń qadirin bilgendeı bolǵan shyǵarsyz. Qadirsiz iske bara kermeńiz.

Temir. Meniń saǵan qushaq jaıyp turǵanymnyń ózi erkindikti baǵalap qurmettegendik emes pe? Esińde bolsyn, men Qudalyqtyń quryǵyn salyp turǵanym joq, júregimniń buıryǵyn aıtyp týrmyn.

Sáýle. Tórge shyǵyńyz, otyryńyz.

Temir. (qadala qarap, az únsiz otyrady). Seniń kim ekenińdi, sıpatyńnyń qandaı ekenin, el qonyp, ebelek ushqaly urynyn, ǵana mekeni bolyp kelgen bir elsiz taýdyń basynda qaraýyl qarap otyryp ury naǵashymnyń aýzynan estigen edim...

Sáýle (Kúlimsirep). Estigen jerińiz de, kisińiz de aıtarlyq emes eken.

Temir. Sen olaı deseń, men sol jerdi de, sol naǵashymdy da máńgi umytpaımyn. Óıtkeni, sol kúnnen bastap sen meniń armanym boldyń. Sol kúnnen bastap men saǵan jeter baqyt jolyn izdedim.

Sáýle. Onda baqyt jolyn qan tógýmen izdegenińiz qalaı?

Temip. Esińde bolsyn, men qan tóksem de kinásizbin.

Sáýle. Munyńyz bir jańalyq eken. Onda kisi óltirýshini ne dep aıtamyz?

Temir. Tyńdap al da, ýǵa bil onda. Nege ekenin bilmeımin, seni estigen sátten bastap, kórsem degen bir ańsaý kókeıimnen ketpedi. Kórip qana qaıtaıyn dep tórt Kún boıy jalyndym. Qansha qaqsap zarlasam da, seniń barar eliń joq dep qaıyspady naǵashym. Onyń bul sózinen ózimniń eń baqytsyz jolda júrgenimdi sezip, besinshi kúni elge qaraı qashyp edim, naǵashym qýyp berdi. Ekeýara bir myltyq bolatyn, ol mende edi. Ataıyn desem qımaımyn, atpaıyn desem, minezi belgili, ol meni qıady. Eki attyń syry ekeýimizge de málim, onyń astyndaǵy at eti qyzǵannan keıin jetpeı qoımaıdy, jetse boldy — men óldim. Sony oılap qoryqqanymnan «Jan kerek bolsa qaıt!»—dep edim, onan saıyn órshelenip, atyna qamshyny basa tústi. Amal joq, myltyqtyń aýzyn keıin qaratyp kezdemesten bir bastym da, jónele berdim. Bir kezde artyma qarasam, naǵashymnyń aty keledi, ózi joq. Ury bolsa da on jyl asyraǵan adam ǵoı, elimge qımaı qaıta barsam, ol qyzyl ala qan bolyp ólim halinde jatyr eken. Men esten tanyp attan qulap tústim. (Kúrsinip.) Mine, meniń bar istegen qylmysym.

Sáýle. Siz sol úshin sottaldyńyz ba?

Temir. Sol úshin deýden kóri sen úshin desem, durys bolar! Óıtkeni, men ony saǵan jetý úshin óltirdim ǵoı. Esinde me, sol kúni men sizdiń úıge bir kelip kettim ǵoı.

Sáýle. Esimde.

Temip. Biraq sender meniń kim ekenimdi bilmegen edińder. Naǵashym seni aıdyń qıyǵynan jaralǵan bolar dep maqtaýshy edi, sol kúni sen maǵan Kún sekildi kórindiń. Sol kúngi nur sáýletti Sáýle qaıda júrsem de kóz aldymnan ketken joq. Sol kúngi júregime túsken otyń qaıda júrsem de óshken joq. Búgingi kúni aldyńa ákelip otyrǵan da sol bir Kúngi jalynyń. (Az únsizden soń.) Iá, men sottaldym. Biraq sot on jylǵa kesse de, Joǵarǵy sot meni alty aıǵa jetkizbesten bosatyp jiberdi. Óıtkeni men olarǵa aryz jazdym. Durysynda aryz-emes, on segiz jyldyq ómirimdi jazdym. Ósken ortamdy, kórgen tárbıemdi, istegen qylmysymdy jazdym. Men óltirgende neni óltirdim. Keleshegimdi kespek bolǵan keseldi, baqytymnan aıyrǵan sordy óltirdim. Men qaıdan qaıda qashtym? Jamanshylyqtan — jaqsylyqqa, baqytsyzdyqtan — baqytqa qashtym. Eger de men ony istemesem, ózim sol ury naǵashymnyń sońynan erip ómir boıy baqytsyz ótetin edim. Eger áke-shesheden jeti jasymda jetim qalyp ury naǵashymnyń qolynda óspegen bolsam, ondaı kúıge túspegen de bolar em. Men sony jazdym. Osy shyndyqty aıtqanym meni qutqartqan.

Sáýle. Sonan beri qaıda júrdińiz?

Temir. Erkindikke jetken qýanyshtyń ústinde: «Osy úkimet meni ne úshin esirkedi, múmkin, meniń jetimdigimdi eskerip esirkegen bolar; múmkin, meniń bolashaǵymnan úmit etken bolar» degen oıǵa keldim de, jas shaǵymdy gol úmitti aqtaý jolyna qurban etpek bolyp, óner izdep kettim. (Az ýaqyt únsiz.) Áldekimdi zaryǵa Kútkendeı janyń Kúrsinýde me, qalaı ózi?

Sáýle. Múmkin.

Temir. Onda sony estı otyraıyq, ol kim edi? Sáýle degen atyńdy júregine nur etken Temir me ol kútkeniń, joq álde basqa ma? (Kúlimsirep.) Bul soǵys keıbir sanasy saıaz qyzdardy jomart qyp jibergen kórinedi, sen de sonyń birimisiń? Solaı bolar dep oılaımyn, óıtkeni, soǵysqa deıingi Sáýleni sáýletti Kúıinde dep estigenim bar edi.

Sáýle. Bir kórisken aǵadan mundaı ashshy, aýyr sózdi estımin degen joq edim. Átteń aǵany syılaıtyn ádetim jibermeı tur erkime. Áıtpese, sózińizdiń oraıyna—túrińiz jańa bolǵanmen, júregińizdiń áli eski ekenin jasyrmaı-aq aıtar em.

Temir. Jaranyń aýzyn ashqan bolsam, aıyp etpe, súıiktim. Sypaıylyqty umytyp ketippin. Sózim dóreki, minezim ojarlaý ekenin ózim de sezemin. Aǵat sózder aıtylyp ketse, bir saparǵa keshire sal.

Sáýle (az ýaqyt únsiz). Taǵy aıtaryńyz bar ma?

Temir. Bar aıtarym sol — on jyldan beri júregimdi jegen aýyr dertten endi múldem aıyqpaqpyn. Oǵan pe deısiń?

Sáýle. Tilektespin, barlyq dertten máńgi baqı aıyǵyńyz, meniń deıtinim sol ǵana.

Temir. Aq Sáýleniń aq nıetinen shyqqan tilek bolsyn dep men de tiledim.

Sáýle. Shyndyqtan basqa senerim de, súıenerim de joq shyn tilegim sol.

Temir. Shyndyqqa men de bas urdym. Biraq sen jerkenetin Kúnániń bárinen de arylyp, aldyńa kelip otyrmyn. Dál muny tilemegen bolarsyń.

Sáýle. Tilemesem de, kúnádan arylǵanyńyzǵa rızamyn. Maıdanǵa baryp abyroımen qaıtypsyz, onyńyzǵa sheksiz qýanam. Munan da abyroıly, munan da baqytty bolýyńyzǵa tilektespin. Meniń qashan da bolsyn aıtarym osy.

Temip. Myń mártebe alǵys munyńa. Biraq aldaǵy baqytymnyń kilti seniń qolyńda tursa qaıtemin?

Sáýle. Ol kiltińiz joǵalǵan kezde keldińiz...

Temir. A, solaı de. Alystan tilep ushsań da, tary da jer soqtyń de. Jón, jón. Jańa túsindim, jańa sezdim syryńdy. Onda bitpeıtin jara salǵan ekensiń janyma.

Sáýle. Áldekim úshin janyńyzdyń jaraly bolýy qalaı?

Temir. Sen maǵan áldekim be ediń? Qate aıtasyń, áldekim úshin óz janyn ózi azapqa salatyn men de esýas emespin. Ómir men ólim shaıqasynda, jeti myń metr bıikte júrip, jaý samoletine atqan tuńǵysh oǵymdy da, kók júzinde jaralanyp júrip jaýǵa atqan sońǵy oǵymdy da «Otanym úshin», «Sáýlem úshin!» dep atqanmyn. Kókten qulap, esten tanyp jatqanda da júregimde jatqansyń, ketken joqsyń esimnen. Ótken ómirimniń ótkeline kóz salsam, neler asýlardan asyppyn, sonyń bárinen alyp ushqan qanatym sen ekensiń oılasam. Endi qanatym qıylǵan bolsa, qaıda baryp qulamaqpyn.

Sáýle. Temir aǵa, siz maǵan ne aıtsańyz da men sizge bir aýyz qatty sóz aıta alatyn emespin. Tek, men úshin de, ózińiz úshin de bir nárseni qatty eskerińiz. Ákelerimiz Qarabaı men Sarybaıdyń jolyn qýǵan eken dep ózimizdiń kim ekenimizdi, qaı dáýirdiń adamy ekenimizdi umytyp ketpeıik. Endigi aıtarym sol ǵana. (Telefon.) Men tyńdap turmyn, salamatsyz ba, jaqsy... bar, osynda. Qazir (Temirge.) Temir aǵa, sizdi raıkom sekretar! surap tur.

Temir (trýbkany alyp). Temir Petrovıch men. Jurt álden jınalyp qaldy ma? Maqul, qazir jetemin, qazir,

Sáýle. Aǵaı, Petrovıch atalýyńyz qalaı?

Temir. Ol ózimdi ushqysh etip esirgen ákemniń aty.

Sáýle. Munyńyz da bir tamasha eken!

Temip. Sáýlesh, osy úıge kelýim qıyn bolyp edi, ketýim onan da qıyndap tur. Qosh degen sózdi aıta alar ma ekenmin, sirá.

Sáýle (sál basyp kelip, Temirdiń qolyn ustaıdy). Syrtyńyzdan qanyq em de, tanyp em, taıa baspaı dál tapqan sekildimin. Jandaı jaqyn jary bar, jardaı qymbat dosy bar baqytty bir jan bolaıyn, ómir boıy qurmet tutyp aǵa dep eteıin, berińiz osy tilegimdi.

Temir. Joq, súıiktim, men jańa ne aıttym, soǵan oılana bir qarasań — mendegi jan syryna óziń de túsinersiń, qosh! (Jalt berip shyǵa jóneledi. Sáýle sońynan júgire bere, toqtap qalady.)

Shymyldyq.

Tórtinshi sýret

Abzaldyń úıi. Kún keshkirgen kez. Shymyldyq ashylǵanda kórshi bólmeden áldekimderdiń Kúlkisi estiledi. Sahnada jalǵyz Saıran otyr, onyń qolynda dombyra.

Saıran (dombyraǵa qosyla ándetip). Sheker... Sheker... (joq, bolar emes,)

Sheker, Sheker aı sulý,

Senen asar qaı sulý,

Sen bir jalyn qyzyl shoq,

Júregime saldyń ot.

Sheker kelip esik kózine tura qalady. Saıran ony baıqamaı sol elendi qaıtalaı bergen kezde Sheker kúlip jiberedi.

Sheker. Shirkin-aı, bul óleńdi qaı kitaptan urlap aldyn. eken.

Saıran. Átteń urlaı almaı qor boldym ǵoı, eger urlaı alsam búkil jıhandaǵy eń ataqty aqyndardyń eń asyl óleńderin urlap alyp, bir ǵana saǵan syılar edim.

Sheker. Ol dúnıege barǵan soń urlarsyń, ázirshe Sáýle tátemdi shaqyryp jibershi.

Saıran. Memleket máselesin keńesip otyrǵan adamdy shaqyratyn men aqylsyz emespin.

Sheker. Endi qaıttym? Úıge Temir kelip edi, onyń Sáýlemen bir tildespeı ketetin túri joq.

Saıran. Temir?.. Joq, qaıta Sáýleniń oǵan kórinbegeni jaqsy. Ol kempir men shaldyń janynda otyra berýge jalyǵady da ketedi. Onan da sen Abzal aǵanyń Almatydan ákelgen jańalyǵyn tyńda.

Sheker. Ol ne?

Saıran. Ázirlene ber. Birinshiden, myna bizdiń Mıron qarttyń kombaıynyń oblys basshylary da qolǵa alatyn bolypty.

Sheker. Onda tez bitedi eken ǵoı.

Saıran. Tez bitkende qandaı, sen de tez úıren. Ol bitisimen, ekeýimiz kómirden taýlar jasaımyz. Ekinshisi, aıtýǵa sóz jetpeıdi ázirlene ber.

Sheker (yntyǵa túsip). Ol ne?

Saıran. On jetige tolǵan qyz ben on segizge tolǵan jigitter búginnen bastap boıdaq júrmeıtin bolypty. Sirá, solar sen ekeýimizdiń nekemizdi búginnen qaldyrmaı qıatyn bolar.

Sheker (onyń qulaǵynan ustaı alyp). Múmkin, sol nekeniń jolyna mynandaı qulaqty julatyn bolar,

Saıran (alǵashqy ánin ándete bastaıdy).

Sheker, Sheker aı sulý,

Senen asar qaı sulý...

Kórshi bólmeden Mıron, Abzal, Taıman, Sáýle keledi.

Mıron (sóıleı keledi). Sizdiń bul sózińizden men erliktiń kilti dostyqta ekenin uqtym-aý, Abzal Taımanovıch.

Abzal. Ol ǵana emes, bizdiń eldiń eń berik qamaly da sol dostyq. Jaý bizdiń talaı tas qamalymyzdy talqandap ótti, biraq dostyǵymyzǵa qylaý túsire alǵan joq. Qaıta bizdiń eldiń dostyǵy shyńdalǵan saıyn shymyraı túsetin bolat temirge uqsap, jaý soqqysy tıgen saıyn shymyrlanyp ketti.

Mıron. Ǵajap, ǵajap! Oılaǵan saıyn bizdiń eldiń ǵajap ekenin kóre túsesiń.

Abzal. Iá, ǵajap el. Onyń qaharyndaı qahar, onyń namysyndaı namys, onyń erligindeı erlik, onyń daryndylyǵyndaı daryn eshbir elde joq. Sonyń bir kýási — sizdersizder. Sizder erteńnen bastap jańa zamannyń jańa quralyn jasaǵaly otyrsyzdar. Bul — búgin jaýdy jeńýge qandaı kerek qural bolsa, erteń ómirimizdi órkendetýge de sondaı kerek qural. Sondyqtan, sizder buǵan bir kisideı jumylýymen birge barlyq aqyl-oılaryńyzdy jumsaı bilińizder. Ol úshin dostyqtaryńyz kúshti bolsyn.

Saıran. Bul úshin obkomnyń da kómegi kerek sekildi-aý, Abzal aǵa.

Abzal. Obkomnyń ǵana emes, Ortalyq Komıtettiń. de kómegi ázir. Endigi istiń tetigi Sáýle men sizde Mıron Pavlovıch. (Saıran men Shekerge.) Sen ekeýińniń bul mashınany osy bastan úırene bastaǵandaryńa qýanamyn. Biraq ózderiń ǵana úırenip qoımaı, basqa jastardyń da úırenýine kómektesińder.

Saıran. Ózimiz bireýden úırenip júrip, biz kimdi úıretpekpiz?

Abzal. Úırený bar da, úırene júrip úıretý bar. Mundaǵylardyń kópshiligi — ózderiń sekildi óndiriske jańa kelgen jas balǵyndar, solarǵa úlgi bolyńdar.

Saıran. Qolynan kelse kimniń qudaı bolǵysy kelmeıdi deısiz.

Abzal (Mıronǵa). Taǵy da eskertemin, mundaı úlken istiń shahtanyń mehsehynda jasalýy múmkin emes, sondyqtan maketyn jasap zavodqa beretin bolyńyzdar.

Mıron. Joq, qurmettim. Ózimiz synap almaı, ózgeni áýrege salalmaımyz, tek Sáýle ekeýmizdi jumystan ýaqytsha bosatyńyzdar.

Abzal. Eger birińizdi de, bir kúnge de bosatýǵa bolmasa she?

Mıron. Onda tez bitiremiz deı almaımyn.

Sáýle. Men qazir, bosa da, jumyssyzbyn ǵoı, Mıron Pavlovıchtyń kórsetýi boıynsha maketin qolǵa ala bersem qaıtedi?

Abzal. Uıat, Sáýle, uıat. On kúnnen beri jumyssyz júrgenin qandaı uıat bolsa, muny aıtýyń onan da uıat.

Sáýle. İster lajym bolmasa qaıteıin?

Abzal. Lajyń nege joq? Partıa men ókimet oryndary qaıda? Olarǵa nege aıtpadyń? Nege buzdyrmadyń ondaı ospadar buıryqty?

Taıman. Shyraǵym-aý, ol buıryq ózińniń aǵań Myrqaldyń buıryǵy ǵoı, teris bolsa keldiń ǵoı, nege buzbaısyń?

Abzal. Áke, ondaı buıryq kimdiki bolsa da buzylady.

Taıman. Sóıtshi, shyraǵym, meniń aıtqaly otyrǵan tilegim sol edi.

Abzal (Mıronǵa). Solaı, qarıa. Sáýle ketkeli ol ýchastka josparyn eki-aq kún oryndapty. Sizdi bosatsaq, bul shahtanyń onan da keri ketetinin sonan baıqaı berińiz.

Mıron. Ári jumys istep, ári muny bir jyldyń ishinde bitirý múmkin emes. Tipti mıǵa sıatyn emes. (Az únsiz.) Qyzym, sen ne deısiń?

Sáýle. Men ne derimdi bile almaı otyrmyn. (Abzalǵa.) Kósheden beri Perızat ta jaman emes, ýchastkany ázirshe sol basqara tursa qaıter edi. (Perızattyń aty atalǵan kezde Mıron men Taıman jarysa qol sermeıdi.)

Saıran. Abzal aǵa, sizge bir suraý. Bulbuly joq jerdiń qarǵasy bulbul bolyp saıraıtyny ras pa?

Abzal. Bulbul joqta qarǵanyń bulbulmyn dep oılaýy múmkin, saıraýy múmkin emes.

Saıran. Endeshe, bul da sondaı. Perızattyń Sáýledeı bolýy múmkin emes.

Mıron. Óte durys aıttyń, Saıranym. Saýdany qoıaıyq, qyzym. Kúndiz shahtada istesek, túnde muny isteımiz. (Abzalmen qol alysady.) Táýekel.

Taıman. Áı, kári qyranym-aı, qanatyn bir-aq qaqty-aý. Men de qostym tilegimmen birge bilegimdi! (Qol soǵady.)

Saıran (úsheýiniń qolynyń ústine ákelip qolyn urady). Meniń de aıtarym sol!

Sheker. İske sát!

Sáýle. Bárimizde bir ǵana tilek — Otan tilegi bolsyn.

Mıron (Abzalǵa). Qınalamyz, qınalsaq ta bul senimderińizdi aqtap shyǵamyz.

Abzal. Búgingi Kúni qaqpamyzǵa tıip jatqan soǵystyń soqqysy erteńgi urpaqtarymyzdyń besigine de tıip jatyr. Sony eske saqtańyzdar jan aıaýdy umytasyzdar, qosh bolyńyzdar.

Mıron. Qyzym, kettik! (Sáýle ony qoltyqtaı jóneledi. olarmen birge Sheker de ketedi.)

Saıran (Taımanǵa). Orystyń ózińizdeı shalyn kórdińiz be, qudaıdyń da qolynan kelmegen keremetti jasaǵaly júrgenin.

Taıman. Sózdi qoı da júr, Mıronnan úırengen kombaıynyńdy maǵan da úıret.

Saıran (onyń qulaǵyna kúbirlep). Shekerdiń betinen bir tatyp keleıinshi.

Taıman. Bara ǵoı, tata ǵoı. (Saıran júgirip ketedi. Taıman basyn Kúrsine shaıqap.) Shirkin jastyq-aı, jaı oǵyndaı júıriksiń-aý. (Óz bólmesine ketedi. Abzal radıony sóıletedi. Radıoda Táttimbettiń «Sarjaılaýy». Abzal sony tyńdap dıvanda gazet oqyp jatyr. Azdan soń syrttan ekpindeı basyp Myrqal keledi. Ol kele radıony toqtata salyp, Abzalǵa jaqyndaıdy.)

Myrqal (ashýly daýyspen). Kóter basyńdy. Men senimen tupa-týra ashyq sóıleskeli keldim.

Abzal. Sóıleı berińiz.

Myrqal. Orlovqa meni jamandaǵan sen ǵoı, á?

Abzal. Ne dep?

Myrqal. Ne degenińdi óziń bilesiń de. Ony bylaı qoıa turaıyn, sen búgingi búroda ne aıttyń osy? Soǵys kezinde ondaı sózdiń qandaı adamnyń aýzynan shyǵatynyn bilesiń be osy?

Abzal. Ózim aıtqan sóz bolsa, nege bilmeıin.

Myrqal. Ant eteıin, sen bilmeısiń, bilseń, ondaı sózdi aıtpas eń tak. Meni synaǵanyń basqalardyń kózin aldaý bolsyn. Al, Rýsak joldasta neń bar tıisip. Óziń qaıda laǵyp bara jatqanyńdy sezesiń be?

Abzal. Aldymdaǵy aǵasyz, adasqan bolsam jónge salyńyz.

Myrqal. Salsam salamyn, ádeıi salǵaly keldim. Sen bar ǵoı á, tup-týra sen. (Ne derin bilmeı.) Iá, sen qıalı bolyp barasyń.

Abzal (Kúlimsirep). Áı, tabanyńyzdyń búri joq-aý. Aıtaıyn degenińiz «ultshylsyń» deý edi, ony da aıta almadyńyz, á? Ol — kúnshilderdiń birin-biri jamsatyp kelgen qara shoqpary ǵoı, aıta berińiz, olaı deýge dálelińiz qandaı?

Myrqal. Basqa dáleldi bylaı qoıaıyn, búgingi sózińnen talaı sumdyqty tabýǵa bolady, tak. Ásirese, Rýsak týraly aıtqan sóziń bar ǵoı á, erteń ózińe kesel bolyp jabysatyny sózsiz, sendeılerdiń talaıyn kórgen qý múıiz. Onyń bir shaıqaýynan qalatyn sen joqsyń, tak. Eger ol inisiniń azǵyndyǵyn ashqanym úshin óshigip júr dese de, kettiń ǵoı sý túbine.

Abzal. Bar aıtaryńyz osy ǵana ma?

Myrqal. Ol onymen tursyn, sonaý Qazybektiń kesirli qyzyn qorǵap neń bar? Qyzarǵan qyzyl betine qyzyqtyń ba? Safonov ekeýiń ony qyzǵyshtaı qorı berińder, báribir men ol qyzdy erteń sottatamyn.

Abzal. Ol ne úshin?.. Myrqaldy synaǵany úshin be?

Myrqal. Ony ózim bilemin.

Abzal. Boldyńyz ba?

Myrqal. Bul jerde bóten eshkim joq, osynyń bárine kak bólshevıkshe jaýap bershi.

Abzal. Bolsańyz úıińizge baryp uıyqtańyz da, erteń ertemen sol Sáýle týraly bergen buıryǵyńyzdy buzyńyz.

Myrqal. Mm... m... Ol bola qoımas.

Abzal. Bolǵanda sol bolar. Ol ǵana emes, meniń sizge berer keńesim: shahtany basqarý jumysyn da sol Sáýlege bergenińiz jon.

Myrqal. A, ol ne sandyraq?

Abzal. Sandyraq bolsa da oryndalady. Mundaı úlken shahtany basqarý sizdiń qolyńyzdan endi kelmeıdi. Sharqyńyzǵa qarańyz da, shamańyz keletin jumysty istep, az da bolsa paıda keltirińiz.

Myrqal. Bilem, seniń ol qyzdyń jolyna qatyn-bala, úrim-butaq, tuqym-tuqıanyńdy túgel qurban etetinińdi, bilem.

Abzal. Ne deısiz?

Myrqal. Solaı deımin.

Abzal (uzaq qadala qarap). O, meniń bilmeıtinderim áli de kóp eken. Siz osyndaı ma edińiz? Siz uıattan jurdaı ma edińiz?

Myrqal. Árıne, synaǵan kisini solaı deısiń.

Abzal. Deıtinim sol — jıyrma jyl keıin qalypsyz. Jıyrma jyl keıin qalsańyz — búgin eldi qalaı bastamaqsyz.

Myrqal. Sensiz de bastap kelgenmin, soqtyqpa maǵan. Soqtyqpa. (Ekinshi bólmeden Taıman keledi, qolynda qamshy.)

Abzal. Áke, siz bara berińiz.

Taıman. Joq, mynada jumysym bar.

Abzal (baıaý únmen). Iá, bastap keldińiz. Bastady dyz da qulattyńyz shahtany.

Myrqal. Taǵy da jabar jalań bar ma?

Abzal. Baryńyz. Jalǵyz ǵana tilegim, qaıyr surap ketseńiz de bireýdiń tabanyn jalamańyz. Rýsak dosyńyz meni múıizine ile alsa, ile bersin. Siz oǵan qystyrylyp qadirińizdi ketirmeńiz. Onymen uzaqqa bara almaısyz.

Taıman. Bir búlk etkende túsesiń de qalasyń deseńshi.

Abzal. Eger de mundaı uıatsyzdyqty qoımasańyz, týysym edi demeımin, ádil, qatal úkim aıtqanym. (Kete beredi.)

Myrqal. Sol qatal úkimdi saǵan men aıtarmyn, endi óz obalyń ózide.

Taıman (aqyryp). Toqta, áı! (Myrqaldyń ón boıyna kóz júgirtip.) Aqylyń ósken eken dep júrsem, qarnyń eken ǵoı qampıǵan. (Myrqal ashýlanyp kete bergende, Taıman qamshysyn bilep aldyn kes-kesteıdi.) Mynany koreıin demeseń, toqta Deımin men saǵan! On bes jyldan beri taıaq jemegenge qutyraıyn degen ekensiń ábden. Óziń shahtanyń dırektory emes eldiń derti boldyń bul qalaı? Aldymen osyǵan jaýap bershi?

Myrqal. Myna kisi birdede ishken be? (Abzalǵa.) Sen nege qoı demeısiń?

Taıman. Onyń mende jumysy ne?

Myrqal. Sizdiń mende jumysyńyz ne?

Taıman. Meniń jumysym sol, seniń ákeńmin.

Myrqal. Ony qaıt deısiz?

Taıman. Ákeńmin dep aıtarym sol — eger qan bolaıyn demeseń soqtyqpa Sáýlege. (Qalshyldap.) Qudaıdan tilep alǵan tuńǵyshym bolsań da, ol úshin seni qurbanǵa shalamyn, soqtyqpa Sáýleme, soqtyqpa! (Qamshynyń astyna alady, Myrqal qasha jóneledi.)

Shymyldyq

Besinshi sýret

Mehsehtyń bir jaq shetindegi Mıronnyń kabıneti. Qaq tórden sehtyń ishi kórinedi. Alystan stanoktardyń, balǵalardyń dúrsili estiledi. Kabınette Sáýle jalǵyz. Ol birese áldeneni syzyp, birese ekinshi stoldyń ústinde turǵan kombaınnyń maketin aınaldyra ólshep ispen shuǵyldanýda. Azdan soń Perızat keledi.

Perızat. Pa, degen-aý, osy mehsehtan shyqpaısyń, usta bolyp ketkensiń be?

Sáýle. Iá, ustamyn. Munda men bolashaq bóbegime bolat temirden besik jasap jatyrmyn ǵoı,. sen ony bilmeýshi me ediń? (Maketti nusqap.) Mine, kórdiń be? Biz endi bir jyldan keıin kemirden sel aǵyzamyz.

Perızat. Oho, onda qanatty alysqa qaǵaıyn degen ekensińder.

Sáýle. Jańa talpynǵan balapan da qanatyn bıikti megzep qaǵady ǵoı, ony qoı da óz jaıyńdy aıtshy. Keshe ekinshi ýchastka senderden taǵy da ozyp ketipti ǵoı.

Perızat. Keshe olar ozsa, búgin biz ozdyq. Endi rızasyń ba?

Sáýle. Onda rızamyn.

Perızat. Rıza bolsań meni sen de rıza et. Temir búgin maıdanǵa qaıtatyn kórinedi...

Sáýle. Joly bolsyn.

Perızat. Oılan, sen soqyr úmitke aldanyp, óz baǵyndy óziń baılap júrgen jansyń. Soǵys bolsa áli biter emes, soǵys bitpeı Nurlandardyń kim ekenin biletin túrimiz joq. Endi elge kúlki bolǵannan basqa nemiz qaldy?

Sáýle. Munymen qaıtpaqsyń?

Perızat. Aıtarym sol: Temirmen sóz baılasyp qal. Áke-shesheńniń de tilegi meniń aıtyp turǵanym. Til al.

Sáýle (az ýaqyt únsiz). Perızat, sen baıqaısyń ba? Osy soǵys adam balasyn eki júıege bólip barady. Bireýler kókjıekten kóterilgen kúndeı shalqyp, adamshylyqtyń asqar shyńyna qaraı órlep bara jatsa, endi bireýler aspannan aǵyp túsken juldyz sekildi, birte-birte quldılap túpsiz tuńǵıyqqa qulap barady. Bizder sol qarańǵy tuńǵıyqqa qulaǵan juldyzǵa uqsap ketpeıikshi. Eger ózińe-óziń ıe bolmasań menen aýlaǵyraq júrshi.

Perızat. Men ózime-ózim ıe bolarmyn-aý, tek ómir boıy kúlki bolamyz ba dep qorqamyn, ásirese sen úshin qorqamyn.

Sáýle. Men úshin qapa bolmaı-aq qoı, men júregi kirlenbegen adamnyń kúlki bolmaıtynyn bilemin.

Perızat. Shynyńdy aıtshy, Temirdi nege súımeısiń?

Sáýle. Ondaı asyl adamdy súımesem adamdyǵym qaısy. Átteń, ol ózine jar tabýdan góri mendeı qaryndas tabý qıyn ekenin bilmeı júr. (Jańa ǵana túnere qalǵan Perızat qaıtadan jadyraıdy.)

Perızat (Sáýleni bas salyp qushaqtaı alyp). Aqyldym meniń, biraq qansha aqyldy bolsań da osy sapar óz aǵańdy óziń tanymaı taıa bastadyń. Onyń dál qazir seni qaryndas, meni jar etýden basqa armany joq sıaqty.

Sáýle (oılanyp qalyp). Solaı ma?.. Toqtaı qal, sen ne aıtyp kettiń? Uqpaı qaldym, qaıta aıtshy.

Perızat. Aıran suraı kelip, shelegimdi nesine jasyraıyn. Senen: Temirdi aǵa kórseń, meni jónge kerýińdi ótingeli keldim.

Sáýle. Sonda Temir seni almaq pa?

Perızat. Sen qyrsyq jasamasań, keıbir kinámdi jasyrsań, onyń alatyn túri bar.

Sáýle. Meniń qyldaı qyrsyǵym tımeıdi, tek óziń áýre bolasyń da qalasyń.

Perızat. Nege?

Sáýle. Men tanı bilgen Temir bolsa, ol sendeı opasyz qyzdardy kómýge ázir, súıýge joq. (Mıron kirip keledi.)

Mıron. Tasta, qyzym, tasta! (Stoldy urǵylap otyra ketedi.)

Sáýle. Nege, ne úshin?

Mıron. Eh, aljasqan basym, neden munsha aljastym, nem bar edi osy kombaında?!

Sáýle. Mıron Pavlovıch, munsha kúıingendeı ne boldy?

Mıron. Ornymnan alynyp, sotqa beriletin boldym.

Sáýle. Qaıdaǵy sot?

Mıron. Ony Myrqaldan sura.

Sáýle. Sondaı ma, lańyn taǵy shańdatty ma?

Mıron. Joq, ol durys istep otyr. Umytshaq basym, kináli men, men. (Myrqal men Bólekbas keledi.)

Myrqal, Kombaın, kombaın dep júrip kómir shabatyn mashınanyń ózin qurttyńdar ma aqyry! Bólekbas, shaqyr Qazekemdi. (Bólekbas mehsehqa ketedi.) Mıdaǵy mashınany júrgizem dep júrip, qoldaǵy mashınany qurtqandaryń mynaý, jantalasyp shahtany qatarǵa qaıta qosa bastap edim, en mol ónim berip turǵan lavany toqtatyp qoıǵandaryń mynaý, soǵys bolsa mynaý, bul ne?

Sáýle. Báse, bul ne? Túsindirińizshi. Lavany toqtatqan kim?

Myrqal. Sýra myna ustazyńnan, 4-lavadaǵy kómir shabatyn mashına búlinip qaldy. Onyń, ornyna sala qoıatyn qolda mashına joq. Eski mashınalardy tez jóndeńder, ázir tursyn dep myna kisige munan bes Kún buryn tapsyrdym. Jóndegen bireýi joq, tipti qolǵa da almaǵan. Bul ne? Osy da sovet adamynyń qylyǵy ma?

Sáýle. Oǵan bir ǵana Mıron Pavlovıch kináli me?

Myrqal. Joq, ol kisi ǵana emes, sen de kinálisiń. tak.

Sáýle. Siz ony maǵan qashan aıtqan edińiz?

Myrqal. Aıtpasam da bilýiń kerek edi.

Sáýle. Siz ózińiz bergen buıryqtyń qalaı oryndalyp jatqanyn baqylaýyńyz kerek edi.

Myrqal. Já, boldy. Kimniń kináli ekenin endi sot qana sheshedi.

Sáýle. Sottyń úkimi sizge mashına bolmas deımin.

Mıron. Bere berińiz sotyńyzǵa. Tek sizden tiler tilegim — kombaınnyń jasalýyna kesel keltirmeńiz.

Myrqal. Nemene, siz úshin sonda ózim keteıin be sotqa.

Qazybek (sóıleı kiredi). Paı, paı, shyraǵym, Myrqal-aı, sóziń ylǵı ottan, sottan keledi-aý seniń.

Myrqal. Ottyń ortasyna tússeńiz, ózińiz de solaı sóılersiz. Másele bylaı, Qazeke, men jada trespen de kelistim, qazirden bastap mehsehty siz basqarasyz.

Qazybek (jaqtyrmaı). Men be?

Myrqal. Iá, ed aldymen isteıtin isińiz: osynda jóndelýge berilgen bes-alty mashına bar, solardy tez jóndeńizder, tak. Ekinshiden...

Qazybek. Toqtashy, Mıron Pavlovıch nege basqarmaıdy? Bul kisi menen kem be?

Myrqal. Joq, kem emes. Biraq bul kisiniń óndiriske keltirgen keseli de kem emes.

Mıron. Qurmettim, basqańnyń bári durys, tek sońǵy sózińdi qaıtyp al.

Myrqal (suq qolyn shoshaıtyp). Eshýaqytta, nıkogda.

Sáýle. Myrqal aǵa, aıta berse sóz degen aıtyla beredi. Kesel degen sózdi adamyna qaraı jumsaıyq ta.

Myrqal. Ol ne sóz?

Sáýle. Bul kisi eshqandaı kesel jasamaıdy degen sóz.

Myrqal. Onda berilgen buıryqty oryndamaı, bútindeı bir lavany toqtatyp qoıǵandy ne deımiz?

Sáýle. Oryndamaıyn degen joq, bul kisi sońǵy kezde Kúndiz-túni tynym kermeı kombaınmen aınalysyp ketti.

Bólekbas. Joldastar, másele kombaın jaıynda emes, Myrzekemniń aıtyp turǵany kómir shabatyn mashına jaıynda ǵoı.

Myrqal. Sol ǵoı meniń kúıetinim.

Sáýle (Bólekbasqa). Japalaqsha jarbańdaı bermeı, joǵal! (Myrqalǵa.) Áýre bolmańyz, meniń kókem mundaı jumysty basqara almaıdy.

Qazybek. Iá, maǵan áýre bolmańdar.

Myrqal. Qazeke, soǵys kezinde kejegeńiz keıin tartsa, keselge kezdesesiz. Saý basyńyzǵa saqına tilemeı jumysqa kirisińiz! Eger de motory tozǵan bolsa, mynalardyń álgi kombaınsymaǵyna salynbaqshy bir-eki jańa motor bolatyn, sony alyp salyńyz.

Sáýle. Ne deısiz?

Myrqal. Kombaın atty ertek bitti deımin, tak.

Sáýle. Myrqal aǵa, ol aıtqanyńyz eshýaqytta bolmaıdy!

Myrqal. Bolǵanda qandaı. Sózdi qoı da, qazirden bastap ýchastkege bar. Maǵan mıdaǵy mashına emes, kemir berińder, kómir. (Kete beredi.)

Mıron (atyp turyp). Toqta, qurmettim, toqta! Sen meni qolyńnan kelse sotta meıliń, aıdat meıliń, tek kombaınǵa soqtyqpa. Ol — meniń urpaǵym, onyń motoryn alǵansha meniń júregimdi al, al júregimdi, aıama!

Myrqal. Otan úshin men siz túgil ózimdi de aıamaımyn, tak. Endi túsinikti me? (Abzal kirip keledi.)

Abzal. Sálemetsiz be? Bul ne aıǵaı?

Qazybek. Abzal shyraǵym, Mıron Pavlovıch Myrqaldyń bir tapsyryndysyn umytyp ketip, sonyń saldarynan bir lava toqtap qalǵan eken. Sol úshin bul kisi opnynan alynyp, sotqa da beriletin boldy, jasap jatqan kombaıny da toqtalatyn túri bar. Bul — sonyń aıqaıy.

Abzal. Aıqaıshyl bolsańyzdar qoı baǵyńyzdar, óıtkeni aıqaıdan qoıǵa shapqan qasyr ǵana qaımyǵady. Solaı ma, qaryndas?

Sáýle. Men aıqaıdy da ártúrli dep bilemin. Qorqýdyń aıqaıy bar da, qorqytýdyń aıqaıy bar.

Abzal. Durys aıtasyń. Biraq sender basqany qorqytý úshin emes, ózderiń qoryqqannan aıqaılaı beresińder me deımin. Solaı emes pe, Mıron Pavlovıch?

Mıron. Men bizde ǵana emes, búkil elimizde eshqandaı aıqaı bolmasa eken dep tileımin.

Abzal. Tamasha, jaqsy tilek munyńyz. (Qasyna otyrady.) Siz shynynda, myńnan ozǵan tulparsyz-aý, Mıron Pavlovıch.

Mıron. Qanshalyqty júırik ekenimizdi sottyń aldynda baıqarsyz endi.

Abzal. Eger sizdi sottaı alatyn sot búkil Sovet Odaǵynda joq bolsa, qalaı baıqaımyz. Sonyń ózin myna kombaın bitken kúni baıqaýǵa keliseıik te, jumysqa kiriseıik. (Myrqalǵa.) Siz 1-shahtaǵa kisi jiberip, kómir shabatyn eki mashınany aldyryńyz. Qaı kúni mashınalaryńyz jóndelip bitedi, sol kúni qaıryp berińizder. Ózińiz kabınetińizde bolyńyz. Almatydan kelgen komısıa qazir osynda kelmek.

Myrqal. Komısıa! Ol neniń komısıasy taǵy da?

Abzal. Ortalyq partıa komıtetinen. Ádeıi Mıron Pavlovıchtiń kombaınyn kórýge kelgen.

Qazybek (myrs etip). Biz munda bul kisini sottatqaly jatyrmyz ǵoı. Myrqal, estip tursyń ba?

Bólekbas. Pozdravláú, Mıron Pavlovıch, ı prıvetstvýıý.

Myrqal. Ne men týk túsinbeımin, ne osylar týk túsinbeıdi. Perızat, júr beri. (Ekeýi ketedi.)

Abzal. Mıron. Pavlovıch, komısıa múshelerine kombaın jaıyn ken túsindirý úshin maketin Myrqaldyń kabınetine aparyńyzdar. Basqa jaıdy keıin sóılesermiz, baryńyzdar. (Basqalar mehsehqa ketedi, Sáýle qaǵanyn jazýǵa qaıta kirisedi. Abzal kete bere toqtap.) Aıtpaqshy, Sáýle, sen erteń saǵat onyń kezinde obkomǵa Orlov joldastyń kabınetine keletin bolshy.

Sáýle. Orlovqa? Ne úshin?

Abzal. Osy shahtanyń keleshek taǵdyry úshin de, ózińniń bastyq bolýyń úshin.

Sáýle. Men be bastyq bolatyn?

Abzal. Sen ekenińdi aıttym-aý deımin. Ýaqyt ótip barady, qarttarǵa aıt, tezdetsin. (Kete beredi.)

Sáýle. Abzal aǵa, erteń ol kisiniń aldynda sizben aıtysyp otyrǵanym unamas. Onan da tilegimdi ózińiz tyńdaı ketińiz.

Abzal. Bastyq bola almaımyn degeli turǵanyńdy sezemin. Olaı deýge dálelińniń joǵyn taǵy bilemin, talasty qoı. (Ketedi.)

Sáýle. Aıamaǵany ma, joq álde men ózimdi-ózim baıqaı almaı júrmin be? (Oılanǵan kúıi sehiń ketedi, azdan soń Bólekbas keledi.)

Bólekbas. Mine, tamasha qyz dep sony aıtý kerek qoı. (Sheker keledi.)

Sheker. Kimdi, meni me?

Bólekbas. A, Shekerjan, Sáýle ekeýińdi aıtpaǵanda kimdi aıtady ǵoı deısiń. Kórdiń be, tárbıeniń Sáýleni qaıda aparyp jetkizgenin, sondyqtan da senin keshegi jaýabyńa rıza emespin.

Sheker. Nege?

Bólekbas. Sen jumysshymyn dep ózińdi-óziń tómen sanaısyń. Al, men anaý ınjenerlik bilimi bar Perızattan jumysshy seni áldeqaıda artyq kóremin. Ras, seniń bilimiń menen tómen, biraq men seni tárbıeleımin ǵoı.

Sheker. Meni tárbıeleımin dep júrip qartaıǵanyńyzdy bilmeı qalarsyz, qoısańyz qaıtedi. (Saıran kele jatady.)

Bólekbas. Joq, Shekertaı, men eshýaqytta qartaımaımyn.

Saıran. Nemene, qartaımaıtyn shaıtan ba edińiz?

(Sáýle, Mıron, Qazybek kele jatyr.)

Qazybek. Á, jasaǵan, tilekti árdaıym osylaı bere kór. (Kele maketti kóre bastaıdy.)

Saıran (Shekerge). Kóziń tunjyrap neǵyp tursyń, kóteris mynany.

Bólekbas. Tyrp etpe, Shekerjan, býǵan men barmyn ǵoı.

Saıran. E, sizdiń bar-joǵyńyz birdeı emes pe, Aqyryn, qolyń synyp júrmesin.

Mıron (Qazybekke). Ný, kári tarlan, qudaıyńa sıynyp bastap kór.

Qazybek. Qaraǵym, Bólekbas, meniń jónimdi kótergenshe mynany kóterseńshi. (Sáýleden basqalar ketedi. Sáýle jaza bastaıdy. Azdan soń sýyq, yzbarly Temir kirip keledi.)

Sáýle. Sálem, Temir aǵa. (Temir ún qatpastan qadala qaraıdy. Sáýle kúlimsirep.) Qadalýyńyz tym qatal, tanymaı qalǵansyz-aý, sirá!

Temir. Seniń kózin de semserden kem qadalyp turǵan joq. Kirpigińniń árbir taly jaýyzdyqtyń naızasy desem de bolatyn. Kórmeı-aq ketpekshi edim maıdanǵa, bul kúnge deıin men bilmeıtin sende bir syr bar eken, sonyń yzasy aıdap keldi. Endi úkimimdi tyńdaı ber.

Sáýle. Men úkimi áldeqashan aıtylǵan jan edim, osy sózge toqtasańyz qaıtedi, aǵajan.

Temir. Joq, sulý qyz, men jan sulýy bolmasa, tán sulýyn eshýaqytta syılap kórgen emespin. Jasyrynbaq oınamaı, ashyq kel de ashyp aıt, eger estigenim ras bolyp. Taımannyń Nurlany bolsa súıgeniń, tógilgen qanymnyń, qorlanǵan arymnyń barlyq kegin nemisterden buryn senen alamyn, aqtalýdyń jolyn tezirek tap.

Sáýle. Basqa taǵar aıybyńyz joq pa, áıteýir, ol ǵana bolsa — bári ras. Súıgenim de, Kútkenim de sol Nurlan. Qazir kórge tússem de osy sózdi aıtyp túsemin, osy ma edi estimegińiz?

Temir. Eldi satqan ezdi súıgenshe, súıýsiz etseń edi, laǵnat.

Sáýle. Tilińizdi tarta sóıleńiz. Eger meniń súıgenim elin satqan óz emes, el úshin týǵan ózińizdeı er bolsa ne der edińiz?

Temir. Sadaǵa ketsin elimnen, elim túgil ózimnen, ózim túgil basqan izimnen sadaǵa ketsin! Uqtyń ba?

Sáýle. Nemene, bar erlik bir ǵana sizdiń basyńyzǵa berilip qoıǵan ba edi?

Temir. Toqtat sózdi, sulý qyz, tıe berme janyma!

Sáýle. Boıyńyz kókke jetse de, oıyńyz áli jerde eken. Tyńdańyz endeshe. Adasqan bolsam, aldanǵan bolsam óz jazamdy ózim tartamyn, ol úshin ómir boıy baısyz ótsem de ókinben. Janymdy qazir sýyryp alsańyz da, jalynyp aıaǵyma jyǵylsańyz da, qashan da bolsyn aıtarym osy. Basqa jaýapty menen esh ýaqytta kútpeńiz. (Kete beredi.)

Temip. Toqtashy, Sáýle. (Toqtaı qalǵan Sáýleniń kózinen kóz almaı birte-birte jaqyndaı túsedi.) Sen ol Nurlan degenge áli de senesiń be?

Sáýle. Senbesem munshama súımes edim ǵoı.

Temir. Eger de sol seniń sengenińdeı adam emes, azǵyn bolyp shyqsa qaıtesiń?

Sáýle (únsiz basyn shaıqady).

Temir. Sen aldanǵan, adasqan jansyń, munan keshikseń el betine qaraýdan qalasyń, oılan!

Sáýle (únsiz basyn shaıqady).

Temir. Bar qarǵysty basyma úıip tókseń de bir aýyz ún qatshy.

Sáýle (únsiz basyn shaıqady).

Temir. Tym bolmasa: «Endigi kezdeseriń nemisterdiń oǵy, qusharyń kór bolsyn»,— dep qarǵashy.

Sáýle (únsiz kózin jumyp, basyn shaıqady).

Temir. Sen aıtpaǵan sol qarǵysty endi ózime ózim aıttym. Kók júzinde ózime qarsy atylǵan jaý oǵynyń barlyǵyn seniń qarǵysyń bolsyn dep tilermin. (Jalt burylyp shyǵa jóneledi. Sáýle sylq etip otyra ketedi. Kózi Temir ketken jaqta.)

Shymyldyq

ÚSHİNSHİ PERDE

Altynshy sýret

Sahnada birinshi sýrettegi shahtanyń ishi. Mıron, Myrqal, Perızat úsheýi kombaınnyń júrmeı turǵan sebebin izdep, áýrelenýde, Saıran men Sheker sol kombaınǵa jalǵanǵan sym arqandy sahnanyń ekinshi jaǵyna qaraı súıretip barady.

Sheker. O, ǵajap! Jańa ǵana ózimniń shash baýymdaı jelpildep turǵan myna sym arqannyń endi saǵan uqsap ketkenin qara.

Saıran. Ala qarǵa qarqyldasa bulbul bolyp saıradym dep oılaıdy. Sen dál qazir sol ala qarǵaǵa uqsap kettiń. Sózdi qoı da tart.

Sheker. Qarǵaǵa uqsaǵany qalaı?

Saıran. Ana shaldyń jany kúızelgenin kórip, meniń jylaǵym kelip tur. Sen ony sezbesten óz sózińe óziń máz bolyp kúlmeksiń. Munan da qarǵa bolyp qarqyldaǵanyń jaqsy. (Ekeýi kórinbeı ketedi. Mıron áli ábigerlenýde.)

Perızat (Kúle sóılep). Mıron Pavlovıch, siz qansha kóp jasasańyz da bir nárseni baıqamapsyz.

Mıron. Ol ne, qyzym, tezirek aıtshy.

Perızat. Oı jetkenniń bárine qol jete bermeıdi, bul sonyń aıǵaǵy, endi áýre bolmańyz.

Mıron. A, siz buǵan taǵy da senbeıin dedińiz be?

Perızat. Ǵafý etińiz, buǵan Myrzekeń ekeýmiz eshýaqytta sengen emensiz.

Myrqal. Nıkogda.

Mıron. Onda byltyrdan beri nesine kómektesip keldińizder. Álde ol jyltyraǵan betterińiz ǵana ma edi. (Sáýle kele jatady.)

Myrqal. Ondaı eki júzdińiz men emespin, qaıtyp alyńyz sózińizdi. Men jumysshy bolmasam da, jumysshy tabymen birge ósip, birge qaınaǵan adammyn. Partıa bastap, jumysshylar qostaǵan jumystan ózimdi ózim eshýaqytta aýlaq ustap kórgen emespin. Eger de bul sizder oılaǵandaı halyqtyń ıgiligi bolsa, oǵan qýanbaıtyn kim bar?

Sáýle. Beker, Myrqal aǵa, beker. Qolynan kelse, bul kombaıyndy kómgisi keletinder áli de bar.

Myrqal. Sáýletaı-aı, tym bolmasa bir aı júrgizińdershi.

Sáýle. Taǵy da laǵyp kettińiz. Perızat, sen obkomge telefon soǵyp, komısıanyń qashan keletinin bilshi.

Perızat. Aldymen kombaındy ózimiz baıqap alý úshin, olarǵa keıinirek kelińizder desem qaıtedi?

Sáýle. Ne kórsek te birge kórsin, aıtqandy orynda... Myrqal aǵa, manaǵy aıtqandy rettedińiz be? (Myrqal Perızattyń ketýin kútip bógeledi.)

Perızat (aýlaqta, ózine sóılep tur). Asqaqtaı tur, Sáýle, bar abyroı-ataqty seniń qolyńa berip qoımaspyn. (Ketedi.)

Sáýle. Siz nege úndemeısiz?

Myrqal. Osy qyzdan qorqatyn bolyp baramyn! (Perızat ketken jaqqa qaraı júrip baryp qaıta burylady.) Qaraǵym Sáýle, sol jaıynda ózińniń qaq orynbasaryń retinde bir kekeseıin dep edim.

Sáýle. Aıtyńyz.

Myrqal. Aldymen kombaındy júrgizip, komısıaǵa kórsetsek, syı-qurmetti sonan keıin oılasaq qaıtedi?

Sáýle, Ol — keńesilgen, ázirleı berińiz! (Kombaındy aınalyp ketedi. Aýyr bir kúrsinip Myrqal ketedi. Manaǵy ketken oǵynan Saıran men Sheker kele jatady.)

Saıran. Eki ortada biz sorlamasaq ıgi edik.

Sheker. Nege?

Saıran. Eger kombaın búgin júrmeı qalsa qaıttik?

Sheker. Ne qaıtetini bar?

Saıran. Toıdy osynyń bitýine belgilegen joq pa edik. Bul búgin júrmese, qashan jasaımyz?

Sheker. Búgin júrmese, erteń júrer, sonda jasarmyz.

Saıran. Egerde bul endigi jylǵa deıin júrmese?

Sheker. Nege júrmeıdi, qyzyqsyz-aý ózińiz.

Saıran. Solaı bola ma dep qorqamyn. (Taıman keledi.)

Taıman. Nemene, kombaın áli júrgen joq pa?

Saıran. Joq, ázir júretin emes.

Taıman. Nege?

Saıran. Ony ana kisilerden surańyz.

Taıman. Júrgizetin sender nege bilmeısińder?

Saıra n. Biz júrgizetin kombaın áli jasalyp bitpegen sıaqty. (Sáýleniń daýsy estiledi.)

Sáýle. Saıran, Sheker, beri kelińder! (Qasyna barǵan olarǵa áldeneni aıtady da, ári jiberedi.)

Taıman. Shyraǵym-aý, men bir jaısyz habar estip turmyn, ras pa?

Sáýle. Ne jaıynda?

Taıman. Osy kombaın jaıynda.

Sáýle. Kútkenimiz dál búgin bolmaı qalama degen kúdiktiń bary ras.

Taıman. Nege? Ne úshin búgin bolmaıdy?

Sáýle. Ne sebepten ekeni belgisiz, kombaın kóńildegideı júrmeı tur. (Kombaındy aınalyp ketedi.)

Taıman. Eki jyl etken esil eńbek, dalaǵa ketip masqara bolmasa ıgi edi. (Júgirip Bólekbas keledi.)

Bólekbas. Aqsaqal-aý, demalysta emes pe edińiz, munda neǵyp júrsiz?

Taıman. Álgi kombaınnyń júrgenin kórgeli kelip edim, bar bolǵyr, júrer emes.

Bólekbas. Ne deısiz? (Tura jóneledi.)

Taıman. Toqta, eı! Aýzyna sóz turmaýshy edi, beker aıttym-aý saǵan. Dabyra qylmaı qoıa tur.

Bólekbas. Joq, aqsaqal, siz meni bilmeısiz ǵoı. Men aıtpaımyn desem, atyp jiberse de aıtpaımyn,

Taıman. Onda shyn er sen ekensiń. Al óziń qaıdan keldiń?

Bólekbas. Temirdiń, aldynan shyqqan edim.

Taıman. Temiriń kim?

Bólekbas. Kádimgi Sovet Odaǵynyń Batyry Temir she?

Taıman. E, sen sol jaqta qańǵyryp júr me ediń.

Bólekbas. Osy siz-aq janjal izdeı beredi ekensiz. Jalǵyz men be ekenmin, jurttyń bári de, tipti, sizdiń Abzalyńyz da shyqty. Solardyń bári de qańǵyryp júr me?

Taıman. Sen ony óziń kórdiń be?

Bólekbas. Joq, samolet keshki altyda keletin kórinedi.

Taıman. Nemene, ózi birjolata bosap kele me eken?

Bólekbas. Joq, demalysqa keletin kórinedi. (Myrqal keledi.)

Myrqal. Áı, Bólekbas, beri kelshi. Oıbaı-aý, altyn ýaqytty bosqa ketirip qaıda júrsiń?

Bólekbas. Ne bolyp qaldy taǵy da?

Myrqal. Óziń burynǵydaı emes Qutyryp barasyń ǵoı. Sáýle eshteńe aıtty ma?

Bólekbas. Joq.

Myrqal. Endeshe, tyńdaı ber! (Dápterine qarap.) Birinshiden, qazir mıtıńi bolady, soǵan barlyq jumysshylardy jınaýymyz kerek. Bul seniń mindetiń, tak. Ekinshiden, Mıron qartqa beriletin syılyqty ázirleýimiz kerek, ol meniń mindetim, tak. Úshinshiden, Saıran men Shekerge beriletin eki bólmeli úıdi erteńge deıin ázirleýimiz kerek. Ol da meniń mindetim, tak.

Bólekbas. Siz úı izdep te, syılyq ázirlep te áýre bolmańyz.

Myrqal. Hege?

Bólekbas. Aldymen kombaın is bolyp shyqsyn.

Myrqal. Onda seniń jumysyń bolmasyn, tak. Oǵan jaýap beretin biz emespiz. Bizdiń mindet — ózimizge berilgen buıryqty oryndaý. Sen buryn jaýapty qyzmette bolmaǵandyqtan taktıkany bilmeısiń, tak. Saǵan eldi jına dedi me, mynaýyń kerek. Ózińe berilgen buıryqty osylaı oryndap qoısań, eshkimnen qysylmaı keń júresiń, tak. Sózdi qoı da, oryndaı ber. Soǵys ýaqyty tómende telefon kútip tur. (Bólekbas júgirip ketedi.)

Taıman. Saıran men Shekerge naǵyp úı beretin boldyńdar?

Myrqal. Ata-babasy atyn da estimegen tehnıkany meńgerip, buryn bir aıda beretin kómirdi endi bir saǵatta beretin bolsa, nege bermeıik?

Taıman. Shirkin, ómir-aı! Bir kezde sen ǵoı sol tórteýin de, kombaındy da qurta jazdadyń, á.

Myrqal. Áı, osy siz de qaı-qaıdaǵyny umytpaıdy ekensiz. Biraq ázirshe sabyr et, áke, osy kombaındy solardyń ózi qurtyp júrmesin.

Taıman. Bar, bar, bar. Taǵy da sógis alarsyń, ne osy orynbasarlyqtyń ózinen aırylarsyń, bar jumysyńdy iste.

Myrqal. Siz-aq tabalap óltirdińiz-aý! (Ketedi. Qazybek kele jatady.)

Qazybek. Kombaın áli júrgen joq pa?

Taıman. Joq. Nemene, sen de bir jaqtan qańǵyryp keldiń be, eı.

Qazybek. Qańǵyrǵanym joq, Temirdiń aldynan shyqqan edim, áli kelmepti.

Taıman. E, solaı de. Seniń endi ataqty batyrdyń qaıyn atasy bolsam degen de nıetiń bar-aý osy.

Qazybek. Áı, Taıpegim-aı, laǵyp ketesiń-aý keıde. Ras, men Saıdaqpen quda boldym, ólerinde sert te berdim. Biraq sol qudalyqqa, sol sertke Sáýleniń basyn endi baılasam kim boldym?

Taıman. Onyń jón-aý, Qazybek, jon. Biraq árkimderdiń aman-esen tipti abyroı-ataqpen kelip jatqany mynaý. Al, Nurlanymnyń bir aýyz habaryna da zar, bolyp, meniń qan jutyp júrgenim mynaý.

Qazybek. Sabyr et. Áli de bolsa qos qanatyń bar, táýba qyl. Jalǵyz uldan aırylǵan men de júrmin ǵoı. «Tuıaǵy bútin tulpar joq, qıaǵy bútin suńqar joq» degen emes pe?

Taıman. Sen bilmeısiń, Qazybek, bilmeısiń. Men tek Nurlanymnan ǵana aırylyp otyrǵanym joq. Sonyń ózinen kem kórmeıtin basqa bir qymbat balamnan aırylǵaly otyrmyn.

Qazybek. Onyń kim?

Taıman. Ony sen surama da, men aıtpaıyn.

Qazybek. Sózdi qoı da júrshi óziń, kombaındy kóreıik.

Taıman. Júrseń, júr. (Ekeýi kete bergen kezde aıǵaı sala júgirip Bólekbas keledi.)

Bólekbas. Súıinshi, súıinshi. Áketaılar, súıinshi molyraq ákelińizder.

Taıman. A, qudaı aqsarbas. Bóleshim-aý aıtsańshy tezirek. Nemene, meniń Nurlanymnan habar keldi me?

Bólekbas. Joq, bizdiń shahta burnaǵy jyly aırylǵan Qyzyl týyn búgin qaıtyp alypty.

Taıman. O, erte týyp kesh qalǵan beıbaq, keshegi habardy búgin estip júrsiń be?

Bólekbas. Solaı ma? Qazeke, siz qashan?:.

Qazybek. Men ol týdy qaıtyp alatynymyzdy byltyr Myrqal ornynan túsken kúni bilgenmin. (Sáýle men Mıron kóńildi kele jatyr.)

Mıron. Endi kúdigimiz joq shyǵar táýekel etýge bolar. Mynalar kim boldy eken? (Abzal bastaǵan top keledi.)

Abzal. Jer astyndaǵy maıdannyń batyrlary, bárińizge sálem. Mıron Pavlovıch, sizge aıryqsha sálem. (Qol alysyp.) Barlyq jeńisterińiz baıandy bolsyn.

Mıron. Myń qabat alǵys sizderge.

Abzal. Búgingi aıtylatyn alǵystyń bári Sáýle men sizge aıtylǵany jón bolar.

Mıron. Qane, qyzym, ákel lentańdy.

Sáýle. Aldymen bir mınýt jaı júrgizip baıqaıyqshy.

Mıron. A, qaısybir dostaryń qaımyqtyryp tastaǵan eken ǵoı, jaraıdy, óziń júrgizip baıqaı ǵoı. Ný, Saıran, Sheker, ustańdar bolat tizgindi, kórsetińder qımyldy.

Qazybek. A, jasaǵan, bere kór!

Taıman. Sal qımyldy, Saıranym!

Mıron. Ber toqty! (Kombaın júre bastaıdy. Perızat júgirip baryp Mırondy qushaqtaı alady.)

Perızat. Keshirińiz, Mıron Pavlovıch.

Mıron (kombaın kenet toqtap qalady). Ne bolyp qaldy?

Sáýle. Saıran! (Ekeýi júgirip ketedi.)

Taıman. Qudaı tóbeden urmasa ıgi edi.

Saıran. Ýh, tóbemnen jaı túskende de mundaı bolmas. (Sáýle aýyr oımen teńselip kelip kombaınǵa súıenedi.)

Qazybek. Qaraǵym-aı, óziń aman bolsań, eshteńe etpes, qaıǵyrmashy.

Sáýle. Mundaı amandyqtyń ne sáni bar, kóke.

Abzal. Sabyr, sabyr. Nemene báriń birdeı kúıreı qalǵandaryń.

Sáýle. Soqqynyń eń aýyry tıdi-aý Abzal aǵa. Qansha kúdikti bolsam da...

Abzal. Sender soqqy tıgen saıyn shymyrap túsetin bolat sekildi emes pe edińder, endi ne boldy?

Sáýle. Bul buryn jan baspaǵan qıa bolǵan soń kúdiktenýshi edim, biraq mundaı bolaryn kútken emespin.

Abzal. Tipti qozǵalar emes pe?

Sáýle. Júre bere shar etti de... (oılana qalyp.) Ne dedim? Shar etti dedim be? (Óz oıymen alysyp shegine beredi:) Shar etti, ıá, ol shar etti... (Kombaındy aınalyp ketedi, ekinshi jaǵynan Mıron kele jatyr. Jurttyń bári soǵan qaraıdy. Sáýle qaıtadan kombaınǵa ketedi, Mıron otyra ketedi. Qazybek pen Taıman báıek bolyp ony qushaqtaıdy.)

Abzal. Oılanyńyz, Mıron Pavlovıch, múmkin bir tetiginen janylǵan bolarsyzdar.

Mıron (jasqa býlyǵyp). Jalǵyz ulymdy jaý jalmady, tirligimniń endigi jalǵyz tiregi osy edi, bul da mine, qulady.

Abzal. Mundaı jańa nárseniń jasyryn syrlary kóp bolatyn. Sabyr etip, oılanyńyz.

Mıron. Men kezbegen oı qalǵan joq.

Saıran. ÝH, qaı jeri búlingenin qulaǵyma bireý sybyrlap keter me edi. (Sáýleniń daýsy estiledi.)

Sáýle. Taptym, Mıron Pavlovıch, taptym.

Mıron (qýanyp). Qaıda, qaı jerinde?

Sáýle (kózi Perızatta, daýysynda yzǵar bar). Ony suramaı-aq qoıyńyz, kombaınyńyzdy júrgize berińiz.

Mıron. Kúnim meniń, janym meniń. (Sáýleni qushaqtaı alady.) Jańa ǵana óli edim, tirilttiń de jiberdiń. Ákel endi lentańdy, usta ushynan. (Abzalǵa qarap). Al, qurmettim. Adam balasyn baqyttan baqytqa bastaýshy partıanyń atynan jolymyzdy ashyp ber.

Taıman. Shirkin kóńil-aı, jańa ǵana túnek basyp turǵandaı edi, endi qarashy, kenet jarq etkenin.

Abzal. Joldastar! Jańaǵy ótken bir mınýt bárimizge de aýyr tıdi. Sondaı aýyr kúıdiń ústinde kenetten qýanǵan júrekti toqtatyp, sóz sóıleý qıyn eken. Sondyqtan, bir ǵana mysal aıtaıyn. Eseptep kórsek, osy shahta táýligine úsh myń tonna kómir beredi eken. Úsh myń tonna kómir degenimiz — bir jarym myń tonna bolat, shoıyn degen sóz. Iaǵnı segiz tank, myń eki júz zeńbirek, tórt myń mınomet, alty myń avtomat degen sóz. Al, osynsha, mol quraldy shyǵarýǵa jetetin kómirdi sizderdiń kombaındaryńyz toǵyz saǵattyń ishinde beretin bolady eken. Bul — bizdiń tek Mıron Pavlovıch pen Sáýleniń ǵana qýanyshy emes, bárimizdiń de qýanyshymyz ekenin, búkil elimizdiń tabysy ekenin osydan-aq baıqarsyzdar. Sondyqtan, bizder bul tabysymyz jeńisten-jeńiske jetkizsin degen tilekpen jol ashýǵa ruqsat etińizder! (Mıron men Sáýle kórip turǵan lentany baryp qıady. Qýanysh, qurmet.)

Mıron. Saıran! Ber toqty. (Kombaın júrip ketedi. Shattyq kúsheıedi. Sol kezde Sáýle ózi jasyra ustap turǵan súıemdeı jumyr temirdi Perızattyń aldyna tastaı salady. Perızat yrshyp túsedi, biraq ún qata almaıdy. Jurt tolqyndana aqqan kómirdi qýalaı barady.)

Taıman. A, qudaı jazdaı ber, jazdaı berseń — jazbaı ber. Kúzdeı ber, kúzdeı berseń — úzbeı ber, Qystaı ber, qystaı berseń — qyspaı ber!

Shymyldyq

Jetinshi sýret

Qazybekti úıiniń aldyndaǵy baqshanyń ishi. Jasyl japyraǵy jaıqalǵan aǵashtar elektr sáýlesimen bezelip tur. Sahna terindegi aǵashtardyń arasyna kóldeneń qoıylǵan stoldyń ústi tolǵan dám. Alystan shahtalardyń alyp trýbalary, sáýletti bıik úıler kórinedi. Perde, ashylǵanda «Shahter» áni estiledi. Sol ándi aıtyp, tý kótergen bir top jumysshylar kele jatyr. Eń aldynda Mıron men Sáýle, olardyń sońynda Saıran men Sheker bastaǵan top, bular sahna tórinen aınalyp ekinshi jaqqa ótip ketedi. Azdan soń Saıran men Sheker keledi. Baıan stol ústin rettep júr.

Baıan. Kúnderim-aý, Tóleýdikine áli habar berilmepti ǵoı. Shekerjan, sen baryp kelshi. Eger toıdy estimese aıt, ómirinde qyz uzatyp, kelin túsirip kórmegen Qazybek pen Baıan sol kórmegen qyzyǵyn búgin keredi, tez kelsin dep aıtty de.

Sheker (tańyrqap). Kimniń toıy dese ne deımin?

Baıan. Tentek shirkin, ne deıdi,. Ári kombaınnyń bitýine arnalǵan, ári (qulaǵyna sybyrlap.) Saıran ekeýińniń toılaryń emes pe? (Ketedi.)

Saıran. Uzatatyn qyzy kim? Men estimeı qaldym. Álgi kisi toıdy kim úshin dep ketti?

Sheker (ótirik tomsaryp). Ári kombaın, ári Sáýle men Temirdiń toıy deıdi.

Saıran (sylq etip otyra ketedi.) Mássaǵan, sen ekeýimiz toı bizdiki dep júrsek, tulypqa móńirep júr ekenbiz ǵoı. Sáýle saǵan ne dep edi, toıdy kim úshin dep edi?

Sheker. Birinshiden, sender úshin, ekinshiden, kombaın úshin degen. Sen eshkimdi shaqyryp pa ediń?

Saıran. Men kesheden beri shaqyrýdamyn. Sen she?

Sheker. Men uıalyp shaqyrǵanym joq-ty.

Saıran. Onda menen sen aqyldy ekensiń. Endi qaıttym? Elge Kúlki boldyq-aý, endi qaıttik?

Sheker. «Endi qaıttik, endi qaıttik» dep túıgishteı berme, oryndyqty qıratasyń. Bar, shaqyrǵan kisilerińdi qaıta habarla. Mana Sáýle tátem stahanovshylardyń úıinen úı bergizem degen, úı alǵan soń toıdy bir-aq jasaıtyn boldyq dersiń. (Ketedi. Aýyr bir Kúrsinip Saıran da ketedi. Azdan soń Sáýle men Baıan kiredi.)

Baıan. Qulynym-aý, Temirdiń batyr ataǵyn alǵany ras pa eken?

Sáýle. Ras kórinedi.

Baıan. Ol bul toıǵa keler me eken?

Sáýle. Jańa ǵana Abzal aǵaıdyń úıine kelip túsken kórinedi. Kelse sol kisimen birge keler. Apa, syıly kisiler de keletin boldy, uıat bolyp júrmesin, toı jabdyǵy jetkilikti me?

Baıan. Toı jabdyǵynan uıalmassyń-aý, kúnim. Tek, ózińe kókeń eshteńe aıtty ma?

Sáýle. Ne jaıynda?

Baıan. Osy toı jaıynda.

Sáýle. Joq, ne aıtpaqshy edi?

Baıan. Ashyp eshteńe aıtqan joq, aıtpasa da sezip júrmin. Ol búgin osy toıdyń ústinde baıaǵyda Saıdaqqa bergen sertin aıtyp, senen bir tilek tileıtin sıaqty.

Sáýle (qushaqtap). Apataıym, kókeme jala jaýyp turǵan, apataıym meniń.

Baıan. Jala emes, ras aıtamyn.

Sáýle. Joq, jala, apataı, munyń jala. Meniń kókem eskiliktiń ondaı shirik shyrmaýyn áldeqashan úzgen adam. (Úıge ketedi.)

Baıan. Áı, bilmeımin-aý, kúnim. (Sáýleniń sońynan ketedi, azdan soń Sheker, oǵan ilese Saıran keledi.)

Saıran. Nemene, baryp qaıttyń ba?

Sheker. Magazın aldynda áıeline jolyqtym. Olar menen buryn-aq estip, Sáýle men Temirge syı ázirlep jatqan kórinedi.

Saıran. Endeshe tez kıin. Búgin qaıtse de toı jasamaı qoımaımyn.

Sheker. Qaıda baramyz?

Saıran. Abzal aǵaıdikine baramyz. Men keshegi Saıran emespin. Bir kúngi tabysy eki toıǵa jetedi. Bol tez. (Qazybek keledi.)

Qazybek. O. balapandarym, maılyaıaqtarym. Dýlatym aman kelse, sen ekeýińnen qutty adam bolmas edi-aý, á! Qonaqtar kele jatyr, qarsy alyńdar, qaraqtarym. (Úı jaqtan Sáýle men Baıan, syrttan Mıron, Taıman bastaǵan úlken top keledi.)

Toıshylap. Qaıyrly bolsyn toılaryńyz! Toı toıǵa ulassyn! (Jastar jaǵy Saıran men Shekerge qaıyrly bolsyn aıtady.)

Qazybek. Aıtsyn, aıtsyn.

Saıran. Tek aıtqandaryńyz kelsin, tórletińizder! (Toıshylar aǵash arasyna serýendep ketedi.)

Perızat. Toıyń qutty bolsyn. Biraq kóbine shydaǵanda, azyna shydaýyń kerek edi. Búgin Donbass jaýdan bosapty, olardan endi úmit bar emes pe edi?

Sáýle. Sen tús kórip turǵannan saýmysyń osy?

Perızat. Joq, tús emes, men bul toıdy Temir ekeýine arnaǵan toı dep estidim.

Sáýle. Onda ertek aıtyp tur ekensiń. Bara ber. (Myrqal keledi.)

Myrqal. Tak, tak, toı qutty bolsyn, Sáýlesh!

Sáýle. Birge bolsyn.

Myrqal. Sáýlesh, toıdy bireý emes, ekeý dep estidim, ol ras pa?

Sáýle (Kúlimsirep). Ras.

Myrqal. Tak, onda ekeýi de qutty bolsyn.

Sáýle. Bárimizge ortaq bolsyn, beri júrińizder. (Olar ketedi.)

Saıran. (Shekerge). Estidiń be, qutty bolsyndy bizge aıtpaı, eldiń bári Sáýlege aıtyp jatyr. Endi eshbir úmit qalǵan joq...

Sheker. Basym aýyryp ketti, erteńge deıin sabyr etshi.

Saıran, Oı, erteńiń bar bolsa. Seniń erteńiń-aq taýsylmaıdy eken osy.

Sheker. Sózdi qoı da júr.

Saıran. Qaıda?

Sheker. Mıron ataıdikine.

Saıran. E, onda ne bar?

Sheker. Jumys bar. (Sheker Saırandy qolynan tartyp, alyp ketedi. Qazybekti ertip Baıan shyǵady)

Baıan. Kókesi-aý, aldymen Sáýleniń ne deıtinin bilip almaı, ne istegeli júrsiń osy? Bosqa uıatqa qalarsyń, meniń de bir tilimdi alsańshy.

Qazybek. Sózdi qoı, kempirim. Men burynǵynyń shaly emespin de, Sáýletaı burynǵynyń qyzy emes. Men búgingi mıtıńide uly Temirdeı, qyzy Sáýledeı bolýdy arman etken talaı jandy kórdim. Men qazir áńgimeni sen ekeýmiz qosylǵan kezdegi eki eldiń arasynda bolǵan qyrǵyn tóbelesten bastaımyn da, búgingi zamannyń jastary týraly aıta kelip, sózdi ózderine tastaı salamyn. Sonda kóresiń Sáýle men Temirdiń ne degenin.

Saıran (júgirip kelip). Qazeke, Abzal aǵaı men Temir keldi.

Qazybek. Qap, aldynan shyǵa almaǵanymdy qara. Júgir, úıdegilerge habar ber. (Abzal men Temir kele jatyr.)

Temir. Armysyz, apa.

Baıan. Shesheńmen birge terbetisip edim. Ákelshi mańdaıyńdy. (Mańdaıynan súıedi.)

Abzal. Toı toıǵa ulassyn degennen basqa eshteńe aıta alatyn emespin, Qazeke.

Qazybek. Senderdiń aýyzdaryń dýaly ǵoı, sol aıtqandaryń da jetip jatyr.

Abzal. Dál búgin atqanym tıgendeı, aıtqanym kelgeni ras, sondyqtan da keýdem toly qýanysh. (Kele jatqan Sáýleni kórip.) Sáýleshim, beri kel.

Sáýle (Abzalǵa betin súıgize sala, ekinshi betin Temirge tosady.) Temir aǵa, sizge betim sálem berip tur.

Temip. Ex, tentek qaryndasym! (Betinen súıedi de, bir qolymen qushaqtaıdy.) Rızamyn janym, bárin de estidim, bári de qutty bolsyn. (Úıdegiler shyǵyp Temirmen amandasa bastaıdy.)

Abzal. Sáýleshim, tereń syrly baýyrym meniń. Men seniń kim ekenińdi bilmeı júr ekenmin ǵoı.

Sáýle (tańdanyp). Abzal aǵa, men sizdiń bul sózińizge túsine almadym.

Abzal. Ákem búgin bárin de aıtyp berdi, endi túsingen bolarsyń. (Sáýle basyn Abzaldyń keýdesine súıeıdi.)

Saıran. Temir aǵa, sizge sálem berip turǵan jer astyndaǵy tankiniń komandıri Saıran deıtin bolamyn.

Temir. Onda qolyńdy ákel. Qaı maıdanda júrseń de batyr bol. (Shekerge qol sozyp.) A, Sheker qaryndas, seniń háliń qalaı?

Saıran. Maıdandaǵy sizderdiń hálderińiz qandaı bolsa, biz de sondaı.

Sheker. Sizder shabýylǵa shyqsańyzdar, biz de shyqtyq.

Temir. Atbekettikti beker-aq alǵan ekensiń, inishegim. Sózge senen kóri qaryndasym-sheber sıaqty. Iá, bizdiń maıdanda fashısi óltirmegen bir jaýynger joq, sender qalaısyńdar?

Saıran. Biz de dál sondaı. Bizder jaýdy osy jerde turyp-aq qyryp jatyrmyz. Oǵy on myń kılometr jerge jetetin bir jańa zeńbirek bar bizde.

Temip. Oho, qulashty alysqa sermeıdi ekensiń. Jaraısyń, inishegim, jaraısyń.

Qazybek. Qane, endi toı bastalsyn, otyryńyzdar.

Sáýle (Mırondy ońasha alyp). Bul toıdy siz basqarasyz, sonda siz kókeme sóz bermeńiz, ózi suramasa Temirge de bermeńiz.

Mıron. Maqul, (stolǵa otyryp.) Qyzym, búgingi besbarmaq ózgerip ketken be, á?

Sáýle. Besbarmaqtyń keshirek keletin ádeti, Mıron Pavlovıch, Saıran, quıyp jiber. (Saıran ekeýi quıa bastaıdy.)

Mıron. Onda bul toıdy oryssha bastap, qazaqsha bitireıik. Al, qurmetti dostarym! Osy úıdiń aqsaqaly bolǵandyqtan men ózimdi-ózim osy toıdyń eń joǵarǵy qolbasshysy sanap, sizderge ártúrli buıryqtar beremin, Sony buljytpaı oryndaısyzdar. Maqul ma?

Daýystap. Maqul, maqul.

Mıron. Endeshe, birinshi tosty bizdiń jeńisimiz bolǵan kombaın úshin kóterińizder. Esterińizde bolsyn, Sáýle ekeýmiz úshin munan basqa tost kótermeısizder. Sebebi, bizdiń mashınamyzda eki motor bar, birinsiz biriniń kúni joq. Biz ekeýimizdiń de júregimiz sol bir mashınanyń eki motory sıaqty, Sondyqtan, bul tost kombaın úshin kóterilse, bizder úshin, Sáýle men men úshin kóterilgeni. Qane, kóterińizder! (Jurt jappaı kóteredi.)

Saıran (qaǵyp jiberip). Uqpaı qaldym, kim úshin dedi?

Sheker. Úndeme de, quıa ber.

Qazybek. Mıron Pavlovıch, endigi sózdi men aıtaıyn. Óıtkeni bul toı eki qýanyshqa birdeı arnalǵan edi.

Taıman. Aýzyń qyshysa má, et sap jiber.

Mıron. Joq, men jańaǵy tosty siz ekeýimizdiń atymyzdan kótergenmin, sondyqtan, endigi kezek jastardiki.

Qazybek. Onda, Abzalǵa berińiz sózdi.

Mıron. Joq, endigi sóz Sáýlege beriledi.

Sáýle. Kókemniń aıtqany ras, bul toı eki qýanyshqa birdeı arnalǵan bolatyn. Men eń aldymen sol eki toıdyń eń negizgi ıesi Mıron Pavlovıchke arnap...

Mıron. Qyzym, eger tártipti buzar bolsań, men sózdi Abzalǵa berem.

Sáýle (kúlip). Baǵyndym, baǵyndym. Qurmetti qonaqtar, Mıron Pavlovıchtiń Otanymyzǵa qandaı eńbek etkenin bilesizder. Bizge taýdaı dańq ápergen eńbegi úshin mıllıon qabat tost kótersek te kóp emes edi. Ózi qatal buıryq berip qoıdy, sondyqtan, ekinshi tosty, sol kisiniń uıasynda ósip, erjetken Saırap men Sheker úshin, solardyń baqytty, tátti ómirleri úshin kóterińder!

Mıron. Onda, tegis túregelýlerińizdi suraımyn. Suramaımyn, buıyramyn! (Jurt jappaı túregeledi.)

Taıman (endi ǵana jadyrap). Kórpeleriń ulǵaıyp, kósegeleriń kógersin, qaraqtarym, uıalmaı ishe berińder. Ata-ananyń joralǵysy, azamat bolǵannyń belgisi, kóterińder, qaraqtarym.

Qazybek. E, sen tipti sheshilgen qustaı zytyp barasyń ǵoı.

Taıman. Sen meni myqtap baıladym ǵoı dep pe ediń?

Qazybek. Ne deıdi?

Temir. Kel, qaryndas. (Shekermen soǵystyrady.) Sáýledeı bol, meniń tiler tilegim sol.

Sáýle (Saıranmen soǵystyrady.) Temir aǵadaı batyr bol, meniń tiler tilegim sol. (Bári kóteredi.)

Myrqal (qyzynyp alǵan). Sáýle, Sáýlesh, qatelessem ǵafý et, biz búgin munan da úlken toıdy, óz toıyńdy kútip kelgen edik, ol qashan bolady? (Temirge jaǵyna qarap.) Solaı ma, Temirjan!

Sáýle. Myrqal aǵa, ańdamadyńyz ba, joq álde ańdyǵan jerińiz osy ma edi? Qalaısha aıttyńyz bul sózdi. Egerde bul toıdy meniń toıym dep kelseńder, adasyp kelipsizder. Meniń toıym áldeqashan jasalǵan, qyzyǵy áldeqashan tarqaǵan. Al, qurmetti Temir aǵa, sezip otyrmyn syryńyzdy, men qansha baqytty bolsam da jaralymyn. Ol — jan jarasy. Jan jarasy máńgi jazylar emes, ony emdegim de kelmeıdi. Tym bolmasa sizder aıańyzdar meni. (Jasqa býlyǵyp sóıleı almaı qalady.)

Taıman (Myrqalǵa). Eı, seni osynda kim shaqyrdy?! (Saıran «kút meni »ánin shyrqap qoıa beredi. Telefon shyldyry estiledi. Sheker júgirip ketip qaıta keledi de, Abzaldyń qulaǵyna sybyrlaıdy. Abzal asyǵys ketip, azdan soń telefonda bireýmen sóılesip turǵany teregi arqyly kórinedi. Onyń qýanǵany da, qatty qınalǵany da, óńinen de, árbir qımylynan da kórinedi. Jasqa býlyǵyp sóıleı almaıdy.)

Abzal. Qýanyp kúlerimdi de, qaıǵyryp jylarymdy da bilmeı turmyn-aý... (Jurttyń bári Saırannyń ánine uıyp qalǵan, aýyr muń basqan Abzal súlderin súıretip zorǵa júrip keledi, onyń kóńil kúıin basqalar ańǵarmaıdy. Ol kelip qasynda otyryp Temirge áldeneni aqyryn aıta bastaıdy, Temir betin onyń keýdesine basady. Án aıaqtalady.)

Sáýle (Saırannyń betinen súıip). Sen bul elendi Murlannyń júregimen aıttyń-aý, baýyrym.

Taıman. Qandaı mılaý bolsańdar da, osy sózdiń ar jaǵynda qandaı qymbat qasıet jatqanyn sezgen bolarsyńdar.

Abzal. Sabyr, áke. Sabyr, Sáýlesh! Biz búgin shahtamyzdan qaıla, kúrek sıaqty eski dúnıeniń jandy jep, deneni ezetin aýyr quralyn sypyryp tastaıtyn jańa dáýirge qadam bastyq, sol qýanyshtyń ústinde adamgershiliktiń asqar shyńynan urpaqtar dúnıesine de bir shanaq shashatyn jańa bir nurdy kórgeli turmyz. Mıron Pavlovıch, sol jaıynda aıtatyn Temirdiń úlken syry bar, sondyqtan, endigi sóz Temirge berilse eken; (Jurt qol soǵady.)

Temir (ornynan turyp). Kóńil syryn kózden uǵýshy edim. Sondyqtan da, kózdiń jasqa kómilgenin kórmesem eken deýshi edim, amalym joq, taǵy kórdim. (Sáýlege kóz tastap.) Aǵa deýshi ediń, qaryndasym dep aıtaıyn, osy sapar aǵańdy jazyqsyzdan jazaladyń. (Mańyndaǵylarǵa.) Tyńdańyzdar, ata-analar! Tyńdańyzdar, aǵa men jeńgeler, qyzyń bolsa Sáýledeı, ulyq bolsa Nurlandaı bolsyn.

Taıman. Balam-aý, sen ne dep tursyń?

Daýystar. Nurlan! Qaı Nurlan?!

Temir. Keıbireýge jara salǵan, keıbireýge úreı salǵan Nurlandy men bilmeımin. Meniń biler Nurlanym — halyqtyń batyr perzenti Sovetter Odaǵynyń. Batyry Taımanov Nurlan.

Sáýle. Temir aǵa, bul qaı mazaǵyńyz?

Abzal. Ol mazaq emes, jańa obkomnan joldas Orlov telefon soǵyp Joǵarǵy Sovettiń Ýkazyn oqyp berdi.

Temir. Qýan, qaryndasym, qýan, elim! Birińiz emes, bárińiz de qýanyńyzdar! Egilý men ezilý, qaıǵy jutyp, qasiret shegý — bizderge salt bolmasyn. Joǵalsyn qasiret, jasasyn dostyq pen mahabbat, aldymen el úshin kóterińizder! (Jurt jappaı kóterisedi. Osy kezde alystan aıǵaı sala júgirip Bólekbas keledi.)

Bólekbas. Súıinshi, Sáýle, súıinshi! Á, Abzal aǵaı da munda eken ǵoı, qane, aldymen súıinshimdi berińder.

Daýystar. Ne boldy?

— Ne boldy?

— O, qoıa turshy sen.

Bólekbas. Ólsem de qoıa ma ekenmin. Aıaýly, Sáýlesh, tyı jasyńdy, óshkeniń janyp, ólgeniń tirildi ǵoı. Nurlan tiri eken ǵoı.

Taıman (atyp turady.) A, Qudaı, aqsarbas. Aqsarbas emes, aıttym ózimdi! Ne dediń, qaraǵym, ne dediń? Aıtshy tezirek, Bóleshim?

Bólekbas. Men jańa ǵana Moskva radıosynan Joǵarǵy Sovettiń Ýkazyn estidim. Nurlan men Pavelǵa Sovetter Odaǵynyń Batyry ataǵy berilipti.

Sáýle. Bóleshim-aı, baýyrym-aı! (Otyrǵan onyń basyn qushaqtaı alady. Jurttyń bári máre-sáre. Bári de oryndarynan turyp ketken, tek Abzal ǵana óz orynda miz baqpastan sileıip otyr. Jurttyń bárimen qushaqtasyp shattyǵy shalqyp júrgen Sáýle eń sońynda sony kelip qushaqtaıdy.)

Sáýle. Tym alystan aspandap kettińiz ǵoı, kimdi izdep otyrsyz, jan aǵa?

Abzal. Ne kórsem de osy qýanyshtyń ústinde kórgim kelip otyr. Álem aspanyna búgin ǵana paıda bolǵan sonaý bir jaryq juldyzǵa qarashy.

Sáýle (oılana qalyp, shoshyna qaraıdy.) Úıińizde aýyr aza bar ǵoı, ne aıtqaly kelesiz, Abzal aǵa.

Abzal. Men saǵan Nurlannyń sol juldyzdaı jarqyrap alystap ketkenin ǵana aıtyp otyrmyn.

Sáýle. Alystaǵany qalaı?

Abzal. Belgilep al da, búginnen bastap sol jaryq juldyzdy Nurlan dep ataıtyn bol. (Sáýle endi bárin de sezip atyp turady.)

Sáýle (kózin Abzaldan almastan árkimge bir jabysady. Jany yrshyp, daýysy shar etedi). Jalǵan... Jalǵan! Nurlan ólgen joq... nanbaımyn, joq... Joq... Nanbaımyn. (Árkimdi bir qushaqtaı alyp.) Áketaılar... Apataılar... Aǵataılar... tátetaılar... baýyrlarym... nanbańyzdar. Meniń Nurlanym ólgen joq. Ol ólmeıtin adam, nanbańyzdar. (Onyń shyryldaǵan daýysy jurttyń báriniń janyn shyryldatyp turǵandaı seziledi, olardyń Sáýlege áldeneni aıtqysy keledi, birde biriniń úni shyqpaıdy, qaısybiriniń kózinen jas monshaqtaıdy. Sáýle álsiz qımylmen, zalǵa jaqyndaıdy, úni de álsiz.) Bárińizge de jalynamyn, nanbańyzdarshy!..

Azynaǵan soǵys saryny, ańyraǵan azaly mýzyka óksip baryp óshedi de, shattyq mýzykasy shalqıdy.

EPILOG

Sahnanyń qaq tórinde aq mramordan jasalǵan, máńgilik oty mazdaǵan, tóskeıinde Nurlan men Paveldiń altyn juldyz belgisi bar sýreti jarqyraǵan bir eskertkish tur. Sol eskertkishtiń aldynda bir býda gúldi qushaqtap aq shashty ana tur. Sáýle, Taıman, Qazybek kele jatyr. Olar ana daýysyn tyńdap tura qalady.

Ana. Iá, ólgen joq. Onyń sonaý ortalyq alańda nemis basqynshylarynyń aldynda qasqaıyp turyp: «Eger meni eldi deýshiler bola qalsa oǵan eshqashanda nanbańdar!»—dep salǵan aıǵaıy meniń Qulaǵymnan áli ketken joq. Ras, ol birneshe jyldan beri meniń jalǵyz ulym Pavelmen birge mynaý aq mramordyń astynda jatyr, biraq olar máńgi tiri. Óıtkeni olar — Otan úshin elý — eń uzaq ómir súrý ekenin kórsetkender. Ras, olardyń kim ekenin kezinde eshkim bilgen joq. Olar — nemisterdiń bir jyl boıy azaptanyp qalpyna keltirgen eń alǵashqy alyp shahtasyn bir jetige jetkizbesten talqan etti, ony da kezinde eshkim bilgen joq. Olar — basqynshylardyń talaı shonjaryn sol talqany shyqqan shahtanyń astyna tirideı kómip jiberdi, ony da kezinde eshkim bilgen joq. Olar sol shahtada jumys istegen tutqyndardyń eki júz elýdeıin qutqaryp jiberdi, ony da kezinde eshkim bilgen joq. Biraq sol erlikterdiń birde-biriniń izi óshken joq, sondyqtan da olar ólgen joq. Ekeýiniń keýdesinde jarqyraǵan sonaý Altyn Juldyzdar, ekeýiniń mazarynda mazdaǵan mynaý máńgilik ot — sol máńgi jasaýdyń aıǵaǵy!

Sáýle otqa únsiz jaqyndap kelip, tize búgedi.

Shymyldyq.

---