InfoHub Logo

Sabaqtyń taqyryby: Kompúterdiń kómegimen habarlardy qabyldaý jáne berý.
Jergilikti jeli.
Elektrondy poshta. Habarlar qurý jáne hattarmen jumys isteý.
Sabaqtyń maqsaty: 1. «Elektrondy habar», «Kompúterlik jeli» uǵymdarymen tanystyrý. Elektrondyq poshta men elektrondyq habarlar týraly túsinik berý. Elektrondyq adres týraly túsinik berý. Internet Mail baǵdarlamasymen jumys isteýdi úıretý.
2. Oqýshylardyń kompúterlik jeliniń ne ekenin, modem degenimiz ne jáne ol ne úshin qoldanylady, elektrondyq adres degen ne ekenin bilý qabiletterin damytý.
3. Oqýshylarǵa estetıkalyq tárbıe berý.

Sabaqtyń tıpi: Kórsete - túsindirý
Bilim – bilikke qoıylatyn talaptar:
Oqýshylar bilýi tıis:
- kompúterlik jeliniń ne ekenin;
- kompúterlik jeliniń arnalýyn;
- kompúterlik jeliniń jiktelýin;
- jergilikti jáne jalpy jeli ne ekenin;
- jergilikti jelini uıymdastyrýdy;
- DK jáne kompúterlik jeliniń resýrstaryn;
- hattama degen ne jáne qalaı qoldanylatynyn;
- hattama degen ne jáne ol qandaı quraldyń kómegimen habar jiberýge bolady;
- modem degenimiz ne jáne ol ne úshin qoldanylady;
- jergilikti jeli túrlerin;
- elektrondyq adres degen ne ekenin;
- elektrondyq habar degen ne ekenin;
- habarlar qalaı jiberiletinin;
- elektrondyq habarlarmen jumys isteý erejelerin.
Oqýshylar úırenýi tıis:
- jergilikti jelini qoldanýdy;
- jergilikti jeli mysaldaryn keltirýdi;
- «Jergilikti orta» qapshyǵymen jumys isteýdi;
- habarlardy qurýdy, redaksıalaýdy, saqtaýdy jáne ashýdy;
- habarlardy jiberýdi jáne qabyldaýdy.

Sabaqtyń barysy:
I. Uıymdastyrý kezeńi
II. Úı tapsyrmasyn tekserý

III. Jańa sabaqty túsindirý
Jergilikti jeli men habarlar jáne olardy jiberýi qabyldaý týraly aıtpas buryn, berilgen taqyrypty túsinýge qajet negizgi uǵymdardy bereıik.
DK resýrstary - bul qural - jabdyqtar(aparattyq qamsyzdandyrý, baǵdarlamalar(baǵdarlamalyq qamsyzdandyrý) jáne DK - da saqtalatyn jáne oqylatyn derekter.
Ortaq resýrs - bul kompúterdiń nemese jergilikti jeliniń resýrsy, ol birneshe qoldanbalar nemese paıdalanýshylar paıdalana beredi(bir ýaqytta nemese ár ýaqytta)
Kompúterlik jeli (Network) dep resýrstardy birge qoldaný jáne aqparattardy almasý úshin biriktirilgen birneshe kompúterlerdi ataıdy.
Kompúterlerdi tikeleı qosý - bul eki kompúterdiń paralel portqa qosylǵan kabeldiń qıyndysymen qosylýy. Munda Windows98 OJ - dan basqa, eshqandaı qosymsha aparattyq nemese baǵdarlamalyq jabdyqtamanyń keregi joq. Tikeleı qosqanda bir DK - jetekshi, al ekinshisi ilesýshi bolyp tabylady.
Jergilikti jeli (LAN – Local Area NETwork) - bul geografıalyq bir jerde ornalasqan jeli. Jergilikti jeliniń arnalýy – resýrstarǵa birigip qatynaý (aqparattar men qural - jabdyqtardy qoldaný), sondaı - aq jelidegi jumystyń barysyn baqylaý (ákimshilik fýnksıa).
Bir rangty jeli - bul quqyǵy birdeı barlyq kompúterleri birdeı fýnksıalar oryndaıtyn jergilikti jeli. Mundaı jeliler arnaıy baǵdarlamalyq jabdyqtamany qajet etpeıdi.
Klıent - server tıpti jeli - bul ekiden artyq DK - den turatyn jeli, onyń biri - faıl server, al qalǵandary jumys stansasy bolyp tabylady. Mundaı jelige qosylý ár kompúterge jelilik taqsha ornatýdy kompúterdiń kabeldi jalǵanýyn, olardyń birikken jumysyn basqaratyn arnaıy baǵdarlamalyq jabdyqtamany talap etedi. Bul jeli tabysty jumys isteýi úshin júıelik ákim qajet.
Server - bul kompúter nemese baǵdarlamalar destesi, ol basqa kompúterde oryndalatyn paıdalanýshynyń destesine qyzmet kórsetýdiń spesıfıkalyq túri. Bir kompúterde birneshe server bolýy múmkin.
Faıldyq server - bul “Klıent - server” jelisinde jumysty basqaratyn jáne aqparatty saqtaıtyn arnaıy kompúter.
Jumys stansasy - bul jelidegi kez kelgen kádimgi kompúter, onyń ishinde “Klıent server” jelisindegi de (faıldyq serverden basqa.)
Júıelik ákim - bul paıdalanýshylarǵa nusqaýlar júrgizetin jáne ortaq derekterge qatynaý rejimin basqaratyn jelidegi jumysqa jaýapty tulǵa.
Jeliler topografıasy - bul kompúterlerdi bir jelige qosý sqemasy (jeli konfıgýrasıasy).
Torap - bul jelige jalǵanǵan kez kelgen jeke kompúter.
Modem - analogtyq telefon symdarynyń kómegimen kompúterlerdiń arasynda sıfrlyq aqparat berý qurylǵysy. Aqparatty qabyldaý úshin jeliniń basqa ushynda da modem bolýy kerek.
Protokol - bul tehnıkalyq qurylǵylardyń ózara qarym - qatynas jasaýyna múmkindik beretin erejeler jıyny.
Jelilik protokol - bul jelidegi jumysty basqaratyn baǵdarlamalar kesheni (jelidegi biriktirilgen kompúterlerdiń qatynaý tili).
Habar (Message)- kompúterde jazylǵan jáne faıl túrinde qurylǵan, belgili qurylymy jáne keńeıtilýi bar, ony kompúterlik jeli boıynsha basqa kompúterge jiberýge bolatyn hat.
Kompúterlik jeliler jáne olardyń jiktelýi.
Kompúterlik jelileridi birqatar belgileri boıynsha jikteýge bolady, mysaly, terıtorıalyq dárejesi boıynsha, topologıasy boıynsha, qoldanylatyn baǵdarlamalyq jabdyqtamasy boıynsha (OJ nemese jelilik qyzmet), qurylymy (arhıtektýrasy) boıynsha jáne t. b.

Jeliniń terıtorıalyq taralýynyń dárejesi boıynsha olar mynalarǵa bólinedi:
1. Jergilikti jeli (EEM - der arasy 10 km, kóbinese EEM joǵarǵy jyldamdyqty derekter berý arnasy arqyly baılanysady, atap aıtqanda: shıyrylǵan jup, koaksıaldi kabel, optıkalyq kabel jáne t. b. radıo baılanysy da qoldanylýy múmkin);
2. Aımaqtyq jeli (toraptar arasyndaǵy qashyqtyq 10 - 1000 km, baılanys arnasy retinde kóbinese telefon lınıalary qoldanylady);
3. Dúnıejúzilik (jalpy) jeli (toraptar arasyndaǵy qashyqtyq 10 - 15 myń km, kóptegen basqalary men qatar spýtnıktik baılanys arnasy qoldanylady).
Jergilikti jeli. Negizgi uǵymdary (túsindirý).
Bul jeliler keń taraǵan, olarda aqparattyń 80 - 90% aınalady jáne olardyń tek 10 - 20% syrtqy qatynastarmen baılanysty.
Jergilikti jelide jumys isteýdiń artyqshylyqtary:
1. Ortaq resýrstardy kóp qoldanýshylyq rejiminde qoldanylýy;
2. Barlyq paıdalanýshylardyń ortaq prınterde bir ýaqytta baspaǵa shyǵara alýy;
3. Paıdalanýshylardyń ózara aqparat almasýy, elektrondyq poshta uıymdastyrý múmkindigi;
4. Syrtqy jadty tıimdi qoldanýy;
5. Paıdalanýshynyń kez kelgen kompúterden, jalpy jeliniń komýnıkasıalyq toraby bolǵan jaǵdaıda, jalpy jeliniń resýrstaryna qamtamasyz etýi;
6. Oqý prosesin ádistemelik jetildirý úshin jelilik ortany paıdalaný múmkindigi (jetekshi kompúterden ilesetin kompúterlerge jumysty kórsetý jáne kerisinshe).
Topologıasy boıynsha jergilikti jelilerdi mynalarǵa bólýge bolady:
1. Jekearnaly (shına). Mundaı jeli arqyly bir torap bergen derekterdi, barlyq toraptar qabyldaıdy, biraq tek oǵan ǵana arnalǵan torap qana, ony tanıdy jáne qabyldaıdy.
2. Saqınalyq (tuıyq). Mundaı jelide derekter bergende markerler qoldanylady.
3. Juldyz pishindi. Mundaı jeliniń barlyq kompúterlerin biriktiretin aktıvti orta bolady. Derekter bergende munda da marker qoldanylady.
4. Aqshaqar. Juldyz tárizdi topologıanyń bir túri.
5. Aǵash túrinde. Juldyz topologıanyń bir túri.
Jergilikti jeliler, qosý jáne baǵdarlamalyq jabdyqtamasynyń qurylym boıynsha mynalarǵa bólinedi:
1. Bir rangyly;
2. Tikeleı qosý jelileri (eki kompúter)
3. Klıent – server
4. Birneshe faıldyq serverlerdi qoldanatyn jeliler
Jergilikti jelide qoldanylatyn OJ nemese jeli qyzmeti birneshe negigi topqa bólinedi:
1. NET WARE 4. 1
2. Windows NT
3. Vines 6. 0
4. OS 2 Warp.
5. UNIX

Jergilikti jelidegi jumys.
Jergilikti jelidegi (mysaly, bir rangyly) barlyq kompúterlerge berilgen jeli úshin biregeı at beriledi. Árbir jelini paıdalanýshynyń óz aty men paroli bolady. Windows 98 - diń quramdas jelilik quraldarymen jumys istegende, OJ - ny júktegennen keıin birden klıent tereze usynady, paıdalanýshy ol arqyly óziniń jelilik aty men parolin kórsetip, jelide tirkeledi. Jalpy resýrstarǵa qatynaý jumys ústelindegi arnaıy «Jelilik orta» qapshyǵy arqyly júzege asady. «Jelilik orta» serverler (Netware 4. 1, Windows NT) resýrstaryn da, bir rangyly jeliniń kompúterleriniń resýrstaryn da kórsete alady. Bul qapshyq arqyly jeliniń basqa kompúteriniń aqparattaryna, eger ol kompúterde buǵan aldyn - ala ruqsat berilse, qatynaýǵa bolady.

Kompúterdiń resýrstaryn qoldanýǵa ruqsat kelesi joldarmen beriledi:
1. «Meniń kompúterim» qapshyǵyna kirý;
2. arnaıy qapshyqty – S, A, V, D, E dıskilerin belgileý;
3. Maýstyń oń jaq batyrmasyn basý arqyly konteksti menúdi shaqyrý;
4. «Qasıetter» pýnkitine kirý
5. «Dostýp» (Qatynaý) bet belgisin tańdaý;
6. «Ortaq resýrs» degen sóz tirkesiniń janyna núkte qoıý
7. «Tek oqý úshin», «Tolyq», «Parólmen anyqtalady» pýnktteriniń birin tańdaý;
8. «Parólmen anyqtaý» pýnktin tańdaǵanda, paról engiziledi;
9. Berilgen resýrstardy paıdalanbasyn deseńder, onda «Jergilikti orta» sóz tirkesin belgileý kerek

Budan basqa, jelilik resýrstardy baǵyttaýshy arqyly, qoldanbalardaǵy qujattardy ashý men jabý terezelerinde arnaıy «Jelilik orta» qapshyǵyn tańdap, ol arqyly kompúterdi (aty boıynsha) bul kompúterdiń qatynaýǵa múmkin resýrstaryn (qapshyqtar - dıskiler), sodan keıin qajet faıldy qoldanýǵa bolady.

SYNYPTYŃ KOMPÚTERLİK JELİSİ
Kompúterlik jeli – bul bir - birimen ár túrli resýrstardy birge qoldana alatyndaı jalǵasqan kompúterler toby, (baǵdarlamalar, derekter, qujattar, shalǵaı qurylǵylar)

Ózderiń synyptaryńdaǵy kompúterdiń jergilikti jelige biriktirilý sqemasyn sal.
Tapsyrma muǵalimniń basqarýymen oryndalady. Eger synyptaryńda jergilikti jeli joq bolsa, onda kompúterdiń jelige qosý nusqalaryn salyńdar. Bir rangyly jergilikti jeliniń úlgisi oqýlyqta keltirilgen.

Surqtarǵa jaýap ber.
Tapsyrma taqyrypty oqýlyqtan oqýmen jáne muǵalimniń túsindirýimen qatar oryndalýy múmkin nemese taqyrypty meńgerýin tekserý úshin qoldanylady

Myna belgishe qaı jerde ornalasqan?
Jumys ústelinde

Eger myna belgisheni eki ret shertse ne bolady?
Jergilikti jelimen qamtylǵan kompúterlerdi kórsetetin qapshyq ashylady

Myna belgishe qaı jerde ornalasqan?
«Jelilik orta» qapshyǵynyń terezesinde

Eger myna belgisheni eki ret shertse ne bolady?
Barlyq jumys toptaryn kórsetetin tereze ashylady
DÚNIEJÚZİLİK (JALPY) JELİ UǴYMY
Qandaı kompúterdiń toptary jergilikti jelimen, al qandaı toptary dúnıejúzilik jelimen biriktiriletinin baǵdarshalarmen kórset.
Tapsyrma óz betimen oryndaýǵa usynylady.

ELEKTRONDYQ POSHTA DEGENİMİZ NE?
Elektrondyq habar
Joǵaryda aıtylǵandaı, elektrondyq habar nemese faıl túrindegi hatty, jergilikti jeli arqylyda, dúnıejúzilik jeli arqyly da jiberýge bolady. Jergilikti jeli boıynsha jibergende OJ-nyń quramdas quraldary nemese qyzmetter paıdalanylady, al dúnıejúzilik jeli boıynsha jibergende arnaıy baǵdarlamalyq jabdyqtamalar jáne belgili elektrondyq habarlarmen jumys isteý erejeleri qoldanylady, sonymen qatar qosymsha aparattyq jabdyqtama – modem qajet bolady.
Kez kelgen elektrondyq habar (hat) taqyryptyq bólimimen denesinen quralýy kerek. Hattyń taqyryptyq bóliginde paıdalanýshynyń, jiberýshiniń adresi, jiberý ýaqyty, hat taqyryby, onyń mańyzdylyǵynyń dárejesi mindetti túrde kórsetilýi kerek. Hattyń denesinde, mátinniń ózinen basqa, jiberýshiniń qoly qoıylady.
Elektrondyq habarlarmen almasý ádettegi poshtadan áldeqaıda yńǵaıly, óıtkeni ol senimdi, arzan jáne ýaqytty únemdeıdi.
Elektrondyq habardy daıyndaý úshin arnaıy baǵdarlamalyq quraldar, ózgeshe mátindik redaktorlar qoldanylady. Habarlardy jiberýdi ádette basqa baǵdarlamalar oryndaıdy. Munyń bári qandaı kompúterlik jelini qoldanylýymen baılanysty.

Negizgi uǵymdar
Elektrondyq poshta (E mail) - bul jelini paıdalanýshylar arasynda aqparatty jiberý men saqtaý júıesi; kompúterdiń kómegimen kez kelgen túrdegi habarlardy nemese baspasóz habarlaryn berý.
Internet-te qatynaýdyń eki rejımi bolady - Off Line jáne On Line. Elektrondyq poshtamen jumys istegende Off Line rejımin paıdalanady.
Off Line – bul paıdalanýshyny onda Host – mashınamen baılanysa alatyn, poshtany jáne jańalyqtardy deste túrinde jiberip ala alatyn jumys rejimi. Off Line rejıminde paıdalanýshynyń qosylýy onyń ózin tirkeýi de (paról men elektrondyq adres berilýi) jáne sáıkes baǵdarlamalyq jabdyqtama ornatý.