InfoHub Logo

TAQYRYBY: Qazaqstandaǵy dinı birlestikter qyzmeti
Baǵyt: Qazaqstannyń tarıhı eskertkishteri jáne bolashaq damýy bar saıahat marshrýttary
Seksıa: ETNOMÁDENIETTANÝ

Mazmuny
Kirispe
1. Qazaqstandaǵy dinı birlestikter qyzmeti
Qazaqstandaǵy túrli dinı birlestikter men aǵymdardyń
paıda bolýy
Qazaqstandaǵy qazirgi dinı jaǵdaı
Ultymyzdyń bolashaǵy – dinı birligimizde
Ońtústik Qazaqstan oblysyndaǵy dinı birlestikter qyzmeti
Qorytyndy
Paıdalanǵan ádebıetter tizimi

Kirispe
Bizdiń elimiz – Qazaqstan Respýblıkasy qoǵam retinde ózine tán saıası - áleýmettik, ekonomıkalyq jáne rýhanı júıelerden turady. Elimizdegi dinı ahýaldyń kúrdeli sıpat alyp turǵany sońǵy ýaqyttaǵy zertteýlerden belgili bolyp otyr. Táýelsizdiktiń alǵashqy jyldary adamdardyń oıy men sanasynda áleýmettik – ekonomıkalyq máseleler birinshi orynǵa shyǵyp, rýhanı qundylyqtardyń kesheýildegeni baıqaldy, Qoǵamda paıda bolǵan osy rýhanı bostyqtyń ornyn basqa elderden kelgen ár - túrli dinı ıdeıalar toltyrýǵa tyrysyp baqty.

Qazirgi qoǵam aldyndaǵy turǵan basty mindet azamattarǵa dinniń tarıhy men qatar olardyń negizgi ilimderi men qaǵıdalary, salt - joralary men meıramdary, dinderdiń ulttar men ulystardyń arasyna enýi men taralý erekshelikteri, ulttyq pen dinıliktiń, din men mádenıettiń araqatynasy, dinge baılanysty zaıyrly memleketimizdiń ustanǵan saıasatynyń máni men maqsaty, Qazaqstandaǵy dinı birlestikterdiń maqsat - múddesi jáne is - áreketteri jóninde aýqymdy máselelerdi qamtýǵa tyrysady.

Bizdiń elimizdiń Konstıtýsıasy boıynsha dinı birlestikter memleketten bólingen. Dinı qurylymdar respýblıkada qazir bolyp jatqan prosesterge túsinistikpen qaraıdy jáne rýhanı birlesý men kelisimge kelý ıdeıalaryn kún ótken saıyn nyǵaıta túsýge úlesin qosady. Qazaqstan kóp ultty ǵana emes, sondaı - aq kóp dindi de el. Respýblıkadaǵy barlyq dinı qurylymdar qazir bolyp jatqan qoǵamdaǵy barlyq ózgeristerge túsinistikpen qaraı otyryp, rýhanı birlesý men kelisimge kelý ıdeıalaryn nyǵaıta túsýge, dinder arasyndaǵy alaýyzdyqty boldyrmaýǵa áreket etýde. Adamdar ár túrli dinniń ókilderi ekenine qaramastan, aqyl – oıǵa júginip, bir - birine túsinýshilikpen qarasa búkil álemde tynyshtyq ornaǵan bolar edi. Taqyrypta Qazaqstandaǵy dinı birlestikterdiń qyzmeti týraly jan - jaqty baıandalyp, búgingi ómirimizdegi, qoǵamdaǵy oryn alyp otyrǵan basty problemalar jan – jaqty, aýqymdy túrde baıandalady.

Memleketimiz konfesıalardyń ókilderimen birlese otyryp, Konstıtýsıamyz ben zańnamalarymyz sheńberinde árbir konfesıaǵa arnalǵan dinı bilim berý júıesin qalyptastyrý múmkindigine ıe. Mektepterge dintaný pániniń engizilýi búgingi kúnniń eń basty ózekti máseleleriniń biri bolyp otyr. Osy pándi oqytý barysynda azamattarymyz dinı ıdeıalar muhıtynda óz jolyn tabý isinde alǵan bilimin erekshe “kompas” retinde paıdalaný múmkindigine ıe bolady.. Sonda ǵana din qoǵam ómirimen úılesim taýyp, urpaq tárbıesine oń áserin tıgizedi. Dinder halqymyzdy shynaıy jaqsylyqqa úndep, dinderaralyq toleranttylyqtyń zamany ornaıdy.
Qazaqstan Respýblıkasynyń aldyna qoıǵan maqsaty - ol ózara teń, áleýmettik – ekonomıkalyq, saıası - rýhanı, quqyqtyq ádilettikti, aýmaqtyq tutastyqty, qamtamasyz etetin, birlikke umtylǵan demokratıalyq qoǵam qurý. Durys tárbıeniń nátıjesinde árbir jeke adamnyń kókirek kózi ashylyp, ómir men dúnıe týraly túsinigi sanalylyqpen qalyptasady.

Táýelsizdik jyldarynda elimizde oryn alǵan kúrdeli saıası - ekonomıkalyq jańarýlar men ózgerýler aǵymynda memleket bıliginiń qaınar kózi bolyp tabylatyn halqymyzdyń rýhanı ómiri men dinı kózqarastary da bir jaǵynan tolyǵyp, al endi bir jaǵynan áralýan baǵyttar boıynsha damyp, búgingi kóptegen etnıkalyq toptar men túrli dinderdi ustanatyn zaıyrly Qazaqstan qoǵamy qalyptasty. Joǵaryda aıtqanymyzdaı, halyqsyz bılik bolmaıdy, al – dinsiz halyq bolmaıdy. Halyqtyń tutastyǵy men dinniń tutastyǵy jáne memlekettiń tutastyǵy arasynda tikeleı táýeldi baılanys bar ekenin eskerýimiz kerek. Kóptegen etnıkalyq toptar men dinı senimderden quralǵan bizdiń qoǵamymyzdaǵy ótpeli kezeńde din ataýlynyń memlekettiń ishki turaqtylyǵy men qaýipsizdigin qamsyzdandyrýdaǵy róli, óndirýshi kúsh bolyp tabylatyn halyqty uıymdastyrý qudireti, halyqaralyq qatynastardaǵy salmaǵy jáne elimizdiń bolashaǵy men baıandylyǵyna tikeleı áser eteri óte anyq kórinis beredi.

Memlekettik – din qatynastarynyń kúrdeliligi men mańyzdylyǵyn túsiný úshin aldymen elimizdegi dinı ahýalǵa sholý jasap alýymyz kerek.
Elimizde negizinen eki din bar desek bolady. Olar - ıslam jáne hrıstıandyq. Islam dinin ustanýshylar halyq sanynyń shamamen 67 - 70 paıyzyn quraıtyn 24 etnıkalyq top. Resýblıka halqynyń 58 paıyzy qazaqtar jáne oǵan qosa uıǵyr, tatar, ózbek, túrik, kúrd, dúngen, sheshen, ázirbaıjan, bashqurt, ıngýsh, balgar qatarly baýyrlas halyqtar túgeldeı ıslam dinin jáne onyń ishindegi súnnı (sýnnıt) jolyn ustanady. Tek, ázirbaıjan jáne kúrd halyqtarynyń bir bóligi men shaǵyn ırandyq top ǵana shıǵa (shııt) jolyn ustanady. 2004 jyldyń basyndaǵy derekterge qaraǵanda elimizde 1648 musylman dinı birlestigi men 1534 meshit jumys isteıdi eken. Osy arada ıslam dininiń Qazaqstanda negizgi din ekenin jáne halqymyzdyń tarıhynda úılestirýshi, uıymdastyrýshy jáne biriktirýshi kúsh retinde eń mańyzdy oryn alatynyn atap aıtýymyz kerek.

Qazaqstandaǵy ekinshi oryndaǵy din hrıstıandyqtyń búgingi ahýaly ıslammen salystyrǵanda tym kúrdeli. Bizdegi hrıstıandyq (másihshildik) alýan túrli konfesıalar men sektalardan quralǵan jáne bir dinı ortalyqqa baǵynbaıtyn bytyrańqy kórinis beredi. Hrıstıandardyń basym kópshiligi slavándyq pravoslavıe baǵytynda. 1956 jyly respýblıka kóleminde 55 pravoslavıe jamaǵaty (prıhod) bolsa, búgingi kúni 240 dinı birlestik jáne 8 monastyr jumys isteıdi.

Hrıstıandyqtyń elimizdegi ekinshi tarmaǵy katolısızmdi ustanatyn shaǵyn top. Olardyń ózi eki topqa bólinedi: Rım katolık shirkeýi jáne Grek katolık shirkeýi. Bul eki shirkeý negizinen Astana, Almaty jáne Qaraǵandy qalalarynda belsendi jumys isteýde. Respýblıka kóleminde katolık jamaǵattardyń sany 38, dinı birlestikter sany 80 mólsherinde. Shetelderdegi katolık shirkeýleri, ásirese Vatıkan jáne AQSH – ta ornalasqan katolık uıymdary Qazaqstanda mısıonerlik is - áreketterdi belsendi túrde júzege asyryp keledi. Búgingi kúni elimizde materıaldyq qamsyzdandyrylǵan 150 astam sheteldik katolık mısıonerdiń (resmı tirkelgenderi ǵana – M. B.) toqtaýsyz úgit - nasıhat jumystarymen shuǵyldanyp jatqanyn aıtsaq jetkilikti. Sonymen qatar katolıkterdiń Qaraǵandy, Astana, Pavlodar qalalarynda dinı oqý oryndary bar ekenin aıta ketsek jeterlik.