Suıyqtar men gazdardyń qasıetteri. Aýanyń ylǵaldylyǵy.
Páni: fızıka
Sabaqtyń taqyryby: Suıyqtar men gazdardyń qasıetteri. Aýanyń ylǵaldylyǵy.
Sabaqtyń maqsaty:
- bilimdilik: suıyqtar men gazdardyń qasıetteri jaıly jańa uǵymdarmen tanystyrý, tabıǵattaǵy fazalyq aýysýlar týraly bilimderin tereńdetý.
- damytýshylyq: oqýshylardyń bilik - daǵdylaryn, aýyzsha sóıleýin, túsinip oqýyn, óz oıyn júıeli aıta bilýin, tapsyrmany taldaı alý jáne esepteý qabiletterin damytý.
- tárbıelik: muqıat tyńdaýdy, izdenimpazdyqqa, qoıylǵan talaptardy tıanaqty oryndaýǵa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: jańa uǵymdardy ıgerý sabaǵy.
Sabaqtyń jabdyqtalýy: beınekórsetilim.
Pánaralyq baılanys: geografıa, bıologıa
Sabaqtyń jospary:
I. Uıymdastyrý (2 mın)
II. Sabaqty tanystyrý (3 mın)
III. Úı tapsyrmasyn suraý (5 mın)
IV. Jańa sabaq (20 mın)
V. Jańa sabaqty bekitý (10 mın)
VI. Úı tapsyrmasyn berý (5 mın)
Sabaq barysy:
I. Uıymdastyrý. Dárisqananyń tazalyǵyna, oqýshylardyń kıimine nazar aýdarý. Jýrnaldy toltyrý, oqýshylardy túgendeý.
II. Sabaqtyń taqyrybyn aıtý, tanystyrý, oqýshylarǵa sabaqtyń maqsatyn túsindirý.
III. Úı tapsyrmasyn suraý.
Suraqtar:
1. Termodınamıkanyń birinshi zańy qalaı tujyrymdalady? Termodınamıkanyń birinshi zańynyń ızoprosesterde qoldanylýynyń órnekteri men grafıkterin salyńdar.
2. Termodınamıkanyń ekinshi zańy qalaı tujyrymdalady?
3. Jylý qozǵaltqyshtarynyń jumys isteý prınsıpi qalaı? PÁK degen ne?
IV. Jańa sabaq
a. Qanyqqan bý.
b. Fazalyq aýysýlar.
c. Aýanyń ylǵaldylyǵy.
d. Suıyqtyń fızıkalyq qasıetteri.
e. Qaınaý.
A) Qanyqqan bý.
Ideal gazdy suıyqqa aınaldyrýǵa bolmaıdy. Al naqty gaz suıyqqa aınalady.
T=const bolǵan jaǵdaıda jabyq ydystaǵy suıyq pen bý arasynda birtindep dınamıkaly (qozǵalmaly) tepe - teńdik qalyptasady.
Óz suıyǵymen dınamıkalyq tepe - teńdikte bolatyn bý qanyqqan bý delinedi.
p ~ T p ~ V
Suıyq óziniń býymen tepe - teńdikte bolǵan jaǵdaıda, kólemge táýelsiz bý qysymy – r qanyqqan bý qysymy dep atalady.
p = nkT [p] = 1Pa
Óziniń suıyǵymen dınamıkalyq tepe - teńdikte bolmaıtyn bý qanyqpaǵan bý dep atalady. Mysaly, jerdiń atmosferasy.
V) Fazalyq aýysýlar.
Fazalyq aýysý degenimiz - bul zattyń bir kúıden basqa kúıge ótýi.
Zattyń suıyq kúıden gaz kúıine ótýi býlaný, al zattyń gaz kúıinen suıyq kúıinen suıyq kúıge ótýi kondensasıa dep atalady.
Zattyń krızıstik temperatýrasy dep suıyq tyǵyzdyǵy men onyń qanyqqan býynyń tyǵyzdyǵy birdeı bolatyn kezdegi temperatýrany aıtady.
G) Aýanyń ylǵaldyǵy.
Aýadaǵy sý býynyń mólsheri ylǵaldylyq dep atalady.
Berilgen temperatýrada aýa quramyndaǵy sý býy r parsıal qysymynyń, sol temperatýradaǵy qanyqqan býdyń r qysymyna prosentpen órnektelip alynǵan qatynasy aýanyń φ salystyrmaly ylǵaldylyǵy dep atalady:
φ = p/p*100% [φ] – aýanyń ylǵaldylyǵy = 1%
Mundaǵy, r – qanyqqan bý qysymy, r – parsıal qysym – eger basqa gazdardyń barlyǵy joq desek, onda sý býynyń túsiretin qysymy.
Adam úshin neǵurlym qolaıly bolatyn salystyrym. ylǵaldyq 40 - 60 %.
Toqyma, kondıter jáne basqa óndiristerdegi prosesterdiń durys júrýi úshin belgili bir ylǵaldyq qajet. Óner týyndylaryn jáne kitaptardy saqtaý úshin aýa ylǵaldylyǵyn tıisti deńgeıde ustap turý qajet.
Aýanyń ylǵaldylyǵyn gıgrometr, psıhrometr degen quraldarmen ólsheıdi.
D) Suıyqtardyń fızıkalyq qasıetteri.
1. Kólemin saqtaıdy.
2. Ydystyń pishinin qabyldaıdy.
3. Molekýlalarynyń araqashyqtyǵy molekýlalardyń ólshemderimen salystyrylady.
4. Aqqysh bolady.
5. Qattylyǵy.
6. Synǵysh.
S) Qaınaý.
Qaınaý – suıyqtyń barlyq kóleminde jáne turaqty temperatýrada ótetin býlaný prosesi.
Qaınaý temperatýrasy – sýdyń qanyqqan býy atmosferalyq qysymnan joǵary bolatyn temperatýra.
Qaınaý kezinde suıyqtyń barlyq kólemi boıynsha tez ulǵaıatyn bý kópirshikteri paıda bolady da, olar suıyq betine qalqyp shyǵady. Suıyqtyń temperatýrasy turaqty bolyp qalady.
V. Jańa sabaqty bekitý. Qaıtalaý suraqtaryna jaýap berý, esep - 14 - jat. №1, 3, 5
1. Qanyqqan jáne qanyqpaǵan bý degen ne?
2. Fazalyq aýysýlar degen uǵymdy qalaı túsinesińder?
3. Aýanyń ylǵaldylyǵy degen ne, órnegi qalaı jazylady?
4. Suıyqtyń qandaı fızıkalyq qasıetterin bilesińder?
5. Qaınaý degen qandaı proses?
VI. Úı tapsyrmasyn berý. § 6. 1, 6. 2 oqý - mazmundaý. 14 - jat. №2, 4. esep shyǵarý.
Sabaqtyń taqyryby: Suıyqtar men gazdardyń qasıetteri. Aýanyń ylǵaldylyǵy.
Sabaqtyń maqsaty:
- bilimdilik: suıyqtar men gazdardyń qasıetteri jaıly jańa uǵymdarmen tanystyrý, tabıǵattaǵy fazalyq aýysýlar týraly bilimderin tereńdetý.
- damytýshylyq: oqýshylardyń bilik - daǵdylaryn, aýyzsha sóıleýin, túsinip oqýyn, óz oıyn júıeli aıta bilýin, tapsyrmany taldaı alý jáne esepteý qabiletterin damytý.
- tárbıelik: muqıat tyńdaýdy, izdenimpazdyqqa, qoıylǵan talaptardy tıanaqty oryndaýǵa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: jańa uǵymdardy ıgerý sabaǵy.
Sabaqtyń jabdyqtalýy: beınekórsetilim.
Pánaralyq baılanys: geografıa, bıologıa
Sabaqtyń jospary:
I. Uıymdastyrý (2 mın)
II. Sabaqty tanystyrý (3 mın)
III. Úı tapsyrmasyn suraý (5 mın)
IV. Jańa sabaq (20 mın)
V. Jańa sabaqty bekitý (10 mın)
VI. Úı tapsyrmasyn berý (5 mın)
Sabaq barysy:
I. Uıymdastyrý. Dárisqananyń tazalyǵyna, oqýshylardyń kıimine nazar aýdarý. Jýrnaldy toltyrý, oqýshylardy túgendeý.
II. Sabaqtyń taqyrybyn aıtý, tanystyrý, oqýshylarǵa sabaqtyń maqsatyn túsindirý.
III. Úı tapsyrmasyn suraý.
Suraqtar:
1. Termodınamıkanyń birinshi zańy qalaı tujyrymdalady? Termodınamıkanyń birinshi zańynyń ızoprosesterde qoldanylýynyń órnekteri men grafıkterin salyńdar.
2. Termodınamıkanyń ekinshi zańy qalaı tujyrymdalady?
3. Jylý qozǵaltqyshtarynyń jumys isteý prınsıpi qalaı? PÁK degen ne?
IV. Jańa sabaq
a. Qanyqqan bý.
b. Fazalyq aýysýlar.
c. Aýanyń ylǵaldylyǵy.
d. Suıyqtyń fızıkalyq qasıetteri.
e. Qaınaý.
A) Qanyqqan bý.
Ideal gazdy suıyqqa aınaldyrýǵa bolmaıdy. Al naqty gaz suıyqqa aınalady.
T=const bolǵan jaǵdaıda jabyq ydystaǵy suıyq pen bý arasynda birtindep dınamıkaly (qozǵalmaly) tepe - teńdik qalyptasady.
Óz suıyǵymen dınamıkalyq tepe - teńdikte bolatyn bý qanyqqan bý delinedi.
p ~ T p ~ V
Suıyq óziniń býymen tepe - teńdikte bolǵan jaǵdaıda, kólemge táýelsiz bý qysymy – r qanyqqan bý qysymy dep atalady.
p = nkT [p] = 1Pa
Óziniń suıyǵymen dınamıkalyq tepe - teńdikte bolmaıtyn bý qanyqpaǵan bý dep atalady. Mysaly, jerdiń atmosferasy.
V) Fazalyq aýysýlar.
Fazalyq aýysý degenimiz - bul zattyń bir kúıden basqa kúıge ótýi.
Zattyń suıyq kúıden gaz kúıine ótýi býlaný, al zattyń gaz kúıinen suıyq kúıinen suıyq kúıge ótýi kondensasıa dep atalady.
Zattyń krızıstik temperatýrasy dep suıyq tyǵyzdyǵy men onyń qanyqqan býynyń tyǵyzdyǵy birdeı bolatyn kezdegi temperatýrany aıtady.
G) Aýanyń ylǵaldyǵy.
Aýadaǵy sý býynyń mólsheri ylǵaldylyq dep atalady.
Berilgen temperatýrada aýa quramyndaǵy sý býy r parsıal qysymynyń, sol temperatýradaǵy qanyqqan býdyń r qysymyna prosentpen órnektelip alynǵan qatynasy aýanyń φ salystyrmaly ylǵaldylyǵy dep atalady:
φ = p/p*100% [φ] – aýanyń ylǵaldylyǵy = 1%
Mundaǵy, r – qanyqqan bý qysymy, r – parsıal qysym – eger basqa gazdardyń barlyǵy joq desek, onda sý býynyń túsiretin qysymy.
Adam úshin neǵurlym qolaıly bolatyn salystyrym. ylǵaldyq 40 - 60 %.
Toqyma, kondıter jáne basqa óndiristerdegi prosesterdiń durys júrýi úshin belgili bir ylǵaldyq qajet. Óner týyndylaryn jáne kitaptardy saqtaý úshin aýa ylǵaldylyǵyn tıisti deńgeıde ustap turý qajet.
Aýanyń ylǵaldylyǵyn gıgrometr, psıhrometr degen quraldarmen ólsheıdi.
D) Suıyqtardyń fızıkalyq qasıetteri.
1. Kólemin saqtaıdy.
2. Ydystyń pishinin qabyldaıdy.
3. Molekýlalarynyń araqashyqtyǵy molekýlalardyń ólshemderimen salystyrylady.
4. Aqqysh bolady.
5. Qattylyǵy.
6. Synǵysh.
S) Qaınaý.
Qaınaý – suıyqtyń barlyq kóleminde jáne turaqty temperatýrada ótetin býlaný prosesi.
Qaınaý temperatýrasy – sýdyń qanyqqan býy atmosferalyq qysymnan joǵary bolatyn temperatýra.
Qaınaý kezinde suıyqtyń barlyq kólemi boıynsha tez ulǵaıatyn bý kópirshikteri paıda bolady da, olar suıyq betine qalqyp shyǵady. Suıyqtyń temperatýrasy turaqty bolyp qalady.
V. Jańa sabaqty bekitý. Qaıtalaý suraqtaryna jaýap berý, esep - 14 - jat. №1, 3, 5
1. Qanyqqan jáne qanyqpaǵan bý degen ne?
2. Fazalyq aýysýlar degen uǵymdy qalaı túsinesińder?
3. Aýanyń ylǵaldylyǵy degen ne, órnegi qalaı jazylady?
4. Suıyqtyń qandaı fızıkalyq qasıetterin bilesińder?
5. Qaınaý degen qandaı proses?
VI. Úı tapsyrmasyn berý. § 6. 1, 6. 2 oqý - mazmundaý. 14 - jat. №2, 4. esep shyǵarý.
You Might Also Like
-
Sabaqtyń taqyryby: § 33. Qazaqstannyń XIV - XV ǵasyrlardaǵy sáýlet óneri. (prezentasıasymen)
