InfoHub Logo

Men qazaq poezıasyndaǵy Tólegen Aıbergenovten keıin kól-kósir mol saǵynyshqa Álibek Shegebaı óleńderi arqyly kezdestim. Árıne, ekeýiniń saǵynysh tamyry bir bolǵanymen oryndalýy, adam janyna áser etýi eki túrli. Tólegen saǵynyshy tulpar tuıaqtyń tastaq jerge túskenindeı dúbirli, dúrmekti, qýatty saǵynysh bolsa, Álibek saǵynyshy egilip turyp, esilip aıtylatyn muńly saǵynysh. Biraq muńly saǵynysh degende, ony túnekke túskendeı túnerip, qalyń qorysqa kirgendeı tunjyrap qalatyn saǵynysh dep qabyldaýǵa bolmaıdy. Onyń saǵynyshy týǵan jerdiń sary ala belderi men aq adyrlaryn, batalaryn berip jatatyn atalaryn ańsaıtyn, tileýles baýyrlary men qarlyǵash qaryndastaryn izdeıtin, sóıtip seniń janyńda da óz aýylyńa degen úlbirep turǵan ańsar sezimdi oıatyp, júreginiń dál basynan ósip shyqqan shıdeı jip-jińishke úmit sabaǵyna shyraq ilip ketetin názik saǵynysh.

Sabyrym qansha dem berdi
Áli de talaı shydarmyn.
Saǵyný úshin senderdi
Alystap ketken shyǵarmyn, —

deıdi. Bul, árıne, aýyldan alystap ketkeni úshin aqtalý emes. Bul, eń aldymen, óziniń de, ózgelerdiń de kóńilin aýlap, jubatý.

Ásili, saǵynysh degen de dert. Ol dert seniń oıyń men boıyńdy, janyń men sanańdy ábden meńdep alǵan kezde es-tústen aırylǵandaı bop máńgirip qalar sátteriń az bolmasa kerek. Ondaı haldi Álibek myna tómengi joldarmen ádemi jetkize bilgen.

Soqqylap júrektegi tasqyn aǵyn,
Kóldetti kóńilimniń jas quraǵyn,
Mende bir túri jaman aýrý bar
Osylaı anda-sanda asqynatyn.

Árıne, Álibek óleńderindegi týǵan jerge, týǵan aýylǵa degen saǵynyshty tek ańsaýdan, ańsar sezimnen ǵana týǵan saǵynysh desek, qatty qatelesemiz. Onyń óleńderindegi muń — aq dákedeı jup-juqa sharby bult astynan, nemese aýada jep-jeńil býaldyr ishinen súzilip túsip, nuryn sebezgilep quıatyn kún sáýlesindeı jup-jumsaq marǵaý muń da emes. Taǵdyr-talaıymy bar muń. Óıtkeni kúni keshe ǵana myna zamannyń qabaǵynan qar jaýyp, dúnıeni alaǵaı da bulaǵaı etip áýre-sarsańǵa túsirgen qatal kezeńde tálkekke túsken týǵan aýylynyń taǵdyryna, múshkil haline beıtarap qaraı almaıdy.

Aǵashtar tur tyr jalańash tonalǵan,
Ótken kúzdi endi qalaı sógersiń.
Qyrman qash-a-a-n bul aýyldan joǵalǵan
Itaıaqqa kóz tigedi kógershin.

Aq nıettiń sımvolyndaı kórinetin kógershinniń ózi ıtaıaqqa telmeńdep kóz tikken soń-aq bul aqynnyń aýyr halin búkil bolmys-bitimińizben uǵaryńyz haq. Týǵan aýylynyń jyrtyq shekpen kıgendeı jadaý, jaǵy sýalyp, bilegi talyp qalǵan júdeý keskinin kórgen aqyn jany jabyǵyp, oıy onǵa, sanasy sanǵa ketip, sergeldeńge túseri sózsiz.

Qaıran kúnder, qaıteıin, kóp sendelgen,
Kóp sendeldim kóńilge kóp sengennen.
Jalǵyzdyqty kózime shuqyǵandaı
Top shymshyqtar ushady top sheńgelden.
Top shymshyqtar ushady
jazbaı jubyn,
Maıshamdaǵy biltedeı mazdaıdy kún.
Azaptady-aý bular da jan-jaramdy
Azaptalǵan aıaýsyz azdaı muńym.
Jeteginde qıaldyń júrek samǵap,
Armanyma jetýge júrem san qap.
Alsam dep em aýnap bir tóskeıine
Bul dalanyń shóbi de kileń jantaq.
Jyr jutatyp júrektiń shoǵymenen
Shyqqan aqyn bul jerden sońy men em.
Top bop ushqan shymshyqtar,
Top sheńgelden
Top jyńǵylǵa qonady tobymenen.
Aqyn bolyp ne taptym sonymenen?!

«Top bop ushqan shymshyqtardyń top sheńgelden top jyńǵylǵa qona-tyny» ana jerden de, myna jerden de ne baraqat, ne baıyz tappaı sansyrap sandalǵan aqyn janynyń beıneli kórinisteri ǵoı.

Turalap jatqan aýylynyń búgingi halin kórip kóńili qulazyǵan qalalyq aqynnyń kúni kún emes. Zamannyń eki ókpesi qysylyp, jan-jaǵynyń qýyrylyp, qysylyp bara jatqany mynaý. Ýaqyt salmaǵy da eki ıininen basyp, janshyp barady. Aqyn jany da aýyl sıaqty ári jadaý, ári júdeý. Aýyl da, qala da ábden dińkelep, qaljyrap qalǵan. Ashqursaq. Ashqursaq jan — ashkóz. Sondaı haldi Álibek taıǵa tańba basqandaı etip kórsete bilipti.

Keı kezderi dóńbekshýmen túnimdi ár
Uıyqtaı almaı ótkizemin uǵyńdar.
Qaıyrshynyń aldyndaǵy jınalǵan
Aqshaǵa da kózdi tikken kúnim bar.

Bul — kúni keshe ǵana tek aqyn basynan ǵana ótken jaı-jaǵdaı emes, bul — sol kezdegi zaman keskini, ýaqyt portreti. Kóz aldynda júndeı tútilip, bordaı úgitilip tozyp bara jatqan myna zamannyń keıpin kóre-kóre, jan-tánimen seze-seze «ómiri sary ýaıymǵa aınalǵan» aqynnyń

Bári bar, tańym da bar, kólim de bar,
Bult súzgen shyńym da bar, shólim de bar.
Óń men tústiń arasyn ómir deıdi,
Óń men tústiń arasy ólim bolar, —

degenine eriksiz ılanasyz. Ondaı kezde aqynnyń «ól-e-e-eń dep em aıqaılap, meń-zeń dala qaıtalady ól-e-e-em dep jańǵyryǵyp» degenine de senesiz.

Árıne, Álibek, eń aldymen jas. Tipti jastyq shaǵy, jastyq dáýreni álgindeı áýre men sarsańǵa, sanany sandaltyp, sezimin sergeldeńge túsirgen ýaqytqa tap kelse de, Abaısha aıtqanda: «Mahabbat qyzyq mol jyldaryn» talaq etýi múmkin emes. Jany qansha jabyrqaý tartyp, júregi qansha ezilip tursa da ony selt etkizip, aınalaǵa basqasha kózben qaraıtyn qudiretti kúshke eriksiz moıynsynbaýǵa onyń áddi joq.

Kúnderim syrǵyp átteńmen,
Kóńildi muńmen kókteppin, —

deı tura, sol bir qyzdy kórgen kezde ol:

Ózińdi kórgen sátten men
Ómirge ǵashyq bop kettim, —

dep salady. Beıne bir jabyqqan aqyn janynda tóńkeris bolǵandaı. Ábden jabyǵyp taryqqan aqyn sol bir aıaýly jandy kórgennen-aq basqasha qam-qareketke kirip, basqa keıipke enedi. Álibektiń osy kezeńderde jazǵan óleńderin oqyp otyryp, «álemdi sulýlyq qutqarady» degen danalyq sózge eriksiz den qoıasyz.

Qasyń qandaı qıǵash edi,
Kórgen kóz de qımas edi.
Allam ózi jibergendeı
Jer betine syıǵa seni.
Kirpik qandaı qaıyrylǵan
Bir talyna qaıyń qurban.
Jigitti endi túsindim men
Júreginen aıyrylǵan.
Shashyń qandaı tarqatylǵan,
Sholpan ba ediń tańda týǵan.
Talaı jandar júr-aý jerde
Ózińdi oılap tańdy atyrǵan.
Bitim qandaı, kútim qandaı
Kóz de senen utylǵandaı.
Sharshap turǵan shaldyń ózi
Sharasyzdan jutynǵandaı.
Alqym qandaı, altyndalǵan,
Altynyńmen jarqyldar mań.
Sendeı qyzdy týa bilgen
Joq ta shyǵar halqymda arman.

Mine, bul sulýlyqqa oda. Árıne, arýdyń qasy men kózin, kirpigi men shashyn Álibekke deıin de talaı-talaı aqyndar tań-tamasha bolyp tamyljytyp jyrlaǵan. Ol óleńderden bul óleńdi bólek etip kórsetip turǵan sońǵy eki jol: «Sendeı qyzdy týa bilgen joq ta shyǵar halqymda arman!» Halyq týdyrǵan sulýlyqqa qandaı sulýlyq teń kelmek. Al ondaı sulýlyqqa ǵashyq jannyń hal-kúıi qandaı bolmaq. Árıne, beımaza kúı keshpek.

Namyssyz dep sanama,
Momynǵa da balama.
Aımen birge tentirep
Kútip júrmin dalada, —

deıdi. Ondaı sulýlyqqa ǵashyq jan, tentirese de Aımen birge tentireıdi. Bul — mahabbat iriligi!

Qalaı bolǵanda da, adam jany qatpar-qatpar, san salaly, san jyqpyldy, taraý-taraý tutas bir álem ǵoı. Búgin opyrylyp, opynyp qalsań, erteń jadyrap qaıta silkinesiń. Búgin qýanyshqa kenelip qulpyryp tursań, kúni erteń ıtsilikpeń shyǵyp sharshap-shaldyǵyp, beıshara halge túsesiń. Sondaı bir sátte aqyn:

Ólimdi keledi eken ómir aıtyp,
Jalǵan-aı! Bilmegenbiz sony qaıtip.
Joqtaý aıtyp jylaǵan sezimime
Kelip tur qaıǵy men muń kóńil aıtyp.

Qudaı-aý, basqa emes, qaıǵy men muńnyń ózi kóńil aıtyp keletin ol netken uly qasiret. Ondaı qasirettiń aýmaǵy teńizdeı kólemdi, ondaı qasirettiń salmaǵy taýdaı aýyr bolý kerek qoı! Mundaı sózdi tek «jany tánin jylatyp, táni janyn jubatatyn» aqyndar ǵana aıta alsa kerek. Aınala qarasa, ózin qoıshy, bárinen buryn, janyna batatyny, áldekimder eli men jerine bálesin úıip-tógip, jalanyń qara kúıesin jaǵyp, tý-talaqaı etip tozdyrǵysy kep, búlik kirgizip buzǵysy kep jatyr. Budan ótken qasiret bolar ma?! Ásili, adam balasy, myna ómirdiń qysastyǵyn kórip opynyp,myna ómirdiń kisápirligin kórip ókinip «átteń-aı» dep barmaq shaınaýmen ótse kerek.

Átteń-aı, átteń, átteńim,
Átteńim netken kóp meniń.
Kúlip kelgenmen kóktemim,
Jylap barady ótkenim.
Túk kórmegen bop tur kúnim.
Jasatyp jerge quldyǵyn.
Táp-tátti edi-aý tirligim,
Ý qosyp ketti kim búgin?
Janymdy jeıdi keı-keıde
Kútkeniń týra kelmeı de.
Tirlikte mynaý baıqasań
Adamnyń bári shynynda
Góı-góılep júrip ólmeı me?!
Átteń-aı, átteń, átteń-aı!

Dál solaı dep biz de bul óleńniń sońyna jamyrasa qol qoıamyz.

---