InfoHub Logo

Meniń aldymda shyǵarmashylyǵyn ózim qadaǵalap júretin aqyndardyń biri Batyrbolat Aıbolatulynyń «Men ǵashyq qyz» atty bir japyraq qana jyr kitaby jatyr. Ádebıetke ol erterek kelse de, kitaby tek 1996 jyly ǵana jaryq kóripti. Sodan beri on bir — on eki jyl ótken. Ózderińiz baıqap otyrǵandaı, bul toptama maqalalarymda altynkópirlikterdiń tym sarań jazatyndaryn aıtyp ótkem. Biraq bul sózdi tek birjaqty túsinýge bolmaıdy. Sarań jazady degende olar qalamdaryn múlde sýytyp qoıǵan degen uǵym týmaý kerek. Sóz joq, olardyń qaı-qaısysynda dál qazir eń quryǵanda bir-bir jyr jınaqtary daıyn ekendikteri sózsiz. Alaıda olarǵa degen mınıstrlik tarapynan da, baspalar tarapynan da tıisti yqylas pen qamqorlyq jetpeı jatyr ǵoı dep oılaımyn.

Pyshaqtyń qyryndaı ǵana sol jınaqtaǵy alǵashqy óleńderdiń biri «Óz álemim bar meniń» dep atalady. Sol óleńinde ol: «Jańa jyrdy shyraq etip kiremin pendelikti bosaǵada qaldyryp» deıdi. Al aqynnyń ishki álemi degen myna qapylysy da, qaqtyǵysy da jeterlik, muńy men qýanyshy salalasyp-sabaqtasyp, birde qatar órilip, endi birde tarqatylyp jatqan, dúrkiregen dúrmegi de kóp, sheshimi tabylmaı jatqan kúrmeýi de kóp dúnıe ǵoı. Ondaı álemge endep kirip, ondaǵy bolyp jatqan qym-qýyt oqıǵalar men alys-julys arpalystarǵa kesim aıtyp, sheshim shyǵarý úshin sen, eń aldymen, óz basyndaǵy kúnkóris qamyn ǵana oılaıtyn kúıbeń-kúıbeń minezden, beıshara pendeshilikten arylyp alýyń kerek. Tek sonda ǵana sen ózińniń eń bir jaýapty aımaǵyńa kire alasyń... Aqyn, mine endi, óziniń ishki álemin qarastyryp otyr.

Kúz sypyryp ketti ishimdi
Úzdim oıdan japyraq-muń.
Toǵysharlaý, toq pishindi
Aqymaqqa — aqymaqpyn.
Kóńil qaldy pendelikten
Álim bitti — zaıa kúnder.
Tappaı kelem sendelip men
Sezimimdi qoıatyn jer.

Aqyn jany da myna ómirdiń ózi sıaqty alaı-dúleı, yǵy-jyǵy, sapyrylys. Tipti onda sezimińe de oryn joq. Ómirdiń ózindeı alaı-dúleı bolyp jatqan óz álemine úńilgen aqyn, ádette, sol alaı-dúleı dúnıeni rettep nemese «jýasytyp» tastaý úshin úńilmeıdi, sonyń ishinen keregin taýyp, qajetin «óndirip» alý úshin, ony rýhanı ıgilikke aınaldyrý úshin úńiledi.

Ókinbeımin! — Jandy jyrmen jumsarttym,
Ash kóńildi abadanǵa qursaq qyp:
Kókke qarap ulyp turyp qasqaıyp
Sordan baqyt tartyp aldym bir sáttik.

Keıde aqyn dál osyndaı ójet, doly bolýǵa tıis. Jaqsylyqtan árkim-aq baqyt taba alady. Myqty bolsań, tipti bir sáttik bolsa da, sordan baqyt tartyp al! Mine, qaırat! Mine, rýhanı qýat. Adamnyń namysyn janyp, jigerin qaıraıtyn joldar osyndaı bolsa kerek edi.

Árıne, «sordan baqyt tartyp alatyn» aqynnyń ózi de kileń mańdaıy jarqyrap, jaly kúdireıip, mereıi ósip, mártebesi bıiktep jeńiske jete bermeıdi. Onyń da jabyǵyp jasyp qalatyn, soqqyǵa jyǵylyp, taýany qaıtatyn tustary az bolmasa kerek. Al ondaı kezde aqyn kúıi qandaı bolmaq?

Rýhymdy dertke shaldyrdym
Kásipkerlikke obaly.
Tánimdi jerge qaldyrdym...
... Juldyzym joǵary.

«Rýhy dertke shaldyǵyp» aqyry tánin jerge qaldyryp baqılyqqa ketse de, báribir órshelene ójettik tanytyp «juldyzym joǵary» dep tur.

Biraq onyń qanshama órshelenip, qanshama ójettik kersetse de aınalada bolyp jatqan alaquıyn, alasapyran tirshilikten qajyp sharshamaýy múmkin emes. Bul — bárimizdiń basymyzdan ótetin jaıt. Ondaı sátterde tumandaı tunjyrap, ıtsilikpeń shyǵyp qaljyrap qalatynyń haq. Sondaı bir sátti Batyrbolat ádemi-aq aıtqan.

Bir túnimnen uıqym qashty,
Bir túnimnen kúlkim qashty...
Baıansyzdaý sezimderdiń
Baısal oıym
jurtyn basty.
Betke jamap jasań árdi,
Kóńilimniń shashy aǵardy...
Kózden qyzyq bul-bul ushty,
Kórgen qyzyq tasalandy.
Jeńdi bilem turmys meni
Jurttyń, qyrttyń túrli isteri...
Jerip, toıyp,
oıdan múlgip
Qartqa aınaldym jıyrma úshtegi...
Bir túnimnen uıqym qashty...
Bir kúnimnen kúlkim qashty...

Nebir kisápirlikter men músápirlikterdi kóre-kóre jıyrma úsh jasynda-aq qartqa aınalǵan Batyrbolatty ǵana emes, sondaı sátterdiń talaıyn basynan ótkizgen kózi ashyq, kóńili oıaý barsha esti qaýymdy aıaısyń!

Óziniń ishki áleminde bolyp jatqan san sapyrylystar men san qapylystardy, berish bop qatqan muńy men shemen bop jatqan sherin aqtaryp sóıleı alatyn Batyrbolat, báribir, eń aldymen lırık.

Lırık bolǵanda da, tógilip turǵan lırık. Mahabbat lırıgi. Ony «Jumataıdyń inisimin óleńde sińilisine óle ǵashyq Láıliniń» dep ózi de moıyndaıdy. Ol árıne,

Qylyǵy bala syqyldym,
Qytyǵym jeńip utyldym:
Janarymdy urlap jutyndyq,
Tamaǵym qurǵap, jutyndym,
Qylyǵy bala syqyldym... —

dep tandaıyna kámpıt salyp tamsanyp turǵan bul óleń, odan góri tereńirek, odan góri áldeqaıda qýatty estiletin «Mahabbatyn máshhúrleıtin munara bitken kúni basy alynar sheberdeı» degen basqa bir óleń joldaryna aýysady. Bárimiz de mahabbat týraly jazǵanbyz, biraq kóbimiz barsha álemge pash etý úshin mahabbat munarasyn salyp ap, basyn semser astyna tosatyn sheberdeı hal keshtik dep aıta qoıýymyz ekitalaı-aý, ekitalaı. Sonda aqyn ǵashyq bolǵan qyz, Qudaı-aý, qandaı bolǵany?! Aı dese aýzy, kún dese kózi bar, kórkimen kóńilińdi de, kózińdi de arbap turatyn sıqyr periniń qyzy ma, joq, álde, kókten ǵana kólbeńdep kórinetin perishte me?! Endi júzimizdi soǵan buraıyqshy.

Myna jalǵan — jalǵan eken, tym jalǵan!..
Beıbaq basqa bergen boldy-aý muńdy arman.
Men súıgen qyz syımaıdy eken jalǵanǵa, —

Nemese oǵan laıyq emes bul jalǵan! — dep biz kútkendegiden de asyra maqtap, marapattap alady da:

Osy bolsa ómirińniń sıaǵy,
«Óleń emes, óksik» desem sıady.
Túkirdim men sol beıneden basqaǵa
Jetpeıtindeı esh pendeniń qıaly!..»

Al, áıtpese! Súıse, Májnún ǵana osylaı súıgen shyǵar-aý! Biraq aqyn ózegin sýyryp bererdeı bop ólip-óship súıgen sol jannyń qasyna barýǵa jasqanady, batyly jetpeıdi. Taǵy da aqynnyń oqyrmandy ári-sári ǵyp, ne aıtaryńdy bilmeı al-dal etip qoıatyn bir qyzyq tusy, ol óziniń ǵashyq qyzyn ózine de qımaıdy! Túsinip otyrsyz ba, ózine de qımaıdy!

Qudaı kýá, qol sozýǵa jasqanam...
Sen óıtkeni erekshesiń basqadan!
Ózime de qımaǵan soń, qorqamyn
Qadirińe jetpeı me dep basqa adam.
Sútten de appaq, aýadan da jeńilsiń...
Suqtanǵandar baǵańdy uqpas seniń shyn.
Názikten de, názigim-aý, meniń sol
Olar seniń qadirińdi ne bilsin?!
Talshybyǵym, tań shyǵyndaı
tunyǵym,
Sábı syndy súp-súıkimdi qylyǵyń.
Ómirine júregimniń júginip,
Táńirime aınaldyrdy uǵymym.
Atyńdy men aıattaıyn jattadym,
Kóz monshaǵym, káýsar aýam, aq tańym.
Gúl qaýyzdy erinińnen ádemi
Qıalymda óbýge de batpadym...
Baqıǵa has baqytyma mas bolam,
Sen erekshe jaralǵan soń basqadan...
Ózime de qımaǵan soń, qorqamyn
Qadirine jetpeıdi-aý dep basqa adam.

Súıgenin «qıalynda da óbýge batpaıtyn» mundaı aqynnyń júregi tańǵy shyqtaı taza, aq bulttaı appaq bolsa kerek. Al ondaı taza, ondaı appaq júrekten, ne aıtsa da, ańǵardan soqqan jeldeı bop búkpesiz ańqyldap aıtylatyn, kináratsyz talaı-talaı syr men gáp tyńdaı bererimiz sózsiz.

---