InfoHub Logo

Budan kóp jyldar buryn dúnıede bir koról ómir súripti. Onyń ádemi kıingendi jaqsy kóretindigi sonshalyq, barlyq aqshasyn jańa kıim tiktirýge jumsapty. Al saltanatty sherý, teatr, qala syrtyna serýen jasaý degenderiń koróldi onda sándi kıimderin kórsete alatyndyǵy úshin ǵana eliktiredi eken. Onyń kúnniń ár saǵatyna saı kıetin kıimderi bolypty. Ózge korólder jóninde qyzmetshileri: «Koról keńeste» degendi aıtsa, buǵan kelgende: «Koról kıinip jatyr» desipti-mis.

Bul koróldiń astanasyndaǵy tirshilik te kóńildi eken; kún saıyn derlik sheteldik qonaqtar kelip jatatyn kórinedi. Sodan, bir kúni munda eki sýaıt sap ete qalady. Olar ózderinin toqymashy ekenin jáne bir kórgen adam kóz aldyna odan asqan eshteńe elestete almaıtyndaı ǵajap mata toqı alatynyn: tamasha ádemi órnegi men túsine qosa, ol matanyń tan qalarlyq taǵy bir qasıeti bar ekenin, ıaǵnı ol ózine laıyqty orynda otyrmaǵan nemese baryp turǵan aqymaq adamnyń kózine kórinbeıtinin aıtady.

«Iá, mata dep sony aıt! – dep oılaıdy koról.

Ondaı kıimmen myrzalarymnyń qaısysy óz ornyna saı emestigin jáne kimniń aqyldy, kimniń aqymaq ekenin bile qoıamyn ǵoı. Tez arada maǵan sondaı mata toqyp bersin».

Sóıtip, ol dereý iske kirissin dep alaıaqtarǵa aldyn ala mol aqsha berip jiberedi.

Qýlar eki toqyma stanok-jabdyǵyn quryp, jigerlene jumysqa kirisken bolady, al, shynynda, stanoktarynda toqıtyn eshteme joq-tyn. Betteri shimirikpesten olar mata toqýǵa qajet – dep, eń jińishke jibek jip pen taza altyn da suratyp alady, onyń bárin óz qaltalaryna súńgitip, tańerteńnen tún ortasyna deıin bos stanoktardyń basynda otyrady da qoıady.

«Jumys barysyn bir baıqap kelýim kerek edi!» degen oı túsedi korólge. Alaıda, sol sátte ol matanyń ǵajap qasıetin eske alady da, bir túrli óz-ózinen qýystanyp qalady. Álbette, ol eshkimnen seskenbeıdi, degenmen de... aldymen basqa bireýdiń barǵany durys qoı! Al bul eki arada ǵajaıyp mata haqyndaǵy qaýeset búkil qalaǵa taraıdy da, árkim-aq ózine jaqyn júrgen jannyń aqymaqtyǵyna nemese túkke arzymaıtyndyǵyna kóz jetkizýge yntyzar bolady.

«Olarǵa men ózimniń ádil qart mınıstrimdi jiberip kóreıin, – degen oıǵa tireledi koról. Bir kórse, sol kórer matany: ózi aqyldy jáne óz qyzmetine odan laıyq jan joq».

Sonymen, mine, mınıstr shal bos stanoktardyń basynda sýjuqpastar otyrǵan zalǵa kep kiredi.

«Qudaıym, keshire gór! deıdi ishinen, kózin baqyraıta mınıstr. Oıbaı-aý, men túk kórmeı turmyn ǵoı!»

Tek ol muny ishinen aıtady.

Ótirikshiler oǵan úlken izet kórsetip munyń jaqynyraq kelip, toqylyp jatqan matanyń órnekteri men boıaýlary jóninde pikir bildirýin ótinedi. Sony aıta tura, ózderi bos jabdyqtardy nusqaıdy, al beıshara mınıstr kózin qansha qadaǵanymen báribir dym kóre almaıdy. Kóretin de esh nárse joq qoı.

«O, táńirim! – dep oılady ol. Shynymen, men aqymaq bolǵanym ba? Úsh uıyqtasam túsime kirmegen oı edi bul! Qudaı saqtasyn, bireý-mireý bile qalsa!.. Múmkin, men óz qyzmetime jaramaıtyn shyǵarmyn?.. Jo, joq matany kórmeı turmyn – dep esh moıyndaýǵa bolmaıdy!»

— Siz nege eshteńe demeısiz bizge? – dep suraıdy toqymashylardyń biri.

— O, bul tamasha! – dep jaýap beredi mınıstr shal, kózildirigi arqyly syǵalap turyp. Qandaı áshekeı, qandaı boıaý? Iá, ıá, men korólge senderdiń isteriń maǵan óte unaǵanyn málimdeımin!

— Qoldan kelgeninshe tyrysamyz! deıdi de, sýaıttar aldarynda jatqan mata kestesi men boıaýlar úılesimin maıyn tamyza maqtasa bastaıdy. Mınıstr munyń bárin keıin korólge qaıtalap berý úshin bar yntasyn salyp tyńdaıdy. Ol solaı isteıdi de.

Endi ótirikshiler aqsha men jibekti jáne altyndy burynǵydan da kóp talap etedi; alaıda, olar tek qaltalaryn syqaı beredi, al is tigýge bir sabaq ta jip ketpeıdi. Burynǵydaı bos stanoktardyń basynda mata toqyǵan bolyp otyra beredi.

Sodan soń koról toqymashylarǵa basqa bir bedeldi tóreni jiberedi. Ol bul istiń qandaı dárejede tyndyrylyp jatqanyn kórip, matanyń qaı ýaqytta daıyn bolatynyn bilip kelýge tıisti edi. Bul myrza da alǵashqysynyń kebin kıedi. Ol kezin tesireıte olaı da qaraıdy, bulaı da qaraıdy, báribir, bos turǵan stanoktardan basqa eshteme kóre almaıdy.

— Al qalaı, sizge unaı ma? – dep suraıdy odan aldaýshylar, óńi túgili túsinde kórmegen matany kórsetkensip, órnekterin maqtasady.

«Men aqymaq emespin, – dep oılaıdy tóre. Demek, óz ornymda otyrmaǵan bolǵanym ba? Al kerek bolsa! Alaıda, eshbir syr bildirmeý kerek!»

Sóıtip, ol kózi kórmegen matany, ádemi sýreti men boıaýlarynyń úılesimine tańdana, maktaı jóneledi.

— Tamasha, tamasha! – dep keledi ol korólge.

Kóp uzamaı osyndaı ǵajaıyp mata toqylypty – dep búkil shahar gúlesip ketedi.

Aqyry koróldiń ózi de bul keremetti stanoktan almaı turǵanda qyzyqtaýǵa nıet bildiredi.

İshinde matany buryn kórgen alǵashqy ekeýi de bar, saraı mańyndaǵylar men tórelerden saılap alǵan bútin bir top nókerimen koról bos jabdyqtarmen tynymsyz jumys istegensip jatqan ótirikshi qos qýǵa keledi.

— Keremet! Solaı emes pe? – dep sańq ete qalady munda buryn bolǵan tóreler. Kóresiz be? Qandaı sýret... al boıaýlary she!

Osylaısha, olar qalǵandarynyń bári de matany kórip týr – dep elestetip, saýsaqtarymen bos jerdi túrtkileýmen bolady.

«Bul ne shatpaq! – dep oıǵa qalady koról. Men túk kórip turǵan joqpyn! Bul sumdyq qoı! Aqymaqpyn ba sonda? Álde koról bolýǵa jaramaımyn ba? Bul bárinen ótken masqaralyq bolar!»

— Iá, nesin aıtasyń, óte jaqsy! – deıdi aqyr sońynda koról. – Meniń maquldaýyma ábden turarlyq!

Ol rızashylyq keıippen bas ızep, bos stanoktarǵa tónip, qaraı beredi, óziniń túk kórmeı turǵandyǵyn moıyndaǵysy kelmeıdi. Koról nókeri túgeldeı kózderin qansha tesireıtip qarasa da, ámirshilerinen artyq eshteńe kóre almaıdy; sonda da bári bir aýyzdan: «Óte, óte jaqsy!» desip, korólge alda bolatyn saltanatqa arnap, osy matadan ózine sándi kıim tikkizýge keńes berisip jatady.

— Keremet! Ǵajap! Tamasha! degen ǵana sózder estiledi jan-jaqtan. Bári keremet masattanady! Koról qos qýdy jaǵaǵa taǵatyn serilik kres belgisimen nagradtap, olarǵa saraı toqymashylary degen ataq beredi.

Saltanat qarsańynda ótirikshiler túnimen jumys istep, on altydan astam shyraǵdan jaǵyp taýysady, olar koróldiń jańa jasaýyn der kezinde bitirý úshin janyn salyp jatqandary jurttyń bárine aıan bolady. Eki qý matany jabdyqtap alyp, ony úlken qaıshylarymen piship, odan soń jipsiz ınelerimen tigip jatqansıdy.

Aqyrynda olar:

— Daıyn! – dep habarlaıdy.

Koról kıiný úshin toqymashylarǵa nókerin ertip, ózi keledi. Aldamshylar áldebirdeńe ustap turǵandaı qoldaryn joǵary kóterip:

— Mine, shalbar, mine, qamzol, mine, shekpen! Ǵajap kıim! Órmekshiniń orynan da jeńil, kıgende salmaǵy da bilinbeıdi! Biraq bar keremetiniń ózi sonda ǵoı! – dep bóse beredi.

— Iá, ıá! desedi saraı mańyndaǵylar da, ózderi eshteme kórmegenderimen turmaı alaıda, kóretin de túk joq qoı.

— Al endi, mártebeli korolim, siz sheshinip, úlken aınanyń aldyna, myna bir jerge turýǵa raqym etińiz! deıdi korólge sýaıttar. Biz sizdi kıindiremiz!

Koról tyr jalańash sheshinedi de, aldamshylar ony kıindire bastaıdy: olar korólge kıimderiniń birinen soń birin kıgizip jatqan bolyp, aqyrynda ıyqtary men beline álde birdemeler taqqansyp, bul kezde olar koról jelbegeıin ilip jatqan, túrli qımyldar jasaıdy.

— Qudaıym-aı, qalaı jarasymdy deseńshi! Quıyp qoıǵandaı-aý! – dep kúbirlesedi nókerleri arasynda. Órnegi qandaı, boıaýy netken ashyq! Ásem-aq kıim!

— Dalda daıyn! – dep habarlaıdy saltanat basshysy.

— Men de! – deıdi koról. Qalaı, jarasa ma?

Sóıdep, ol aına aldyna taǵy bir aınalady: ózinin sándi kıimin barynsha yqylaspen zerttep turǵandyǵyn kórsetý kerek qoı elge.

Koról jelbegeıiniń jerge súıretilgen artqy etegin kóterip júretin saraı qyzmetshileri edennen áldebirdeme kóterip alǵansıdy da, qoldaryn alǵa sozyp, koróldiń sońynan eredi, olar eshteme kórmeı turǵandaryn aıtpaq túgili, sezdirýge de batpaıdy.

Sonymen koról ásem dalda astynda qala kóshelerimen sán-saltanat quryp kele jatady, al ony kórýge jınalǵan top-top halyq:

— Oı, koróldiń myna jańa kıimi qandaı ádemi edi! Qalaı jarasady! Jelbegeıi netken ásem! desip suqtanady.

Bir de bir adam eshteme kórip turǵan joqpyn demeıdi, birde bir adam óziniń aqymaq ekendigin nemese ózine laıyqsyz orynda otyrǵanyn moıyndaǵysy kelmeıdi. Koróldiń buǵan deıingi sándi kıimderiniń bir de biri jurtty mundaı masattandyrmaǵan edi.

— Aý, koról jalańash qoı! – dep aıqaı salady kenet bir kishkentaı bala.

— O, jamaǵat, myna kúnádan pák sábıdiń ne dep turǵanyn estidińder me? deıdi onyń ákesi, sol-aq eken, jurt bir-birine sybyrlap balanyń sózin ilip áketedi.

— Iá, ol tuttaı jalańash qoı! Myna bala ol jalańash – dep tur! – dep aıqaılaı jóneledi aqyry búkil halyq.

Sol kezde koróldiń boıyn úreı bıleıdi, oǵan jurt durys aıtyp turǵandaı kórinedi, biraq saltanatty aıaǵyna deıin jetkizý kerek qoı!

Sonda da ol óziniń daldasy astynda aıaǵyn burynǵydan da aıbyndyraq, mańǵazdyraq, kerile basady, al saraı qyzmetshileri onyń sońynan ilesip, joq jelbegeıiniń etegin demep kele jatady.

Aýdarǵan E. Ótetileýov

---