InfoHub Logo

... Sol úıge qaraı mańaılaýǵa júregi daýalaıtyn emes. Biraq, barmasqa lajy qaısy? Ádeıilep kele jatqan sharýasynyń ózi sonda bolyp tursa, bultarar jóni joq. Aıaǵyn sanap basqan jigittiń eki kózi — kóshe tabanynda. Kóńil túpkirine kómilgen sonaý ıt jylǵy kórinister kóz aldynda buldyr-buldyr elestep ótedi.

... Onda Erlannyń nebári on-on bir jastaǵy kezi edi. Úshinshini bitirip, jazǵy demalysqa shyqqany sol bolatyn. Qart ákesi aıaq astynan saparǵa jınaldy. Ózi es bilgeli týysqanshyl kisi osy joly sonaý alystaǵy qalaǵa Erlandy da ala ketpek.

— Onda kimge baramyz, ata? — dedi bala.

— Kimge bolýshy edi? Jaısańda Álen aǵańnan basqa kim bar?..

Aýyldyń qaı balasy qydyrǵandy jek kórsin. Erlan da «ýralap», turǵan ornynda yrshyp-yrshyp tústi.

— Bir-birińdi kórmeı, ábden jat baýyr bolyp kettińder tipti. Ol neme de tikbaqaı. Óstip ózimiz barmasaq, aralasyp turýdy bilmeıdi. Erteń meniń kózim jumyla qalsa, myna túrlerińmen bir-birińdi tanymaı ketersińder...

Atasy eki kúnniń birinde eske alyp, esimin jattap otyratyn Álen aǵany Erlan qaıdan bilmesin. Aýyl-aımaqtan uzap kóp alysqa shyqpaǵan qarttyń túsindirýinshe, Álen jastaıynan qalashyl bolǵan naǵyz qarataıaq. Oryssha maıpańdata jónelgende, kók kóz joldastarynyń ózderi jańylady. Qolynan kelmeıtini joq, ismer. Kelinshegi de aq qaǵazdaı taza, pysyq-shıraq, qalanyń qyzy. Qysqasy Tilen babanyń muqym óren-jaranynan shyqqan kóziqaraqty «gorodskoı» — ázirshe jalǵyz Álen. Tek, átteń...

Til ushyna kelip, ar jaǵy aıtylmaı qalatyn «tek, átteńniń» ne ekenine Erlan oı júgirtip kórgen emes. Ákesinen qadalyp suraýdy da bilmepti. Álen aǵasy buǵan deıin bir-eki ret aýylǵa kelip qaıtqan. Sonda onyń araq iship, ájepteýir qyzyp qalǵanyn baıqap edi. «E-e, atam aǵanyń osynysyn aıtady eken ǵoı» dedi eske alyp. Áıtpese, atasynyń maqtaǵanyndaı bar sekildi. Sol kezdegi aýyl erkekteriniń áýestigi shamaly shoqpardaı galstýkty jaǵasyna astarlap baılap alypty. Kıimi de birsydyrǵy jınaqy. Qyzyp otyryp qarlyǵyńqy daýyspen orysshalap salǵan úni de ózinshe áserli. Bárinen buryn aǵashtan oıynshyq mashına jasap, jaman inisin qatty qýantqanyn aıtsańshy.

Jeńgesi de esinde. Káris kelbetti qoltoqpaqtaı ǵana aǵasyna qaraǵanda, suńǵaqtaý kórinip edi. Endi sondaı «gorodskoı» aǵanyń buryn kórmegen úıine barý, tirshiligimen tanysý — qýanysh emeı, nemene.

Árıne, osydan attaı shırek ǵasyr burynǵy sol sapardyń usaq-túıegine deıin qunttap, este tutas jańǵyrtý múmkin emes. Áıteýir sol joly Erlan óz ómirinde alys saparǵa alǵash ret shyǵyp edi.

Shalǵaıdaǵy fermadan kórshi aýdannyń ortalyǵyna jetý ishin kólikten kólikke aýysa otyryp, biraz mehnat shekkenderi jadynda. Uzaq jolda aýyryp, júregi aınyp degendeı mazasy ábden ketse de, syr bermeı shydap baqqan. Sóıtse, atasy (jasynyń úlkendigine oraı Erlan ákesin «ata» dep ataýshy edi) «qala, qara, shári» dep dabyraıtyp júrgeni aýdan ortalyǵy Aqjardan sál ǵana qalqyńqy jer eken. Erlan kórsem dep qıaldap, ishteı ańsap kelgen kóp qabatty bıik úıler joq, eki tájili etip salynǵandardyń ózi neken-saıaq. Asfált — ortalyq kóshelerde ǵana. Tek Aqjarǵa qaraǵanda áldeqaıda aýmaqty ári tártippen salynǵan kórinedi.

Shaǵyn qalanyń shet jaǵyndaǵy kók qaqpaly shatyrly úılerdiń biri Álen aǵanyki bolyp shyqty. Sańǵyrlaǵan kóp bólmeli keń baspananyń turǵyny úsheý-aq - aǵa-jeńgesi jáne olardyń Raıhan degen kishkene qyzdary. Aryp-ashyp, artynyp-tartynyp qart pen balasy kirip kelgende, úı ıeleri máre-sáre boldy da qaldy. Qoldan túsken qorjyndy Sara jeńgeı as úıge ala jóneldi de, byldyrlaǵan Raıhan atasynyń qoıyn-qonyshtaryn tintkileýge kiristi. Kelgen saıyn dámdi-tátti ákelip, aqsaqal kishkentaıdy ábden jaman úıretip qoıǵan kórinedi.

Qalany asyra maqtap júrgen atasynyń sózine kóńili páseıip qalǵan Erlan endi ǵana jadyraıyn dedi. Aǵa-jeńgesi qaljyń sózge bir kisideı júırik adamdar eken, aýyl-aımaqtyń amandyǵyn surap, ózderinshe máz. Buryn dámin tatpaǵan ár túrli tamaqty Erlannyń aýzyna tyqpalap júrgen jeńgeıdiń de shyǵarǵa jany bólek. Syqylyqtaǵan kúmbir kúlkisi, as ustaýy qandaı! Álen aǵa syrnaıǵa qosylyp án salǵanda, tyńdaǵan jandy eriksiz elitip, eljiretip áketedi...

Erteńinde barlyǵy jaıaýlap qala aralady. Tanıtyn kórshi-qolań atasyn shaqyryp, dám tatqyzdy. Bir sózben aıtqanda, osynaý alǵashqy sapardyń áseri áp-ádemi bolyp qalyptasyp kele jatyr edi. Shat-shadyman kóńildiń mal túsip, oırandap ketken baqshadaı áńki-táńkisi shyqqany aıaq astynan. Uıytqı soqqan borandaı birden-aq órshı jónelgen urys-keristiń neden bastalǵany esinde joq. Áıteýir, sóz etýge arzymaıtyn áldenege ilinisip otyrǵan aǵa-jeńgesi kele-kele, shaptyǵyp aıqaılasty da ketti. Erkine jiberip qarap otyrsań, bir-birin tútip jeýden taıynar emes. Qysyq kózderi qantalap ketken aǵasy jeńgesiniń jelke jaǵyna turyp, tebitip-tebinip qoıady. Urys-keriske ábden tóselip alǵan jannyń keıpimen Sara da bet baqtyrar emes. Álginde ǵana syńǵyrlap turǵan ádemi kúmis kúlkisi kómirge aınalyp júre bergendeı. Jaryqshaq únmen shańqyldaı aıǵaılaǵanda, qos qulaqty qabattap basyp, bet aldy beze jónelgennen basqa amal joq sekildi.

Aıdyń-kúnniń amanynda búıtip janjaldasqan jandardy kórmegen Erlan alǵashynda shynymen qatty sasty. Jan-jaǵyna jypylyqtaı qarap, «Ata, ata» deı berdi bar bolǵany. Esirik, ashshy aıǵaıdyń qasynda jasyq daýsy ash qozynyń estiler-estilmes mańyraǵanyndaı tym áljýaz. Eki jaq ta ábden kárine minip, taban tirese urysqa kirisken sátte arasha sóz de adyra qaldy. Aıǵaı-uıǵaıǵa joq náti jýas shaldyń:

— Áı, balalar, áı! Sabyr, sabyr! Bir ashýyńdy ber endi, áı, batyrekesi... — degen basalqy sózi qulaqqa ilinbeı, bosqa qor boldy.

Momaqan ǵana tynysh uıada ósken Erlanǵa myna salǵylasý jan aıaspas qyryq pyshaq tóbelesten bir de kem bolyp kóringen joq. Saparǵa shyǵar aldynda aýyldaǵy bala ataýlyǵa ishi kepkenshe maqtanǵany qaıda? «Oı, osylaı da osylaı. Qaladaǵy aǵamnyń úıine baramyn... Qyzyqqa ábden qaryq bolamyn» dep. Al, kórdi qyzyqty.

Údep órshı túsken shań-shuńǵa kishkene qyz Raıhannyń baqyryp jylaýy qosylyp, úı-ishi azan-qazan.

Lapyldaǵan keshegi kóńil, qaladan alǵan ádemi áser lezde sap tyıylypty. Ótken joly atasynyń «átteń» degeni osy urys-keriske baılanysty boldy ma eken?

... Shal men balanyń attanar sátte qaıta tanyǵany — sol alǵashqy kúngi jaıdary qas-qabaq. Tymyq dúnıeni uıqy-tuıqy etip ótken doly daýyl aıaq astynan kúrt tynshı qalǵan tárizdi. Ekeýi tipti túk bolmaǵandaı zyr júgirip júrip, meımandardy qurmetpen shyǵaryp saldy. Qorjyndy ıyǵyna asyp, jiti adymdaǵan Álen aǵa avtostansıaǵa jetkenshe kúldirgi áńgimeler aıtyp, aýyz japqan joq...

Mundaı qısynsyz kereǵarlyqqa tańyrqaǵan balanyń qolynan qasyndaǵy úlkenderge kezek jaltaqtap, qaraı bergennen basqa ne kelsin. At tepkendeı bolǵan aqyly aıran-asyr.

Degenmen, qalaǵa qalaı baryp qaıtqanyn aýyl balalaryna ańyzdan ármen tamyljyta aıtyp júrdi. Ákesiniń týǵan inisi Qoıshybaı qyljaqpas ári tik minezdi adam. Mosqal tartyp qalǵanyna qaramastan, úlken-kishi demeı, qyljaqtap oınaı beredi. Sapar jaıyn taqýalap surap otyryp, onyń:

— Jeńesheń kórsetken shyǵar saǵan qyzyqtyń kókesin, — degeni túıeden túskendeı etip. Sosyn atasy ekeýi eshkimge tis jarmastan tek ishke túıip qaıtqan súreńsiz oqıǵany kózben kórgendeı sol qalpy táptishtep aıtyp bersin. Syrttaı nobaılap jetkizse de, óz sózine tıtteı de kúmán keltirmeıtin asa senimdi adamnyń túri. Qany tamshylaǵan mundaı shyndyqqa eshteńe deı almaı, Erlan qaradaı qyzyqtyrady:

— Ony qaıdan bildińiz, kóke!

— E, o kelinniń syryn kim bilmeıdi. Mańyna jan jýytpaı, betten alyp, tóske shaýyp otyrsa... Ana jyly tastataıyn dep-aq baryp edim, Álen aǵań aqylymdy tyńdamaı, jer qylyp qaıtardy meni. Onyń ákesi, seniń ákeń, men birge týǵan úsh shalmyz. Álenniń ákesi týǵan aǵamyz emes pe? Sol kisiniń arýaǵyn syılap qana qolym barmady, áıtpese, laqsha baqyrtyp, tepkilep ketetin edim.

— Tipti, minezin qoıshy, bir úıdiń ornyn jaıtańdatyp ustap otyrsa, eshteńe der me dedik. Qaǵynǵanda bul qatyn...

— Eı, sen de bir... — dedi manadan sırek murtyn taraǵyshtap, úndemeı otyrǵanyn Erlannyń ákesi dombyǵyńqy kishkene kózderimen inisine nyǵyrta qarap. — Balanyń kózinshe sonsha qaıdaǵyny qońyrsytyp. Ne kerek sondaı byqsyq sóz?..

Náti jýas shaldyń úlkendik qylyp kósemsigen túri edi, adýyn Qoıshybaı ony qulaǵyna da qystyrmastan, daýys kóterip, órshelenip ketti:

— Emeshegiń úzilip áketip bara jatsa, óziń ǵana bar. Sonsha jerge balanyń qańyrsyǵyn tútetip ne ákeńniń quny bar edi! Úlgi-ónegeni sol bedeý betpaq qatynnan alaıyq pa endi? Kórgeniń sol bolsa, jetistiripsiń...

Ne nárseni de kózge shuqyp, basqa sabap aıtatyn aıbarly otaǵasy dál qazir eshteńeden taıynar emes. Ústi-ústine bastyrmalaı sóılep, mińgirleı aqtalǵan atasyn tyqsyryp barady. Eki shaldyń ereges sózinen Erlannyń eriksiz ekshep, esine tutyp qalǵany mynaý:

Álen — bir kindikten jalǵyz jigit. Aǵaıyn arasynan tysqary jastaıynan shárli jerde ósken ol er jetip, ásker qyzmetine baryp qaıtqannan keıin elge jolamaı ketipti. «Jalǵyz qańǵyp ne opa tabasyń? Aramyzǵa kel. Basyńa úı tigip, baýyryńa qazan salaıyq. Belinen basyp turyp, qalaǵan qyzyńdy ápereıik» degen janashyr sózdi qulaǵyna da ilmegen. Salt basty, sabaý qamshyly jigitti aǵaıyn-týǵannyń arasynan alystatyp áketken qandaı qudiret ekenin kim bilsin. Jaısań qalasynda júrip jumysqa ornalasqan, úılengen, úı salyp alǵan. Qoıshybaı kókesiniń aıtýynsha, Sara jeńgeıdiń de bala uǵymyna syıysa qoımaıtyn kúńgirt tarıhy bar sıaqty.

— Yzdıyp qalǵan nemeni aýylǵa ertip kelgennen-aq jaqtyrmap edim, — dedi ol kisi yzbarynan aıyǵa qoımaı. — Betten alǵan betpaq, kisi syılamaıtyn kisápir ekenin bir kórgennen-aq bildim. «Tasta, ápereıik osy aýyldyń qarashunaq balpyaıaq bir qyzyn» degenime kóndi me Álen? Bala taýyp, qyzyǵyn kórsetip otyrsa bir jón ǵoı.

Osy jerde Erlan eleń ete qalyp, batylsyzdaý mińgirlegen boldy.

— Ana kim... Raıhan...

— Oı, táńir alǵyr-aý, men ne aıtyp otyrmyn saǵan? Ana kishkene qyz tórkin jaǵynan baýyrǵa salyp alǵan bir jylbysqa ǵoı...

Sonda baryp qana Erlan qalaǵa júrer aldynda atasynyń «Tek, átteń!..» degen ashshy ókinishiniń mánisin eptep uqqandaı boldy. Iá, ıá, osy jaǵdaıǵa baılanysty qusalanady eken ǵoı qaıran qarıa.

Atasy maqtaýyn jetkizip, aıdyń ár jaǵyna bir-aq shyǵarǵan aǵa-jeńgesin Qoıshybaı kókesi osylaısha iske alǵysyz etip, múlde súmireıtip tastaǵany. Bul áńgimeden soń Erlan edáýir ýaqyt es jıa almaı júrdi. Sonda qaısysyna senip, qaısysyna den qoımaq? Estigeni qanshalyqty ekiudaı bolsa, kórgeni de — ózara úılespesteı sonshama kereǵar. Ómirdiń tek kúńgeı jaǵyn kórýge beıim atasy baıǵustyń inisi men kelinine neǵyp shań jýytpaıtynyn kim bilsin?

Ne kerek, qıalynda qadir tutqan aǵa-jeńgege degen yqylas sodan keıin-aq yzǵar keýlegen bólmedeı salqyndap sala berdi ǵoı. Sonda da ákesine erip, er jetkenshe qalaǵa barǵyshtaýyn qoıǵan joq. Alǵashqydaı asaý qushtarlyq bolmasa da, «Álen-Sara» dep degbiri qashqan shaldyń kóńilin qımaı, ilese beretin. Al, qalaǵa bara qalsa, kóretini -ábden zárázap qylyp bitken sol belgili jaıttar. Jazyńqy qabaq, jarqyn júzben qarsy alǵan úı ıeleri meımandar jata-jastana jatqan eki-úsh kúnniń ishinde óz syrlaryn áıteýir bir aldyryp úlgiredi. Nege óıtedi eken? Álde ishimdiktiń áseri me? Álde ózderinen týǵan bir balanyń joqtyǵy kúızeltedi me? Atasynyń bularǵa erekshe yqylas buratyny da, bálkim, sony túsingendikten shyǵar...

Jalǵyz Qoıshybaı kókesin ǵana emes, Sara jeńgesin de jaqtyryp jatqan ózge aǵaıyn-juraǵat shamaly. «El-jurtqa osynshama súıkimi joq jandardy atamnyń sonshalyqty jaqsy kóretini nesi?» degen saýaldy betke ustap, qalaǵa barýdan qashqaqtaýdy da shyǵara bastady.

Tamyzyp-tamyzyp qana sóıleıtin ákesiniń jalǵyz ýáji:

— E-e, balamysyń degen. Otbasy, oshaq qasy bolǵasyn, ydys-aıaq syldyrlamaı tura ma? Dardaı basymyzben bereke degen bolyp, árkeniń qylyǵyn qylyp qaıtemiz? Ol da — bir atanyń urpaǵy... úlken aǵamyzdyń balasy. Kózi tirimde kóńilden shet qyla almaımyn ony.

Asa bir názik qımastyqpen aıtylǵan «ol» adamnyń kim ekenin jetkinshek Erlanǵa qazbalaı uqtyrýdyń qajeti de joq edi. Burynnan bekigen berik ýádesinen atasy eshqashan taıyp kórgen joq: qybyrlap keýdede jany júrgende qalamen eki arany qara jol qyp tozdyrýdan eshqashan qajyǵan emes.

Araqatynastyń pyshaq kesti sap tyıylýy — atasy kóz jumǵanan keıin. Eseıgennen keıin Erlan Otan aldyndaǵy azamattyq boryshyn ótep, áskerge ketti. Sonda júrgende, Álen aǵasy qaıtys boldy degen qaraly habar aldy. Mindetinen bosap kelgesin, jeńgesine baryp, kóńil aıtyp qaıtqan. Sodan keıin olaı qaraı tyshqan izin salǵan joq. Alystaǵy astanaǵa baryp, joǵary oqý ornyna tústi. Ony bitirip, joldama boıynsha jumysqa jiberilgen jaǵynda birjola tıanaqtap qalyp qoıdy emes pe? Iaǵnı, bylaısha aıtqanda, qazir Erlan Álen aǵasynan keıin — Tilen babanyń áýletinen shyqqan ekinshi qalalyq, kóziqaraqty azamat.

Endi, mine, aq qaǵazdaı pák kóńilin súreńsiz sezimge bólep, jaısyz áser qaldyrǵan qalaǵa onshaqty jyldan keıin bir-aq aıaq basyp turǵany. Sonda da kele qoımas edi, kóńilin alańdatqan osy bir tosyn jaı bolmasa.

Tehnıkýmdi endi ǵana bitirgen qaryndasy osy qalaǵa jumysqa jiberilipti. Jalǵyz emes, kúıeýimen. Eki jastyń úı bolyp, bas qurǵanyna — birer aıdyń ǵana júzi. «Basqa baspananyń reti kelmegensin, ázirshe Sara táteıdiń úıinde turyp jatyrmyz» dep habarlasqan. Keıin telefon arqyly sóıleskende, qaryndasy táteıdiń úıinde jaǵdaılarynyń onsha kelispeı júrgenin shetpushpaqtap sezdirip edi. Eńbekke endi aralasyp, jańa úılenip jatqan jastarǵa osyndaı qysylshań kezde qolushyn berýi týystyq paryzy emes pe? «Baryp, sharýalaryńdy rettep qaıtamyn» dep ýáde etken. Biraq, jer moıyny qashyq, naýqan qyzǵan ýaqytta jumystan bosanyp shyǵý ońaıshylyqpen oraıy keletin sharýa emes. Sonan tıisti eńbek demalysyna qoly jetken kúni kidirmesten jolǵa shyqqan beti edi.

Sara jeńgeıdiń syry ózine málim, qaqańdaǵan qazymyr kisiniń jas jubaılarǵa jaısyz tıetinin alystan-aq boljaǵan-dy. Joldamamen kelgen jerinde qandaı úıge baryp panalaǵanyn estigen sátte qaryndasyna jaman qatty jyny kelgeni. «Búkil qalada baspana quryp qalǵandaı qarashy tapqan jerin. Tárbıeli shańyraqta ósken ana kúıeý baladan da uıat-aý! Qobyzyn sarnatyp otyrǵan shyǵar meniń ana kókaıyl jeńgem».

Aıaǵyn súırete basyp, tanys kósheniń tanys qıylysyna kelip te qalypty. Áne, qońyrqaı kirpishten qalanǵan kóne dúken. Umytpasa, sonyń ar jaǵynda sý alatyn qubyrdyń shúmegi bolýy tıis. Sol qubyrdyń qasynda... Onshaqty jyl ótse de, sol tanys darbaza, jaıpaq shatyrly úlken úı anadaıdan-aq kózine ottaı basylady. Sol-aq eken, júreginiń atqalaqtap aýzyna tyǵylǵany.

Kórispegen osynsha uzaq jyldyń ishinde jeńgeı, árıne, biraz ózgeripti. Eń aldymen, burynǵy suńǵaq denesi sál alasaryp, jota tusy búkshıip, qunys tartqan eken. Bir kezdegi sopaqsha aqquba óńi qazir sýalǵan sıyrdyń jelinindeı alja-alja. Kúlse, jaınań qaǵyp, kárine, minse, yzǵar shasha qalatyn qara kózderiniń oty sónińki. Burynǵydaı kerilgen sánqoı hal joq. Iyqqa ilingenin kıe salyp, salp-salp júre beretin kádimgi saldyr-salaq áıeldiń anyq nusqasy.

Ózgermegeni — sol kezdegi jigerli shalt qımyly, janasyp ketseń, saırap qoıa beretin sarqylmas sózsheńdigi. Qýana qarsy alǵan jas týystarymen durystap jaǵdaı surasýǵa da mursha bermeı, til men jaǵyna súıenip, sapyldaı jóneldi. Qaınysymen burynǵynyń salaýatty sheshelerinshe qushaqtasyp kórisken ol kóz jasyn syǵymdaı otyryp, biraz ókpe-renishin aıtyp tastady. «Aǵań ólgeli maǵan jolaýdy qoıdyńdar» deı me, «Álenniń aǵaıyn-týǵany meni tirideı óldige sanaıtyn shyǵar. Sanasa, sanasyn, men de kórip aldym olardy» deı me; «Sonshamasy otyryp, men sekildi jalǵyz jesirin jetimsiretse, ózderi bilsin. Qudaı olardy da bir kún jylatar» deı me; «eń quryǵanda Álennen qalǵan ana jalǵyz tuıaqqa járdemin berip turýǵa jaramaıdy, adam ba solar» deı me, áıteýir aǵaıdyń artynda qalǵan bar týysty aǵash atqa neshe mingizip, neshe túsirdi. Sosyn baryp óz tórkinin maqtaýǵa kóshken, «jalǵyz qarǵasy» Raıhanynyń jaıynan jalyqpaı syr shertken. Biraq, báribir shyrǵalap shyǵa almaıtyn, qaıta aınalyp soǵyp torýyldaı beretin ózekti taqyryby bireý-aq:

— Jaryqtyq jaqsy kisi edi ǵoı. Bárimizge qamqor bolyp otyratyn. Tipti, meniń týystarymdy da — birdemesin aparyp berip, jumysyn istep tastap, jarylqap tastaıtyn. Óle-ólgenshe Raıhanyn moıynyna mingizip ótti ǵoı jaryqtyq. Ol bar kezde eshteńeden tarshylyq kórgemiz joq. Aıtyp otyrmyn ǵoı, mine, dastarqan, mine, nan. Osydan ótirik bolsa, osy dám ursyn. Mańdaıymyzǵa syımaı ketti. Qaıteıin, Álen jaryqtyq tiri bolǵanda, óstip shoshaıyp otyrar ma edim japadan-jalǵyz...

Pyrs-pyrs etip jylady. Uzaq sonar áńgimeni erinbeı tyńdap otyrǵan Erlannyń eki kózi mańdaıynan shyǵa jazdaǵany. Janyn tolqytqan sezim qýatyn ishine buqtyryp úırengen sabyrly jigittiń bulaısha qobaljýy kópten beri alǵash ret. Qaıran qalmaı qaıtsin -jeńgesi býynsyz tildi barynsha bezep, marqum kúıeýin jer-kókke syıǵyzbaı, maqtap otyrsa. «Otyz jyl otasqan qosaǵymdy ózimnen artyq biletin kim bar? Endeshe osy aıtyp jatqan áńgimemniń qyldaı ótirigi joq. Quı sen, quı senbe!» dep qoıady ara-arasynda qaradaı kýálikke júginip.

Onyń aıtýynsha, áke-shesheden erte aırylyp, jalǵyz ósse de, Álen eshkimge keýdesin bastyryp kórmegen er jigit edi. Qaı jerde júrse de, joldastary han kóterip, qurmet tutatyn. Qaıyn jurty (ıaǵnı, jeńgeıdiń tórkini) qashanda alaqanǵa salyp, aıryqsha áspetteıtin. Toı-dýmannyń gúli, jıylǵan jurttyń jyry bolatyn. Daýysy sazdy ánshi, on barmaǵy oınaǵan syrnaıshy edi. Dosqa qaıyrymdy, dushpanǵa aıbyndy edi. Súıikti jar, meıirban áke edi. Raıhandy ógeı dep ókpeletken emes.

Sondaı asyl azamatty el-jurttyń mańdaıyna syıǵyzbaı, alyp ketken ajal sumdy atarǵa oǵy joq artta qalǵan jesiriniń. Júrekte máńgi bederlenip qalǵan súıkimdi beınesi ǵana jar kóńiline medeý.

Sara jeńgeı osydan onshaqty jyl buryn dúnıeden qaıtqan jubaıy jaıly osylaısha tebirene sóılep, qylaýdaı shań juqtyrar emes. Onyń saǵynyshty da zarly únine den qoısań, erli-zaıypty ekeýi eshqashan sháı desip, tús shaıysýdy bilmegen. Bala kezde Erlan kózben kórgen sol bir soraqy oqıǵalardyń eshqaısysy bolmaǵan sekildi.

Onyń sózine salsań, Álenniń ózin aıamaı tómpeshtep jatqanda atasynyń janushyryp arashaǵa túskeni de, aýzynan aq ıt kirip, kók ıt shyǵatyn óziniń shaıpaýlyǵyn da, tórkinine san ret qashyp barǵanda taǵy da atasynyń saqalyn kóldeneń salyp júrip, ekeýin tatýlastyrǵany da, tolyp jatqan osyndaı basqa da keleńsiz jaıttardyń ómirde bolǵany -jalǵan, Erlannyń ertede kórgen túsindeı dámi-tatýy joq jadaǵaı eles qana.

Bultartpas shyndyq sonda qaısysy deseńiz — Álenniń týǵan-týysynyń Sara atyn estise, ázireıildiń túgin kórgendeı óre túregeletini; syrttaı sypaıysyǵanymen, ishteı unatpaıtyny, sonyń saldarynan kúıeýinen aıyrylǵannan keıin qý tizesin qushaqtap jalǵyz qalǵany.

— Senderdiń óren-jarandaryńdy maǵan qarsy qoıyp ketken ana Qoıshybaı shal, — deıdi Sara bul kezde súıegine qyna shyǵyp úlgirgen qaıyn aǵasynyń atyn qaımyqpaı atap. — Eki dúnıede meniń qolym — sol shaldyń jaǵasynda. Onyń myna senderdi ne dep oqytyp ketkenin men bilmeıdi deısiń be? Bilem, bárińniń meni kimge sanaıtynyńdardy. Qyl aıaǵy jibi túzý bolyp óser deıtin seniń óziń menen shybyn-shirkeı bolyp bezip kettiń emes pe? Myna eki bala bolmasa, endigi osy bosaǵadan attar ma ediń, joq pa ediń...

Eriksiz bas shulǵıtyn shyndyqty kóldeneń tartqanan keıin moıyndamasqa amal qansha? Osy jaıttyń bárine tek ózi kinálideı Erlan eriksiz tómen qarady.

Bul kezde baıaǵy kishkene sholjań qyz Raıhan turmysta. Kórshiles aýdandaǵy bir aýylda. Jalǵyz qalǵan sheshesin janyna jaqyndatqysy kelip oqtalǵan eken. «Álen salǵan úıdi qańyratyp eshqaıda ketpeımin. Otyn óshirmeımin. Meniń de súıegim osy bosaǵadan shyǵýy kerek» dep tapjylmaı qoıǵan Saranyń ózi kórinedi. Qaraqan basy ǵana, asyraı almaı jatqan bala joq. Zeınetaqysy bir basyna qaptal jetedi (zańdy demalysqa shyqqany byltyr ǵana eken).

At terletip arnaıy kelgen eki jaspen ońasha sóılesýdiń sáti erteńinde bir-aq túsip edi. Ekeýiniń de qabaqtary jazyńqy, kóńilderi toq. Shaıpaý jeńgeıdiń bosaǵasynda júrip, qara taban, jalpy etek bolǵan jandarǵa onsha uqsamaıdy. «Men kelgesin, bar qıynshylyqty umytyp, qýanyp otyr-aý» dep oılap qoıdy Erlan. İshteı tyǵylyp júrgen onyń ońasha qalysymen aýzynan shyqqan alǵashqy sózi:

— Qulaqtan jarapazan ketpeıtin jaıly jerdi taýypsyńdar, — ǵana boldy.

— Qaıdaǵy jarapazan, aǵa?

— Keshe estidińder ǵoı ózderiń. Men bosaǵadan attamaı jatyp-aq zarlaı jóneldi. Sodan soń, kóz ilingenshe, qulaqqa tynyshtyq boldy ma? Álen marqumnyń arýaǵyn ábden mazalady ǵoı tipti.

— Jalǵyz áńgimesi sol, endi qaıtsin?.. — dedi kúıeý balasy.

— Áı, qaıdam! Maǵan jaqsy kóriný úshin aǵaıdy ótirik maqtaı berdi-aý. Beıne bir búkil ǵumyrynda sodan basqa medeý tutatyn adamy joqtaı... Qý kisi, maǵan Álen jaryqtyqty ádeıi aıtyp otyr. Áıtpese, ekeýiniń jaıyn men bilmeımin be eken?

— Joq, aǵa, — dedi osy jerde qaryndasy yshqyna kıip ketip. — Biz osy úıge kirgenen beri tynbaı aıtyp kele jatqan jalǵyz áńgimesi osy. Ne degen keremet mahabbat deseńshi. Aǵaıdyń qaıtys bolǵanyna qaı zaman. Alǵash bir túrli óreskel kórinýshi edi, keıin ózimiz surap aıtqyzatyn boldyq. Kúnde keshkisin jumystan kelgennen keıin kóretin televızorymyz da, oqıtyn kitabymyz da — Sara táteı.

— Toqta, toqta! Ne deıdi sonda?..

Jeńgesiniń keshegi túpsiz tolǵanysyn qur sózýarlyq, jalǵan kólgirsý dep paıymdaǵany shynymen jańsaq bolǵany ma? «Ótirik pen shynnyń parqyn aıyrýdan qalǵanymyz-aý. Kózben kórgen ótirik te, qulaqpen estigen, kerisinshe, shyndyq bolyp júrmese neǵylsyn».

— Eshteńe etpes, mine, ózim keldim ǵoı, — dep Erlan eki jasty qaradaı jubata sóıledi. — Bar sharýany yńǵaılap ketemin. Ekeýińniń de jumys oryndaryńa kirip shyǵýym kerek. Jaǵdaılaryńdy bastyqtaryńa aıtpasam bola ma? Eń quryǵanda, tezdetip jataqhana alyp berińizder deımin. Ýaqytsha turatyn páterlerińdi búginnen bastap qarastyra beremin ǵoı. Aqyr kelgesin qalaıda taýyp berip keteıin...

Qabaǵyn túıip mańǵazdana qalǵan Erlan sóz osymen bitti degendeı óz tizesin óz judyryǵymen qoıyp qaldy. Biraq, sóz bitpepti. Bir-birine qarap, ózara qabaq torysqan eki jastyń aıaq astynan qaradaı qıpaqtaı bastaǵany. Kúrmelip áldeneni aıta almaı otyrǵan tárizdi.

— Iá, ne boldy senderge? Aýyzdaryńa sý toltyryp alǵandaı... Kóńildi kúpti qylmaı, sóıleseńdershi tipti.

— Aǵa, — dedi qaryndasy eńsesin túzep alyp. — Biz endi... Biz eshqaıda kóshpeımiz.

— Ne deıt!

Erlannyń qysyq kózderi qypyq túsip ketkendeı jypylyqtaı jóneldi. Tamaǵyn qyrnaı shyqqan daýsy da turpaıy.

— Biz eshqaıda kóshpeımiz deımin. Úsheýmizge úsh úlken bólme... Qysta jyly bolatyn kórinedi. Endi osyndaı úıden qashyp qaıda baramyz?

Alqymyna ar jaǵynan áldene qashyp tyǵylǵandaı bolǵan Erlan ún shyǵarǵandy qoıyp, áýeli tipti jutyna almaı qaldy. Laq etken ashýmen túıilip turyp, aýzynan shyǵarǵany -jalǵyz-aq sóz:

— Óı, áneýkúngi aıtqandaryń qaıda?.. Qınaldyq dep jyladyń emes pe maǵan telefonmen. Endi kelip...

Jazyqty jandardaı ekeýi de qymsynyp, tómen qarady. Qaryndasynyń óńine lyp etken qyzyl araı da qylańytyp shyqqan:

— Alǵashynda apaıdy bir urysqaq, sharqysh kisi eken dep qaldyq. Ylǵı sóıleı beredi. Qashyp keteıik dep oılaǵanbyz. Páter izdep kórip edik, tabylmady. Endi... Endi eshqaıda da barmaımyz.

— Áı, aınalaıyndar! — dedi osy sátte daýsyn kóterip alǵan Erlan. — Men senderge oıynshyqpyn ba, nemene bul? Senderge baspana taýyp berý úshin sonaý ıt ólgen jerden ádeıi kelip otyr emespin be? Jylda bir beriletin zańdy demalysymdy alyp... Telefonmen óziń aıttyń emes pe, «osylaı da osylaı, qınalyp jatyrmyz» dep. Búıtip áýre qylatyndaryńdy bilgende, munda kelmes edim ǵoı. Demalys alysymen kýrortqa ma, bir jerge tartyp otyratyn edim. Joldama da kelip jatyr edi. Qarashy endi...

— Aǵa, renjimeńizshi. Áýeli solaı oılaǵanymyz ras. Sóıtsek... apaıdy alǵashynda túsinbeı qalyppyz. Sizge sonda beker aıtqan ekenbiz... Sonshalyqty jaman adam emes. Endi bylaı ne ǵoı... qazir úırenip qaldyq.

— Onyń ústine jalǵyz tastap ketsek, apaıǵa da obal sıaqty. Bir túrli aıaımyz. Bizsiz qalaı ómir súredi ol kisi?.. — dedi kúıeý bala da báseń únmen.

Erlan tysqa jalǵyz shyqty. Birge ilese júrýge ynta bildirgen kúıeý balasyna bolmashy syltaý aıtyp, qasyna ertken joq. Atasyna ilesip, san ret taptaǵan, kejegesiniń keıin tartqanyna qaramaı, keshe de júrip ótken taqyr kóshege taǵy tústi. Oı aýyrlatqan shaqshadaı basyn kótere almaı, asyqpaı aıańdap keledi.

---