Kúndelikti sabaq josparlary. Aýstralıa jáne muhıt araldary. Geografıalyq orny. Jer bederi men paıdaly qazbalary
Kúndelikti sabaq jospary, geografıa 7 synyp
Taqyryptar:
51 - sabaq. Aýstralıa jáne muhıt araldary. Geografıalyq orny. Jer bederi men paıdaly qazbalary.
52 - sabaq. Aýstralıa materıginiń klımaty. Ózenderi men kólderi
53 - sabaq. Aýstralıanyń tabıǵat zonalary
54 - sabaq. Aýstralıa Odaǵy
55 - sabaq. Tynyq muhıty
Synyby: 7
Páni: Materıkter men muhıttar geografıasy
Taqyryby: Aýstralıa jáne muhıt araldary. Geografıalyq orny. Jer bederi men paıdaly qazbalary.
Sabaqtyń maqsattary:
1. Bilimdilik: Oqýshylarǵa Aýstralıa materıgimen tanystyra otyryp, olardyń erekshelikteri men mańyzyna toqtalý.
2. Damytýshylyq: Oqýshylardyń pánge degen qyzyǵýshylyǵyn oıata otyryp, kartamen jumysty jandandyrý, tanymdyq belsendiligin damytý.
3. Tárbıelik: Oqýshylar basqa memlekettermen tanysa otyryp, óz elin súıýge, qurmetteýge, tabıǵatty aıalaýǵa birin - biri syılaýǵa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: Jańa sabaq
Oqytý ádisi: Suraq - jaýap, túsindirmeli.
Sabaqtyń ádistemelik jabdyqtalynýy: Aýstralıanyń fızıkalyq kartasy, oqýlyq, qosymsha materıaldar, sýretter.
Sabaqtyń barysy: Uıymdastyrý kezeńi. Oqýshylarmen amandasý, olardy túgendeý. Oqýshylar nazaryn ózime aýdartý
Úı tapsyrmasyn suraý:
Jańa sabaqty túsindirý:
Aýstralıa – Jer sharyndaǵy eń kishi materık. Onyń aýdany mańyndaǵy araldarmen qosa eseptegende 7, 6 mln km². Materık ataýynyń ózi latynshadan aýdarǵanda «ońtústik» degen maǵyna beredi. Óıtkeni Aýstralıa túgelimen ońtústik jarty sharda jatyr, ońtústik tropık sheńberi ony dál ortasynan kesip ótedi. Aýdanynyń kishi bolýyna qaramastan, materık tabıǵatynyń ózindik erekshelikteri bar:
• Aýstralıa – Jer sharyndaǵy eń alasa materık, ortasha bıiktigi – 215 m.
• Aýstralıa – sónbegen janartaýlary joq birden - bir materık.
• Aýstralıa - Jer sharyndaǵy eń qurǵaq materık: onyń 2/3 bóligin shóldi aımaqtar alyp jatyr.
• Materıktiń basqa qurlyqtardan erterek bólinip qalýyna baılanysty munda alǵashqy sút qorektiler (jumyrtqa salýshylar men qaltalylar) men bıik aǵashtar evkalıptter (bıiktigi 100 m - den asady) saqtalyp qalǵan
• Materık jaǵalaýyndaǵy uzyndyǵy 2300 km, eni 2 km - den 150 km - ge deıin jetetin Jer sharyndaǵy eń iri marjandyq qurylym – Úlken Tosqaýyl rıfi ornalasqan.
• Aýstralıa materıginiń jerin bir ǵana el – Aýstralıa Odaǵy alyp jatyr.
• Materıktiń teńiz deńgeıinen eń bıik ornalasqan núktesi – Úlken Sýaıryq jotasynyń ońtústigindegi bıiktigi 2228 m Kosúshko taýy, teńiz deńgeıinen eń tómen ornalasqan núktesi – Eır kóliniń deńgeıi (- 16m).
Geografıalyq orny. Aýstralıa ońtústik jarty shardyń basqa materıkterinen oqshaý ornalasqan. Tek soltústiginde Azıanyń araldarymen jalǵasady. Materıktiń jaǵalaýyndaǵy nashar tilimdengen, materıktiń ońtústik - shyǵysynda ǵana birneshe qolaıly qoınaýlar kezdesedi. Aýstralıa jaǵalaýlaryn Tynyq jáne Úndi muhıttarynyń jyly sýlary shaıyp jatyr. Muhıttaǵy sýdyń betki temperatýrasy jazda +28ºS - qa jetse, qysta +20ºS - tan tómen túspeıdi. Sondyqtan materık jaǵalaýlaryn boılaı, ár túrli pishindegi marjandyq qurylymdar kóptep kezdesedi. Tolysý kezinde ǵana kemeler olardyń arasymen ashyq muhıtqa shyǵa alady. Aýstralıany jan - jaǵynan muhıt sýlary shaıyp jatqanymen, onyń kópshilik bóligine jaýyn - shashyn óte az túsedi. Bul jaǵalaý boıymen sýyq aǵystardyń ótýimen jáne materıktiń ońtústik tropık ústindegi ornymen baılanysty. Al jyly aǵystar ótetin soltústik jáne shyǵys jaǵalaýlarynda ylǵal birshama mol túsedi.
Jer bederi men paıdaly qazbalary. Aýstralıanyń jer bederi onsha kúrdeli emes. Afrıkadaǵy tárizdi, materıktiń negizgi bóligin gondvanalyq ejelgi platforma alyp jatyr. Tek shyǵystaǵy Úlken Sýaıryq jotasyna sáıkes keletin bólikke ǵana paleozoılyq qatparlyq qurylym tán bolady. Kórshiles ornalasqan Tynyq muhıt lıtosferalyq plıtasyndaǵy qozǵalystarǵa baılanysty materık birneshe ret tutastaı kóterildi jáne tómen túsip, maıysýlarǵa ushyrady. Sonyń áserinen odan Jańa Gvıneıa aralynyń Ońtústigin quraıtyn bólik pen Tasman araly bólinip, buǵazdar men shyǵanaqtar júıesi qalyptasty.
Platforma fýndamentin quraıtyn krıstaldy jynystar onyń batysy men ortalyq bóliginde jer betine shyǵyp jatyr. Munda ortasha bıiktigi 400 - 600 m - lik alasa taýly ústirtter men jekelegen kúmbezdi taýlar taralǵan. Taýlardyń keıbir bólikteriniń bıiktigi 1000 - 1500 m - ga jetedi. Qurǵaq klımat jaǵdaıynda júretin fızıkalyq úgilý áserinen taýlarda san alýan tańǵajaıyp pishinder qalyptasqan. Taý etekterin qıyrshyq tastar men qumdy jaldar kómkerip jatyr. Platformanyń shetki jáne qatparly qurylymdarymen shektesken bólikterine oıpattar sáıkes keledi.
Aýstralıa materıgi paıdaly qazbalarǵa baı. Olardyń qalyptasý jaǵdaılary men quramy Ońtústik Afrıkaǵa uqsas keledi. Materık altyn, alúmını, mys, nıkel, marganes, temir men ýran, sırkonıı (almastyń túri) kenderine baı. Aýstralıanyń ońtústik - shyǵysynda tas kómirdiń iri ken oryndary shoǵyrlanǵan. Ortalyq jazyqtarda munaı men gaz mol qory bar.
Jańa sabaqty bekitý:
1. Aýstralıa geografıalyq orny jaǵynan Afrıkanyń qandaı bóligine uqsas bolyp keledi?
2. «Materıkter men muhıttardyń zerttelý kezeńderi» taqyryby boıynsha Aýstralıanyń zerttelý tarıhyndaǵy mańyzdy oqıǵalardy eske túsirińder.
3. Aýstralıanyń jer bederi qandaı, ony Afrıkanyń jer bederimen salystyryńdar.
4. Fızıkalyq kartany paıdalana otyryp, materıkte keń taralǵan paıdasy qazbalardy atańdar.
Qorytyndy: Búgingi sabaqta, Aýstralıa jáne muhıt araldaryn, geografıalyq ornyn jáne jer bederi men paıdaly qazbalaryn aıtyp túsindirdim.
Úıge tapsyrma: §53 - oqýǵa. Keskin kartaǵa Aýstralıa ortalyǵyn salyp kelý.
Tolyq nusqasyn qaraý
Taqyryptar:
51 - sabaq. Aýstralıa jáne muhıt araldary. Geografıalyq orny. Jer bederi men paıdaly qazbalary.
52 - sabaq. Aýstralıa materıginiń klımaty. Ózenderi men kólderi
53 - sabaq. Aýstralıanyń tabıǵat zonalary
54 - sabaq. Aýstralıa Odaǵy
55 - sabaq. Tynyq muhıty
Synyby: 7
Páni: Materıkter men muhıttar geografıasy
Taqyryby: Aýstralıa jáne muhıt araldary. Geografıalyq orny. Jer bederi men paıdaly qazbalary.
Sabaqtyń maqsattary:
1. Bilimdilik: Oqýshylarǵa Aýstralıa materıgimen tanystyra otyryp, olardyń erekshelikteri men mańyzyna toqtalý.
2. Damytýshylyq: Oqýshylardyń pánge degen qyzyǵýshylyǵyn oıata otyryp, kartamen jumysty jandandyrý, tanymdyq belsendiligin damytý.
3. Tárbıelik: Oqýshylar basqa memlekettermen tanysa otyryp, óz elin súıýge, qurmetteýge, tabıǵatty aıalaýǵa birin - biri syılaýǵa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: Jańa sabaq
Oqytý ádisi: Suraq - jaýap, túsindirmeli.
Sabaqtyń ádistemelik jabdyqtalynýy: Aýstralıanyń fızıkalyq kartasy, oqýlyq, qosymsha materıaldar, sýretter.
Sabaqtyń barysy: Uıymdastyrý kezeńi. Oqýshylarmen amandasý, olardy túgendeý. Oqýshylar nazaryn ózime aýdartý
Úı tapsyrmasyn suraý:
Jańa sabaqty túsindirý:
Aýstralıa – Jer sharyndaǵy eń kishi materık. Onyń aýdany mańyndaǵy araldarmen qosa eseptegende 7, 6 mln km². Materık ataýynyń ózi latynshadan aýdarǵanda «ońtústik» degen maǵyna beredi. Óıtkeni Aýstralıa túgelimen ońtústik jarty sharda jatyr, ońtústik tropık sheńberi ony dál ortasynan kesip ótedi. Aýdanynyń kishi bolýyna qaramastan, materık tabıǵatynyń ózindik erekshelikteri bar:
• Aýstralıa – Jer sharyndaǵy eń alasa materık, ortasha bıiktigi – 215 m.
• Aýstralıa – sónbegen janartaýlary joq birden - bir materık.
• Aýstralıa - Jer sharyndaǵy eń qurǵaq materık: onyń 2/3 bóligin shóldi aımaqtar alyp jatyr.
• Materıktiń basqa qurlyqtardan erterek bólinip qalýyna baılanysty munda alǵashqy sút qorektiler (jumyrtqa salýshylar men qaltalylar) men bıik aǵashtar evkalıptter (bıiktigi 100 m - den asady) saqtalyp qalǵan
• Materık jaǵalaýyndaǵy uzyndyǵy 2300 km, eni 2 km - den 150 km - ge deıin jetetin Jer sharyndaǵy eń iri marjandyq qurylym – Úlken Tosqaýyl rıfi ornalasqan.
• Aýstralıa materıginiń jerin bir ǵana el – Aýstralıa Odaǵy alyp jatyr.
• Materıktiń teńiz deńgeıinen eń bıik ornalasqan núktesi – Úlken Sýaıryq jotasynyń ońtústigindegi bıiktigi 2228 m Kosúshko taýy, teńiz deńgeıinen eń tómen ornalasqan núktesi – Eır kóliniń deńgeıi (- 16m).
Geografıalyq orny. Aýstralıa ońtústik jarty shardyń basqa materıkterinen oqshaý ornalasqan. Tek soltústiginde Azıanyń araldarymen jalǵasady. Materıktiń jaǵalaýyndaǵy nashar tilimdengen, materıktiń ońtústik - shyǵysynda ǵana birneshe qolaıly qoınaýlar kezdesedi. Aýstralıa jaǵalaýlaryn Tynyq jáne Úndi muhıttarynyń jyly sýlary shaıyp jatyr. Muhıttaǵy sýdyń betki temperatýrasy jazda +28ºS - qa jetse, qysta +20ºS - tan tómen túspeıdi. Sondyqtan materık jaǵalaýlaryn boılaı, ár túrli pishindegi marjandyq qurylymdar kóptep kezdesedi. Tolysý kezinde ǵana kemeler olardyń arasymen ashyq muhıtqa shyǵa alady. Aýstralıany jan - jaǵynan muhıt sýlary shaıyp jatqanymen, onyń kópshilik bóligine jaýyn - shashyn óte az túsedi. Bul jaǵalaý boıymen sýyq aǵystardyń ótýimen jáne materıktiń ońtústik tropık ústindegi ornymen baılanysty. Al jyly aǵystar ótetin soltústik jáne shyǵys jaǵalaýlarynda ylǵal birshama mol túsedi.
Jer bederi men paıdaly qazbalary. Aýstralıanyń jer bederi onsha kúrdeli emes. Afrıkadaǵy tárizdi, materıktiń negizgi bóligin gondvanalyq ejelgi platforma alyp jatyr. Tek shyǵystaǵy Úlken Sýaıryq jotasyna sáıkes keletin bólikke ǵana paleozoılyq qatparlyq qurylym tán bolady. Kórshiles ornalasqan Tynyq muhıt lıtosferalyq plıtasyndaǵy qozǵalystarǵa baılanysty materık birneshe ret tutastaı kóterildi jáne tómen túsip, maıysýlarǵa ushyrady. Sonyń áserinen odan Jańa Gvıneıa aralynyń Ońtústigin quraıtyn bólik pen Tasman araly bólinip, buǵazdar men shyǵanaqtar júıesi qalyptasty.
Platforma fýndamentin quraıtyn krıstaldy jynystar onyń batysy men ortalyq bóliginde jer betine shyǵyp jatyr. Munda ortasha bıiktigi 400 - 600 m - lik alasa taýly ústirtter men jekelegen kúmbezdi taýlar taralǵan. Taýlardyń keıbir bólikteriniń bıiktigi 1000 - 1500 m - ga jetedi. Qurǵaq klımat jaǵdaıynda júretin fızıkalyq úgilý áserinen taýlarda san alýan tańǵajaıyp pishinder qalyptasqan. Taý etekterin qıyrshyq tastar men qumdy jaldar kómkerip jatyr. Platformanyń shetki jáne qatparly qurylymdarymen shektesken bólikterine oıpattar sáıkes keledi.
Aýstralıa materıgi paıdaly qazbalarǵa baı. Olardyń qalyptasý jaǵdaılary men quramy Ońtústik Afrıkaǵa uqsas keledi. Materık altyn, alúmını, mys, nıkel, marganes, temir men ýran, sırkonıı (almastyń túri) kenderine baı. Aýstralıanyń ońtústik - shyǵysynda tas kómirdiń iri ken oryndary shoǵyrlanǵan. Ortalyq jazyqtarda munaı men gaz mol qory bar.
Jańa sabaqty bekitý:
1. Aýstralıa geografıalyq orny jaǵynan Afrıkanyń qandaı bóligine uqsas bolyp keledi?
2. «Materıkter men muhıttardyń zerttelý kezeńderi» taqyryby boıynsha Aýstralıanyń zerttelý tarıhyndaǵy mańyzdy oqıǵalardy eske túsirińder.
3. Aýstralıanyń jer bederi qandaı, ony Afrıkanyń jer bederimen salystyryńdar.
4. Fızıkalyq kartany paıdalana otyryp, materıkte keń taralǵan paıdasy qazbalardy atańdar.
Qorytyndy: Búgingi sabaqta, Aýstralıa jáne muhıt araldaryn, geografıalyq ornyn jáne jer bederi men paıdaly qazbalaryn aıtyp túsindirdim.
Úıge tapsyrma: §53 - oqýǵa. Keskin kartaǵa Aýstralıa ortalyǵyn salyp kelý.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
Tolyq nusqasyn qaraý
You Might Also Like
-
Kúndelikti sabaq jospary, syzý 9 synypTaqyryptar:1. Geometrıalyq denelerdi jazyqtyqpen qıý.2. Tesigi nemese oıyǵy bar geometrıalyq denelerdiń proeksıalary.3. Deneni proeksıalar jazyqtyǵyna perpendı...
