InfoHub Logo

Bul ańyzda jas qyz ben jigittiń óz mahabbattaryn qorǵap, feodaldyq qoǵam tártipterine bas ımeı kúresken erlikterine oqıǵa jelisi qurylǵan jáne olardyń tragedıamen aıaqtalatyn mahabbaty týraly sóz bolady. Tań patshalyǵynyń alǵashqy zamanynda jurt arasyna keńinen taraǵan bul ańyz, keıinnen kóp kitaptarǵa arqaý bolǵan ańyz ekeni barshaǵa aıan. Ańyz bastan aıaq áıelder teńdigi máselesi, jastardyń mahabbat erkindigi jaıly sóz etiledi.

— Áke, jaman boldy, ápkem aýyryp qaldy, — deıdi. Ákesi sasqalaqtap, ne isterin bilmeı qalady. Osy kezde kóshe ótip bara

Jalp y jelisi bylaı órbıdi: Shyǵys Djın dınastıasy kezinde Djyjıańda ataqty bir baı ómir súrdi. Bul otbasynda Jý Iń Taı atty qyz bar edi, ol kishkentaıynan óte zerek jáne sulý edi, qyz oqýǵa yntyzar bolyp, Hań Jýǵa baryp, ustazdan bilim alsam deıdi, biraq ata-anasy qyz balaǵa oqýdyń, jurttyń kózine túsýdiń qajeti joq dep onyń talabyna sý quıady. Oqyǵysy kelgen Jý Iń Taı ótirik aýyrady da, úıindegi kómekshi qyzy Insınmen jospar qurady.

Bul kúni ákesi kitaphanada kitap oqyp otyrǵan, Insın júgirip kelip:

jatqan balshynyń daýsy estiledi. Insın dereý:

— Áke, biz balshy myrzany shaqyryp, bal ashtyrtaıyq, deıdi. Ákesi basqa amal bolmaǵandyqtan kelisedi. Balshy myrza kelip:

— Myna qyzdyń aýrýy jaqsylyq pen jamandyq shaqyryp tur ǵoı. Úıde jatsa, aýrýy asqynýy ábden múmkin. Hań Jýǵa barsa, úlken tabyspen úıine oralady, — deıdi.

Ákesi qatty oılanyp qalady, biraq balshy men Insınnyń kúlgenin estip qalady da, jańaǵy balshy myrzanyń er adam kıimin sheshkenin kórgende, qyzynyń ózi ekendigin kóredi. Qyzdyń ákesi oılana kele qyzyn oqýǵa jiberýge kelisedi. Biraq ol qyzyna: «áýletińdi uıatqa qaldyrma, óz aryńdy taza saqta, úsh jyl oqyp bolǵan soń dereý úıine qaıt» dep úsh túrli shart qoıady

Erlershe kıinip alǵan Jý Iń Taı men Insın jolǵa shyǵady, ózderin qustaı erkin sezinedi, eki qyzdyń qýanyshynda shek joq. Eki qyz jolda ketip bara jatyp samaldyqta demalyp otyrǵan eki jigitke kózi túsedi. Bireýi jas jigit, óte mádenıetti, symbatty edi, onyń esimi — Lánshanbo, artynan ergen dosy Syjý edi.

Olar sálemdesip alǵannan keıin samaldyqta ángimelesip biraz otyrady. Insın Lánshanbonyń Hań Jýǵa oqýǵa baratynyn estip, qýanǵanynan:

— Óte jaqsy, qyzdar, biz de..., — dep toqtap qalady. Syjý túsinbeı:

— Sender? Qyzdar? — dep tańǵalady. Insın dereý sózin túzep:

— Meniń aıtaıyn degenim, biz qyzdarmen birge oqysaq, qandaı jaqsy bolar edi, — deıdi. Jý Iń Taı Lánshanboǵa taǵy túsindire bastaıdy:

— Meniń otbasymda qaryndastarym bar, olar óte aqyldy da zerek, menimen birge oqýǵa barǵysy kelgen, biraq ákem qyz balaǵa oqýdyń qajeti joq dep jibermedi, — deıdi. Lánshanbo:

— Er azamattyń oqyǵany jaqsy, biraq qyz balanyń da oqyp, kózi ashylǵany jaqsy ǵoı, — deıdi.

Jý Iń Taı mundaı jaýap estımin dep oılamaǵan edi. Qyz jigitti ishteı qatty unata bastady. Qyzdyń oıyn túsingendeı jigit te:

— Bizdiń kezdesýimiz kezdeısoqtyq emes. Aǵaly-inili bolaıyq, — deıdi.

On jeti jasar Lánshanbo men on alty jasar Jý Iń Taı aǵaly-inili bolyp Hań Jýǵa jetedi.

Kózdi ashyp-jumǵansha úsh jyl da ótip ketedi. Jý Iń Taıdiń salmaqty, adamgershiligi óte joǵary Lánshaboǵa ǵashyqtyǵy odan saıyn kúsheıip, Lánshanbony qulaı súıgen edi. Al Lánshanbo Jý Iń Taıdy eshqashan qyz bala dep oılamaǵan.

Bir kúni Jý Iń Taı áke-sheshesinen taǵy hat alady, bul úıge qaıt dep jazǵan tórtinshi hat bolatyn. Onyń júregi aýyrady. Ári oılanyp, beri oılanyp, Lánshanbonyń muǵalimine barýǵa bel býady.

Keshke Jý Iń Taı muǵalimimen qoshtasýǵa keledi:

— Ákem aýyryp qaldy, erteń tańerteń úıge qaıtamyn, — deıdi. Qojaıyn:

— Jolda abaı bol! (oqýshysynyń birnárse aıta almaı turǵanyn sezgendeı) Taǵy birnárse aıtqyń kelip tur ma? — dep suraıdy. Qyz sonda:

— Meniń Lánshanbomen aǵaly-inili bolǵanyma úsh jyl boldy, — dep ári qaraı kózine jas tolyp, sózin jalǵastyra almaı qalady. Qojaıyn barlyǵyn baıaǵydan-aq biletinin aıtyp kúledi de qyzǵa qarap:

— Sender qos aqqýdaı sıaqtysyńdar. Birge bolatyndaryna senem, — deıdi. Sonda qyz muńaıyp:

— Men ketip bara jatyrym ǵoı. Lánshanbony kóre almaı qalatyn sıaqtymyn... Ony endi qashan kóre alady ekenmin... Ony esh qımaımyn», — dep jylaıdy.

...Salqyn samal jeldiń soqqany, aǵashtardyń terbelisi, qustardyń án salǵany, kóktemgi sýdyń aqqany. Eki jas tabıǵatqa tamsanyp ketedi... Jý Iń Taı jigitke bar shyndyqty aıtqysy keledi... Sý qoımada úırekterdiń júzgenin kórip, Jý Iń Taı:

— Qarashy, sýdaǵy qustardyń barlyǵy jup-jup bop júzip jatyr, — deıdi. Lánshanbo:

— Seniń qyz bolmaǵanyń ókinishti, — deıdi oılanyp. Qyz ekeýiniń sýdaǵy beınelerine qarap:

— Jigit pen qyz, -deıdi. Lánshanbo biraz qynjylyp:

— Men — ulmyn, — deıdi.

Aldarynan bir puthana kórinedi. Jý Iń Taı:

— Puthanaǵa kirip, bir otbasy bolaıyq, — deıdi. Biraq Lánshanbo qyzdyń ne aıtqysy kelgenin túsinbeı qalady. Sonda Jý Iń Taı;

— Úıimde syńarym bar, ekeýimiz — egizbiz. Toıdyń qamyn kiris te, kelinshegińdi alyp qaıt, — deıdi de, Lánshanbomen qoshtasyp, úıine qaıtady.

Jý Iń Taı úıine kele salysymen Lánshanbony saǵynady.

Bir kúni ákesi ushyp turyp, qyzynyń bólmesine kiredi de:

— Qyzym, saǵan ómirlik serik tańdap qoıdym, — deıdi. Jý Iń Taı.

— Ol kim? — dep suraıdy.

— Mataıshýdyń balasy MaÝn Saı, — deıdi ákesi. Jý Iń Taı ornynan qozǵalmaı qalady da, ákesine bar shyndyǵyn aıtyp beredi. Muny estigen ákesi ashýlanyp:

— Nege birneshe ret úıge qaıt degende qaıtpaǵan sebebiń bireýmen araqatynasyń bolǵan eken ǵoı! Úılený týraly máseleni áke-sheshe sheshedi! Qyz ózi jar tańdaǵandy qaıdan kórdiń?! Áke-shesheń sen úshin bul máseleni sheship qoıǵan! Qalaı bolǵan kúnde de muny ózgerte almaısyń! — dep kesip aıtady.

Dál osy kezde Lánshanboda óziniń muǵaliminen Jý Iń Taıdyń qyz ekenin estip, onyń úıine asyǵys kele jatqan edi. Ol tek Jý Iń Taıdy kórsem dep shóldep keldi. Jý Iń Taıdyń úıine jetip, sarǵaıa saǵynǵan súıiktisin kórgen kezde bet-álpetinen bir jaǵdaıdyń bolǵanyn sezip:

— Nege kóńil-kúıiń joq? — dep suraıdy. Qyz súıiktisine qarap:

— Saǵan kel demeýim kerek edi. Ákem meni atastyryp qoıypty, — deıdi. Bul sózdi estigende Lánshanbo onyń betine bireý sýyq sý shashyp jibergendeı tyjyrynady. Jý Iń Taı jylap:

— Ákem meniń aıtqandaryma esh kónbedi. Mataıshýdyń aqshasy bar, sheni bar, qarǵa-qarǵanyń kózin shuqymaıdy ǵoı, olar baı-baıǵa, saı-saıǵa dep jatyr, — deıdi.

Lánshanbonyń júregi aýyrǵanynan qan qusty. Jý Iń Taı muny kórip, kóz jasyn kóldetti. Lánshanbo dirildep:

— Men kettim... Men bul jerde óle almaımyn, — dep shyǵyp ketedi.

Jel men jańbyr basylǵan soń kún shyǵyp, gúlder ashylyp, bir jup kóbelek ushyp keledi. Olar ushyp-qonyp, bir-birinen

Úsh kúnnen keıin Mataı kelip, qyzdy alyp ketetin kúni tańerteń Sy Jý Jý Iń Taıǵa kelip, Lánshanbonyń qaıtys bolǵanyn estirtedi. Jý Iń Taı esinen tanady, esin jıǵan soń onyń óler aldyndaǵy kelbetiniń qandaı bolǵanyn, máıitiniń qaıda ekenin suraıdy. Ákesine qazaly ekenin bildiretin aq tústi qóılek kıetinin jáne súıiktisiniń molasyna baryp ótetinin aıtady. Ákesi árıne kónbeıdi, qyz onda kúıeýge shyqpaıym dep baıbalam salady, amalsyz ákesi kelisedi. Jigit molasynyń qasynan ótip kele jatqan uzatylǵan qyz kólikti toqtatyp, molanyń janyna kelip, egilip jylaıdy. Osy kezde qatty jańbyr jaýyp, kúshti daýyl turady, barlyǵy jan-jaqqa qasha jóneledi. Sol sátte gúrs etken dybys estiledi. Lánshanbonyń molasy ashylyp, Jý Iń Taı súıiktisiniń artynan tabytqa kiredi.

Ajyramaıdy. Eki jas tiri kezinde de, óli kezinde de bir-birinen eshqashan ajyramaıdy.

---