InfoHub Logo

Bul týyndy qytaı ádebıetindegi ejelgi «juldyzdar», ıaǵnı aspandaǵy sıyrshy jigit juldyzy men toqymashy qyz juldyzy jaıly aıtylǵan ańyz bolyp tabylady. Bul — Han jáne Úı (bizdiń jyl sanaýymyzdan burynǵy 206 jyldan jyl sanaýymyzdyń 265 jyldar arasy) patshalyqtary kezinde halyq arasynda taraǵan ańyz. Bizge búginde onyń birneshe nusqasy jetken.

Erte zamanda aspanda aq bultardyń arasynda aq shaǵaladaı aq shańqan úıler boı túzep turdy, onda tek zyr-zyr etken toqyma mashınasynyń daýsy ǵana estiletin, bul dybys múlde toqtaý degendi bilmeıtin, onda bir top qyzdar toqymamen aınalysatyn, olar qoldaryna oımaqtaryn kıip alyp, syrtyldatyp kıim tigetin de jatatyn, ondaǵy Aspan patshasynyń jıen qyzy bul tirlikten ábden mezi bolyp, jerdegi adamdardyń ózimen-ózi emin-erkin júrgen tirlikterine qyzyǵa qaraıtyn, ýlap-shýlap asyr sala oınap júrgen bala-shaǵany kórgen ol odan beter qyzyǵyp, jerge túsip, erkin ómir súrgisi keletin. Al jer betinde ákesi erte ólip, aǵasynyń qolynda sıyr baǵatyn bir sıyrshy jigit bolady, ol bir kúni sıyryn aıdap, óristen sharshap, úıge kelse, aǵasy men jeńgesi urysyp jatady, ekeýiniń urysy osy sıyrshy jigit jóninde bolady.

— Aǵa, saǵan raqmet! Men úshin uryspańyzdar. Men kettim, — dep, ózine tıesili jalǵyz kári sıyryn aıdap, úıden ketedi. Jigit sıyryn

— Jeńgesi: Myna inińniń kir kıimin jýmaımyn, tamaǵyn bermeımin, ketsin úıden, — deıdi.

— Aǵasy: Bolmaıdy! Ol meniń inim ǵoı! Ketpeıdi! — dep zárezep bolyp jatqanda ústinen túsken sıyrshy jigit:

baǵyp qatty qınalady, basynda qamystan qara lashyq jasap, ábden sharshap júredi, osy kezde kenetten kári sıyrǵa til bitedi:

— Jigitim, sen bulaı júrme! Erteń anaý jatqan kólge aspannan qyzdar kelip shomylady. Sen jasyrynyp tur da, olar sýǵa shomylyp jatqanda óziń tańdaǵan bireýiniń kıimin urlap al, qalǵandary aspanǵa ushyp ketedi, sen sony ózińe áıeldikke alyp qal, — dep aqyl aıtady. Jigit kári sıyrdyń aıtqany boıynsha ertesine bir qyzdyń kıimin alady, qalǵan qyzdar ushyp ketip, jalańash qalǵan qyz aǵash túbinde jasyrynyp otyrǵan jigitti kórip, kıimin suraıdy, uıalshaq jigit qyzǵa kıimin qaıtaryp beredi, qyz kıimin kıip bolyp, kıimin nege alǵanyn suraıdy.

— Jigit: Maǵan úılenseń eken dep alyp qaldym,— deıdi. Aspan patshasynyń toqymashy jıen qyzy jigittiń aıtqanyna kelisip, jer betinde qalady. Osylaısha qarapaıym sıyrshy jigit Aspan patshasynyń toqymashy jıen qyzyna úılenedi. Jer betinde baqytty ǵumyr keship jatqan sıyrshy jigit sıyryn baǵyp, egin salyp, dala tirligimen otbasyn asyraý úshin kúni-túni tynbaı eńbektense, qyz úıde toqyma toqyp, úı sharýasymen aılanysady. Olardan egiz bir ul men bir qyz týylady. Keıinnen buny bilgen Aspan patshasynyńáıeli shabarmandaryn jiberip, qyzyn aspanǵa aldyrady. Aıaqastynan áıelinen aıyrylǵan jigittiń shıetteı eki balasy shyryldap jylap qalady, ne isterin bilmegen onyń basy qatady. Osy kezde kári sıyr taǵy til qatyp:

— Cen meni soı da terimnen eki balany salatyn qalta jasap, múıizime min de aspanǵa ushyp, áıelińdi tap, — deıdi. Jigittiń soıǵysy kelmegenine kónbegen sıyr ózi jerge basyn tósep jatyp alady, amalsyz jigit sıyryn soıady. Aspanǵa jetip, aıqaılap júrip áıelin tapqan jigit endiáıeline qosylýǵa qolsozym qalǵanda Aspan patshasynyńáıeli ekeýinińortasyna basyndaǵy jaýlyǵyn laqtyrady, ol jaýlyqáp-sátte úlken ózenge aınalyp, ekeýin ekige bóledi. Aspan kóliniń biri shyǵysynda, biri batysynda qalady.

Jyl saıyn toqymashy qyz jigitti saǵynǵannan bulttan kıim toqıdy eken. Bir jylda bir kún ǵana olardyń kezdesýine múmkindik beriledi. Bul mezgil shildeniń jetinshi juldyzyna týra keledi. Bul ańyz myńdaǵan jyldar boıy halyq arasynda keńinen taraǵan, onyń bastaý alar jeri ataqty «Jyrnamadaǵy» kishkene, ıa úlken shyǵys degen jerinde kórinis tapsa jáne ejelgi zamannyńáıgilióleńi «On toǵyz óleńinde» aıtylady. Demek, bul ańyz halyq arasynda uzaq jyldar aýyzdan aýyzǵa tarap, túrlenip ketken.

Taǵy bir nusqasynda:

Bir kúni jigit sıyryn baǵyp, sharshap, qara lashyǵyna kelse, úıi tap-taza, tamaǵy daıyn turady, tańǵalǵan jigit az turady da, qarny ashyp, tamaqty jeıdi. Bul jaıt kúnde qaıtalanady, jigit bir kúni sıyryn aıdap ketken bolyp qaıta kelip, úı janyndaǵy shuńqyr jerde jatyp, bul jaıtty ańdıdy. Bir kezde aı men kúndeı bir sulý arý qyz kelip, úıge kirgenin kóredi, shydaı almaǵan jigit artynan júgire úıge kiredi, qyzǵa menińúıimde neǵyp júrsiń dese, qyz senińqınalyp júrgenińdi kórip aspannan kelip, kómektesip júrmin deıdi. Onda meniń janymda qal dep jigit jata jabysady, osylaı úılenedi delinedi, odan keıingi bólimi alǵashqy aıtylǵan nusqasyna azdaǵan uqsastyqtarmen jalǵasady. Jigit aspanǵa shyǵyp, áıelin aıqaılap júrgen kezde Aspan patshasynyńáıeli jigittiń aldynan áıeline uqsaıtyn 40 qyzdy shyǵaryp, áıelińdi tanysań al deıdi, olardyńqatty uqsaıtyndyǵy sonshalyq, jigit ári qarap, beri qarap áıelin taba almaıdy, osy kezde balalary jylap, anasyn tanıdy, sodan olardyń bir jylda bir ret kezdesýine múmkindik berildi desedi.

Bul ańyz bizge qytaıdyń feodaldyq qoǵamyndaǵy otbasylyq ómirin, onda er adamnyń egin egetini, áıel adamnyń kıim toqý tirligimen aınalysatynyn kóremiz, sonymen qatar aspanda eki juldyzdyń ár jyldyń jetinshi shildesinde ǵana bir ret kezdesetinin bile alamyz.

Bul kún Qytaıda ǵashyqtar kúni retinde atalyp ótiledi. Sonymen qatar bul ańyz sol qarańǵy zamandaǵy dinı kózqarastardyń jetegimen úılengen otbasylardyń kóbiniń taǵdyry tragedıamen aıaqtalatynyn da búgingi jastarǵa ańǵartady.

---