InfoHub Logo

(I. R. Grıshenko-Popovanyń qurastyrýshyǵa jazǵan haty)

1941 jyldyń ıýn aıynyń 21-inen 22-ne qaraǵan keshte onynshy klasty bitirýshiler keshi boldy. Tań ata soǵys bastalǵanyn estidik te Súlikti aýdany arqyly ótetin úlken Shý kanalynyń qurylysynda bolǵan mıtıńige bardyq. Aldyńda sonshama baqytty dańǵyl joldar ashylǵan shaqta, aınalańdy birden qara túnek basqanyna sene qoıý kıyn edi.

Men Frýnze qalasyndaǵy medısına ınstıtýtynyń qabyldaý synaǵynan tabysty óttim, biraq soǵystyń zardabynan onda oqı almadym. Aýdandyq komsomol komıtetine, esep bóliminiń meńgerýshisi bolyp kyzmetke ornalastym, keıin sekretarymyz maıdanǵa attanǵan soń, onyń da mindetin atqardym. Sol bir qıynshylyq kezeńde biz, jastar, kúnbe-kún «Komsomolskaıa pravda» gazetin jumystan soń, keshke qaraı bas qosyp úzbeı oqıtynbyz. Baýbek Bulqyshevtyń 1942 jyldyń maı aıynda jarıalanǵan «Ómir men ólim týraly» maqalasy bárimizdi erekshe tolqytty. Biz úıde — tylda otyra almadyq, biraq áskerı komısarıat, «asyqpańdar, senderge de kezek keler» dep toqtaý saldy. Sol kezde «Komsomolkanyń» redaksıasy arqyly Baýbek Bulqyshevqa hat saldym da, aýdandyq partıa komıtetiniń áskerı bólimine eń bolmasa sanıtarka retinde maıdanǵa jiberińiz dep ótinip, aryz berdim. Bul ótinishim aıaqsyz qaldy. Kóp uzamaı Baýbektiń jaýap haty keldi. Ókinishke oraı, saqtaı almadym. Ol kóp ýaqytqa deıin, jaý oǵynan jaralanyp medsanbatqa túskenime deıin komsomol, partıa músheligine kandıdattyq bıletterimen birge qoıyn qaltamda júrdi. Qarýlas qyz-kelinshek dostaryma ony jıi-jıi oqytyp júrdim. Baýbektiń tek «Qymbatty Nınka!» degen, badyraıtyp úlken áripterimen jazǵan sózderi ǵana esimde berik saqtalypty. Ol hat tórt paraqtaı edi. Mazmuny da qyzǵylyqty. Patrıottyq, adamgershilik, shynaıy azamattyq sezimderin qarapaıym sózder arqyly tereń bildirgen kimdi de bolsa oılandyrmaı, tolǵantpaı qoımaıtyn hat bolatyn. «Nınka!» deýi — meniń oǵan jazǵan hatymda týra «Baýbek aǵa» dep ataýǵa, «sen» deýge ruqsat et degenimdi qabyl alyp, birden meni eziniń týǵan qaryndasyndaı kórgenin sezindim. Iá, Baýbektiń sol hatynda «Belorýssıanyń da nemis - fashıs okýpanttarynan azat etiletin saǵaty, kúni alys emes, Nınka!» — dep Sovet halqynyń onyń jaýyngeriniń kúshine, jaýdy týǵan elimizden qutqaryp shyǵatynyna zor senim bildirgen otty sózderi tylda da, maıdanda da júrgen kezderimde árdaıym boıyma qýat berip nemis fashıserimen betpe-bet shaıqasýǵa ynta-jigerimdi órshitti. Baýbektiń osy tamasha hatyn alǵan soń kóp uzamaı Súlikti aýdandyq partıa komıteti 1942 jyldyń ıýl aıynyń sońǵy kúnderiniń birinde baıaǵy aryzyma qozǵaý salyp maǵan: «Áskerı-medısınalyq ýchılıshede oqısyń ba? Sony bitirgen soń maıdanǵa bara alasyń!»— dep habar berdi. Arada eki-úsh kún etpesten Súliktiden Zına degen (famılıasy esimde qalmapty) komsomolkamen attanyp, Harkov qalasynan kóshirilip, Ashhabadqa ornalasqan Sovet Armıasynyń áskerı-medısınalyq ýchılıshesine jettik. Ony júzge tarta orys, qazaq, belorýs, qyrǵyz jáne basqa da ulttardyń qyzdary bolyp bitirgennen keıin bárimiz maıdanǵa attandyq. Osy arada taǵy aıta keteıin, Baýbektiń 1942-1943 jyldary «Komsomolskaıa pravdada» jaryq kórgen maqalalaryn (taqyryptary esimde qalmapty) soǵys aıaqtalǵansha saqtap, qaıta-qaıta oqyp júrdik.

Áskerı-medısınalyq ýchılıshede birge oqyp, Kalının maıdanyna jiberilgen alty qyz edik. Mine, osy qurby-qurdastarymmen sol maıdanda (ol keıin 3- Prıbaltıka maıdany atalyp, qaıta qurylǵan bolatyn) ózimizdiń armıalyq gazetterden qazaq halqynyń asyl qyzdary Mánshúk pen Álıanyń jaýyngerlik erlikteri jóninde, olarǵa Sovet Odaǵynyń Batyry degen ataq berilgen SSSR Joǵarǵy Soveti Prezıdıýmynyń Ýkazdary shyqqanǵa deıin-aq oqyp bilgen edik. Sol shaqta Baýbektiń otty da, jalyn atqan maqalalaryna qaıta-qaıta kóz jiberip, qurbylaryma onyń maǵan jazǵan hatyn kórsetip: «Qazaq halqynyń uldary qandaı bolsa, qyzdary da sondaı er eken: solarsha jaýmen soǵysyp, ózimizge júktelgen mindetti abyroımen atqaraıyq!» degen edim. Otan aldyndaǵy sol sertimizdi aqtadyq.

Osy arada quramynda Mánshúk Mámetova bolǵan Almatyda qurylǵan júzinshi atqyshtar brıgadasy men bizdiń polk Nevel qalasyn jaýdan azat etýge zor úles qosqany úshin «Gvardıa» ataǵyn alǵanyn aıta ketkenim jón. Nemis fashıseri jeńilip, bas ıetin sońǵy kúnderi quramynda negizinen qazaq, qyrǵyz respýblıkalarynyń uldary men qyzdary bar 8-Panfılov atyndaǵy gvardıalyq atqyshtar dıvızıasymen birge atyshýly Kýrlándıadaǵy shaıqasta óshpes erlik kórsetken jáne gvardıa ataǵyn alǵan 3-Belorýssıa maıdanynyń 184- atqyshtar dıvızıasynyń quramynda bolǵan edim. Nemis fashıserimen soǵys jeńispen aıaqtalǵan soń osy bizdiń dıvızıa ile-shala Qıyr Shyǵysqa attanyp,-"japon samýraılaryna qarsy soǵysty. Sóıtip, japon mıllıtarısteri tize búgip, Sovet halqynyń Qarýly kúshteriniń qýatyn búkil álemge taǵy da pash etken bul maıdanda bolǵan kezimde de Baýbektiń óshpes sózderi men tereń oılary ár ýaqyt boıyma kúsh-qýat bergenin, Otanyma, Komýnıstik partıaǵa patrıottyq sezimimdi ottaı laýlatqanyn erekshe atap aıtqym keledi. (Hatty yqshamdap, orysshadan aýdarǵan qurastyrýshy.)

Salamatsyz ba, Baýbek!

Maı aıynda «Komsomolskaıa pravdadan» sizdiń «Maıdanger jas qazaqtyń jazbalary» degen maqalańyzdy oqyp, gazet arqyly adresińizdi bildim. Múmkin bul jáıt sizdi oıǵa qaldyrar, shynynda da osylaı boldy. Sizdiń maqalańyz ótken-ketken jáıtterdi esime túsirip oılanýǵa májbúr etti.

Iá, Baýbek, bizdiń endi ǵana ózimizdiń tamasha balalyq, eseıý shaqtarymyzdy jete baǵalaı bastaǵanymyz týraly aıtqan pikirińiz ete durys. Mektep, pıoner otrády, komsomol, bulardan soń Instıtýt — bári de bizge qolymyz jetetin jáı qatardaǵy nysanalar sıaqty kórinetin. Al qazir fashısik malǵundar bizdiń baqytty jastyǵymyzdy joq qylǵysy kelgen shaqta bulaı dep oılaý qate ekenin túsindik.

Meniń ómirim alda, degenmen, kerek bolsa bolashaq baqytty jastyǵymyz úshin ony oılanbastan qurban etemin.

Baýbek, birge týǵan týystaryń, jaqyn adamdaryń Ýkraınada, qanypezer fashıserdiń qol astynda qalǵany týraly oılaý ete aýyr. Biraq nemisterdiń kúıreýi alys emes. Sizder — maıdanda, bizder — tylda jaýmen kúreste jeńiske jetýdi jedeldetý jolynda bar kúsh-jigerimizdi jumsap jatyrmyz.

Mazalap, ýaqytyńyzdy alǵanyma keshirim etińiz. Ázirshe qosh, saý bolyńyz. Barlyq jaqsylyq densaýlyǵyńyzdyń myqty bolýyn tileımin. Sizdiń maıdanger dostaryńyzǵa sálem! Lálá Gorýn.

Meniń adresim: Mordva ASSR-Y. Saransk qalasy, Kombıkorm, 8-barak, 3 páter.

---