InfoHub Logo

(«Qazaq ádebıeti» gazetiniń qyzmetkeri, synshy Ámirhan MEŃDEKEMEN suhbat)

— Ótken jyly qazaq halqynyń tarıhynda máńgi qalatyn uly oqıǵa boldy. Astana Aqmolaǵa kóshti. Osy oqıǵanyń aınalasynda ár túrli áńgimeler aıtyldy. Aıtylyp ta júr. Sonyń biri: Aqmolaǵa taza ákimshilik kóshti, al mádenıettiń rýhanı tiregi bolyp sanalatyn irgeli mádenıet, ádebıet, óner oshaqtary Almatyda qalyp qoıdy, degen sózder. Osyǵan Sizdiń kózqarasyńyz?

Shynynda da astananyń Aqmolaǵa kóshýine baılanysty kúpildegen de, gýildegen de kóp sózder bolǵany ras. Ásirese, kóp aıtylǵany: ekonomıkanyń osyndaı turalap turǵan kezinde, áleýmettik jaǵdaıdyń qıyn kezeńinde astananyń kóshýi asyǵys emes pe degen sózder. Biraq, bizge asyqpaýǵa bola ma? Biz qazir shapshań, shuǵyl sheshimder zamanynda ómir súrip jatyrmyz. Ony eshkim de joqqa shyǵara almaıdy. Olaı bolsa, bizge asyǵys qımyl-qareketter asa qajet. Keshigip, kesheńdep qalmasymyz úshin qajet. Bul kóshtiń, bárimiz jaqsy bilemiz, uly strategıalyq máni bar. Sondyqtan áldekimderdiń kekesin kúlkisine de, kúlkili sózine de mán bermegen abzal. Ne bolǵanda da bul kósh — uly kósh, uly oqıǵa. Al, Aqmolaǵa taza ákimshilik kóshti, memlekettiń rýhanı tiregi bolyp sanalatyn irgeli mádenıet, ádebıet, óner oshaqtary Almatyda qalyp qoıdy degen sózder negizsiz emes. Ras. Eger, osy qazirgi prınsıp saqtalyp qalar bolsa, qanshama sulý ǵımarattar, qanshama ásem saraılar salynǵanymen Aqmola rýhanı óte júdeý, mádenı óte jadaý bolyp shyǵady. Bireýler, «el ishi — óner kenishi» dep, ol jerde de án aıtatyn, sýret salatyn, kitap jazatyn adamdar bar dese, onda olardyń kelte oılaǵany. Olaı oılaý — shyn mádenıet pen ádebıetti jábirleý. Professıonaldyq deńgeıdegi ónerdiń qunyn arzandatý. Sondyqtan Aqmola bıik professıonaldyq deńgeıdegi mádenıet, ádebıet, óner qaıratkerlerimen, birden bolmasa da, birtindep tolyǵý kerek dep bilem. Bul — memlekettik másele. Bir sózben aıtqanda, Aqmolada qýatty rýhanı ınstıtýttardyń ornyǵýy, onyń qýatty rýhanı ortalyqqa aınalýy qajet-aq.

— Osyǵan baılanysty týyndaıtyn taǵy bir suraq. Kóp adam, tek álgindeı mádenıet, ádebı, óner oryndary ǵana emes, ókimetke opozısıalyq kúshter de, túrli partıalar men qozǵalystar da Almatyda qalyp qoıdy. Buryn da Qazaqstanda opozısıa álsiz edi, endi odan da álsireı túsetin boldy degen pikirler aıtady. Bul pikirlerge ne der edińiz?

— Aldymen, Qazaqstanda opozısıa álsiz degen pikir týraly. Osy sóz tym kóp aıtylady. Men Qazaqstanda opozısıa álsiz degen pikirdi múlde túsinbeımin, sonan keıin múlde qabyldamaımyn. Óıtkeni, men óz basym, Qazaqstannyń opozısıalyq kúshi asa kúrdeli dep bilem. Qazaqstandaǵydaı opozısıalyq kúshi bar dúnıe júzinde bir de bir memleket joq, eger bar bolsa biren-saran ǵana. Taǵy da Qazaqstandaǵy opozısıanyń kúrdeli bolatyny — ol opozısıa ókimetke emes, negizinen, memleketke opozısıa ǵoı. Olaı deıtinimiz, bizdiń táýelsizdigimizdi ishteı moıyndaǵysy kelmeıtin, memlekettik tilimizdi ashyqtan ashyq qabyldamaıtyn júz myńdaǵan, tipti mıllıondaǵan adamdar bar emes pe? Qane, kim ony joqqa shyǵara alar eken? Tipti, ókimetke ǵana opozısıamyn dep júrgenderdiń sózderin zer salyp, qulaq qoıyp tyńdasańyzdar, olar kóbine-kóp, sol táýelsizdigimizdi ishteı moıyndaı qoımaıtyndardyń, memlekettik tilińdi qabyldamaıtyndardyń soıylyn soǵyp, qamshysyn úıirip júrgenderine kózińiz jetedi. Olardyń ishinde asa qadirli qazaq azamattary da bar...

Órkenıetti basqa memleketterdegi opozısıalardyń qaı-qaısysy da ókimetke ǵana opozısıa. Óz memleketine opozısıa emes. Bizdegi opozısıanyń asa kúrdeli, qıyn bolatyn sodan.

Sondyqtan Qazaqstanda opozısıalyq kúsh álsiz degen sóz — ánsheıin kóz baılaý úshin aıtylǵan sóz. Ol sózdiń arǵy maqsaty — Qazaqstandaǵy jaǵdaıdy ýshyqtyra berý, ornyqtylyqty, turaqtylyqty boldyrmaý. Qazirgi ekonomıkalyq, áleýmettik qıyn jaǵdaıda ol pikirdiń jıi aıtylýy da sodan bolsa kerek.

Endi astananyń Aqmolaǵa kóshýine baılanysty opozısıalyq kúshter de, túrli partıalar men qozǵalystar da Almatyda qalyp qoıady, ıaǵnı olardyń ózderin azat etti degen sóz de — bos sóz. Eger bizdiń joǵaryda aıtqan pikirimizdi eskerer bolsańyz, memlekettik basshy apparatty da, ókimet te opozısıanyń eń kúrdeli, eń qıyn qalyń ortasyna bardy. Taǵy da olar qazaq halqynyń bolashyǵy úshin sol asa kúrdeli qıyndyqty bile tura bardy dep bilem. Ár nárseni óz atymen ataǵan jón. Bul — Prezıdentimizdiń jeke erligi.

Sondyqtan biz Qazaqstandaǵy opozısıalyq kúsh álsiz eken, ony qalaı kúsheıtý kerek dep emes, qaıta ony qalaı álsiretýge bolady dep bas qatyrýymyz kerek shyǵar. Árıne, kúshpen emes, saıası ádis-tásilmen, bilim-ilimmen, tózim-sabyrmen...

— Bul sózderińizge qaraǵanda bizdiń ómirimizge kire bastaǵan demokratıaǵa da óz kózqarasyńyz bar sıaqty ǵoı...

— Men jalpy demokratıaǵa qarsy emespin. Biraq, meni kim qalaı túsinse, olaı túsinsin, demokratıanyń barlyq prınsıpteriniń Qazaqstanǵa túgel birden kirgizilýine qarsymyn. Eger Qazaqstanǵa demokratıanyń barlyq prınsıpteri kirer bolsa, onda ol tunshyǵyp, qaqalyp qalady. Oǵan bizdiń elimizdiń irgetasy tótep bere almaıdy. Sondyqtan kóp-kóp másele, eń aldymen, zańnyń qatal qadaǵalaýynda, memlekettiń jiti baqylaýynda bolý kerek. Máselen, sóz bostandyǵyn qoldaı tura, memlekettiń abyroıyna kir keltiretin, ulttyń janyn jábirleıtin beıpildikke qatań tyıym salynǵanyn qalaımyn. Óıtkeni, beıpildikten, kóp bále týyp jatyr. Sondaı-aq bireýler demokratıa prınsıpin alǵa tartyp, jergilikti oblys ákimderi Jarlyqpen taǵaıyndalmaý kerek, saılaný kerek dep júr. Men buǵan múlde qarsymyn. Toqsan prosentten astamy bir ultty quraıtyn Reseıdegi gýbernatorlar saılaýy qanshama saıası sapyrylystar men áleýmettik tartystar týdyryp jatqanyn kórip otyrǵan joqsyz ba? Demokratıa degenniń jóni osy eken dep, ony bizde qoldanyp kórińizshi. Onda, birligińniń bólinip, yntymaǵyńnyń ydyrap júre beretinine men kepil. Sonan keıin táýelsizdigińiz tálkekke ushyraıdy. Memlekettiń irgesi shaıqalady. Sondyqtan, men óz basym, qanshama ǵasyrlar boıy endi ǵana qolymyz jetken táýelsizdigimizge nuqsan keltirip, memleketimizdiń irge tasyn shaıqaltatyn ne nárseni de, sonyń ishinde uly mártebeli demokratıany da, ondaı tusta qabyldaı almaımyn. Óıtkeni, maǵan qandaı bir demokratıańyzdan da táýelsiz qazaq memleketi qymbat.

Onyń ústine, tolyqqandy demokratıa bolý úshin, ulttyq sana ábden kemeline kelip qalyptasý kerek. Sonda ǵana demokratıa qaýipsiz. Al bizde ulttyq sana qalyptasqan dep aıta alamyz ba? Aıta almaımyz ǵoı. Ulttyq sanamyz balań ǵoı. Bizde kóp adamdar partıalyq múddeni ulttyq múddeden áldeqaıda artyq qoıady. Bul da biz úshin qaterli. Órkenıetti elderde aldymen ulttyq múdde turady. Sondyqtan ulttyq sanamyz balań qalpynda turǵanda demokratıaǵa qaraı júgirý, azýlynyń aýzyna jem bolam dep júgirgenmen birdeı.

Taǵy bir túsinip alar másele, biz demokratıaǵa emes, demokratıa bizge, ıaǵnı táýelsizdigimizge, memleketimizdiń nyǵúyna qyzmet etý kerek qoı. Al biz bolsaq, demokratıanyń kóńilin qalaı tabamyz dep álekke túsemiz. Qateliktiń bári osydan týyndaýda.

Ne bolǵanda da, oǵan bizdiń demografıalyq tepe-teńdigimiz de, ulttyq sanamyz da, tipti mádenıetimiz de daıyn emes.

— Endi áńgimemizdi ádebıet máselelerine qaraı bursaq. Kezinde ádebıettegi alpysynshy jyldar týraly Sizdiń oıyńyzdy jáne ol jyldarǵa bergen baǵańyzdy jaqsy bilemiz. Siz ol kezeńdi — altyn kezeń dep ataǵansyz. Sizdiń ol oıyńyzdy múlde qarama-qaıshy keletin pikirler bar ekenin ózińiz jaqsy bilesiz. Bir pikirdi bir pikir joqqa shyǵaryp, bir pikirdi bir pikir moıyndatyp jatqan zaman ǵoı. Sol pikirler Sizdiń oıyńyzǵa ózgerister engizgen joq pa?

— Joq. Muhtar Áýeuzovten bastalyp keńes ókimeti qulaǵan tusqa deıin jalǵasatyn ádebı kezeńdi, altyn kezeń dep ataǵam, solaı ataı berem. Taǵy da bulaı oılaıtyn jalǵyz men emes. Bireýler sol alpysynshy jyldarda dúnıege kelgen asa tegeýrindi urpaqty «ákesi soǵysta ólgen jetim urpaq» dep kemsitsin, «kúshiginen talanǵan ıt ońbas» dep qorlasyn, meıli, alpysynshy jyldardyń aty — Alpysynshy jyldar! Sol jyldary ádebıetke kelgen urpaqty kemsitip qorlap sóılegen azamat, kelesi sózinde basqasha qubylmaı, áńgime arnasyn múlde basqa jaqqa burmaı, túlki bulańǵa salmaı odan da sol urpaqtyń aldynda keshirim suraý kerek edi. Óıtkeni, ózin-ózi syılaıtyn, óziniń keýdesin eshkimge bastyrmaıtyn ol urpaq álgindeı qorlyq sózdi eshýaqta umytpaıdy. Tek keshirim suraý ǵana umyttyrýy múmkin. Áńgime mende emes, maǵan ne aıtsa sony aıtsyn. Áńgime — tutas bir urpaqta, sol urpaq bitirgen, halqymyzdyń ıgiligine aınalǵan rýhanı qazynada.

Eger biz búginde ádebı termınge aınalyp bara jatqan alpysynshy jyldar degen uǵymǵa keńirek qaraıtyn bolsaq, onda ol uǵym óziniń maǵynasyna alpysynshy jyldary ádebıetke kelgen urpaq shyǵarmalaryn ǵana emes, sol alpysynshy jyldary ulttyq maqtanyshymyzǵa aınalǵan aldyńǵy urpaqtyń súbeli-súbeli shyǵarmalaryn da qosyp alady. Sol jyldary jurtshylyq qolyna tıgen, eldi eleń etkizip qana qoımaı, ulttyń rýhyna aınalyp ketken Hamza Esenjanovtyń «Aq jaıyǵy», Zeıin Shashkınniń romandary, Ilıas Esenberlınniń «Qahary», Tahaýı Ahtanovtyń «Borany», Ábdijámil Nurpeıisovtyń «Qan men teri», Táken Álimqulovtyń «Aqboz aty», Safýan Shaımerdenovtyń «Májnún taly», Sáýirbek Baqbergenovtyń povesteri, Berdibek Soqpaqbaevtyń «Ólgender qaıtyp kelmeıdi», Sadyqbek Adambekovtyń «Atylǵan qyz týraly ańyz», Juban Moldaǵalıev, Syrbaı Máýlenov, Qýandyq Shańǵytbaev, Ǵafý Qaıyrbekov, Toqash Berdıarov, Iztaı Mámbetov, Muzafar Álimbaevtardyń tamasha jyr-dastandary, Zeınolla Qabdolov, Serik Qırabaev, Rahmanqul Berdibaev, Tursynbek Kákishev, Nyǵmet Ǵabdýllınderdiń t.b. zertteý, tanymdyq-taǵylymdyq eńbekteri qazaq halqymen birge jasaı beretinderi sózsiz. Sondyqtan alpysynshy jyldar týraly abaılap sóılegen jón... Eger alpysynshy jyldar týraly sóılesek, sol alpysynshy jyldar jóndep zerttelmeı jatyr dep sóıleıik. Óıtkeni, Alpysynshy jyldar bizdi úzdiksiz rýhtandyryp, qýattandyryp turatyn, qanattandyryp ushyratyn Alyp Altyn rýhanı qazynamyz. Sondyqtan álgindeı túkke arzymaıtyn, qaýqary joq áljýaz pikirler burynǵy oıyma ózgerister engizbek túgili, tıtteı kóleńke de túsire almaıdy. Óıtkeni ol pikirler — tulǵasy joq eles pikirler.

— Keıingi kezde ádebıettegi ulttyq rýh, ulttyq dástúr jáne dástúr jalǵastyǵy týraly ár túrli oılar aıtylyp júr. Osy uǵymdar týraly pikirińiz?

— Shynynda da keıingi kezde ásirese, ádebıettegi ulttyq rýh týraly az aıtylyp júrgen joq. Olardyń bireýleri tym atústi jadaǵaı, ekinshi bireýleri tym kitabı. Tipti keıbireýleri ulttyq rýhanı bolmysty turmystyq zattardan izdep, Rýh atty uly uǵymdy sonshalyqty qarabaılandyryp, tortóbelendirip jiberedi.

Sondaı-aq, ol pikirlerdi aıtqandardyń kóbi, eń basty máselege ádebıettegi ulttyq rýhtyń eń basty mindeti ne degen suraqqa jaýap bere almaı ma dep qorqam.

Bizdiń oıymyzsha, ulttyq rýhtyń eń basty qasıeti — óz ultyna degen uly súıispenshilik. Aqyn men jazýshy jan júreginiń jylýy arqyly shyǵarmanyń tula boıyna sińgen óz ultyna degen ol súıispenshilik oqyrman qaýymnyń da súıispenshiligin, ystyq yqylasyn, mahabbatyn týdyrary sózsiz. Sol ǵana ulttyq rýh bola almaq.

Ultyna degen súıispenshilik týdyra almaǵan jerde — ulttyq rýh ta joq.

Jalpy rýh qolmen ustap biletin atrıbýttardyń jıyntyǵy emes, ol — jan men júrek qubylysy.

Aqyn men jazýshy ultyna degen súıispenshiliktiń otty ushqynyn ótken kúnnen de, búginnen de tutatyp ala alady. Ol — tylsym qubylys. Iaǵnı, ony aıtystyń taqyrybyna aınaldyrý — bos álek.

Bul jerde súıispenshilik degen sózdi birjaqty túsinip qalýǵa bolmaıdy. Óz ultynyń boıyndaǵy jaǵymsyz qasıetterdi qan jylap, qaıǵydan ý iship otyryp kórsetken Abaıdy óz ultynsúımeıdi deı alasyń ba? Súıgende qandaı! Qazaqta Abaıdan ótken rýhty tulǵa joq. Óıtkeni — Abaı rýhy qazaq ultynyń qaıǵy-qasiretiniń kóz jasyna shomylǵan rýh. Al ulttyń kóz jasy sińgen rýhtan ótken rýh bola ma?

Ulttyq dástúr týraly kezinde kóp sóz boldy. Ol da ulttyq rýhpen úndes. Men tek dástúr jalǵastyǵy týraly kezinde aıtqan bir oıymdy qaıtalap ketkim kelip tur. Dástúr jalǵasy, ıaǵnı onyń murageri — óz ultynyń rýhanı baılyǵy men álem ádebıetiniń úzdik úlgilerin boıyna jınaqtap, olardy ózinshe ıgerip, ózinshe qorytqan, óz ýaqytynyń úni bola bilgen, óz zamanynyń áleýmettik mánin ashyp kórsete alarlyq qýatqa ıe, nemere Jańalyq! Abaı, Maǵjan, Ilıas t.b. klasıkterdiń shyǵarmalary maǵan osyndaı qorytyndy jasatty.

— Búgingi tańda qolyna qalam alyp shyǵarma jazǵan adamdy qatty qınaıtyn túıindi máseleler — kitap shyǵarý jáne ony taratý bolsa kerek...

— Dál aıtasyz. Qazir aqyn-jazýshylardy qatty qınaıtyn máseleler — osy máseleler. Árıne, kitap shyǵarý máselesi múlde toqtap qaldy desek, onda betimiz shylp etpeı ótirik aıtqan bolyp shyǵar ek. Kitap qudaıǵa shúkir, shyǵyp jatyr. Meniń oıymsha, baspasóz mınıstrligi bul jumysty belgili dárejede júıege túsirip keledi deýge bolady. Árıne, oıdaǵynyń bárin olar da qamtı almaı jatqan bolý kerek. Óıtkeni, barlyq jerdegideı, ol jerde de qarjy tapshylyǵy qol baılaý bolyp tur. Biz ol mınıstrlikpen qoıan-qoltyq jumys isteýge kiristik. Olar bizdi ózderiniń jyldyq josparlarymen tanystyryp, usynys-pikirlerimizdi tyńdap otyrady. Sondyqtan da dál qazir ol mınıstrlikke taǵar kinámiz joq. Árıne, jańa aıttym ǵoı, qarjy tapshylyǵynan bárin qamtý múmkin bolmaı jatyr. Óıtkeni, bes-alty jyldan beri kitaptaryn shyǵara almaı júrgen jazýshylar az emes.

Árıne bul jerde aıtylar problemalar jeterlik. Ádebıetke alty aıqaılasa atasy qosylmaıtyn surqaı shyǵarmalar tolqyny tolastar emes. Olardy qaltaly azamattar aqshanyń kúshimen shyǵarýda. Ash qursaq otyrǵan baspalar da ondaı aqshaly azamattardan bas tarta almaıdy. Osydan baryp súreńsiz dúnıelerdiń ádebıetti bylǵap jatqany ras.

Kitap taratý máselesi — turalap jatyp qalǵan problema. Kapıtalızmge keldik, endi óz taýaryńdy óziń sat deıtin boldy. Kapıtalızmniń barlyq prınsıpterin kózdi jumyp jiberip qabyldaı berýdi, men óz basym túsinbeımin. Jeke memleket bolǵannan keıin, onyń óz múddesi, óz ereksheligi, óz qasıeti, óz minezi bolmaı ma? Men ne bolǵanda da myna sýyqta kóshe-kósheniń buryshynda, aıaqtaryn aıaqtaryna soǵyp, aıqaılap kitaptaryn satyp júrgen Sherhan Murtaza men Muhtar Maǵaýaındi, Qadyr Myrza Áli men Tumanbaı Moldaǵalıevti kóz aldyma elestete almaımyn. Basqalar da elestete almas. Olaı bolsa kitap taratý isine myń jerden kapıtalızm kelse de memlekettik qamqorlyq kerek. Memlekettik qamqorlyqsyz bul tyǵyryqtan shyǵý qıyn.

— «Na ateısıcheskom fýndamente ne byla postroena eshe ne odna kúltýra!» Bul — Dostoevskııdiń sózi. Demek shyn ádebıet, shyn mádenıet Allaǵa ǵana moıynsunyp, Aqıqatqa júgirgen ortada ǵana adamǵa qulshylyq etý joıylyp, Qudaıǵa qulshylyq etý jónge qoıylǵanda ǵana jasalady. Al bizder bolsaq dinsiz óstik. Dinsiz ósip kelemiz. Dinsiz ádebıet jasadyq. Dinsiz ádebıet jasaý ústindemiz. Osy jóninde ne aıtar edińiz?

— Sen óte úlken suraq qoıyp otyrsyń. Bul suraq — buryn kóp qoıylmaǵan suraq. Á, degende kimdi bolsyn abyrjytyp qoıatyn suraq. Óıtkeni biz ateısik qoǵamda óstik. Otyzynshy jyldardaǵy «ur da jyq» kezeńinde, tipti, meshitter dinge qyzmet etken oryndar qıratyldy. Dinı adamdar qýǵyn-súrginge tústi, aıdalyp, atyldy...

Degenmen, baǵamdap qaraıyqshy, «ur da jyq» kezeńnen beri qaraı jyljyǵan saıyn jurt ashyq bolmasa da dinge bet bura bastaǵanyn, jappaı bolmasa da, bes ýaq namazy men quran-saýabyna qaıtqanyn joqqa shyǵarmaıyq. Jasyryn bolsa da balalar, musylmanshylyqtyń birinshi belgisi súndetke otyrǵyzylyp jatty. Seni men biz bet sıpap óstik. Sonymen birge, taǵy da sol Alpysynshy jyldardan beri qaraı buryn dinge qyzmet etken belgili-belgili oryndardyń bári tarıhı-eskertkishter retinde memlekettik qamqorlyqqa alyna bastady. Sol jyldary múlde tas qapasta, qamaýda jatqan tarıhı dastandarymyz azattyq aldy. Sol jyldary qudaıdaı tabynǵan — jeke adamǵa tabyný joıyldy. Iaǵnı sol kezeńde aǵa býyn da, keıingi urpaq ta halyqtyq rýhty boıyna shuǵyl sińirip aldy. Al halyqtyq rýhty quraıtyn elementterdiń ishinde, sóz joq, dinı ápsanalar, dinı ańyz-áńgimeler barlyǵyn eshkim joqqa shyǵara almas. Onyń ústine biz Abaıdyń «allanyń ózi de ras, sózi de ras» sózin kóńilimizge túıip ósken urpaqpyz. Sondyqtan ıdeologıa qansha dinsiz bolsa da, álgindeı ortada ósken urpaq múlde basqa tárbıede bolǵanyn, dinsizdikti ishteı qabyldamaǵanyn umytpaǵan jón. Sodan bolsa kerek, bizdegi úlken belgili jazýshylardyń bir de bireýiniń shyǵarmalarynan dinge qarsy bir de bir sóz taba almaısyz. Qaıta ol shyǵarmalardy keıde alystan oraǵytyp, keıde astar-ısharamen bildiretin qasıetti oryndarǵa ıaǵnı dinge degen ishteı yqylas, jaqsy peıil jatpaýshy ma edi? Árıne, dinı dúmshelikti keleke etetin obrazdar az emes. Al dúmshelikke qaı ýaqytta da qarsy kúresý kerek. Ásirese, osy kezde. Ol endi basqa áńgimeniń josyǵy...

Ne bolǵanda da men qazaq ádebıetin dinsiz ádebıet, ıaǵnı ımansyz ádebıet deı almaımyn. Óıtkeni bul ádebıet — adam boıyna ımandylyq qasıetterdi ornyqtyrýǵa talmaı qyzmet etip kele jatqan ádebıet. Onyń ústine qansha uly bolsa da Dostoevskııdiń kózqarasy — bir adamnyń ǵana kózqarasy. Ony da esten shyǵarmaǵan jón.

— Taǵy bir tompaqtaý suraq. Marqum Asqar Súleımenovtiń mynadaı sózi bar: «Ǵabıt Músirepovtiń o jaq bu jaǵynan tabylatyn jazýshylar bizde beseý-altaý ǵana». Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń músheleri 600-den asatyny belgili. Al shyn jazýshylarymyzdyń sany qansha dep oılaısyz? Jalpy, osy máseleni nendeı ólshemdermen anyqtaımyz, aıqyndaımyz? Sanmen be, sapamen be, joq álde...

— Jaryqtyq As-aǵań, ne nárseni de óńmeninen ótkizip, súıegińe jetkizip aıtatyn kisi edi ǵoı. Bul sózinde de sol minez kórinip tur. «Ǵabıt Músirepovtiń o jaq bu jaǵy» degen ólshem — klasıkter ǵana júretin deńgeı ǵoı. Al tutas ádebıetti tek klasıkter jasamaıtyny belgili. Jaqsy aqyn-jazýshylar qudaıǵa shúkir, bar. Biraq, As-aǵańnyń aıtyp otyrǵany negizsiz deı almaımyn. 600-den astam jazýshynyń bári — jazýshy emes, árıne. Sonyń teń jartysy jazýshy bolsa da taqıamyzǵa tarlyq etpes edi... Nansańyz ol múshelerdiń ishinde ǵumyry aty esitlmegen, eshkim tanymaıtyn, kezinde kóńil jyqpastyqpen be, tamyr-tanystyqpen be, áıteýir ótip ketken adamdar júr. Qarap otyryp kúıinesiz. Al attestasıa jasap, olardy suryptap, irikteıin deseń, ol belgisiz adamdarǵa kepildeme bergenderdiń negizi, belgili-belgili qalamgerler. Iaǵnı, ol suryptaýymyz bitpeıtin daý, ónbeıtin iske aınalatynyn bilip otyrmyz. Sondyqtan biz osy jumysqa kelgen boıda, byltyrǵy jylǵa múshelikke eshkimdi qabyldamaý jóninde maratorıa jarıalap, sol sózimizden shyqtyq. Jaqynda ádebı janrlar keńesteriniń basshylarymen bas qosýda men mynadaı usynys aıttym: Belgili bir ataýly kún qarsańynda jylyna bir-aq ret múshelikke qabyldaýdy ábden elep-ekshep otyryp bes adamnan asyrmaý kerek. Keńester basshylary bul usynysty maquldady. Endi ol usynysty men sekretarıattyń aldyna qoımaqpyn. Sóıtip múshelikke qabyldaýdy barynsha shektep, ony belgili bir kúni oqıǵa etip ótkizbekpiz. Bul jerde men belgili aqyn-jazýshylarǵa múshelikke kepildeme berýge tym jomart bola bermeńizder dep aıtqym keledi. Sondyqtan biz sapa úshin kúreske shyqtyq deı alamyn.

— Itiń ury dese namystanatyn, namys qylatyn halyqpyz ǵoı. Siz óz basyńyz neni namys kóresiz? Nege namysyńyz keledi?

— Daraqylyqqa jáne ynjyqtyqqa namysym keledi.

— Siz qazir neden qorqasyz?

Sózden qorqam. Sózden keshe de qoryqqam, búgin de qorqam. Árıne, ózimniń atym aıtylǵan sózden emes, eldi aralap júrgen iritki týdyratyn zymıan sózderden. Sóz degen búgingi tańda asa qaýipti, qaterli bolyp ketti. Meniń qazir esime Shortanbaı, Dýlat, Murat Móńkeuly, Áýbákir Kerderilermen zamandas, solarmen qatar turatyn Qashaǵan aqynnyń bir óleńiniń mazmuny túsip otyr.

Kúnderdiń bir kúninde aıdalada ushyp júrgen bir torǵaı qutyrady. Qutyrǵan torǵaıdyń aty — qutyrǵan torǵaı ǵoı. Ol aspanda qalqyp ushyp júrgen búrkitke shabady. Búrkit kesek etteı torǵaıdy neǵylsyn. Bir-aq qylǵytady. Biraq ol qutyrǵan torǵaı ǵoı. Endi búrkit qutyrady. Búrkit qurlyqtaǵy maqulyqtardy mise tutpaı teńizde jotasy kórinip júzip júrgen alyp jaıynǵa túsedi. Alyp jaıyn ony quıryǵymen bir qaǵyp, bir-aq jutady. Endi jaıyn qutyrady. Qutyrǵany sonsha teńizge syımaı jaǵaǵa shyǵyp ketedi... Jaǵadaǵy el tańerteń áli de álsiz ǵana aýzyn ashyp-jumyp jatqan dóńkıgen alyp jaıyndy kóredi. Onyń qutyryp jaǵaǵa shyǵyp ketkenin qaıdan bilsin. Tolqynmen shyǵyp qalǵan dep oılaıdy ǵoı. Búkil el alystaǵysy bar, jaqyndaǵysy bar — talasyp-tarmasyp álgi alyp olja jaıynnyń etin bólip alyp ketedi. Endi qutyrǵan jaıynnyń etin jegen el qutyrady...

Mine, sóz de solaı qutyraǵan bir torǵaıdaı búkil eldi dúrliktirip, bórliktirip jiberýi múmkin. Ásirese, biz osy bir qıyn-qystaý kezde, ár sózimizge abaı bolýymyz, ár sózimizge qaraýyl qoıyp sóıleýimiz qajet sıaqty... Sóz túzelmeı eshteńe túzelmeıdi.

---