InfoHub Logo

Rojdestvo monastyrynyń qasyndaǵy shaǵyn alań Trýba alańy nemese jaı ǵana Trýba dep atalady; jeksenbi kúnderi osy alańda bazar bolady. Ton, bekesh kıgen, bastarynda teri kartýz, sılındrleri bar júzdegen adamdar osy jerde, súzekige salǵan shaıandaı qybyrlap qaptap júredi. Alýan túrli qustardyń shýyldap saıraǵanyn estigende, kóktem esińe túsedi. Eger aspan ashyq, kúnshýaq bolsa, qustardyń saıraǵany anyǵyraq estilip, tipti kók shóp ıisi aıqyn sezile bastaıdy, sol kezde kóktemdi ańsaǵan kóńilińiz sharyqtap ketedi. Alańnyń bir shetin ala arbalar qatar túzep turady. Ákelgen júkteri kóp emes, qyryqqabat emes, noqat ta emes, shymshyqtar, saryshymshyqtar, boztorǵaılar, sıyr quıryq sary shymshyqtar, bórik torǵaılar. Bul qustardyń bári de qoldan olaq qurastyra salynǵan qapastarda sekeńdep, dalada bos júrgen baýyrlaryna qyzyǵa qarap shyryldasyp qoıady.

Shymshyqtar bes tıynnan, saryshymshyqtar qymbatyraq, al basqa qustardyń baǵasyn bilýdiń ózi qıyn.

— Myna boztorǵaıyńa ne suraısyń?

Boztorǵaıyna ne suraıtynyn satýshynyń ózi de bilmeıdi. Ol jelkesin qasyp, qudaı aýzyna ne salsa, sony aıta salady, ne bir som deıdi, nemese úsh tıyn suraıdy, ony saýdalaýshynyń túrine qaraı aıtady. Qymbat qustar da bar. Ánebir qapasta saltaqtanyp qalǵan shybyqqa qonaqtap, usqyny qashqan, quıryǵy túsip seldiregen sıyr quıryq saryshymshyq otyr. Túri otstavkaǵa shyqqan general sıaqty baısaldy, mańǵaz, salmaqty. Qapasta otyrǵanyna qaıǵyrmaıdy, oǵan baıaǵyda-aq aıaǵyn sholtań etkizip bir-aq silikken, kógildir aspanǵa da bul kúnde selqos qaraıtyn bolǵan. Ózi, sirá, nege bolsa da yqylassyz qaraıtyn bolǵandyqtan pámdi qus degen ataqqa ıe bolsa kerek. Bul qusty qyryq tıynnan kem berýge bolmaıdy. Osynda gımnazıser, jumysshylar, sándi paltoly jas jigitter, tozyǵy jetken bórik kıgen, shalbarlarynyń tyshqan jegennen qalǵandaı silimtirlengen balaqtaryn qaıyryp alǵan qus qumarlar jerdiń balshyǵyn aıdap, entelesip, qustardy tóńirektep júr. Satýshylar jastar men jumysshylarǵa qustyń urǵashysyn erkegi dep, balapanyn úlkeni dep sata beredi... Ondaı adamdar qus tanymaıdy. Al naǵyz qumarpazdardy aldaı almaısyń. Ondaı qus qumarlar qusty sonadaıdan - aq tanyp aıyrady. Saryshymshyqtyń aýzyn ashyp qarap, quıryǵynyń qaýyrsynyn sanap alyp: taýyq balapandary qaýyrsyny qashqan usqynsyz bastaryn sozyp, balshyqtan birdeńelerdi shuqyp jep jatyr. Kógershin kóterip júrgen balalar, osy kisi kógershinge qumar emes pe eken degendeı, betińizge tesile qaraıdy.

— Solaı! Sóz taba almaı qaldyńyz ba! — deıdi bireý ashýly daýyspen. — Áýeli kórip alyp aıtpaısyz ba! Muny kógershin deýge bola ma? Bul kógershin emes, naǵyz búrkit qoı.

Samaı saqalyn ósirgen, murtyn qyrǵan, uzyn, aryq, syrt pishinine qaraǵanda malaı tárizdi, ári naýqasty, ári mas bireý qardaı appaq bir qandendi bazarǵa salyp júr. Qolyndaǵy kári qanden qyńsylaıdy.

— Osy jeksuryndy sat dep jibergeni, — deıdi malaı yza aralas kúlkimen, — Báıbishemiz qartaıǵan kúninde, jeýge tamaq joq, endi ıt pen mysyqtaryn satyp nápaqa taýyp otyrǵan jaıy bar. Ózi qımaı jylap, munyń aram tumsyǵynan súıedi, sóıtse de amalsyzdan sat dep jiberdi. Olda - bilde shynym! Alyńdar, myrzalar! Kofe alýǵa aqsha kerek bolyp tur.

Biraq onyń aıtqanyna eshkim de kúlmeıdi. Janynda turǵan bala bir kózin syǵyraıta oǵan aıaýshylyqpen qaraıdy.

Bulardyń bárinen de balyq saýdasy qyzyq. Onshaqty mujyq qatar otyryp alǵan. Árqaısysynyń aldynda bir - bir shelek, al shelekteriniń ishi kishkene túnek tozaq sıaqty. Jasyl laı sýda byqyǵan taban balyq, jylan balyq, ulý, tarbaqa, maıda shabaq trıtondar. Bir aıaǵy synǵan dáý sý qońyzy taban balyqtyń arqasyna órmelep shyǵyp, tarbaqanyń ústine sekirip, tar sýdyń betinde tynym tappaıdy. Tarbaqalar qońyzdardyń ústine, trıtondar tarbaqanyń ústine qaraı órmeleıdi. Jan - dármen ólermendik qoı! Qara kógildir tústi qara balyqtarǵa, baǵaly balyq bolǵandyqtan, erekshe jaǵdaı jasalǵan: olar júzip júrýge bolmaǵanymen de, onsha tyǵyzdyq etpeıtin bólek ydysqa salynǵan. Taban - balyqtyń tóresi ǵoı! Bul aram qatqyrdy qolda baǵyp semirtkenmin, asyl tektim! Shelekke salyp bir jyl baqsań da ólmeıdi. Osy balyqtardy osydan bir jeti buryn ustap edim. Perervadan ustaǵam, raqymshyl myrzam, so jerden jaıaý keldim. Taban balyqtar eki tıynnan, jylan balyq úsh tıynnan, maıda shabaqtyń ony on tıyn, aram qatqyryń! Bes tıynǵa maıda shabaq alyńyz. Álde qurt berýge buıyrasyz ba?

Satýshy shelektegi sýǵa qolyn suǵyp jiberip, dóreki, kústi saýsaǵymen úlbiregen maıda shabaqty nemese quıtaqandaı tabandy ustap alyp kórsetedi. Shelek janynda qarmaq baýy, tilshe qarmaq, shortan qarmaq jáne kún kózinde jarqyrap qyzyl shaqa shýalshań qurttar jatyr.

Qus ákelgen kólikterdiń, balyq salǵan shelekterdiń mańaıyn tóńirektep, basynda eltiri kartýzy bar, temir qursaýly kózildirik kıgen eki aıaǵyna beıne eki bronenosesteı kalosh kıgen bir qumarpaz shal júr. Bul, osy bazardaǵylardyń tilimen aıtqanda, "tıp". Qaltasynda kók tıyny joq, sóıte tura ár nárseni bir saýdalaıdy, kúızeledi, kúıinedi, satyp alyp jatqan adamdarǵa aqyl aıtady. Bas-aıaǵy bir saǵattyń ishinde bazarǵa túsken barlyq qoıandardy, kógershinderdi, balyqtardy bastan-aıaq kórip shyǵady, olardyń árqaısysynyń tuqymyn, jasyn, baǵasyn aıtyp beredi. Saryqanattarǵa, tabandarǵa, maıda shabaqtarǵa balasha qyzyǵyp qaraıdy. Mysaly, siz onymen ana turǵan sıyrquıryq sary shymshyq jaıynda sóılesip kórińizshi, onyń aıtqanyn eshbir kitaptan tappaısyz. Sonyń bárin súısine, qumarlana aıtady, keıde ózińdi shıki nadan ekensiz ǵoı dep mineıdi. Al saryqanattar men bórik torǵaılar jaıynda, eki kózin sharasynan shyǵara ejireıtip, eki qolyn erbeńdetip, tynbastan sóıleýge bar. Bul adamdy Trýbada tek sýyq túsken soń ǵana kóresiz, al jazdygúni Moskvadan basqa jaqqa ketip, sybyzǵy tartyp bódene ustaıdy, qarmaq salyp balyq aýlaıdy.

Mine, taǵy bir "tıp" - sereıgen uzyn boıly, óte aryq, kózinde kók kózildirigi bar, saqal-murtyn qyrǵan, basynda kokardaly fýrajkasy bar, baıaǵy zamannyń podáchıi sıaqtanǵan bireý. Bul da qumarpaz, edáýir laýazym ıesi gımnazıa muǵalimi, ony Trýbanyń baıyrǵy adamdarynyń bári biledi, qurmettep, taǵzym etip qarsy alady, ózine erekshe bir qoshemet kórsetip, "esimdik taqsyr" degen at taǵyp alypty. Bul adam árdaıym Sýharev munarasy janyndaǵy bazarǵa baryp kitap qaraıdy, al Trýbaǵa kelgende jaqsy kógershin izdeıdi.

— Raqym etińiz! Muǵalim myrza, esimdik taqsyr, myna turmandarǵa1 kóz qıyǵyńyzdy bir salyńyzshy! Esimdik taqsyr!

— Esimdik taqsyr! - dep jurt jan-jaǵynan shýyldasyp jatady.

Býlvarda júrgen bir bala da:

— Esimdik taqsyr! - dep jurttyń aıtqanyn qaıtalaıdy.

Al "esimdik taqsyrdyń" qulaǵy osy laýazymǵa áldeqashan-aq úırenip ketse kerek, qabaǵyn túıip, túsin sýytqan kúıi, kógershindi eki qolymen alyp basynan asyra kóterip, aınaldyra qaraı bastaıdy, ondaıda syryn bildirmeıin degen adamsha, qatýlanyp qabaǵyn túıe túsedi.

Sóıtip, Moskvanyń Trýba deıtin osy túkpirindegi, jándikterdi bir jaǵynan sonshalyqty eljireı súıetin, ekinshi jaǵynan sonshalyqty azaptaıtyn adamdardyń bir mezgil ómiri osylaı shýyldasyp, daýryǵysyp ótip jatady, al osy alańnyń bir janymen óz betterinshe ketip bara jatqan saýda adamdary men dindar adamdar bul jerdegi halyqtyń, myna byqyǵan ala-shubar bóriktilerdiń, kartýzdylardyń, sılındrlerdiń nege úımelep jatqandarymen, ne jaıly daýryǵysyp, ne satyp jatqandarymen jumystary da bolmaıdy.

Aýdarǵan R.Ahmedov

---