InfoHub Logo

Tamyz aıynyń tynyq túni. Jer betinen baıaý ǵana kóterilgen tuman kóz kórer jerdeginiń bárine býaldyr perdesin japqan. Kólkigen tuman aı jaryǵynda, birese tynysh jatqan shalqar teńiz sıaqtanyp, birese záýlim aq dýal sıaqtanyp kórinedi. Aýa dymqyl, salqyn. Tań áli alys. Orman jıegindegi aýyl arasy jolynan bir qadamdaı shette ólimsiregen ot jyltyldaıdy. Sol jerde, jas emen aǵashynyń túbinde, basynan aıaǵyna deıin jańa aq kenep jabylǵan ólik jatyr. Tósine úlken aǵash ıkon qoıylypty. Óliktiń janynda, joldyń tap jıegine taıaý, sharýalardyń moınyna artyla beretin mindetterdiń ishindegi eń bir aýyryn atqaryp, eki "náýbetshi" mujyq otyr. Olardyń bireýi - ústine jyrtyq sholaq ton, aıaǵyna shabata kıgen, tebindegen murty bar uzyn boıly, qoıý qara qasty jasóspirim jigit, dymqyl shóptiń ústinde eki aıaǵyn kósiltip salyp, ýaqytty jumyspen qysqartýǵa kirisipti. Moıyny soraıa solpıyp, muryny shýyldap, dardaı bir býyltyq aǵashtan qasyq jonyp otyr. Ekinshisi - bet-aýzy myjyraıǵan, seldiregen murty, shoshaıǵan teke saqaly bar, aryq, bujyr kishkene ǵana mujyq, qolyn eki tizesine qoıyp, selt etpesten, aldyndaǵy otqa mólıe qarap qalǵan. Óshýge aınalǵan ottan ekeýiniń de betine qyzǵylt sáýle túsip tur. Tóńirek typ-tynysh. Tek pyshaq jonǵan aǵashtyń syqyry men sý otynnyń janyp pyshyldaǵany ǵana estiledi.

— Sen, Sema, qalǵymasaıshy, — deıdi jasy.

— Men... qalǵyp otyrǵanym joq... — deıdi oǵan teke saqal. :

— Sóıt... Jalǵyz qorqamyn, tipti qutym qashady. Tym bolmasa áńgime aıtsańshy, Sema!

— Joq... bilmeımin...

— Sen óziń qyzyqsyń, Semýshka! Basqalar ázildesedi, qaıdaǵy joqty taýyp áńgime aıtady, án salady, al seniń qandaı jan ekenińdi qudaıdyń ózi bilsin. Baqshaǵa qoıǵan qaraqshy sıaqtysyń, kózińdi ottan aıyrmaı melshıip otyrsyń. Aýzyńdaǵy sózińdi durystap aıta almaısyń.... Sóılegende de beıne qorqyp otyrǵan adamsha sóıleısiń. Jasyń elýge kelip qalǵan shyǵar - aý, áli balanyń aqylyndaı da aqylyń joq... Jarymestigińdi oılap óziń de bir qaıǵyrmassyń ba?

— Qaıǵyram... — deıdi oǵan teke saqal tunjyraı sóılep.

— Seniń keshshe bolǵanyń bizge de aıanyshty emes deımisiń? Óziń momyn, ishpeıtin mujyqsyń, bar kemshiligiń - basyńda mıyń joq. Qudaı aqylǵa jarytpaǵan soń óziń tyrbanyp, aqylyńdy tolyqtyrmassyń ba?.. Bylaı, zorlanyp kórseıshi, Sema... Bir jaqsy sóz estiseń, sonyń maǵynasyna jetýge tyrys, qulaǵyńa quıyp al, sonan soń ylǵı oılan... Túsine almaǵan sóziń bolsa, sonyń qandaı maǵynada aıtylǵanyn zorlanyp mıyńmen oılan. Uqtyń ba? Zorlanyp oılan! Al eger óziń sóıtip aqyl-esińdi jınamasań, jarymes kúıińde qor bolyp ótesiń.

— Iá, qudaı, ne isteseń de óz erkinde! Ájekem-aý! — dedi ol qarlyǵa shyqqan názik daýyspen - Tastaı qarańǵyda kele jatyp otty kórgen soń kóńilim shat boldy. Áýeli, túnemege at jaıǵandar ma eken dep em, keıin attary kórinbeıdi ǵoı, atshylar emes shyǵar dep oıladym. Urylar emes pe eken ózderi, baı Lazardy tosyp otyrǵan qaraqshylar emes pe eken? Álde, putqa qurbandyq berip jatqan syǵan áýleti emes pe eken degen de oı keldi. Kóńilim sergip ketti. Sonsoń "Bar, qudaıdyń quly Feodosıı, ǵazapkerlerdiń tájin kı!" dedim ózime. Sodan, otqa umtylǵan kóbelekteı elbelekteı jóneldim. Endi, mine, aralaryńa kelip, syrt pishinderińe qarap, senderdiń ury da, májýsı de emes ekenderińdi tanyp turmyn. Qudaıdyń raqmeti jaýsyn!

— Amanbysyń?

— Provoslavıelikter, Makýhınniń kirpish zaýytyna baratyn joldy bilesińder me?

— Jaqyn ǵoı. Osy jolmen týra tarta berseńiz, eki shaqyrymnan keıin Ananovo kezdesedi, bizdiń qystaǵymyz degenim ǵoı. Sodan, áketaıym, ońǵa burylǵaısyń, odan ári jaǵamen júrip otyryp týra zaýytqa jetesiń, Ananovodan úsh shaqyrymdaı jer.

— Qudaı amandyq bersin. Bul jerde neǵyp otyrsyńdar?

— Kýá retinde otyrmyz. Áne, kórdiń be, ólik jatyr.

— Ne deıdi! Qaıdaǵy ólik? Ájekem–aý!

Jolaýshy ústine ıkon qoıylǵan aq kenepti kórip shoshyp, yrshyp tústi. Oıda-joqta mynadaıdyń ústinen shyqqanyna, tipti quty qashyp ketken edi. Búrsıip, aýzy ashylyp, eki kózi ejireıip, qalshıyp qarap qaldy... Óz kózine ózi senbegendeı, úsh mınýttaı únsiz turǵannan keıin kúbirlep sóıleı bastady:

— Iá, qudaı! Ájekem-aý! Eshkimge de soqtyqpaı óz jónimmen kele jatyr em, tótennen qudaıdyń mynadaı kárine tap bolǵanymdy qarashy...

— Ózińiz kim bolasyz? — dedi jigittiń adamysyz ba?

— Jo... joq... Monastyrlardy aralap júrmin... Mı... Mıhaılo Polıkarpychty bilesiń be, zaýyt basqarýshysyn? Sonyń nemere inisimin... Iá, qudaı, ne isteseń de óz erkinde! Munda neǵyp otyrsyńdar?

— Kúzetip otyrmyz... Buıryq solaı...

— Solaı, solaı... — dedi rásaly kúbirlep, qolymen kózin sıpalap. - Ólik qaı jaqtyń adamy?

— Qańǵyǵan bireý.

— Ómir degen osy! Alaıda, baýyrlarym, men neteıin... júreıin... Qorqyp turǵanym. Ólikten jaman qorqamyn, aınalaıyn qaraqtarym... Mine, buǵan ne dersiń! Myna jatqan adamdy tiri kezinde baıqamaımyz da, al ólgennen keıin óli denesinen beınebir ataqty qolbasynyń nemese asa qasıetti dinbasynyń aldynda turǵannan beter qorqyp qutymyz qashady... Ómir degenińiz osy! Qalaı ólgen eken, bireý óltirip pe?

— O jaǵyn qudaı bilmese, biz bile almadyq! Bireý óltirdi me, álde ajalynan óldi me, kim bilsin.

— Solaı, solaı... Jany bálkim jánnattan oryn alǵan shyǵar, kim biledi!

— Munyń jany ázirinshe osy mańda, denesiniń tóńireginde júr, — dedi jas jigit — Úsh kúnge deıin ol denesiniń mańynan ketpeıdi.

— I-ıá... Tún qandaı sýı bastaǵan! Tisińdi tisińe tıgizbeıdi... Sóıtip tup-týra júr deısiń ǵoı...

— Qystaqqa deıin, sonsoń ońǵa burylyp, jaǵamen ketesiń.

— Jaǵamen de... Solaı... Aý, men neǵyp turmyn? Qoı, júreıin... Saý bolyńdar, týysqandar!

Rásaly jolmen bes-alty qadam júre túsip baryp toqtady.

— Ólikti kómý shyǵynyna tıyn salýdy umytyp bara jatyr ekem ǵoı, - dedi ol.

— Pravoslavıelikter-aý, aqsha salýyma ruqsat shyǵar?

— O jaǵyn bizden góri óziń jaqsyraq biletin bolarsyń, monastyrlardy aralap júrgen adam emessiń be? Eger ajalynan ólgen adam bolsa, aqsha salǵanyń saýap, al ózin - ózi óltirgen bolsa — kúná.

— Solaı eken-aý áli... Bálkim shynynda da ózin-ózi óltirgen bireý bolyp júrer! Qoı, aqsha salmaı-aq qoıaıyn. Aıaq bassań kúnáǵa kezdesesiń! Maǵan myń som berem dese de bul jerde otyrmas em... Qosh bolyńdar, týysqandar!

Sylbyr basyp bylaı shyǵa bere taǵy toqtady.

— Ne isterimdi bilmeı turǵanymdy qarashy... — dedi ol kúbirlep. — Tańnyń atýyn kútip osy jerde ot basynda otyraıyn desem... qorqamyn. Júrýge de júreksinip turmyn. Qarańǵyda jolda ólik elesteıdi de turady ǵoı endi. Qudaıdyń tap keltirgen azabyn kórdiń be myna! Aman-esen bes júz shaqyrym jer jaıaý júrip kelip em, endi úıge taqap-aq qalǵanda qudaıdyń mynadaı bálege keziktirgenin qarashy... Kete alatyn túrim joq!

Qorqynyshty ekeni ras...

— Qasqyrdan da, urydan da, qarańǵylyqtan da qoryqpaımyn, al ólikten ólerdeı qorqam. Nege ekenin bilmeımin, áıteýir qorqam! Pravoslavıelik týysqandar, aıaqtaryna jyǵylyp jalynamyn, meni qystaqqa deıin shyǵaryp salsańdarshy!

— Bizge ólikti tastap ketýge bolmaıdy.

— Eshkim de kórmeıdi ǵoı, týysqandar! Qudaı aqy, eshkim kórmeıdi! Qyzmetteriń qudaıdan júz ese bolyp qaıtar! Saqaldy, marhabatshylyq etip shyǵaryp salsańshy! Saqaldy deımin! Nege úndemeısiń?

— Ol esýas adam, - dedi jasy.

— Endeshe sen shyǵaryp salshy, dosym! Bes tıyn bereıin.

— Bes tıyn berseń, shyǵaryp salsam da bolar edi,- dedi jasy jelkesin qasyp, — biraq buıryq bizge ketip qalýǵa tyıym salady... Eger esýas Sema jalǵyz otyra tursa, shyǵaryp salar em. Sema, jalǵyz otyra turasyń ba?

— Otyram... - dedi esýas.

— Onda jaraıdy. Kettik!

Jigit ornynan turyp, rásalymen birge ketti. Bir mınýttan keıin olardyń júrgen dybystary men daýystary da basyldy. Sema kózin jumyp, jaıymen qalǵı bastady. Ot ta óshýge aınalyp, óliktiń ústin qara kóleńke basty.

Aýdarǵan R.Ahmedov

---