InfoHub Logo

I

Olga Ivanovnanyń toıynda onyń jaqyn dostary men jaqsy tanystarynyń bári de boldy.

Kózge túser eshteńesi de joq, osy sıaqty jaı, qarapaıym adamdarǵa kúıeýge shyǵýynyń sebebin uǵyndyrǵysy kelgendeı, Olga Ivanovna kúıeýine qaraı ıek qaǵa sóılep, dostaryna:

— Qarańdarshy, ózinde birdeńeniń nyshany bar emes pe? — deıdi.

Kúıeýi, Osıp Stepanovıch Dymov, dáriger, laýazymdy keńesshi shenindegi adam. Eki aýrýhanada birinde shtattan tys ordınator bolyp, ekinshisinde prozektor bolyp isteıdi. Kúnde erteńgi saǵat 9-dan túske deıin aýrýlardy qabyldap, palatasynda qyzmet etedi, al tústen keıin konkaǵa minip alyp ekinshi aýrýhanaǵa baryp, onda aýyryp ólgen adamdardy soıyp qaraıdy. Óz betimen dárigerlik isten tabatyn tabysy tym az, jylyna bes júz somdaı-aq. Mine, bar bolǵany osy. Ol týraly basqa ne aıtýǵa bolar? Al endi Olga Ivanovna men onyń jaqyn dostaryn, jaqsy tanystaryn onsha qarapaıym adamdar deýge bolmaıdy. Olardyń árqaısysynyń da ózinshe kózge túser ereksheligi, az da bolsa, ataǵy bar, aty shyqqan kórnekti dep sanalatyn nemese, tipti, sanalmaǵan kúnniń ózinde de bolashaǵyna zor senim artýǵa bolatyn adamdar. Biri drama teatrynyń ártisi, el syılaıtyn iri talant, symbatty, aqyldy, momyn ǵana adam, daýystap oqýǵa óte sheber, Olga Ivanovnany daýystap oqýǵa úıretken sol bolatyn; endi biri opera ánshisi, aqjarqyn jýantyq adam, ylǵı Olga Ivanovnaǵa kúrsine qarap: siz ózińizdi - ózińiz qor qylyp júrsiz, eger erinbeı, ózińizdi qolǵa alǵan bolsańyz, tamasha ánshi bolar edińiz ǵoı deıdi; odan keıingileri - birneshe sýretshi, olardyń ishindegi táýiri - janrıst, anımalıst, peıjazıst Rábovskıı deıtin óte sulý, aqsary kelgen jas jigit, jasy 25-terde, ol kórmede kózge ilingen óziniń sońǵy kartınasyn bes júz somǵa satqan; Rábovskıı Olga Ivanovnanyń etúdterin túzetip berip, bálkim, Olga Ivanovnadan sýretshi de shyǵar degen bolatyn.Odan soń biri — tartqanda aspaby zarlap otyratyn vıolonchelıs, ol ózi biletin áıelderdiń ishinde tek jalǵyz Olga Ivanovna ǵana ózine ere fortepáno oınaı alatynyn ashyǵynan aıtyp júredi, odan keıingi biri - jas ta bolsa ataǵy shyǵyp úlgergen, povester, pesalar, áńgimeler jazyp júrgen ádebıetshi. Taǵy kimdi aıtaıyn? Taǵy - Vasılıı Vasılıch deıtin bolatyn, ol ózi barın pomeshık dıletant-ıllústrator jáne vınetıst, orystyń eski stılin, batyrlar jyry men eposty qatty unatady, qaǵazǵa, farforǵa jáne ys shalǵan tabaqtarǵa neshe túrli ǵajap sýretter salady. Bári de sypaıy, momaqan qoldary bos, dáriger degenderińniń dúnıede baryn tek aýyrǵanda ǵana esterine alatyn taǵdyrdyń erkesi - osy ártister qaýymyndaǵylar Dymovtyń atyn estigende jaı bir Sıdorov nemese Tarasov degen attardy estigendeı, zeıin qoımaıdy, osylardyń arasynda Dymov jat, basy artyq bireýine, ózi basqalarǵa qaraǵanda boıshań, jaýyryndy kelgenimen de, kip-kishkentaı adam sıaqtanyp buǵyp júredi. Ústindegi fragy de bireýdiki tárizdi, saqaly da dúkendegi satýshylardyń saqaly sıaqtanyp kórinedi. Al eger Dymov jazýshy nemese sýretshi bolsa, jurt onyń saqalyna qarap, Zoláǵa uqsaıdy eken der edi.

Ártis Olga Ivanovnaǵa: myna, aq-sary shashyńyz, myna neke qıar kóılegińizben siz kóktemde úlbireýik aq gúlge malynyp turǵan zıfa boıly shıe aǵashyna óte uqsaısyz, deıdi.

— Joq, siz beri qarańyzshy! — deıdi oǵan Olga Ivanovna, ártistiń qolyna jarmasa ketip, qapelimde qalaısha osylaı bola qaldy deısiz ǵoı? Tyńdańyz, tyńdańyz... Men sizge aıtaıyn, ákem Dymovpen bir aýrýhanada istep júrgen. Ákem baıǵus aýyryp jatqanda Dymov kúni-túni birdeı sonyń tóseginiń janynda boldy. Qandaı janqıarlyq deseńizshi! Tyńdańyz deımin, Rábovskıı,.. siz de tyńdańyz, jazýshy, bul ózi óte qyzyq. Jaqynyraq kelińder. Qandaı janqıarlyq, qandaı shyn jany ashyǵandyq deseńizshi! Mendaǵy talaı tańdy ákemniń janynda otyryp kózimmen atyrdym, sóıtip júrgende, baqsam, jigitińniń kóńilin taýyp áketkem ekem! Dymovym men degende esinen aıyrylypty. Taǵdyr degeniń de qyzyq qoı ózi. Al ákem qaıtys bolǵannan keıin keıde úıge kelip, keıde kóshede kezdesip qalyp júrdi de, bir kúni keshkisin oıda-joqta, tap tóbeden túskendeı etip sóz salǵany bar emes pe... Sol kúni túnimen jyladym, biraq ózim de ólerdeı ǵashyq bolyp qalyppyn. Sonymen aıaǵynda, ózderińiz kórip otyrǵandaı, jubaıy boldym. Aıýdaı bitiminde bir asqaq alyp kúshtiń nyshany bary ras emes pe? Qazir betiniń tórtten úshi bizge qaraı burylyp, jaryq kúńgirtteý túsip tur, al týra qaraǵan kezde mańdaıyn baıqańdarshy. Rábovskıı, osyndaı mańdaı týraly siz ne aıtar edińiz? Dymov, biz seni áńgime qylyp otyrmyz, — dedi ol kúıeýine daýystap. - Beri kel Myna Rábovskııge adaldyq qolyńdy usyn... Mine, osylaı. Dos bolyńdar.

Dymov aqpeıil, ańǵal kúle Rábovskııge qolyn berip jatyp:

— Óte qýanyshtymyn. Menimen birge Rábovskıı degen bireý bitirip shyǵyp edi, sizdiń týysyńyz emes pe? — dedi.

II

Olga Ivanovna 22-de, Dymov 31-de. Toıdan keıin ekeýi tamasha turyp jatty. Olga Ivanovna qonaq bólmeniń qabyrǵasyna óziniń jáne basqalardyń ramaly, ramasyz etúdterin jaǵalaı ildi, roıál men jıhazdardyń mańyn qytaı qolshatyrymen, molberttermen, alamysh shúberektermen, kishkene bústtermen, fotosýrettermen toltyrdy... As ishetin bólmeniń qabyrǵasyna nashar qol sýretter japsyryp, shabata, oraq ilip, buryshqa shalǵy men qol tyrma súıep qoıyp edi, tap orys eliniń as bólmesi boldy da qaldy. Jatyn bólmeni taýdyń úńgiri sıaqty bolsyn dep tóbesi men qabyrǵalyǵyna qara máýiti ustap, kerýettiń ústine Venesıa fonaryn ilip, bosaǵa jaqqa ustaǵan adam músinin qoıdy. Muny jurttyń bári de unatyp, eki jastyń otaýy, tipti jaqsy eken desip júrdi.

Olga Ivanovna kúnde saǵat on birlerde tóseginen turǵannan keıin roıál oınaıdy nemese kún bultsyz ashyq bolsa, maıly boıaýlarmen sýret salýǵa kirisedi. Odan keıin saǵat birge qaraı óziniń tiginshisine júrip ketedi. Olga Ivanovnanyń da, Dymovtyń da qarjy jaǵy tapshy, áreń jetip turatyn bolǵandyqtan, jańa kıimderimen jurt kózine jıi kórinip, tańdandyrý úshin Olga Ivanovnaǵa da, onyń tiginshisine de neshe túrli amal isteýge týra keledi. Qaıta boıaǵan eski kóılekten, túkke jaramaı qalǵan túlderdiń, shilter, maqpal, masatylardyń quraqtarynan, tipti keremet, kóz súısindiretin áıelderdiń kóbi arman etip júretin kóılek shyǵa keledi. Tiginshiden shyqqannan keıin Olga Ivanovna ádette, teatrdaǵy jańalyqtardy bilý úshin jáne qoıylǵaly jatqan jańa pesanyń birinshi qoıylymyna nemese bolǵaly jatqan benefıske bılet ala ketý úshin tanys aktrısalarynyń birine barady. Odan shyqqannan keıin sýretshiniń sheberhanasyna nemese kartınalar kórmesine barý kerek, odan keıin áıgililerdiń bireýine - shaqyra ketý úshin nemese vızıt qaıtarý úshin nemese tipti jaı áńgimelesip qaıtý úshin - baryp shyǵý kerek. Barǵan jeriniń bárinde de jurt jarqyn, dostarsha qarsy alady, ony jaqsy, súıkimdi, taptyrmaıtyn adam desedi... Óziniń qadir tutatyn kórnekti adamdary Olga Ivanovnany óz adamyńdaı, teń qurbysyndaı qarsy alady, olardyń bári de, eger Olga Ivanovna ár nárseniń sońyna bir túsip ketpese, osyndaı talantymen, talǵamymen, aqylymen budan belgili adam shyǵady desedi. Olga Ivanovna án salady, roıálda oınaıdy, boıaýmen sýret salady, músin jasaıdy, áýesqoılardyń spektáklderine qatynasady, biraq osynyń bárin júrdim-bardym emes, talantpen oryndaıdy ol ılúmınasıa úshin fonar jasasa da, kıinip jasansa da, bireýdiń galstýgyn baılap berse de - osynyń bárin asa kórkemdep, sánimen, súıkimdi etip isteı biledi. Al endi áıgili adamdarmen tez tanysyp, aralasyp ketýge kelgende onyń talanty ásirese jarqyraı kózge túsedi. Bireýdiń sál aty shyǵyp el aýzyna ilikse - aq bolǵany, Olga Ivanovna onymen dereý tanys bola qalady, sol kúni-aq dostasyp, úıine shaqyrady. Árbir jańa adammen tanysý ol úshin naǵyz meıram. Áıgili adamdardy qudaıdaı syılaıdy, maqtanysh etedi, kúnde túsinde kórip shyǵady. Ondaı adamdarǵa óte áýes, áýestigi eshqashan basylǵan emes. Eski tanystar ketip, umytylyp, olardyń ornyna jańalary paıda bolady, biraq bul jańalaryna da tez-aq kózi úırenip, kóńili sýynyp qalady, sodan keıin basqa uly adamdardy ańsaıdy, taǵy tabady, taǵy izdeıdi. Sonda ne úshin izdeıdi deseńizshi?

Saǵat tórtten ketkende ol úıinde, kúıeýimen birge tamaq ishedi. Kúıeýiniń kishipeıildiligine, parasattylyǵyna, aqpeıildigine eljireı yrza bolyp, máz bola shattanyp otyrady. Álsin-áli ushyp túregelip, kúıeýiniń basyn qushyrlana qushaqtap, shópildete súıedi.

— Sen, Dymov, aqyldy, ardager adamsyń, — deıdi ol, — biraq boıyńda bir úlken miniń bar. Kórkemónerge tipti de, kóńil qoımaısyń. Mýzykany da, sýret salýdy da kerek qylmaısyń.

— Solaryńdy uqpaımyn, — deıdi kúıeýi, momaqan ǵana jaýap qaıyryp. Ómir baqı jaratylystaný ǵylymdarymen jáne medısınamen shuǵyldanyp kelem, sondyqtan kórkemónerge kóńil bólýge eshqandaı ýaqytym bolmady.

— Biraq munyń masqara kemshilik qoı, Dymov?

— Nesi masqara? Seniń tanystaryń jaratylystaný ǵylymy men medısınany bilmeıdi, biraq olarǵa bul jóninen kiná qoımaısyń ǵoı. Árkimniń óz kásibi bar. Men peızajdar men operalaryńdy uqpaımyn, biraq aqyldy degen adamdardyń birazy bul iske barlyq ómirlerin sarp etse, al ekinshi bireýleri soǵan tolyp jatqan aqsha tóleıtin bolsa, sirá, munyń da keregi bolǵany ǵoı dep topshylaımyn. Uqpaıtynym ras, biraq uqpaý bir basqa da, kerek emes dep tabý bir basqa ǵoı.

— Ákelshi, adal qolyńdy qysaıynshy!

Túski tamaqtan keıin Olga Ivanovna tanystaryna júrip ketedi, odan keıin teatrǵa nemese konsertke barady, sóıtip úıine tún ortasy aýǵanda qaıtady. Kúndegisi osy.

Sársenbi kúnderi Olga Ivanovnanyń úıinde keshki májilis bolady. Mundaı májilisterde úı ıesi de, qonaqtar da karta oınamaıdy, bılemeıdi, ártúrli kórkemónerlerimen kóńil ashady. Drama teatrynyń ártisi óleń oqıdy, ánshi on salady, sýretshiler Olga Ivanovnanyń tolyp jatqan álbomdaryna sýret salady, vıolonchelıs maqam tartady, Olga Ivanovnanyń ózi de sýret salyp, músin jasap, ánge qosa fortepáno oınaıdy. Jatqa oqý, mýzyka tartý, on salý toqtaǵan kezderde, olar ádebıet týraly, teatr, sýret salý óneri týraly áńgimelesip, aıtysyp jatady. Áıelder bolmaıdy, óıtkeni Olga Ivanovna aktrısalar men óziniń tiginshisinen basqa áıelderdiń bárin de tuıyq, pasyq dep esepteıdi. Ár májiliste de Olga Ivanovna esiktiń qońyraýy shyldyraǵan saıyn eleń ete qalyp óńi meıirlenip "Áne keldi!" deıdi, onyń "keldi" degeni jańadan shaqyrylǵan áıgili bireý bolady. Dymov qonaq úıge kirmeıdi, onyń bar-joǵyn eshkim eskermeıdi de.

Biraq dál saǵat on bir jarymda as ishetin bólmeniń esigi shalqaıta ashylyp, Dymov ádetinshe aqpeıil, momaqan yrjıa kúlip, qoldaryn ýqalastyra shyǵa keledi de:

— Káne, myrzalar, dámge raqym etińizder, — deıdi.

Sonsoń jurttyń bári de as ishetin bólmege shyǵady, onda árqashan da ústel ústinde tabaqtarǵa salynyp tartylǵan ýstrısalar, juqalap kesilgen shoshqa nemese buzaý eti, sardınalar, syr, ýyldyryq, sańyraýqulaq, shynysymen araq jáne eki grafın sharap jasaýly turady.

— Meniń súıikti metr - d otelim! — deıdi oǵan Olga Ivanovna qýana alaqandaryn qaýystyryp. Sen óziń tamashasyń! Myrzalar, mańdaıyna qarańyzdarshy! Dymov, birqyryn turshy. Myrzalar, álpeti Bengal jolbarysy sıaqty bolǵanymen, shyraıy maraldyń shyraıyndaı momaqan, súıkimdi emes pe. Oı, qalqashym!

Tamaq ústinde qonaqtar Dymovqa bir qarap qoıyp, ishterinen: "Shynynda da jap-jaqsy jigit" deıdi de, izinshe ony umytyp taǵy da baıaǵy teatr, mýzyka, sýret salý jaıyn áńgime etedi.

Bul eki jas osylaı tatý-tátti, baqytty turyp jatty. Alaıda, alǵashqy lázzatty aıdyń úshinshi aptasy onsha qýanyshty bolmaı, tipti qaıǵyly bolyp ótti. Dymov aýrýhanada tilme aýrýyn juqtyryp, alty kún tósek tartyp jatty da, amalsyzdan ádemi qara shashyn sypyrtyp alǵyzyp tastady. Ol kúnderi Olga Ivanovna kúıeýiniń qasynda jylap otyryp aldy, al táýir bola bastaǵan soń Dymovtyń basyna aq oramal baılap qoıyp, soǵan qarap bádáýıdiń sýretin salýǵa kiristi. Buǵan ekeýi de máz boldy. Kúıeýi saýyǵyp, jumysyna bara bastaǵannan keıin úsh kún ótkende taǵy bir kóńilsizdikke tap boldy.

— Meni qyrsyq aınaldyra berdi, mamasy! — dedi Dymov bir kúni tamaq iship otyrǵanda. — Búgin tórt ólikti soıyp kórip edim, eki barmaǵymdy birdeı kesip alyppyn. Ony úıge kelgende ǵana baıqadym.

Olga Ivanovna shoshyp ketti. Dymov ezý tartyp kúldi de, ol túk emes ekenin ólikterdi soıyp qaraǵanda qolyn talaı ret kesip alǵanyn aıtty.

— Jumysyma berilip ketemin de, baıqamaı qalam, mamasy, — dedi ol.

Olga Ivanovna ólik ýy jaıyla ma dep úreılenip, tún saıyn qudaıǵa jalbarynyp júrip edi, biraq túbi qaıyr boldy. Sóıtip taǵy da baıaǵy qaıǵysyz - qapersiz, tatý-tátti ómir qaıta bastaldy. Qazirgi ómirleri jap-jaqsy, al alda, alystan kúlimdep, neshe túrli qýanyshqa bóleımin dep jaz kele jatyr. Áne sonda baqyt degeniń tasyp tógiletin bolady! Sáýirde, mamyrda, maýsymda - qaladan alystaǵy saıajaı, serýen, etúdter, balyq aýlaý, bulbul ánin tyńdaý, odan keıin shildeden bastap túý kúzge deıin sýretshiler Volgaǵa saparǵa shyǵady, ol sapardyń ishinde, soseteniń1 belgili múshesi retinde, Olga Ivanovna da bolady. Ol osy bastan ózine jolda kıetin eki kenep kostúm de tigip qoıdy, jolǵa boıaýlar, qylqalamdar, kenep jáne palıtra da satyp aldy. Sýret salýda munyń qansha ilgerilegenin baıqaý úshin Rábovskıı kúnde kelip turatyn boldy. Olga Ivanovna salǵan sýretterin kórsetkende ol eki qolyn qaltasyna boılatyp, erinderin jymqyra pysyldap:

— I - o... Myna bultyńyz tym bajyraıyp tur eken: keshki sáýle reńi berilmegen. Bergi planyńyz byljyrańqy, onyń ústine, uǵyp tursyz ba, onsha uqsamaıdy da... Al myna lashyǵyńyz birdeńege qaqalyp, aıanyshty daýyspen shıqyldap jatyr... Myna buryshty qarańǵyraq etý kerek edi. Jalpy alǵanda jaman da emes... Maqtaýǵa bolady, - deıdi.

Ol neǵurlym túsiniksiz sóılegen saıyn Olga Ivanovna ony soǵurlym ońaı uǵady.

III

Troısanyń ekinshi kúni tústen keıin Dymov ol-pul tamaq, kámpıtter satyp alyp, saıajaıdaǵy áıeline jolǵa shyqty. Ony eki jetiden beri kórmegendikten saǵynyp qalǵan edi. Vagonda da, keń toǵaıdyń ishinde óziniń saıajaıyn izdep kele jatqanda da qaryny ashqany, sharshaǵany sezilip, saıajaıǵa barǵannan keıin áıelimmen keshki tamaqty ońasha otyryp iship, sonsoń jatyp uıyqtaımyn ǵoı dep oılady. Qolyndaǵy ýyldyryq, syr jáne balyq etin salyp alǵan túıinshegine kóńildene qarap qoıady.

Ol saıajaıyn izdep tapqan kezde kún de uıasyna batqan edi. Qyzmetshi kempir áıeliniń úıde joq ekenin, biraq keshikpeı kelýge tıis ekenin aıtty. Saıajaı kórmege tym jupyny, tóbesi alasa, ishki qabyrǵalyǵyna jaı ǵana aq qaǵaz japsyrylǵan edeniniń taqtaıy kedir-budyr, qıýy qashqan, nebári úsh-aq bólmesi bar. Bir bólmede kereýet tur, ekinshisinde oryndyqtarda, tereze aldynda sýret salatyn kenepter, qylqalamdar, maılanǵan qaǵazdar, erkek adamdardyń paltolary men qalpaqtary árqaısysy ár jerde shashylyp jatyr, al úshinshi bólmede beıtanys úsh erkek otyr eken. Ekeýi shoqsha saqaldy qara tory, úshinshisi saqal-shashyn tegis qyrǵan jýantyq adam, sirá, akter bolsa kerek. Ústel ústinde samaýryn qaınap tur.

— Sizge ne kerek? — dedi akter jýan daýyspen Dymovqa jatsyna qarap. — Olga Ivanovna kerek pe edi? Kúte turyńyz, qazir keledi.

Dymov otyryp kúte bastady. Qara torynyń bireýi Dymovqa maýjyraǵan pishinmen erine qarap, ózine shaı quıyp aldy da:

— Bálkim, shaı ishersiz? — dep surady.

Ári qaryny ashyp, ári shóldep otyrsa da Dymov tábetin buzǵysy kelmeı, shaıǵa otyrmady. Kóp uzamaı-aq bireýlerdiń kele jatqan dybysy, sonymen qabat ózine tanys kúlki estidi, esik sart etip ashyldy da, keń etekti qalpaq kıgen qolynda jáshigi bar Olga Ivanovna júgirip kirdi, onyń sońynan úlken qolshatyr men búktemeli otyrǵysh kóterip, kóńildi pishinmen, eki beti albyrap Rábovskıı keldi.

— Dymov! — dep aıǵaılap jiberdi Olga Ivanovna qýanǵanynan qyzaryp ketip, — Dymov! -dedi ol taǵy, alaqanymen basyn Dymovtyń tósine qoıyp, — Sen ekensiń ǵoı! Nege munsha uzaq kelmeı qoıdyń? Nege? Nege?

— Ýaqyt qaıda, mamasy? Jumystan bas ala almaımyn, bosaı qalǵan kezde poıyz tura kelmeıdi.

— Oı, seni kórgenime qandaı qýanyshtymyn! Túni boıy túsime kirip shyqtyń, aýyryp qalmasa ıgi edi dep qorqyp em. Ah, qandaı súıkimdi ekenińdi, qandaı der kózinde kelgenińdi bilmeısiń de ǵoı! Meniń janymdy saqtap qalatyn sensiń. Bir sen ǵana qutqaryp alasyń! Erteń osynda bir erekshe toı bolmaqshy - dedi ol kúle sóılep, kúıeýiniń galstýgyn baılap jatyp. - Stansadaǵy Chıkeldeev degen jas telegrafshy úılenedi eken. Sulý jas jigit, bylaı, aqylsyz da emes kórinedi, túrinde óziniń beıne aıýdaı bir kúsh bar... Túrine qarap jas varágtyń sýretin salýǵa bolar edi. Osy saıajaıdaǵylar túgel soǵan baratyn boldyq, toıynda bolamyz dep ýáde berdik... Baı adam emes, jalǵyz basty, uıalshaq neme eken, toıyna barmaǵanymyz, tipti, uıat bolar edi. Kóz aldyńa bylaı keltirip kórshi, túski ǵıbadattan keıin neke qıylady, sonsoń shirkeýden shyǵyp bárimiz jaıaý, qalyńdyqtyń úıine baramyz... uǵyp tursyń ba, toǵaı ishi, qustar saıraıdy, shóp ústine kóleńke arasynan kún túsip, kókpeńbek kógaldyń ishinde qyzyl-jasyl kıingen bizder kele jatamyz, - tipti erekshe, beıne fransýz ekspressıonısteriniń sýretindegideı shyqpaı ma. Biraq sonda, Dymov, men shirkeýge ne kıip barmaqshymyn? - dedi Olga Ivanovna jylaǵysy kelgendeı betin tyrjıtyp. Munda esh nársem de joq, túgim de joq! Kóılek te, gúl de, bıalaı da... Sen meni qutqarýǵa tıissiń. Qudaı meni qutqarý úshin seni osynda aıdap ákelgen ǵoı. Kiltti qolyńa al da, qymbattym, úıge baryp, kıim ilgishtegi meniń alqyzyl kóılegimdi ákep ber. Bilesiń ǵoı, kıimderdiń en bergi shetinde ilýli tur... Odan keıin kilettiń ishinde oń jaqta jerde eki qaǵaz qorap bar. Sonyń ústińgisin ashsań, ylǵı bir jatqan túl, ártúrli qıqym-sıqymdar bolar, solardyń astynda gúlder bar. Gúlderdi eptep alǵaısyń, janshyltpaǵaısyń, janym, ákelgen soń ishinen ózim qarap terip alam... Sonsoń bıalaı satyp al.

— Jaqsy, — dedi Dymov. — Erteń barǵan soń berip jiberermin.

— Oıbaı-aý, erteńiń ne? — dedi Olga Ivanovna tańyrqaı qarap. — Erteń qaı ýaqytta úlgeresiń ony? Alǵashqy poıyz saǵat 9-da júredi, al 11-de nekelerin qıady. Joq, qalqam, búgin barýyń kerek, búginnen qaldyrýyńa bolmaıdy! Erteń óziń kele almaıtyn bolsań, bireýden berip jiber. Al, barsaıshy endi.., Qazir poıyz kelýge tıis. Keshikpegeısiń, janym.

— Jaqsy.

— Ah, seni jibergim kelmeı-aq turǵanymdy qarashy,- degende kózine jasy móltildep kelip qaldy.- Ózim de ańǵalmyn, qaıdan sóz berdim eken sol telegrafshyǵa, — dedi Olga Ivanovna.

Dymov bir staqan shaıdy asyǵa iship, bir toqashty qolyna aldy da, yrjıa kúlip, stansaǵa qaraı ketti. Al ol ákelgen ýyldyryqty, syrdy, balyq etin eki qara tory men akter soǵyp aldy.

IV

Shildeniń aıly tynyq bir túninde Olga Ivanovna Volga porohodynyń palýbasynda, birese sýǵa, birese kórikti ásem jaǵaǵa qarap kele jatty. Qasyndaǵy Rábovskıı oǵan myna sýdaǵy qaraıǵan kóleńkeler shynynda kóleńke emes - tús, osy ǵajaıyp jaltyldap jatqan sıqyrly sýdyń aldynda, tuńǵıyq aspannyń astynda, myna, bizdiń ómirimizdiń baıansyz ekenin basqa bir izgi, máńgilik raqat ómir baryn bildirip muńaıa múlgigen jaǵalaýdyń aldynda turǵanyńda barlyq ómirden bezip, ólip ketseń, tek qıalda ǵana qalsań qandaı jaqsy bolar edi dep tolǵaıdy. Ótken ómirimiz pasyq, suryqsyz, aldaǵysy - túkke arzymaıdy, al tirshilikte bir-aq kezdesetin myna ásem tún áli-aq ótip ketip, máńgilikke shomady, sondyqtan ómir súrýdiń keregi ne dep tur.

Al Olga Ivanovna qulaǵyn birese Rábovskııdiń sózine, birese túnniń tynyǵyna tigip, máńgi jasaımyn, eshqashan da ólmeımin dep oılady. Myna, buryn ózi eshqashan kórmegen fırýza tústes sý, aspan, ózen jaǵalaýy, qaraýytqan kóleńkeler, kóńilin kernegen áldenendeı bir qýanysh - mine, osynyń bári oǵan keleshekte óziniń uly sýretshi bolatynyn, sonaý áride, aıly túnniń arjaǵynda, túpsiz ǵaıypta ony baq, ataq, halyq mahabbaty tosatynyn aıtyp turǵandaı edi... Kirpik qaqpastan alysqa kóz tigip qarap turǵanda oǵan qaptaǵan halyq jyltyldaǵan ot elestegendeı, saltanatty mýzyka úni, máz bolǵan daýystar estilgendeı boldy, aq kóılek kıgen ózi sonyń ishinde júrgendeı, jan-jaǵynan gúl jaýyp turǵandaı kórindi. Qasynda shyn uly kemeńger, qudaıdyń qalaýly adamynyń ózi taıanyshqa súıenip turǵan sıaqty sezinedi... Ol adamnyń osy kúnge deıin jasaǵanynyń bári de erekshe ásem, jurt kórmegen jańa, al onyń keleshekte, neken-saıaq qana kezdesetin talanty er jetip eseıgen kezde jasaıtyny, tipti tamasha, áldeqaıda jaqsy bolady, osynyń bári onyń júzinen-aq, sóılegen túrinen-aq, tabıǵatqa kóz qarasynan - aq tanylyp tur. Myna kóleńkeler týraly, tabıǵat óńiniń keshki qubylystary týraly, aı jaryǵy týraly ol erekshe, óz tilimen aıtyp bergende, osynyń tabıǵatqa da qudireti júredi-aý dep qalasyń. Ózi óte sulý, oqshaý, basqa jurt sıaqty emes, derbes, qus sıaqty erkin ómir súredi.

— Salqyn túseıin dedi, — Olga Ivanovna qaltyrap ketti.

Rábovskıı ony plashyna orap alyp, muńaıa sóıledi:

— Men sizdiń yqpalyńyzda turǵandaı sezinemin. Qulynyńyzbyn. Búgin nege munsha sulýsyz? Óziń kele almaıtyn bolsań, bireýden berip jiber. Al, barsaıshy endi.., Qazir poıyz kelýge tıis. Keshikpegeısiń, janym.

— Jaqsy.

— Ah, seni jibergim kelmeı-aq turǵanymdy qarashy, — degende kózine jasy móltildep kelip qaldy. — Ózim de ańǵalmyn, qaıdan sóz berdim eken sol telegrafshyǵa, — dedi Olga Ivanovna.

Dymov bir staqan shaıdy asyǵa iship, bir toqashty qolyna aldy da, yrjıa kúlip, stansaǵa qaraı ketti. Al ol ákelgen ýyldyryqty, balyq etin eki qara tory men akter soǵyp aldy.

Ózi ónboıy kózin aıyrmaı, qadala qarap qalǵan kózqarasynan adam shoshyǵandaı, sony sezgen Olga Ivanovna oǵan týra qaraýdan qashty.

— Sizge ólerdeı ǵashyqpyn... — dedi kúbirlep aýzyn Olga Ivanovnanyń betine taqaı. — Bir aýyz sóz aıtsańyz bolǵany - ómir súrýden qalamyn, kórkem ónerdi birjolata qoıamyn - dep kúbirledi qatty tebirenip. — Siz de maǵan ǵashyqpyn deńizshi, aıtyńyzshy...

— Olaı demeńiz. — Olga Ivanovna kózin jumdy. - Ol qıanat qoı. Sonda Dymovty qaıtem?

— Dymovyń ne? Qaıdaǵy Dymov? Dymovta meniń ne sharýam bar? Meniń biletinim - myna Volga, aı, sulý tabıǵat, óz mahabbatym, óz shattyǵym, al Dymov degen men úshin atymen joq... Ah, men eshteńeńdi de bilmeımin. Ótkenniń keregi joq, maǵan tek bir sát erik berseńiz bolǵany... bir mezet qana.

Olga Ivanovnanyń júregi týlap ketti. Ol kúıeýin oılaǵysy kelip edi, biraq ótkenniń bári - toıy da, Dymov ta, keshki májilister de túkke turǵysyz, súreńsiz, qajetsiz sıaqty kórindi... Shynynda da, Dymovyń kim ol? Dymovtyń keregi ne? Dymovta munyń ne jumysy bar? Sol Dymov degeniń ózi tabıǵatta bar dúnıe me, álde qur tús, eles emes pe?

"Ondaı qarapaıym adamǵa osy kúnge deıingi alǵan baqyty da jeter, - dep oılady Olga Ivanovna betin qolymen basyp. - Basqalar meıli, sógip jamandaı bersin laǵnet aıtsyn meıli, tap solarǵa eregiskennen azamyn, joldan taıamyn... Tirshilikte ár nárseni de bastan ótkizý kerek qoı. Qudaı-aý, qorqynyshty da, qýanyshty da qandaı kúshti edi!"

— Al qalaı? Ne deısiń? — Sýretshi kúbirlep Olga Ivanovnany qushaqtap, álsiz qarsylasqan qolyn qushyrlana súıip tur. — Sen meni súıesiń ǵoı? Iá? Iá! Oı, bul netken tún edi! Ne degen tamasha tún!

— Iá, qandaı ásem tún! — Olga Ivanovna sybyrlap, Rábovskııdin jasqa toly kózderine qarap, sonsoń tez ǵana tóńiregine kóz júgirtip alyp, ony qushaqtap ernin qushyrlana súıdi.

Palýbanyń arǵy shetinen:

— Kıneshmage kelip qaldyq! — degen daýys estildi.

Bireý sylbyr júrip keledi. Býfet qyzmetshisi eken, jandarynan ótip bara jatyr edi.

— Beri qarańyzshy, bizge sharap ákelip berińizshi, — dedi oǵan Olga Ivanovna baqytqa tolǵan kóńilimen ári kúle, ári jylaı sóılep.

Kóńil tolqynysynan óńi qashqan sýretshi oryndyqqa otyryp, Olga Ivanovnaǵa ómirine, yrza bola kózin jumyp, qaljyraı kúlip:

— Sharshadym, — dep basyn bortqa súıeı saldy.

V

Qyrkúıektiń ekisinde kún jyly, tynyq, biraq bulyńǵyr boldy. Tańerteńgisin Volganyń betinde azdaǵan tuman bar edi, al saǵat toǵyzdan bylaı jańbyr sirkireı bastady. Aspan jadyrar túri joq. Shaı ústinde Rábovskıı Olga Ivanovnaǵa sýret salý eshbir jaqsy at ápermeıtinin, ish pystyratyn óner ekenin, óziniń sýretshi emesin, tek aqymaqtar ǵana munyń talanty bar dep oılaıtynyn aıtyp otyrdy da, kenet óziniń eń jaqsy degen etúdin pyshaqpen qyrǵylaı bastady. Shaıdan keıin terezeniń aldynda Edilge tunjyraı qarap otyrdy. Edildiń de sáni ketken ajarsyz, suryqsyz sýy da salqyndaǵan sıaqty kórinedi. Tóńirektiń bári de kóńilsiz qońyr kúzdiń jaqyndap qalǵanyń ańǵartady. Jaǵalaýdaǵy qulpyrǵan jasyl kilemderdi de, sýǵa túsip turǵan almastaı jaryq sáýlelerdi de, alysta munartqan kórinisti de, sánge, saltanatqa jaraıtynnyń bárin de tabıǵat Volgadan sypyryp alyp, kelesi jazǵa deıin sandyǵyna salyp qoıǵan sıaqty, al Volgany mańaılaı ushyp júrgen qarǵalar ony: "Tyrjalańash! Tyrjalańash!" dep mazaqtap bara jatqan sıaqty edi. Olardyń qarqyldaǵanyn tyńdaı otyryp, Rábovskıı óziniń sarqylǵany, talantyn joǵaltqany týraly, bul ómirdeginiń bári de tıanaqsyz, baıansyz, aqymaqtyq ekeni týraly, mynaý áıelge basyn shatpaýy kerektigi týraly oılandy... Bir sózben aıtqanda, ol kóńilsiz, renjýli edi.

Olga Ivanovna ekinshi bólmede kereýettiń ústinde, zyǵyrdyń talshyǵy sıaqtanǵan ásem shashyn saýsaqtarymen salalap, ózin birese qonaq bólmedegideı, birese jatyn bólmedegideı, birese kúıeýiniń kabınetindegideı sezinip otyr; keıde ony qıaly teatrǵa, tiginshige, áıgili dostaryna alyp ushady. Olar osy kezde ne istep júr eken? Olga Ivanovnany qaperine ala ma eken? Maýsym bastalyp qaldy, keshki májilister jaıyn oılastyratyn mezgil de jetti. Al Dymov she? Súıkimdi Dymov! Jazǵan hattarynda áıeliniń tezirek qaıtýyn momaqan ǵana, balalarsha jalynyp ótinedi. Aı saıyn jetpis bes som aqsha jiberip turady, al bir joly, sýretshige júz som qaryzdar bolyp qaldym degende, júz som da jiberdi. Netken qaıyrymdy, keńpeıil adam! Saıahat Olga Ivanovnany sharshatyp, jalyqtyrdy, onyń endi myna mujyqtardan, ózenniń dymqyl tartqan ıisinen tezirek ketkisi keldi, selodan - seloǵa kóship, sharýalardyń úılerinde qonyp júrgende ústine jabysqan kirden arylǵysy keldi. Eger Rábovskıı janyndaǵy sýretshilerge jıyrmasynshy qyrkúıekke deıin olarmen birge júrýine ýáde etpegen bolsa, bular búgin-aq ketip qalar edi-aý. Sonda, tipti, jaqsy bolatyn edi!

— Qudaı-aý, myna kúnniń kózi qashan shyǵady? — dep tur Rábovskıı zarlanyp. Kúnshýaqty sýretteıtin peızajdy bult kúni sala almaımyn ǵoı endi!..

— Bultty kúngi etúdiń de bar ǵoı, — dedi Olga Ivanovna bólmeniń arjaǵynan shyǵa bere. Esińde me, oń jaǵynda orman sol jaǵynda sıyrlar, qazdar jaıylyp júr. Qazir sony aıaqtasaıshy.

— E! - dedi sýretshi tyjyrynyp, — Aıaqtasaıshy deýin! Meni ne isteıtinin bilmeıtin sondaılyq aqymaq dep oılaısyz ǵoı shamasy!

— Sen maǵan basqasha qaraıtyn bolyp kettiń ǵoı osy! — Olga Ivanovna kúrsindi.

— Onda, tipti, jaqsy bolǵany.

Olga Ivanovnanyń beti dirildep ketti de, pesh janyna baryp jylap jiberdi.

— Durys boldy, jetpeı turǵany osy edi. Qoıyńyz endi! Meniń de jylaýǵa myń sebebim bar, biraq jylamaı-aq turmyn ǵoı.

— Myń sebep bar deýin! — Olga Ivanovna óksı sóıledi. — Sebebińizdiń eń myqtysy -menen bezdińiz. Solaı! — Ol eńkildep jylap jiberdi - Shynyn aıtsam, aramyzdaǵy mahabbattan uıalasyz. Sýretshilerge bildirgińiz kelmeıdi, biraq ony jasyrýǵa bolmaıdy, bar jaıdy olar áldeqashan-aq bilip bolǵan.

— Olga, bir-aq ótinishim bar sizden. Sýretshi jalbaryna sóılep, qolyn júregine basty. Jalǵyz-aq, azaptamańyz meni! Basqa tilegim joq!

— Onda meni áli de súıemin dep ant etińiz!

— Bul dozaq qoı! — Sýretshi tistene sóılep, ornynań atyp turdy. — Aqyrynda men ne Volgaǵa túsip ólermin ne jyndanyp ketermin, sirá! Maza berseńizshi maǵan!

— Al, óltirińiz, óltirińiz meni. — Olga Ivanovna aıǵaılap jiberdi. — Óltirińiz!

Ol óksı jylap, arǵy bólmege ótti. Úıdiń sabanmen jabylǵan tóbesin sybdyrlata sabalap, jańbyr jaýa bastady. Rábovskıı basyn eki qolymen ustap, ersili - qarsyly júrdi de, beıne bireýge birdeńeni dáleldep bergisi kelgen adamdaı, fýrajkasyn kıip, myltyǵyn ıyǵyna salyp, úıden shyǵa jóneldi.

Ol ketkennen keıin Olga Ivanovna tósekte uzaq ýaqyt jylap jatty. Áýeli oǵan Rábovskıı qaıtyp oralǵanda ólip jatý úshin ý ishken jaqsy bolar edi degen oı keldi, odan keıin óz úıiniń qonaq bólmesine, kúıeýiniń kabınetine baryp, onda Dymovpen birge qozǵalmastan otyrǵanyn, tynyshtyq pen tazalyq lázzatyna shomǵanyn, keshinde teatrda otyryp Mazınıdi tyńdaǵanyn qıaldap kóz aldyna elestetti. Sol sátte órkenıetti, qalanyń shýyn, áıgili adamdardy saǵynyp, júregi syzdap ketti. Syrttan kirgen qatyn túski tamaq ázirleý úshin jaımen qımyldap pesh jaǵa bastady. Kúıik ıisi shyǵyp, úıdiń aýasy tútinmen kógerip ketti. Uzyn qonyshty etikterine balshyq jabysqan, betterin jaýyn shaıǵan sýretshiler de birtindep kelip, etúdterine qarap, tipti jaman degen kúnderdiń ózinde de Volganyń sulý ekenin aıtyp, ózderin-ózderi jubata sóılep jatty. Úıdiń qabyrǵalyǵyndaǵy arzanqol saǵat tynbastan tık-tık-tık dep tyqyldap tur. Sýyqtan qorǵalaǵan shybyndar aldyńǵy jaqtaǵy buryshta, ıkona mańynda topyrlasyp, qujynasyp jatyr, oryndyq astynda, qalyń papkalar ishinde taraqandardyń júgirip júrgeni seziledi...

Rábovskıı úıge kún batarda qaıtty. Fýrajkasyn ústeldiń ústine tastaı saldy, óńi qashqan, sharshaǵan, etigine balshyq juqqan, kirip kelip otyrǵyshqa otyra sala kózin jumdy.

— Sharshadym... — dedi ol, qasyn kerip, kózin zorlana ashyp.

Olga Ivanovna oǵan erkelegisi jáne renjimeıtinin bildirgisi kelip qasyna bardy da, úndemeı ǵana súıip, onyń aqshyl sarǵysh shashyna taraǵyn saldy. Shashyn tarap bergisi kelgeni edi.

— Bu ne? - dep ol denesine muzdaı birdeńe tıip shoshyǵandaı selk etip kózin ashty. — Bu ne óner, maza berińizshi maǵan, ótinemin sizden.

Olga Ivanovnany qolymen serpe túregelgende júzinen jıirkenetini, yzasy kórinip qalǵandaı boldy. Sol kezde tamaq istep júrgen qatyn sý quıǵan tabaqty eki qolymen ustap, eptep qana basyp, Rábovskııge alyp kele jatyr edi, Olga Ivanovna qatynnyń eki bas barmaǵynyń shıge malynyp kele jatqanyn kórip qaldy. Qursaǵyn tartyp baılaǵan, ústi-basy kir qatyn da, Rábovskıı ashqaraqtana ishe bastaǵan ana shı de, myna ózderi otyrǵan úı de, basynda qarapaıymdylyǵymen, jarastyqty salaqtyǵymen unap qalǵan myna turmys ta endi jeksuryn kórinip ketti. Osynyń bári naǵyz qorlyq ekenin endi ǵana baıqap, salqyn júzben sóıledi.

— Biz biraz ýaqytqa aıyrylysa turýymyz kerek shyǵar áıtpese zerikkennen shynymen ursysyp qalýymyz da múmkin. Mundaǵy turmys ábden toıdyrdy. Búgin-aq júrip ketemin.

— Nemene? Tal shybyqqa minip ketesiń be?

— Búgin beısenbi ǵoı, toǵyz jarymda parohod keledi.

— A? Iá, ıá.. Olaı bolsa, júrip ket... — Rábovskıı, maılyq oramaldyń ornyna súlgimen súrtinip jatyp, jumsara sóıledi. Munda kóńilsiz jáne isteıtin jumysyń da joq, sondyqtan jolyńdy bógegenim - asqan ózimshildik bolar edi. Kidirmeı júrip ket, jıyrmasynan keıin jolyǵysarmyz.

Olga Ivanovna nárse-qarasyn kóńildene janastyra bastady, tipti qýanǵanynan eki betine qan júgirdi. Shynymen-aq endi sýretti qonaq bólmede salyp, jatyn bólmede uıyqtap, dastarqan jaıyp tamaq ishetin kúnge jetemin be? - dep oılady ishinen. Endi ashýy basylyp, sýretshige de renishi tarqaǵan edi:

— Boıaýlar men qylqalamdardy saǵan qaldyryp ketem, Rábýsha, — dedi ol. — Qalsa, ala kelersiń... Men joqta jalqaýlanbaǵaısyń, eńseńdi túsirmeı, jumys iste. Sen óziń azamatsyń, Rábýsha.

Saǵat onda Rábovskıı Olga Ivanovnamen qoshtasyp, súıdi, munysy, Olga Ivanovnanyń oıynsha, parohodta sýretshilerdiń kózinshe súıisip jatpaıyq degeni ǵoı, sodan keıin prıstanǵa shyǵaryp saldy. Kóp kúttirmeı parohod ta kelip Olga Ivanovnany alyp ketti.

Olga Ivanovna eki jarym táýlik jol júrip úıine jetti. Qalpaǵy men vaterprýfyn2 sheshpesten júregi alyp alqyna dem alyp, qonaq bólmege, odan as bólmege ótti. Dymov, súrtúksiz, jıletiniń túımelerin aǵytqan kúni, ústeldiń janynda, pyshaqty shanyshqyǵa janyp otyr eken, aldyndaǵy tárelkede shildiń eti jatyr. Olga Ivanovna úıine kirgende, bolǵan isti kúıeýinen jasyrý kerek dep, jasyra alamyn ǵoı, oǵan shamam keledi ǵoı dep oılaǵan edi, al endi kúıeýiniń baqytty, momaqan júzben arsalandap kúle qarsy alǵanyn, kóziniń qýana jadyraǵanyn kórgende, bul adamdy aldaý - bireýge ósek taǵý, urlyq isteý nemese kisi óltirý sıaqty jaýyzdyq ekenin, óziniń olaı ete almaıtynyn, oǵan dármeni jetpeıtinin sezdi, tap sol kezde bolǵan istiń bárin jasyrmaı aıtyp bergisi keldi. Kúıeýi qushaqtap súıip bolǵanyn kútip turdy da, onyń aldyna tizerlep otyra qalyp, alaqanymen betin basty.

— Nemene? Ne boldy, mamasy? Saǵynyp qaldyń ba? — Dymov erkelete aıtty.

Olga Ivanovna uıatynan kúreńitip ketken betin joǵary kóterip, jalbarynǵan kináli pishinmen kúıeýine qarady da, biraq qoryqqany men uıalǵany shyndyqty aıtqyzbaı, tilin baılap tastady.

— Jaı... - deı saldy Olga Ivanovna. — Men ánsheıin...

— Káne, otyraıyqshy. — Dymov áıelin kóterip otyrǵyzdy. — Mine, osylaı...

Olga Ivanovna óz úıiniń aýasymen qushyrlana dem alyp, shildiń etin jeýge kiristi, al Dymov áıeline eljireı qarap, qýana kúlip otyrdy.

Dymov óziniń aldanyp júrgenin qys ortasynan beri seze bastasa kerek. Ol bir kinási bar adamdaı, áıeliniń kózine burynǵysyndaı týra qaraı almaıdy, kezdeskende qýana qarsy almaıdy, áıelimen ońasha otyrýdan qashyp, túski tamaqqa óziniń Korostelev degen bet-aýzy myjyraıǵan, shashyn qysqa aldyrǵan joldasyn erte keletin boldy. Korostelev Olga Ivanovnamen sóıleskende ózinen-ózi qysylyp, pıdjaginiń ilgekterin birese túgelinen aǵytyp, birese qaıta salyp áýre bolady, sodan soń oń qolymen sol jaq mıyǵyn julmalaı bastaıdy. Tamaq ústinde eki dárigerdiń ekeýi de, dıafragma joǵary bolsa, júrek keıde irkile soǵatynyn nemese nevrıttiń qat - qabattasqan túri sońǵy kezderde jıi kezdesip júrgendigin, ıakı keshe Dymov, "qaterli qanazdyq" dep dıagnoz qoıylǵan ólikti soıyp qaraǵanda, qaryn astyndaǵy bezden obyr keselin tapqanyn áńgimeleıdi. Osy medısına jaıyndaǵy áńgimelerin olar Olga Ivanovnany sóıletpeý úshin, ıaǵnı ótirik aıtýyna jol bermeý úshin ǵana aıtyp otyrǵan sıaqty seziledi. Tamaqtan keıin Korostelev roıálǵa otyrady da, Dymov kúrsinip, joldasyna:

— E, baýyrym! Aıtatyn ne bar! Káne, zarly birdeńe tartshy — deıdi.

Korostelev eki ıyǵyn kótere, saýsaqtaryn tyrbıta, birneshe akord alyp jibergennen keıin tenor daýysymen: "Orystyń mujyqtary zarlamaǵan - bar ma eken sondaı bir jer, aıtshy maǵan", dep ándete bastaıdy, al Dymov, taǵy bir kúrsinip, jaǵyn taıana oılanyp qalady.

Sońǵy kezderde Olga Ivanovna ózin tym beıǵam ustaıtyn boldy. Tańerteń uıqysynan oıanǵanda ol árqashan da jabyrqap, endi Rábovskııdi súımeıtinin, aralarynyń, qudaıǵa shúkir, úzilgendigin oıyna alady. Kofe iship alǵannan keıin Rábovskııdiń qyrsyǵynan erimen arasynyń sýyǵandyǵy, endi qazir erinen de, Rábovskııden de aıyrylǵandyǵy esine túsedi, odan keıin tanystarynyń aıtýyna qaraǵanda, Rábovskııdiń kórmege tamasha bir sýretti Polenovtyń kóńili súıetindeı, peızaj ben janr aralas sýret daıyndap jatqandyǵy, sheberhanasynda bolyp sýretin kórgenderdiń báriniń de aýyzdarynyń sýy quryp maqtap júrgendigi oıyna keledi. Rábovskıı ol sýretin óziniń, ıaǵnı Olga Ivanovnanyń yqpalymen salyp jatqandyǵyn, jalpy alǵanda óz yqpalynyń Rábovskııge jaqsy áser etkenin oılaıdy. Yqpaly oǵan sonshama paıdaly, kúshti áser etip turǵanda, endi ony jaıyna tastap ketse, ol quryp keterdeı kóredi. Onyń sońǵy joly jyltyrańqy qara súrtúk kıip, jana galstýk taǵyp kelgeni, momaqan ǵana:

"Ásemmin be?" degeni oıyna keledi. Shynynda da ol buıra shashty, kók kózdi kelbetti, kórikti adam edi (álde solaı kórindi me eken), árdaıym Olga Ivanovnamen óte jyly sóılesetin.

Kóp jaıdy esine túsirip, biraz oılanyp alǵannan keıin Olga Ivanovna kıinip alyp, qatty qobaljý ústinde, Rábovskııdiń sheberhanasyna júrip ketedi. Rábovskıı óte kóńildi jasap jatqan, shynynda da asa tamasha kartınasyna qýanyshty; ol balasha sekirip, erkelep, suraǵan sózine ázilmen jaýap qaıyrady. Olga Ivanovna Rábovskııdiń kóńilin aýdaryp áketken kartınany kúndep, jek kórip tursa da, sypaıygershilikpen kartınaǵa bes mınýttaı únsiz qarap turyp, bir izgi zattyń aldynda turǵandaı kúrsinip, jaımen ǵana:

— Iá, buǵan deıin mundaı eshteńe jazǵan joq ediń. Myna jazyp otyrǵanyń sumdyq eken, — deıdi.

Sodan keıin Olga Ivanovna Rábovskııge: "Meni súı tastama, mendeı paqyr, baqytsyz adamdy aıasaıshy", dep jalyna bastaıdy. Jylap, qolyn óbip ózin súıetindigine qarǵanyp ant etýin talap etedi, eger óziniń sharapatty yqpaly tımese, Rábovskııdiń joldan taıyp, azyp-tozyp ketetinin dáleldeı bastaıdy. Sóıtip, jap-jaqsy, qýanyshty otyrǵan Rábovskııdiń dińkesine ábden tıip bolǵannan keıin ózin qorlanǵan kúıde sezinip, kúımesine minip alyp, tiginshisine júrip ketedi nemese bılet jaǵyn qarastyrý úshin tanys aktrısasynyń úıine tartady.

Al, endi barǵanynda Rábovskıı sheberhanasynda bolmasa, onda Rábovskııge: "búgin kelmeseń, sóz joq, ý iship ólemin", dep qaǵaz jazyp qaldyrady. Sonsoń Rábovskıı, amal joq, qoryqqanynan Olga Ivanovnanyń úıine baryp túski tamaqty sol úıden ishedi. Rábovskıı qysylmastan Olga Ivanovnaǵa kúıeýiniń kózinshe qatty-qatty sózder aıtady. Olga Ivanovna da esesin jibermeıdi. Biriniń qolyn biri baılap júrgenin, ekeýiniń de ozbyr, birine-biri qas ekendigin sezip óshige túsedi, osy istep otyrǵandarynyń ersi ekenin, ekeýiniń pıǵylyn tyqyr shashty Korostelevtiń de túsinip otyrǵanyn ashý ústinde ańǵarmaıdy da. Tamaqtan keıin Rábovskıı shala-pula qoshtasyp, ketýge asyǵady.

Aýyz úıde Olga Ivanovna oǵan kózimen ata qarap:

— Asyǵyp, qaıda bara jatyrsyz? — dep suraıdy.

Rábovskıı tyjyrynyp, kózin syǵyraıta, Olga Svanovnanyń kúnshildigin qozdyryp, ádeıi kúıdirý úshin ekeýi de biletin bir áıeldiń atyn aıtady. Sodan keıin Olga Ivanovna jatyn bólmege baryp tósegine jatady da, ishi órtene kúıinip, yzalana ári elden uıala, jastyqty tistelep, eńkildep jylaı bastaıdy. Dymov Korostelevti qonaq bólmede jalǵyz qaldyryp, jatyn bólmege qysyla, sasqalaqtaı kelip, jaımen ǵana:

— Daýystap jylamasaıshy, mamasy... Munyń ne? Ondaıdy pash etpeý kerek... Sezdirmeý kerek... Bolǵan iske ókingenmen túk ónbeıdi, - deıdi.

Eki shekesin syǵyp bara jatqan kúnshildiktiń aýyr qasiretin basýdyń amalyn taba almaı, is áli de jónge keler degen úmitpen Olga Ivanovna jýynyp, kóz jasy jýǵan betine opa jaǵynyp, arbasyna minip alyp, mana Rábovskıı aıtqan áıeldikine tartyp ketedi. Rábovskıı onda bolmaǵan soń odan shyǵyp ekinshi bir áıeldiń úıine, odan úshinshisine barady... Áýelgi kezde bul júrisi ózine ersi sıaqty edi, keıin eti ólip ketti, keıde tipti, Rábovskııdi tabý úshin bir keshte barlyq tanys áıelderiniń úılerin sholyp shyǵatyn boldy, al onyń kimdi izdep shaýyp júrgenin jurttyń bári de bilýshi edi.

Bir joly Olga Ivanovna óziniń kúıeýi týraly Rábovskııge:

— Osy kisiniń peıiliniń keńdigi - aq janymdy jep boldy! — dep edi.

Osy bir aıtqan sózi ózine óte unap qaldy, sonsoń - aq ol Rábovskıımen ekeýi biletin sýretshilermen kezdesken jerde eri týraly ár ýaqytta, jaqtyrmaǵandaı qolyn bir siltep tastap:

— Sol kisiniń peıiliniń keńdigi - aq janymdy jep boldy! — dep júrdi.

Turmys sol byltyrǵy qalpynan ózgermesten ótip jatty. Sársenbi saıyn jurt keshki májiliske jınalady. Ártis óleń oqıdy, sýretshiler sýret salady, vıolonchelıs vıolonchelin tartady, ánshi án salady, al saǵat on bir jarymda árqashan da as bólmesiniń esigi ashylyp, Dymov yrjıa kúlimsirep:

— Káne, myrzalar, dámge raqym etińizder! — dep turady.

Olga Ivanovna, burynǵysynsha, elden erekshe adamdardy izdeıdi, tabylǵandaryn mise tutpaı, basqalaryn qarastyra bastaıdy. Burynǵysynsha, tym kesh qaıtady, biraq Dymov, ótken jolǵysyndaı, uıyqtap jatpaıdy, kabınetinde jumys istep otyrady. Dymov saǵat úshte jatyp, segizde turady.

Bir kúni keshkisin Olga Ivanovna teatrǵa baraıyn dep úlken aınanyń aldynda jınalyp, taranyp jatqanynda frak kıip, aq galstýk taǵynǵan Dymov jatyn bólmege kirip keldi. Burynǵy qalpymen momaqan ǵana kúlip, áıeliniń betine qýana qaraıdy. Júzi jadyrańqy.

— Men jańa ǵana dısertasıa qorǵap keldim, — dedi ol otyryp, eki tizesin sıpalap.

— Qorǵadym deısiń be?

Dymov kúlip:

— Iá! - dedi de, arqasyn berip, shashyn jatqyza tarap turǵan áıeliniń júzin kórgisi kelip aınaǵa moınyn soza túsip, - Iá! - dedi taǵy da. Maǵan jalpy patologıa jóninen prıvatdosenttikti usynatyn túrleri bar. Syńaılary solaı sıaqty.

Tap osy jerde Olga Ivanovna da qosyla qýansa, shattyǵyna ortaqtasqan bolsa, baqyttylyǵy betinen tanylyp, júzi jadyrap turǵan Dymov áıeliniń ótkendegisin de, qazirgisin de, keleshektegisin de keshiretin túri bar edi, biraq áıeli prıvatdosenttiktiń de, jalpy patologıanyń da ne ekenin túsingen joq, bar oıy teatrǵa keshigip qalamyn ba dep soǵan asyqty, sondyqtan kúıeýine eshteńe de aıtpady.

Dymov eki mınýttaı otyrdy da, ımene kúlimsireı shyǵyp ketti.

VII

Bul bir asa mazasyz kún boldy.

Dymovtyń basy qatty aýyryp, erteńgisin shaı da ishpedi, aýrýhanaǵa jumysyna da barmady, kabınetinde, túrik dıvanynda jatyp qaldy. Olga Ivanovna, daǵdysynsha, saǵat birge aýǵanda, óziniń nafure morfe etúdin kórsetý úshin jáne keshe nege kelmeı qalǵanyn bilý úshin Rábovskııge ketti. Etúdiniń túkke turmaıtynyn bilsedaǵy, ánsheıin sýretshige barýǵa syltaý bolsyn dep jasaǵan edi.

Ol Rábovskııge qońyraý soqpaı kirip, aýyz úıde galoshyn sheship jatqanynda, sheberhanada bireý, kóıleginiń etegi sýsyldap, aıaǵyn ushynan basyp júgirip ótkendeı boldy, sony baıqap qalǵan Olga Ivanovna sheberhananyń esiginen asyǵa qaraǵanynda, molbertimen birge edenge deıin qara kolenkor jabylǵan úlken sýrettiń artyna kirip bara jatqan bireýdiń qońyrqaı kóıleginiń etegin kózi shalyp qaldy. Tyǵylǵan adamnyń áıel ekendigine eshbir kúmán joq edi. Sol jerge Olga Ivanovnanyń ózi de talaı tyǵylyp edi-aý! Rábovskıı, sasqandyqtan bolsa kerek Olga Ivanovnanyń kelgenine tańyrqaǵandaı pishinmen eki qolyn birdeı soza, zorlana kúlip sóıledi:

— A-a-a-a! Sizdi kórgenime óte qýanyshtymyn. Qandaı jaqsylyq habar ákeldińiz?

Olga Ivanovnanyń eki kózi jasqa tolyp ketti. Uıaty men yzasy qosa kernep, ana kartınanyń tasasyndaǵy sıqyr áıeldiń - kúndesiniń aldynda mıllıon berseńiz de sóıler emes! Ol áıel muny mysqyldap kúlip turǵan shyǵar - aý.

— Sizge etúdimdi kórsetkeli kelip em, — degendi názik daýyspen ımene aıtqanda erinderi dirildep ketti.

— A-a-a-a... etúd deısiz be?

Sýretshi etúdti qolyna alyp aınaldyra qarap, baıqamaǵansyp, basqa bólmege qaraı ótti.

Olga Ivanovna da onyń jetegine ergendeı sońynan bara jatty.

— Nature morte... birinshi sort, - dep kúbirledi de, soǵan uıqas izdegendeı, - kýrort... chort... port... - dep qoıdy.

Sheberhana jaqtan asyǵa basqan aıaq dybysy men jibektiń sýsyldaǵany estilip qaldy. Demek, anaý ketti. Sol kezde Olga Ivanovna qatty shyńǵyryp, sýretshini qolyna túsken aýyr zatpen tóbeden bir qoıyp shyǵa jónelgisi kelip edi, biraq kózi jasqa býlyǵyp eshnárse kórmeı ketti, ar-uıatyna tunshyǵyp, ózin endi burynǵy Olga Ivanovna emes, bolmashy ǵana bir qońyz tárizdi jándikteı sezindi.

— Sharshadym... - Sýretshi erine sóılep, etúdke qarap turyp, qalǵymaý úshin basyn shulǵyp tastady. - Mynaýyń táp-táýir, árıne, biraq búgin de etúd, byltyr da etúd, endi bir aıdan keıin qarasań da etúd... Osydan qalaı jalyqpaısyz? Sizdiń ornyńyzda bolsam, sýret salýdy qoıyp, mýzykamen nemese basqa birdeńemen aınalysar edim. Siz sýretshi emessiz, mýzykantsyz ǵoı. Qandaı sharshap turǵanymdy bilseńiz! Qazir shaı alǵyzaıyn. ...Jaraı ma?

Bólmeden shyǵyp ketken Rábovskııdiń qyzmetshisine birdeńe dep buıryq berip jatqany Olga Ivanovnaǵa da estilip turdy. Endi onymen qoshtasyp, túsinisip jatpaý úshin eń bastysy - óksip jylap jibermeý úshin Rábovskıı kaıta oralmas buryn aýyz úıge júgire basyp bardy da, galoshyn kıip kóshege shyqty. Rábovskııden de, sýret salýdan da, sheberhanadan da, ózin býlyqtyrǵan aýyr uıattan da birjola qutylǵanyn sonda ǵana sezip, erkin tynystady. Sóıtip bárine de qosh aıtysty!

Olga Ivanovna tiginshisine júrip ketti, odan shyǵyp, keshe ǵana kelgen Barnaıǵa, odan nota dúkenine bardy. Sol júrgeninde ol Rábovskııge, óz qadirin túsirmeı ǵana, salqyn, qatal tilmen qalaı hat jazý kerek ekenin oılady, kóktemde nemese jazda Dymovpen birge Qyrymǵa baryp, sodan keıin ótkendeginiń bárinen de arylyp, jańa ómir bastaýǵa bel baılady.

Úıine kesh qaıtty da, kıimin aýystyrmastan qonaq bólmede otyryp hat jaza bastady. Rábovskıı muny sýretshi emessiń dedi ǵoı, sonyń esesine bul da onyń jylda bir sýretti qaıtalap sala beretinin, kúnde bir sózdi qaıtalap aıta beretinin, toqyrap qalǵanyn, endi odan osydan artyq eshteńe de shyqpaıtynyn, ómir bastaýǵa bel býǵanyn jazýǵa oılandy. Onyń ústine, óziniń Rábovskııge tıgizgen sharapaty úshin onyń kóp qaryzdar ekenin, al qazir Rábovskııdiń jańa kartınanyń tasasyna tyǵylyp qalǵan áıel tárizdi, talaı - talaı beıseýbet áıelderdiń kesapatynan endi ersi qylyqtar shyǵara bastaǵanyn jazǵysy keldi.

— Mamasy! — Dymov kabınetten, esigin ashpaı ǵana daýystady. — Mamasy!

— Nemene?

— Mamasy, sen maǵan kirme, tek esikke jaqyndashy. Bylaı boldy... Aldyńǵy kúni aýrýhanada dıfterıt juqtyryp aldym, endi... jaǵdaı qıynǵa aınalyp barady. Tezirek Korostelevti shaqyrtshy.

Tanys erkekterdiń bárin famılıasymen atap úırenip ketken Olga Ivanovna kúıeýin de atymen emes famılıasymen ataıtyn; onyń Osıp degen atyn unatpaıtyn, óıtkeni bul at Gogoldyń Osıpin jáne de "Osıp ohrıp, a Arhıp osıp"3 deıtin kalambýrdy esine túsiretin. Al qazir:

— Olaı bolýy múmkin emes, Osıp! — dep yshqyna aıǵaılady.

Esiktiń arǵy jaǵynan Dymovtyń:

— Shaqyrt! Jaǵdaı qıynǵa aınalyp barady... — degeni jáne onyń dıvanǵa baryp jatqany estildi. Sonsoń ol taǵy da kómeski ǵana: — Shaqyrt! - dep qoıdy.

"Bul ne bolǵany? — Olga Ivanovna ishteı shoshynyp, tula-boıy muzdap ketti. — Bul qaýipti aýrý ǵoı!"

Tipti, keregi bolmasa da, qolyna maı sham alyp óziniń jatyn bólmesine bardy da, endi ne isteý kerek ekenin oılanyp turǵanynda aınaǵa kózi túsip, odan óziniń túrin kórdi. Qoryqqanynan túsi qashyp qýaryp ketipti, ústinde kelte jeńdi jaket, tósine sary jolaq valan salǵan ıýbkasynyń jolaqtary ersi buralańqy, osy túri ózine tym sıqysyz, tipti, jeksuryn kórinip ketken edi. Sol jerde ol Dymovty, onyń alańsyz berilgen mahabbatyn, jas ómirin, tipti, ol kópten beri jatpaǵandyqtan jetimsirep turǵan tósegin de aıap ketti. Dymovtyń kádimgi, momaqan ǵana, baǵynyshty túrde ezý tartyp kúletini esine tústi. Olga Ivanovna opyna jylap, Korostelevke jalynyshty hat jazyp jiberdi. Bul - túngi saǵat eki kezi edi.

VIII

Erteńgisin saǵat segizge aýǵanda, túnimen úıyqtaı almaǵandyqtan basy meń-zeń, shashy uıpalanǵan, ajary qashqan Olga Ivanovna jatyn bólmesinen aıypty adamdaı ımene shyǵyp kele jatqanynda, aldynan qara saqaldy bireý, sirá, dáriger bolsa kerek, aýyz úıge qaraı ótip ketti. Dári ıisi ańqıdy. Kabınettiń esiginiń aldynda, on qolymen sol jaq murtyn shıratyp Korostelev tur eken.

— Keshirińiz, sizdi oǵan kirgizbeımin. Ol tunjyrap sóıledi. Juqtyryp alýyńyz múmkin. Jáne, shynyna kelgende, kirýdiń de qajeti joq qoı. Báribir, essiz sandyraqtap jatyr.

— Shynymen dıfterıt pe eken?. — Olga Ivanovna sybyrlaı sóıledi.

— Kóre tura arandatýshylardy, durysynda, sotqa tartý kerek. — Olga Ivanovnanyń suraǵyna jaýap bermeı, Korostelev óz betinshe kúbirlep sóılep tur. Qaıdan juqtyrǵanyn bilesiz be? Seısenbi kúni bir balanyń dıfterıtti jalqaıaǵyn trýbka arqyly aýzymen soryp alypty. Sonsha ne keregi bar edi? Aqymaqtyq qoı... Essizdik ánsheıin.

— Qaýipti me? Óte qaýipti me? — dep surady Olga Ivanovna.

— Iá, aýyr túri desedi. Durysynda, Shrekti aldyrý kerek edi.

Jıren shashty, muryny solpıǵan evreı aksentti tapal bireý, odan keıin uzyn boıly, ımekteý, dýdar shash, protodákon sıaqtanǵan bireý keldi odan keıin óte semiz, eki beti narttaı, kózildirik kıgen jas jigit keldi. Bular - joldasynyń basynda otyryp kúzetýge kelip júrgen dárigerler edi. Korostelev kezegin ótkizgen soń da ketken joq, arýaqqa uqsap bólmelerdi kezip júrdi de qoıdy. Qyzmetshi áıel dárigerlerge shaı ákelip berip, álsin-áli dárihanaǵa júgirip júrgendikten, úıdiń ishin jınastyratyn eshkim bolmady. Úı ishi jym-jyrt, jabyrqaý edi.

Olga Ivanovna óziniń jatyn bólmesinde otyryp, osynyń bári - kúıeýin aldap júrgeni úshin qudaıdyń jibergen jazasy ǵoı dep oılady. Aýyz ashyp sóz qaıtarmaıtyn, syryn bildirmeıtin, kózge de túse bermeıtin momyn, bireýge jel bolyp tımeıtin meıirimdi, jýas baıǵus ana bólmede dıvanda, qınalsa da ishten tynyp, ún-túnsiz jatyr. Al eger ol sandyraqtap sóıleı qalsa, onda basynda otyrǵan dárigerler buǵan tek dıfterıt qana kináli emesin, basqa da sebep baryn biler edi. Olar ana Korostelevten suraı qalsa, ol da aıtyp berer edi, óıtkeni Korostelevke bar syr málim, sondyqtan da ol dosynyń áıeline báleniń bári senen, dıfterıt seniń sybaılasyń ǵana degendeı qarap júr. Volgadaǵy aıly keshter, mahabbat týraly syr ashysýlar, jupyny úıdegi poezıa keshteri bári de umytyldy, endi tek erikkendikten, sholjańdyǵynan qalaı jýsań da ketpeıtin las, jabysqaq birdeńeni basynan aıaǵyna deıin juqtyryp alǵany ǵana esinde...

"Ah, qandaı aldap júrdim!.. Bári de quryp ketsin?" dep otyr ishinen Rábovskıımen aralaryndaǵy mazasyz mahabbatty esine túsirip.

Saǵat tórtte Korostelev ekeýi birge otyryp tamaqtandy, Korostelev eshteńe jegen joq, tek tunjyrap qyzyl sharap qana iship otyrdy. Olga Ivanovna da eshteńe jeı almady. Oısha birese qudaıǵa jalbarynyp, osydan Dymov jazylyp keter bolsa, endi adal áıel bolýyna sert berdi. Birese óz jaıyn umytyp, Korostelevke qarap: "Iapyr-aı, qarapaıym, kórer kózge qorash, aıtarlyqtaı eshteńesi de joq, onyń ústine túri de, júris-turysy da kelissiz osylar da jer betinde júr-aý" dep oılady. Birese, aýrýynyń juǵýynan qashyp kúıeýiniń kabınetine bas suqpaǵany úshin qudaı ózin tap qazir atyp jibererdeı kórdi. Jalpy alǵanda, ómiriniń kúıregenine, endi eshqashan túzelmeýine kózi jetip meń-zeń, basy qańǵyryp otyrǵan jaıy bar...

Túski tamaqtan keıin-aq qarańǵy tústi. Olga Ivanovna qonaq bólmeden shyqqanda Korostelev kýshetkada, zer tókken jibek kópshikti basyna salyp, "Khı-pýa... khı- pýalap" uıyqtap jatyr edi.

Kúzetke kelip, kúzetten qaıtyp jatqan dárigerlerdiń eshqaısysy da úıdiń ishiniń jınalmaǵanyn baıqaǵan da joq. Qonaq bólmede bógde adamnyń qoryldap uıyqtap jatqany da, ilýli turǵan etúdter de, úı-ishiniń ersi erekshe kórinisi de, úı ıesi áıeldiń shashyn taramaǵany, uqypsyz kıingeni de elenbedi, - osynyń bárine de qazir eshkim kóńil aýdarar emes. Dárigerlerdiń biri ańdamaı birdeńege kúlip jibergende, onyń kúlkisi ersi jáne tosyrqaý shyqty, tipti, jurt shoshynyp qaldy.

Olga Ivanovna qonaq bólmege qaıta oralǵanda Korostelev oıanyp, shylym tartyp otyr edi.

— Dıfterıti keńsiriginde, — degendi daýysyn báseńdete aıtty. — Júregi de nasharlap barady. Jalpy alǵanda jaǵdaı jaman.

— Shrekti shaqyrtsańyzshy, — dedi Olga Ivanovna.

— Kelip ketti. Dıfterıttiń keńsirikke kóshkenin sol baıqady. Iá, Shrekte turǵan ne bar. Shynynda Shrek túk te emes. Ol — Shrek, men — Korostelev, basqa eshteńe de joq.

Ýaqyt ótpeı qoıdy. Olga Ivanovna kıimimen erteden jınalmaǵan tósektiń ústinde uıqyly-oıaý jatyr. Úıdiń ishi, edeninen tóbege deıin bir úlken som temir alyp jatqandaı, eger osy temirdi dalaǵa shyǵaryp tastasa, úıdiń ishi keńip, kóńildi bolatyn sıaqtanyp kórinedi. Bul elestiń som temir emes, Dymovtyń aýrýy ekendigi kózin ashqanda baryp esine tústi.

"Nature morte, port... — dep ol taǵy da qalǵı bastady, - sport,..kýrort... Al Shrek she? Shrek Shrek, grek, vrek... krek. Álgi meniń dos-jarandarym qaıda eken? Bizdiń úıdiń qaıǵysynan habarlary bar ma eken? Iá, qudaı, óziń saqta... qutqar. Shrek, grek..".

Taǵy da álgi som temir... Ýaqyt ótip bolar emes, biraq tómengi qabattaǵy saǵat jıi-jıi soǵady. Álsin-áli qońyraý dybysy estiledi, olar - kelip jatqan dárigerler... Podnosynda bos staqany bar qyzmetshi qyz kirip:

— Bıbisi, tósek salyp bereıin be? — dep surady da, jaýap ala almaǵan soń qaıta shyǵyp ketti. Tómende taǵy da saǵat soǵylǵany estildi. Volga boıyndaǵy jaýǵan jańbyr túsine kirdi, bólmege taǵy bireý kirdi, bógde adam sıaqty. Olga Ivanovna basyn dereý kóterip alsa, Korostelev eken.

— Qaı ýaqyt? — dedi Olga Ivanovna. — Úshtiń shamasy.

— Qalaı?

— Ne qalaıy bar? Demi bitýge aınaldy, sony aıtqaly keldim... — dedi de óksip, kereýettiń shetine, Olga Ivanovnanyń janyna otyryp, kóz jasyn jeńimen súrte bastady, Olga Ivanovna onyń aıtqanyn birden uǵa almaǵanymen, tula boıy múzdap, jaımen, shoqyna bastady.

— Demi bitip barady... - Korostelev syńsı sóılep, jylaı berdi. - Óledi, ol ózin ózi qurban etti... Ǵylym qandaı azamatynan aıyryldy! - dep opyna sóılep otyr. - Bizdiń bárimizden de artyq, asqan uly adam edi ǵoı! Daryn degeniń qandaı! Bárimiz de oǵan zor úmit artýshy edik! - Saýsaqtaryn maıystyra qaıyryp otyr. - Qudaı-aý, ne degen bilimpaz edi, endi mundaı jandy izdeseń de taba almaısyń. Oska Dymov, Oska Dymov, bul ne istegeniń? Aı-aı, qudaıym-aı!

Qaıǵysy kernegen Korostelev eki qolymen betin basyp, basyn shaıqap otyr.

— Shirkin, adamgershiligi qandaı edi! — Korostelev bireýge yzalanǵandaı sóıledi. — Qaıyrymdy, adal jandy, shyn súıe biletin eshbir aqaýsyz adam edi ǵoı! Ǵylymǵa berile qyzmet etti, ǵylym jolynda ajal tapty. Jumysty kúni-túni birdeı istedi, biraq ony aıaǵan jan bolmady, sóıtken jas ǵalym, bolashaq profesor, myna... aramza shúberekterge bola qosymsha jumys isteýge, túnde otyryp kitap aýdarýǵa májbúr boldy-aý!

Olga Ivanovnany kózimen ata qarap, aqjaımany eki qolymen ýystaı ustap, bar bále osydan degendeı etip, tartyp qaldy.

— Ózin de aıaǵan joq, ony da aıaǵan jan bolmady. Iá, endi aıttyń ne, aıtpadyń ne!?

Qonaq bólmede jýan daýysty bireýdiń:

— Jalǵyz adam edi ǵoı! — degeni estildi. Olga Ivanovna óziniń Dymovpen otasqan ómirin basynan aıaǵyna deıin tegis, eshteńesin qaldyrmastan esine túsirip ótti de, kenet onyń shynynda da, ózi biletin adamdarmen salystyrǵanda, jaı adam emesin, sırek kezdesetin uly adam ekenin uqty. Oǵan marqum ákesiniń jáne barlyq dáriger joldastarynyń qalaı qaraǵandyǵyn esine alǵanda, solardyń bári de Dymovtyń dańqty adam bolatyndyǵyn kún ilgeri kórgendigin túsindi. Úıdiń qabyrǵalary da, tóbesi de, sham da, edendegi kilem de buǵan "Kesh qaldyń! Kesh qaldyń!" dep jymyńdaı kelemejdep turǵandaı kórindi. Olga Ivanovna jylap-eńirep jatyn bólmeden shyǵa júgirdi de, qonaq bólmede turǵan beıtanys bireýdi janaı ótip, kabınette jatqan kúıeýine kirip bardy. Dymov túrik dıvanda belýaryna deıin kórpe jabýly, sulq jatyr eken. Júzi adam shoshyrlyqtaı solǵan, júdegen, tiri adamda eshqandaı bolmaıtyn surǵylt-sarǵysh reńge engen, bul jatqan adamnyń Dymov ekenin tek mańdaıynan, qap-qara qasynan, tanys yrjıǵan kúlkisinen ǵana tanýǵa bolatyn edi. Olga Ivanovna jalma-jan onyń keýdesin, mańdaıyn, qoldaryn sıpalap kórip edi, keýdesi áli jyly eken de, al mańdaıy men qoldary jan shoshyǵandaı sýyp qalypty. Shala jumýly kózderi de Olga Ivanovnaǵa emes, ústindegi kórpege qarap jatyr.

— Dymov! — dep Olga Ivanovna aıǵaılap jiberdi. — Dymov!

Olga Ivanovna ótkendegisiniń báriniń qate ekenin, áli de úmit úzbeý keregin, áli de jaqsy, baqytty ómir súrýge bolatyndyǵyn, Dymovtyń tegin adam emes, dara týǵan uly adam ekendigin, endigi jerde ómir boıy ony tóbesine kótere tabynyp, qudaıdaı syılap júretinin aıtqysy kelgen edi...

— Dymov! — dedi ol taǵy, kúıeýin ıyǵynan julmalap, endi onyń oıanbasyna sengisi kelmeı.

— Dymov, Dymov deımin!

Bul kezde qonaq bólmede Korostelev qyzmetshi qyzǵa:

— Surap qaıtesiz? Shirkeý kúzetshisine baryńyz da, qudaıy jandar qaıda turatynyn surańyz. Solar ózderi jýyp, ázirlep, ne kerektiń bárin istep beredi, — dep jatty.

Aýdarǵan Ǵ.Ahmedov

---