Múmkindigi shekteýli balalardy oqytýdyń erekshelikteri
Jezqazǵan qalasynyń №10 orta mektebiniń
túzete damyta oqytý synybynyń muǵalimi K.Kýlasheva
Múmkindigi shekteýli balalardy oqytýdyń erekshelikteri
V state govorıtsá o harakternyh osobennostáh obýchenıa deteı s ogranıchennymı vozmojnostámı v nachalnyh klassah
The article refers characteristic features of the education of children with disabilities in primary school
Pedagogıka júıesindegi balalardy oqytý men damytýdyń mańyzdy quramdas bóliginiń biri – múmkindikteri shekteýli balalardy minez - qulqyndaǵy kemshilikterdi eskere otyryp oqytý, olardyń oı - órisin damytý, qorshaǵan ortaǵa beıimdiligin arttyrý bolyp tabylady. Jalpy, múmkindigi shekteýli balalardyń júris - turysyndaǵy kemshilikter olardyń jeke tulǵa bolyp qalyptasýyna, onyń jeke qasıetterine, ıaǵnı oqý, jazý, ortaǵa beıimdelý áreketteriniń buzylýyn qalyptastyryp, balanyń úlkendermen, qurdastarymen qarym - qatynasyna keri áser etedi. Sondyqtan da psıhıkalyq damý múmkindigi shekteýli balalarǵa oqý úrdisin qabyldaý jáne tanymdyq qabiletteriniń qalyptasý qıyndyǵy tán qubylys. Al tanymdyq qabiletti damytý oılaý qyzmetin jetildirýmen tyǵyz baılanysty. Balanyń oılaý qabiletin damytý máselesi mektep tájirıbesinde úlken oryn alady. Oqýshy qabiletine qaraı eń basty máseleni aıyra bilse, demek ol mándi tapsyrmalardy oryndaı alady.
Meniń ustazdyq jolymda qalypty balalarmen jumys istegenime 29 jyl, al múmkindigi shekteýli balalarmen jumys istep kele jatqanyma ekinshi jyl. Osy az ǵana ýaqyttyń ishinde men múmkindigi shekteýli balalarmen jumys isteýdiń qıyndyǵy men úlken jaýapkershilikti qajet etetindigin sezinip te úlgerdim. Sebebi, qalypty balalarǵa sabaq berý barysynda eńbegińniń jemisin tez kóresiń. Qalypty balalar qorshaǵan ortaǵa tez beıimdeledi, aıtqanyńdy tez uǵady. Tipti, sabaq oqymaı kelgen qalypty balaǵa qattyraq sóıleseń, urysqannyń ózin ol durys qabyldaı alady, kelesi joly ondaı qatelik jibermeýge tyrysady. Mektep tabaldyryǵyn endi ǵana attap basqan búldirshinniń oqyǵanyn, jazǵanyn, sabaqqa degen qulshynysyn kórýdiń ózi bir baqyt.
Al múmkindigi shekteýli balalar bolsa, damý júıesinde aýytqýshylyqtar bolǵandyqtan óz qatarlastarynan artta qalǵan, qorshaǵan ortaǵa beıimdelýi baıaý, keıbireýleri densaýlyǵyna baılanysty aqyryn qımyldaıdy, kóbine kóńil - kúıi tómen bolatyndyqtan da qatty sóılegendi qabyldaı almaıdy. Mundaı balalardyń ata - analarymen jumys isteýdiń de ózindik qıynshylyqtary bar. Múmkindigi shekteýli bala úıretkenińdi qabyldaıdy, degenmen, bul uzaq júretin proses. Bir synypta bes múmkindigi shekteýli bala bolatyn bolsa, árqaısysynyń qabyldaý deńgeıi ár túrli. Biri túsingendi ekinshisi túsinbeıdi, birin - biri tyńdaǵysy kelmeıdi, sabaqtyń ózin kóńil - kúıine qaraı qabyldaıdy. Bul balalarǵa qatty sóıleýge bolmaıdy, tek asqan shydamdylyqpen balanyń tilin taba bilý kerek. Iaǵnı, sabaq túsindirý barysynda ár balaǵa qabyldaý deńgeıine qaraı túrli tásildi qoldaný kerek. Balanyń aqyl - oıynyń damýy tek belgili bir bilim kólemine emes, tanymdyq is - áreket, ıaǵnı balanyń janyna jaqyn zattardy eske saqtatý, oılandyrý, elestetý, bala boıyndaǵy túrli qabiletterin damytýmen tyǵyz baılanysty. Múmkindigi shekteýli balanyń damýy úshin este saqtaýy men oılaý qabiletiniń máni óte zor. Bulardyń bári qorshaǵan orta men bilim, bilik daǵdysynyń qalyptasýy, eske saqtaý jáne oılaý qabiletimen tyǵyz baılanysty.
Ózgeriske, jańalyqqa toly búgingi zaman talaby muǵalimge aldynda otyrǵanbiri shapshań, biri baıaý, endi bireýleri zeıini tómen, qabyldaýy, este saqtaýy, oılaýy ár qıly shákirtterdiń júregine jol taba biletin bilim biliktiligi joǵary, jańashyl, izdenimpaz eren qasıet ıesi bolýdy mindetteıdi.
Qazirgi tańda elimizdegi múmkindigi shekteýli balalar óziniń qadyr - qasıetin qamtamasyz etetin, ózine degen senimdiligin arttyryp jáne qoǵamdyq ómirge belsene aralasýyna járdemdesýin tolyqqandy jaǵdaılardalaıyqty ómir súrýge, ıaǵnı, múmkindigi shekteýli balalarǵa jan - jaqty pedagogıkalyq qoldaý kórsetilip, árbir oqýshy shama - sharqyna qaraıbilim kólemin meńgerýde. Jalpy, aqyl - oıynda ártúrli aýytqýy bar balalardyń kóbi tolyq emes jáne áleýmettik jaǵdaıy nashar otbasylarynan shyǵady. Mundaı balalar óz otbasymen tolyq qarym - qatynas jasaı almaıdy jáne bul olardyń jáne tulǵasynyń qalyptasýyna jaǵymsyz áser etedi.
Intellektýaldyq jetispeýshilik saldarynan múmkindigi shekteýli balalardyń qalyptasýy ártúrli aspektilerinde qıyn jaǵdaılarda ótedi. Olar madaqtaýǵa, qoldaýǵa jáne renjisýge ásershil bolyp keledi. Degenmen, jaratpaý jáne erkeletý emosıalaryn ajyrata alady. Biraq, óz emosıalaryn verbaldy túrde kórsete almaıdy. Óziniń adamdarǵa degen qatynasyn jymıýmen, adam betine aıanyshty túrde qaraýmen bildiredi. Negizinen, múmkindigi shekteýli balalar selsoq, ózine - ózi senimsiz, keıbireýleri shekten tyz yzaqor bolyp keledi. Olardyń emosıalary álsiz, alaıda kúızelisteri turaqty, tereń bolady. Mundaı balalar aıqaılaýǵa, júgirýge, ruqsatsyz zat alýǵa, shýlaýǵa, qyrsyǵýǵa bolmaıtyndyǵyn túsinbeıdi. Mine, múmkindigi shekteýli balalarmen jumys isteýdiń qıyndyǵynyń ózi de osynda.
Jalpy, múmkindigi shekteýli balalarǵa sabaq júrgizetin muǵalimge qoıylatyn talap ta joǵary. Ol muǵalimniń basshylyqqa alatyn negizgi ustanymdary:
1. Múmkindigi shekteýli bala men muǵalim arasyndaǵy pedagogıkalyq ádep pen yntymaqtastyqtyń saqtalýy;
2. Balalarǵa berilgen tapsyrmanyń shekten tys aýyr bolmaýy;
3. Balalardyń mindetti jáne múmkindik deńgeılerin eskerý;
4. Balalarǵa sabaq júrgizý barysynda tapsyrmanyń bala zerdesine áser etýin, onyń qabyldaýyn, este saqtaýyn nazardan tys qaldyrmaý;
5. Bala ata - anasymen tyǵyz baılanysta bolý;
6. Sabaq júrgizý barysynda túrli oıyn elementterin kóbirek qoldaný.
Negizinen, múmkindigi shekteýli balalarǵa sabaqty, kóbine, olardyń janyna jaqyn oıyn túrinde ótkizý tıimdi. Óıtkeni, múmkindigi shekteýli balalardyń emosıalyq kóńil - kúıi kóbinese oıyn jáne eńbek is - áreketinde kórinis beredi.
Osy oraıda men de sabaqty, kóbine oıyn túrinde ótkizýge tyrysamyn. Negizinen, men 4 «V» damyta túzetý synybyna sabaq beremin. Osy synyptaǵy kezekti matematıka sabaqtarynyń birinde «Ańdar bizde qonaqta» taqyrybynda sabaq ótkizdim. Bul sabaq qańtar aıynda ótkizilgen. Ańdardy tańdap alǵan sebebim, balalardyń janyna ańdardyń beınesi jaqyn, óıtkeni, olar onyń aldynda ǵana Jańa jyl shyrshasynda qasqyr, aıý, túlki bolyp kıingen edi. Sondyqtan, osy ańdar tańdalynyp alyndy. Sabaq barysynda ınteraktıvti taqta arqyly atalǵan ańdardyń sýretteri kórsetilip, osy ańdar usynǵan tapsyrmalar oryndaldy. Sabaq barysy tómendegideı júrgizildi.
Sabaq taqyryby: Kóp tańbaly sandardy bir tańbaly sandarǵa kóbeıtý jáne bólý.
Sabaq maqsaty: Oqýshylardyń oılaý qabiletterin, dúnıetanymyn damytý, janýarlarǵa degen jyly sezimderin oıatý, olardy qorǵaýǵa jáne qamqorlyq jasaýǵa úıretý.
Kórnekiligi: ınteraktıvti taqta, ańdardyń sýretteri.
Sabaq barysy: Uıymdastyrý kezeńi. Sabaq bastalar aldynda oqýshylarǵa jyl mezgilderi, ár jyl mezgilderiniń ózindik erekshelikteri týraly suraqtar qoıyldy. Balalar shamalarynyń kelgeninshe jaýap berdi. Odan soń qys mezgili týraly, qys mezgilindegi ańdardyń tirshiligi týraly aıtyldy jáne slaıd arqyly sýretter kórsetildi.
Muǵalim: Balalar, biz úshin bul kún – óte qýanyshty kún. Óıtkeni, bizdiń sabaǵymyzǵa búgin ózderińe tanys ańdar: qasqyr, aıý jáne túlki qonaqqa keldi jáne olar jaı kelgen joq, senderden kómek suraı kelipti. Káne, ańdarǵa kómektesip, tapsyrmalaryn oryndap beremiz be?
Balalar qýana - qýana kelisti. Árıne, balalarǵa usynylǵan tapsyrmalar olardyń deńgeılerine saı keledi jáne olar osyǵan uqsas tapsyrmalardy kúndelikti oryndap júr. Sondyqtan da balalar tapsyrmalardy oryndaýǵa qyzyǵa kiristi. Mysaly:
1. Qasqyr: Balalar, maǵan myna tapsyrmany oryndap berseńder, men apanymdy adaspaı tabar edim, áıtpese, adasyp júrmin, ábden tońdym.
Qasqyrdyń tapsyrmasy: 1200 – 172 * 3 + 308 =
4508 + 486 * 2 – 892 =
Balalar tapsyrmany oryndady.
Aıýdyń tapsyrmasy: Balalar, sender bilesińder, men qys boıy uıyqtaımyn. Al osy joly men myna tapsyrmany oryndamaǵandyqtan uıyqtaı almaı júrmin. Maǵan kómektesseńder, men alańsyz tátti uıqyǵa batar edim.
Tapsyrma: (45 - H) * 7 = 49
8 * H = 632 * 7
Balalar bir - birine kómektese otyryp, bul tapsyrmany da oryndady.
Túlki: Balalar, maǵan da kómektesińdershi? Men myna esepterdi shyǵara almaı júrmin.
Túlkiniń tapsyrmasy matematıkalyq dıktant:
1. 14 pen 7 - niń bólindisi neshege teń?
2. 42: 6 =
3. 24 sany 8 sanynan neshe ese artyq?
4. 36 men 6 - nyń bólindisi neshege teń?
5. 28 - den 7 sany neshe ese kem?
6. 49: 7 =
7. 21 men 3 - tiń bólindisi qansha?
túzete damyta oqytý synybynyń muǵalimi K.Kýlasheva
Múmkindigi shekteýli balalardy oqytýdyń erekshelikteri
V state govorıtsá o harakternyh osobennostáh obýchenıa deteı s ogranıchennymı vozmojnostámı v nachalnyh klassah
The article refers characteristic features of the education of children with disabilities in primary school
Pedagogıka júıesindegi balalardy oqytý men damytýdyń mańyzdy quramdas bóliginiń biri – múmkindikteri shekteýli balalardy minez - qulqyndaǵy kemshilikterdi eskere otyryp oqytý, olardyń oı - órisin damytý, qorshaǵan ortaǵa beıimdiligin arttyrý bolyp tabylady. Jalpy, múmkindigi shekteýli balalardyń júris - turysyndaǵy kemshilikter olardyń jeke tulǵa bolyp qalyptasýyna, onyń jeke qasıetterine, ıaǵnı oqý, jazý, ortaǵa beıimdelý áreketteriniń buzylýyn qalyptastyryp, balanyń úlkendermen, qurdastarymen qarym - qatynasyna keri áser etedi. Sondyqtan da psıhıkalyq damý múmkindigi shekteýli balalarǵa oqý úrdisin qabyldaý jáne tanymdyq qabiletteriniń qalyptasý qıyndyǵy tán qubylys. Al tanymdyq qabiletti damytý oılaý qyzmetin jetildirýmen tyǵyz baılanysty. Balanyń oılaý qabiletin damytý máselesi mektep tájirıbesinde úlken oryn alady. Oqýshy qabiletine qaraı eń basty máseleni aıyra bilse, demek ol mándi tapsyrmalardy oryndaı alady.
Meniń ustazdyq jolymda qalypty balalarmen jumys istegenime 29 jyl, al múmkindigi shekteýli balalarmen jumys istep kele jatqanyma ekinshi jyl. Osy az ǵana ýaqyttyń ishinde men múmkindigi shekteýli balalarmen jumys isteýdiń qıyndyǵy men úlken jaýapkershilikti qajet etetindigin sezinip te úlgerdim. Sebebi, qalypty balalarǵa sabaq berý barysynda eńbegińniń jemisin tez kóresiń. Qalypty balalar qorshaǵan ortaǵa tez beıimdeledi, aıtqanyńdy tez uǵady. Tipti, sabaq oqymaı kelgen qalypty balaǵa qattyraq sóıleseń, urysqannyń ózin ol durys qabyldaı alady, kelesi joly ondaı qatelik jibermeýge tyrysady. Mektep tabaldyryǵyn endi ǵana attap basqan búldirshinniń oqyǵanyn, jazǵanyn, sabaqqa degen qulshynysyn kórýdiń ózi bir baqyt.
Al múmkindigi shekteýli balalar bolsa, damý júıesinde aýytqýshylyqtar bolǵandyqtan óz qatarlastarynan artta qalǵan, qorshaǵan ortaǵa beıimdelýi baıaý, keıbireýleri densaýlyǵyna baılanysty aqyryn qımyldaıdy, kóbine kóńil - kúıi tómen bolatyndyqtan da qatty sóılegendi qabyldaı almaıdy. Mundaı balalardyń ata - analarymen jumys isteýdiń de ózindik qıynshylyqtary bar. Múmkindigi shekteýli bala úıretkenińdi qabyldaıdy, degenmen, bul uzaq júretin proses. Bir synypta bes múmkindigi shekteýli bala bolatyn bolsa, árqaısysynyń qabyldaý deńgeıi ár túrli. Biri túsingendi ekinshisi túsinbeıdi, birin - biri tyńdaǵysy kelmeıdi, sabaqtyń ózin kóńil - kúıine qaraı qabyldaıdy. Bul balalarǵa qatty sóıleýge bolmaıdy, tek asqan shydamdylyqpen balanyń tilin taba bilý kerek. Iaǵnı, sabaq túsindirý barysynda ár balaǵa qabyldaý deńgeıine qaraı túrli tásildi qoldaný kerek. Balanyń aqyl - oıynyń damýy tek belgili bir bilim kólemine emes, tanymdyq is - áreket, ıaǵnı balanyń janyna jaqyn zattardy eske saqtatý, oılandyrý, elestetý, bala boıyndaǵy túrli qabiletterin damytýmen tyǵyz baılanysty. Múmkindigi shekteýli balanyń damýy úshin este saqtaýy men oılaý qabiletiniń máni óte zor. Bulardyń bári qorshaǵan orta men bilim, bilik daǵdysynyń qalyptasýy, eske saqtaý jáne oılaý qabiletimen tyǵyz baılanysty.
Ózgeriske, jańalyqqa toly búgingi zaman talaby muǵalimge aldynda otyrǵanbiri shapshań, biri baıaý, endi bireýleri zeıini tómen, qabyldaýy, este saqtaýy, oılaýy ár qıly shákirtterdiń júregine jol taba biletin bilim biliktiligi joǵary, jańashyl, izdenimpaz eren qasıet ıesi bolýdy mindetteıdi.
Qazirgi tańda elimizdegi múmkindigi shekteýli balalar óziniń qadyr - qasıetin qamtamasyz etetin, ózine degen senimdiligin arttyryp jáne qoǵamdyq ómirge belsene aralasýyna járdemdesýin tolyqqandy jaǵdaılardalaıyqty ómir súrýge, ıaǵnı, múmkindigi shekteýli balalarǵa jan - jaqty pedagogıkalyq qoldaý kórsetilip, árbir oqýshy shama - sharqyna qaraıbilim kólemin meńgerýde. Jalpy, aqyl - oıynda ártúrli aýytqýy bar balalardyń kóbi tolyq emes jáne áleýmettik jaǵdaıy nashar otbasylarynan shyǵady. Mundaı balalar óz otbasymen tolyq qarym - qatynas jasaı almaıdy jáne bul olardyń jáne tulǵasynyń qalyptasýyna jaǵymsyz áser etedi.
Intellektýaldyq jetispeýshilik saldarynan múmkindigi shekteýli balalardyń qalyptasýy ártúrli aspektilerinde qıyn jaǵdaılarda ótedi. Olar madaqtaýǵa, qoldaýǵa jáne renjisýge ásershil bolyp keledi. Degenmen, jaratpaý jáne erkeletý emosıalaryn ajyrata alady. Biraq, óz emosıalaryn verbaldy túrde kórsete almaıdy. Óziniń adamdarǵa degen qatynasyn jymıýmen, adam betine aıanyshty túrde qaraýmen bildiredi. Negizinen, múmkindigi shekteýli balalar selsoq, ózine - ózi senimsiz, keıbireýleri shekten tyz yzaqor bolyp keledi. Olardyń emosıalary álsiz, alaıda kúızelisteri turaqty, tereń bolady. Mundaı balalar aıqaılaýǵa, júgirýge, ruqsatsyz zat alýǵa, shýlaýǵa, qyrsyǵýǵa bolmaıtyndyǵyn túsinbeıdi. Mine, múmkindigi shekteýli balalarmen jumys isteýdiń qıyndyǵynyń ózi de osynda.
Jalpy, múmkindigi shekteýli balalarǵa sabaq júrgizetin muǵalimge qoıylatyn talap ta joǵary. Ol muǵalimniń basshylyqqa alatyn negizgi ustanymdary:
1. Múmkindigi shekteýli bala men muǵalim arasyndaǵy pedagogıkalyq ádep pen yntymaqtastyqtyń saqtalýy;
2. Balalarǵa berilgen tapsyrmanyń shekten tys aýyr bolmaýy;
3. Balalardyń mindetti jáne múmkindik deńgeılerin eskerý;
4. Balalarǵa sabaq júrgizý barysynda tapsyrmanyń bala zerdesine áser etýin, onyń qabyldaýyn, este saqtaýyn nazardan tys qaldyrmaý;
5. Bala ata - anasymen tyǵyz baılanysta bolý;
6. Sabaq júrgizý barysynda túrli oıyn elementterin kóbirek qoldaný.
Negizinen, múmkindigi shekteýli balalarǵa sabaqty, kóbine, olardyń janyna jaqyn oıyn túrinde ótkizý tıimdi. Óıtkeni, múmkindigi shekteýli balalardyń emosıalyq kóńil - kúıi kóbinese oıyn jáne eńbek is - áreketinde kórinis beredi.
Osy oraıda men de sabaqty, kóbine oıyn túrinde ótkizýge tyrysamyn. Negizinen, men 4 «V» damyta túzetý synybyna sabaq beremin. Osy synyptaǵy kezekti matematıka sabaqtarynyń birinde «Ańdar bizde qonaqta» taqyrybynda sabaq ótkizdim. Bul sabaq qańtar aıynda ótkizilgen. Ańdardy tańdap alǵan sebebim, balalardyń janyna ańdardyń beınesi jaqyn, óıtkeni, olar onyń aldynda ǵana Jańa jyl shyrshasynda qasqyr, aıý, túlki bolyp kıingen edi. Sondyqtan, osy ańdar tańdalynyp alyndy. Sabaq barysynda ınteraktıvti taqta arqyly atalǵan ańdardyń sýretteri kórsetilip, osy ańdar usynǵan tapsyrmalar oryndaldy. Sabaq barysy tómendegideı júrgizildi.
Sabaq taqyryby: Kóp tańbaly sandardy bir tańbaly sandarǵa kóbeıtý jáne bólý.
Sabaq maqsaty: Oqýshylardyń oılaý qabiletterin, dúnıetanymyn damytý, janýarlarǵa degen jyly sezimderin oıatý, olardy qorǵaýǵa jáne qamqorlyq jasaýǵa úıretý.
Kórnekiligi: ınteraktıvti taqta, ańdardyń sýretteri.
Sabaq barysy: Uıymdastyrý kezeńi. Sabaq bastalar aldynda oqýshylarǵa jyl mezgilderi, ár jyl mezgilderiniń ózindik erekshelikteri týraly suraqtar qoıyldy. Balalar shamalarynyń kelgeninshe jaýap berdi. Odan soń qys mezgili týraly, qys mezgilindegi ańdardyń tirshiligi týraly aıtyldy jáne slaıd arqyly sýretter kórsetildi.
Muǵalim: Balalar, biz úshin bul kún – óte qýanyshty kún. Óıtkeni, bizdiń sabaǵymyzǵa búgin ózderińe tanys ańdar: qasqyr, aıý jáne túlki qonaqqa keldi jáne olar jaı kelgen joq, senderden kómek suraı kelipti. Káne, ańdarǵa kómektesip, tapsyrmalaryn oryndap beremiz be?
Balalar qýana - qýana kelisti. Árıne, balalarǵa usynylǵan tapsyrmalar olardyń deńgeılerine saı keledi jáne olar osyǵan uqsas tapsyrmalardy kúndelikti oryndap júr. Sondyqtan da balalar tapsyrmalardy oryndaýǵa qyzyǵa kiristi. Mysaly:
1. Qasqyr: Balalar, maǵan myna tapsyrmany oryndap berseńder, men apanymdy adaspaı tabar edim, áıtpese, adasyp júrmin, ábden tońdym.
Qasqyrdyń tapsyrmasy: 1200 – 172 * 3 + 308 =
4508 + 486 * 2 – 892 =
Balalar tapsyrmany oryndady.
Aıýdyń tapsyrmasy: Balalar, sender bilesińder, men qys boıy uıyqtaımyn. Al osy joly men myna tapsyrmany oryndamaǵandyqtan uıyqtaı almaı júrmin. Maǵan kómektesseńder, men alańsyz tátti uıqyǵa batar edim.
Tapsyrma: (45 - H) * 7 = 49
8 * H = 632 * 7
Balalar bir - birine kómektese otyryp, bul tapsyrmany da oryndady.
Túlki: Balalar, maǵan da kómektesińdershi? Men myna esepterdi shyǵara almaı júrmin.
Túlkiniń tapsyrmasy matematıkalyq dıktant:
1. 14 pen 7 - niń bólindisi neshege teń?
2. 42: 6 =
3. 24 sany 8 sanynan neshe ese artyq?
4. 36 men 6 - nyń bólindisi neshege teń?
5. 28 - den 7 sany neshe ese kem?
6. 49: 7 =
7. 21 men 3 - tiń bólindisi qansha?
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
-
1 - júrgizýshi: Búgin bizde jańa joba «Quttyqtaý sazdy» baǵdarlamasynyń tusaýkeserine qosh keldińizder. Baǵdarlamamyzdyń shymyldyǵyn qazaq bıimen ashamyz.
-
Atyraý oblysy, Mahambet selosy,
