InfoHub Logo

Biz 6/Iİİ-kúni Máskeýge kelip ornalastyq.. Ásker de bolyp aldyq. Denimiz saý. Oınap jatyrmyz. Búgin,. senbi kúni, qolymyz tıip, hat jazýdy qolǵa aldyq...

Áskerı kıim bergennen keıin elden kıip kelgenderimdi qaıtarý kerek eken, men sol kıimderimdi:, kórpe-tósegimdi saǵan jiberdim. Alarsyń.

Muqan-aı, adam ár túrli bolady ǵoı. Sonymen qatar ;ár túrli iske de, qıynshylyqqa da úırenbekshi: Almatyda bir saǵatta kıinip bolmaıtyn Baýbek qazir 3 mınýtta kıinip bolady; 3-4 saǵat qyzmet istep, qarap otyratyn Baýbek, endi on eki saǵat qyzmet isteıdi, saǵat onda tósekten turatyn batyr, bul shaqta erteńgi altyda qaqshıyp tura keledi. Sóıtip, bes kúnniń ishinde-aq osylaısha qurdaı jorǵalaıtyn bolyp aldyq. Barlyq ómir osynda. Mundaǵy ómir ómir emes degen sóz Almatyda aıtylǵan qur bos sóz eken. Shyn ómirge jańa aralastyq.

Máskeýdi aralap, qyzyqtaryn kórdik, metroǵa túsip, elektr poezymen júrip óttik, árıne, komandamen (aın, svaı degendeı).

Adam qyzyq sıaqty, ózderiń shyǵaryp salǵannan keıin ár túrli adamdarmen joldas boldyq. Eń qıyn nárse elden ketemin deý emes, ketip qalý emes, uzaq jerde júrý emes, tek júrer sátte on-on bes mınýt — naq qol alysyp aırylysý ýaqyty asa qıym eken.

«Rasstatsá trýdno, plachý ıa,

Ostavatsá ne mogý, mılaıa moıa...», —

degen sıaqty naǵyz aırylysý shaq kıyn eken. Mysaly, sender Qatıra ekeýiń syrtta, biz vagonnyń ishinde turyp qoshtastyq. Men vagonnyń ishinde óli tıgen jylqydaı teńselip júrdim. Tek sender turǵan esikke qaraı bettesem, kózimnen jas yrshyp ketedi. Tipti kıyn boldy. Jylamaıyn dep keıin sheginemin, biraq senderdi qımaımyn, vagonnyń esigine qaraı júrsem bolǵany kózimnen jas atyp ketedi. Tipti, adamnyń júreginiń eljireıtinin birinshi ret bilgenim osy. Bir jaqsy jeri, vagonnyń ishindegi jastardyń bári de ózimen ózi bolyp meniń jaǵdaıymdy baıqamady.

Men senen góri Qatırany qımadym, kezimnen shyqqan jastyń bári shynyn aıtqanda Qatıra úshin sıaqty bolyp turdy. Sońynan vagonnan shyǵyp, jerge túsip qoshtasqanymda senin, júdep turǵan pishiniń, onyń ústine japanda ósken jalǵyz kádedeı maǵan, meniń jalǵyzdyq dúnıesinde jaralǵan júregime onsha ońaı soqpady. Sóıtip tursam, myna jaǵymda Ǵazız — ana Muqan ıttiń qınalyp turǵanyn - aı, — dep edi (ózi de senderdi qımaı tur), men onan saıyn tegin kóz jasyn tógýdi aıaǵanym joq, Ǵazız myqty eken, ol kúlip júrdi. Biraq men kúle almadym. Jyladym. Nege ekenin ózim de bilmeppin. Ne kerek, ózimniń es bilgennen beri tostaǵanymdy jýǵanym (áke-sheshem ólgende de jylamaǵan edim), júrektiń nasharlaǵany bolýy múmkin. Eki jyldan keıin elge qaıtarmyz. Ǵazız budan erte qaıtamyn dep júr. Osyǵan oraı men senderge ol arqyly sálem joldamaq bolyp otyrmyn. Ony 5-6 aıdan soń qaıtarýy da múmkin. Biraq bul ashyq másele emes. Eń jaqsysy qasymda biraz joldas balalar bar, Ǵazız ekeýimiz bir jerdemiz, ınjenerler batalónyndamyz. Máskeý qysy sýyqtaý, biraq kóılekpen júre berýden jaýyngerler qoryqpaıdy.

Ózderińniń sharýalaryn qandaı? Qatıranyń úı ishi aman ba? Qatıranyń úı ishi aman ba? Saramen másele jaǵyn qalaı kóterip tursyn? Ǵazızdiń úıine baryp tur. Kempirdi kóńildendirip qoıyp, Sara jaǵyn da eptep bylaı netińkiretip qoısań!!! (Kózi kishireıińkirep, beti kúlimdeńkirep túr dep oılap qalma osy kezde). Ózi jaqsy bala ǵoı.

Muqan, meniń eski kıimderimdi, tósek - ornymdy shaman kelse túgel satqyzyp jiberseń de, bolmasa qudaıy ǵyp bireýge berseń de bolady. Tek jańa botınkam, kostúmim, eki jibek kóılegim qalsyn. Kamalbektin8 shınelin ezine kaıtyp ber, renjimese paltomdy ala sal. Aıt!

Qosh, Baýbek.

Hat jazyp tur! Tek hatpen bilisip turý da káp bolmas. Al qolyń tımese, óziń bilersiń. Bizdiń qolymyz demalys kúni bolmasa, basqa kúnderi tımeıdi. Halyqaralyq jaǵdaıǵa baılanysty jumys kúnimiz on eki saǵat9-

Senimen men tórt-bes jyl joldas bolyp - ek, biraq meni armıaǵa bararda renjitip jiberdiń tórt-bes kún túgil bir kún kóńildi júrip aırylýǵa men armanda boldym. Biraq, ne kerek, áıteýir,.sen renjime!

Qosh, Baýbek.

Moı adres:

Moskva, 33. p/ıa 250

Býlkıshevý Baýbeký.

Tek osy hatty óziń oqy. Meniń túneýgi kúni túsip, kvıtansıasyn tastap ketken sýretimniń bireýin jiber, qalǵanyn qaǵazdarymnyń arasyna sala sal.

12 ıýn 1940 jyl.

Serpýhov qalasy.

Muqan seniń sońǵy hatyńdy aldym. Biz qazir lagerdemiz. Ol – Máskeýden 100 shaqyrym jerdegi Serpýhov deıtin qaladan 8 shaqyrym jerdegi Oka ózeniniń jaǵasyna ornalasqan. Bul jerde sentábrge deıin bolamyz. Sodan keıin basqa bir jel soǵyp ketpese, eski ornymyzǵa qaıtýymyz múmkin. Qazir sabaǵymyz júrip jatyr. Kúnine 10 saǵat oqımyz. Jer ólshep, jol qarap, kópir salyp, ony buzyp, byj-tyj ǵyp júrmiz. Saǵat tańerteńgi 5-ten keshki 10-ǵa deıin damyl joq. Biraq praktıkalyq, taktıkalyq jattyǵýlarymyz óte qyzyq. Injenermiz.

Kúnine 30-35 shaqyrym jer júremiz, túk te emes. Odan kelip basqa jumystarǵa kirissek te mańdaıymyzdy tyjyrmaımyz. Ǵazızdiń meni elge qaıtarady dep júrgeni, meniń keýdemniń aýrýy bar dep doktordyń aýyr jumystan bosatýy, sóıtip biraz ýaqyt jeńil-jelpi istermen shuǵyldanýyma baılanysty. Biraq bosatý degenimiz eki jyldan keıin bolmasa, áskerı bólimge kelgen adam odan op-ońaı kete almaıdy...

Jaqynda aǵadan (Seıitjannan) hat aldym. Túrmeden bosapty. İ - Almatydan hat jazyp jiberipti. Telegramma berýge aqsham bolmady deıdi. Aıadym. Osy kúni ol Ulytaýda. Bosanǵanyna qatty qýandym.

Úı ishiń keldi me?

Bizge hat jazǵanda esh nárseden úrikpeı jaza berýińe bolady. Hat óziniń pravosyn qorǵaı alady. Lager rejımi óte qatań, qalaǵa, basqa jaqqa lagerden jibere qoımaıdy. Biraq kóńilsiz emes.

Men qazir kýhnáda otyryp hat jazýdamyn. Túnimen kartoshke tazaladym, uıyqtaǵanym joq. Búgin demalys, keshki 6-da bosanam, tipti qyzyq kúlki ǵoı, qolym kir - kip...

Muqan, men keterde sýretke túsip, kartochkesiniń kvıtansıasyn saǵan tastap ketip em, sony alsań bir danasyn ózime jibershi.

Musanyń úıiniń janyna barsań, kelinińniń qasyna barǵan ekensiń, tanysyp sálem aıt, men oǵan jazarmyn.

Ózińniń: «aıtatyn sózim kóp edi», degeniń meni qyzyqtyrady, áńgimeńdi estigenge qumarmyn. Tolyq jaz.

Men de bir qyzyq oqıǵany jazatyn em, biraq asyǵyp otyrmyn.

Qosh, Baýbek.

Aıtpaqshy, meniń «Aısulýymnyń» hali qandaı? Jýrnal birdeńe basatyn ba. Bil...

Meniń adresim:

Moskovskaıa oblast

Gorod Serpýhov, p/ıa 41

Býlkıshevý Baýbeký.

1940 jyl 14 ıýn

Muqan!

Biz myqtap kıinip, túıinip, júrýge yńǵaılanyp turmyz. Árıne komandırovkaǵa bara jatyrmyz, onyń qandaı komandırovka ekenin óziń bilesin ǵoı (dókeıi). Biraq qaıda baratynymyz belgisiz. Menen hat kútersiń...

Úı ishine sálem aıt.

Aıtpaqshy, keshe tizimimizdi alyp júrip, senimdi týysyńdy aıt degende, oılap-oılap turyp, seniń aty-jónińdi jazdyryp qoıdym. Biraq adresińdi prospekt Stalına, 43-ke dep kórsettim.

Jaqsy, qosh. Baýbek.

Ǵazız de birge, aman. Budan 2 kún buryn saǵan hat salyp jiberip edim, aldyń ba?

Musaǵa, Qatıraǵa, apaıǵa, Márlen dókeıge16 sálem aıt. Qapasqa, Kúltaıǵa sálem ant.

Ǵazızdiń úı ishine anaý-mynaý demeı-aq qoıarsyń. . Óıtkeni apaı júdep keter, jaı lagerge aýysypty deı sal.

Barǵan soń, adamdarymen aralasqasyn, den saýlyq, bolyp, senen hat keletin jaǵdaı bolsa, hat jazamyn. Qazir saparǵa shyqtyq, jol ústinde jazyp otyrmyn.

22 ıýn 1940 jyl.

Panovejes qalasy. lıtva.

Muqan!

Biz syrǵyp otyryp, Lıtvaǵa kelip tústik. Qazir osyndamyz. Lıtva halqy, ásirese jastary sovet jaýyngerlerin jaqsy qarsy alýy, kiside erekshe qıal týǵyzady. Sondyqtan da men bip «Lıtva qyzy» degen poema jazaıyn dep yntalanyp edim, átteń ýaqyt bolmaı tur. Poemanyń qalaı bastalatynyn aıtaıyn: Kaýnas qalasynyń syrtyndaǵy kóp molanyń ishinde arfa oınaǵan qaıǵyly bir qyz otyrady. Tipti tek til kerek...

Lıtva týraly ózin de oqyp jatqan shyǵarsyń. Shekaradan 200 shaqyrym ótip, Lıtvanyń úlken qalasynyń biriniń janyna kelip bóten memlekettiń ortasynda oınap-kúlip, botqa jep otyrmyz. Byltyrǵy adamnyń sózi sıaqty. Qazir Panovejes qalasyndamyz kartadan qararsyń. Lıtva memleketinde. Qashan elge qaıtatynymyz belgisiz. Ázir osy jerde bolmaqpyz. Bizge bir ǵana hat jaz degen soń, qorytyp kelip saǵan osyny jazyp otyrmyn. Aǵaǵa myna hatty sala sal. Biraq bizge hat jazýǵa bolmaıdy. Tek bizdiń amandyǵymyzdy bilip turasyńdar.

Qatıraǵa, Musaǵa sálem aıt, Kúltaıǵa, Qapasqa sálem aıt.

Meniń tastap ketken óleńderim ne bolyp jatyr? Máskeýge qaıta qalsaq, telegramma beremin. Biraq munda áli kóp ýaqyt bolarmyz.

Qosh, ýaqyttyń ózi azdaý.

Muqan, bizdiń aǵa bosanyp, Ulytaýǵa ketken.

Lıdaǵa myna kishkentaı hatty bere sal. Jeke konvertke salyp berersiń. Hat jónindegi jaǵdaıdy aıt. Áıteýir bir qyzdan hat alyp turaıyn degen oı ǵoı. Sen: «Aı, jassyń - aý!» — dep júrme.

İskeńe apaıǵa sálem aıt.

22 ıýn 1940 jyl.

Aǵa!

Almatydan salǵan hatyńdy aldym. Biraq ony alysymen hat salýǵa ýaqyt bolmady. Tek búgin ǵapa jazýǵa týra kelip otyr. Qazir men Lıtva memleketindemin. Az ýaqyt pa, kóp ýaqyt pa — belgisiz, degenmen osynda armıa qatarynda kyzmet etýge týra keledi.

Munda kelgeli kóp kún bolǵan joq. Biraq bizdiń kelýimizdi lıtva halqy jaqsy qarsy aldy, aldymyzdan gúl alyp shyqty. Asyly, sovet áskerleri qarapaıym halyqtyń kózine ottaı basylǵan syqyldy.

Eski ókimettiń ornyna jana ókimet quryldy. Biraq keleshekte nendeı ister bolatynyn aıtý kıyn. Degenmen, bizdiń el úshin bul zıansyz.

Aǵa, sizdiń hatty alyp qýandym ári meniń keýdemnen qulaǵan az ǵana ómirimdegi bıik shyń qaıta kóterilgen sıaqty boldy. Meniń qaıda júrsem de esimnen ketpeıtin bir myqty qorǵanym sıaqty keıingi shaqta kóńilim toqtaıtyn, keıde ózimnen - ózim qýanatyn bıik munaram qaıtadan kóterilgendeı boldy. Degenmen: «telegramma berýge aqsham bolmady»,— degen sózińiz kóńilimdi buzdy. Ne kerek, ómirdiń soqqysy kimge tımeıdi. Ótip ketkesin bári qýanysh qoı. Bosaǵannan keıin ana Muqashtarǵa pálen-túgen demeı-aq qoıǵanyńyz jón ǵoı: Bıbigúlge de aıtarsyz.

Bul hat kesh barýy múmkin. Biraq hatty alysymen habarlasyp turyńyz. Ózderińizdiń sharýashylyqtaryńyzdy jazyńyz. Turmystaryń qandaı, úı júdep qalatyn bolar.

Qosh, Baýbegiń.

Kámáshqa, Bıbigúlge sálem aıt.

Meniń adresim joq..Ázir adres bere almaımyn.

Tek hat kútińiz, tipti asyǵyp jazyp otyrmyn.

Muqan!

ıýl 1940 jyl

Aqyr sońynda maǵan Lıtva memleketinde bolýǵa týra keldi. Búl meniń bolashaq ómirim úshin jaman bolmas. Degenmen Moskvadaı emes, joryq jaǵdaıyndamyz. Biraq, buǵan qaramastan ýaqytymyz kóńildi ótýde. Lıtvanyń qaısybir qalasyna barsań da jergilikti turǵyndar «ýralap» qarsy alady. Olar maqtanyshpen — bizdiń Qyzyl Armıa! — dep, Qyzyl Armıany súıetindigin, arqa tutatyndyǵyn bildiredi. Joryq jaǵdaıynda bolsam da, meni solardyń ómirine baılanysty bir qyzyq taqyryp tolǵandyryp júr. Eń bolmasa on kún bos ýaqytym bolsa, búl armanymdy tabysty júzege asyrar edim.

Iá, Muqan, senderdiń hal - jaǵdaılaryńdy jete bilgim keledi, biraq, saǵan týra ezińe túski uıqy kezinde ushyp baryp, jurt oıanǵansha týysqan áskerı bólimime kaıtyp oralatyn qanat mende joq. Ǵazız menimen birge. Aman-saý. Biletinderdiń bárine sálem.

Baýbek..

15 sentábr 1940 jyl.

Sebej qalasy.

Muqan!

Seniń 30 avgýsta jazǵan hatyńdy aldym. Árıne, mundaı hattyń men sıaqty adamdy tolǵandyratynyn óziń de aldyn ala bilipsiń. Rasynda solaı boldy. Ásirese seniń aýzyńnan ómiri estilmegen sózderdiń ár bireýi — eń jaqyn, eń dos adamǵa uqsap kelip, meni qushaqtaǵandaı boldy, ózine týystyqpen qysyp - tartqandaı boldy, júrekti tebirentkendeı boldy.

Sen meni qatty saǵynǵansyń. Tipti óte saǵynǵansyń. Al, meniń seni qalaı saǵynǵanymdy mynadan bil: esińde bar ma, ótken jyly men 20 kúnge komandırovkaǵa barǵanda anasyn ańsaǵan baladaı bolyp, seniń atyńdy qaıta-qaıta aıta beretin edim. Jolda kele jatqanda bir ystyq nárse kelip, júrekke quıylyp ketkendeı qýanyshqa bólenetinmin. Sondaǵym — qazir Almatyǵa jetem, Muqanymmen kezdesemin, syrlasamyn, qydyramyn, kúlemin degen armanym edi...

Bul — aınalasy 20 kúndegi meniń jan sezimimniń hali edi. Al, qazirgi mezgilde meniń seni saǵynýymnyń mólsherin eziń oılap qara. Aqqan sý sıaqty, jaıylǵan sý sıaqty kólemsiz, tek qana seni kóz aldyma elestetkennen basqa eshteme joq.

Árıne, sen oılap otyrǵan shyǵarsyn, — meniń hatymdy alǵan soń Baýbekte qynjylý, náziktik paıda bolǵan eken, ol menen birneshe ese shydamsyz, — dep. Ol durys bolar. Áıtse de, adam degen tipti qıyn eken ǵoı. Áıtpese seniń oılaǵanyńnyń ar jaǵynan alyp-aq jazǵym kelip otyr. Qatty saǵyndym, sony aıtqym kelip otyr. Biraq, amal ne?

Sen bir hatynda maǵan aqyl aıtqansyń: «Náziktik — shyn, salqynqandy bolý kerek», — dep, ony men qarsy aldym.

Biraq saǵan jazǵan názik syrlarym, saǵynǵandyǵym meni kóp jeńildetedi. Saǵan hat arqyly da bolsa biraz jazyp - jazyp alsam, qaptap, lapyldap turǵan jalyn bir serpiletin sıaqty. Óıtkeni biz biraz jyl birge júrgende áńgimemiz taýsylmaıtyn sıaqty edi, olar tátti syrlasý edi. Ekeýimiz syrǵa qanbaı jatyp, taǵy bir áńgime bastaıtyn edik. Sonda ne aıtyp, ne qoıatynymyz osy kúnde meniń esimde joq desem, qate bolar. Alaıda, bir-birimizdi kúnde-kúnde izdep júretin kezeńder kisini tolqyndatyp - tolqyndatyp jiberedi. Sondyqtan da seniń hattaryń sol jyldar boıy taýsylyp bitpegen áńgimeniń jalǵasy sıaqty bolady da turady. Osy sebepti sózdiń názik bolyp ketýi múmkin, kisiniń júregine tıýi múmkin, biraq men úshin ol...

Muqan, kisiniń ómirden qashyp qutyla almaıtyn bir kezeńderi bolady. Ásirese bul qıynshylyq jaǵdaıda kóp kezdesedi. Mysaly, sondaı kezen men de kóp boldy

(árıne, bul áýelgi kezderde boldy), keıin olar týraly aıtamyn. Sol ýaqyttarda ómirden kóretin adamnyń raqaty ne dep suraý qoıasyń eriksizden. Al sonda meniń kóretin raqatym sen boldyń. Sen esime túskende 1-2 jyldan keıin Muqanmen qushaqtasyp turyp, kórisip kezdeskennen, syr shertkennen artyq ómirde ne bar dep ózime – ózim toqtaý salǵanda, júrekke aradaǵy mahabbat aqylshy boldy.

Maǵan elge oralyp senimen kezdesý ómirimniń. bir bıik munarasy sıaqty, Muqan. Qyzyq -aý ózi, tipti qyzyq.

Áı, Muqan - aı! Adamnyń arasyndaǵy mahabbatty esh nársege aıyrbastaýǵa bolmaıdy ǵoı. Ásirese ekeýmizdiń aramyzdaǵy. Saǵan kezdeskende aıtamyn ǵoı dep edim, qazir-aq aıtqym kelip otyr. Tyńda.

Asyly, ómir qyzyq. Ólgisi keletin adam joq. Ólim men ómirdi salystyrǵanda ómir kıimniń ishki baýy sıaqty.

Al, adal adam Otanyn súıedi, adal aq júrekke Otan — anasyndaı. Otannyń degenin isteý — qýanysh, maqtanysh. Otanǵa degen mahabbatty, ásirese bizdegi mahabbatty ólsheýge bolmaıdy.

...Mine, biz bir kúni úkimet pen partıanyń tapsyrmasyn alyp, osy júrgen eldiń shekarasyna jete berip qondyq, myltyǵymyzdy oqtap degendeı. Soǵys ábzelderin kıip, shekaradan ótýge daıyndaldyq...

Esińde bar ma, N. Ostrovskııdiń Korchagıni soǵysta jaralanyp, bolnısaǵa kelip túskende, onyń partbıletiniń, arasynan «Eger ólim kezdese qalsa aǵama bildir»,— dep aǵasynyn adresin jazǵan bir kishkene qaǵaz shyǵady ǵoı. Mine, sondaı qaǵazdy toltyrýǵa bizge de kezek keldi. Dál osy sát naǵyz qyzyqty sát boldy deseńshi! Ásirese aqyn úshin tipti baǵasyz kezeń boldy. Óziń jazǵan qaǵazdy sol qaltaǵa salyp qoıý úshin kishkentaı qańyltyr berdi. Men ony toltyrýdyń ornyna, eki kózimdi balalardan almadym. Naq sol mınýtta kóz aldymnan ushqan «ólim», «ómir» degen eki sózdi aıtsańshy, Muqan! Qansha aıtqanmen ózimizdeı keretin qyzyqtary alda turǵan jas balalar myltyǵyn asynyp, oǵyn qoramsaqqa salyp, kelseń óltiremin, óltirmeı ólmen degendeı kórindi maǵan. Men de ózimshe myqtymyn degen jaýǵa qarsy attanýym kerek. Árıne, sóz joq, qarý alyp eki jaq urysqanda jalyndap atylǵan oqpen adamnyń jany da birge ushyp júrmek qoı. Ólim men ómir de qarysyp, urysyp jatpaq qoı, tek bul jáıtte ómirge bolysatyn jeńis bolmaq, jeńis bolsa ǵana ómir qalmaq, qoı.

Mine, bul moment qyzyq. Jazýǵa turar edi.

Sonan soń men de qolymdaǵy qaǵazdy toltyrýǵa kiristim. Sony áli saqtap júrmin. Joǵaltpaı keıin saǵan kórsetermin - aý. Jurt aǵasyna, ákesine, taǵy basqa týysqanyna jazyp jatyr, týǵan jerine jazdyryp jatyr. Al, men eń jaqynym, eń týysym dep jazdyrǵan adamym sen bilmeıtin bireý boldy. Múmkin turpaıy ólim kezdese qalsa, jazǵan adamym úshin bul ete aýyr tıedi - aý dep oıladym. Degenmen, meniń ólimimdi basqa bireý estigenshe, áýeli sol jaqyn adamym. estisin dedim. Ol adam — Muqan edi, sen ediń...

Meniń osy tabıǵatqa qarnym ashatyn bir jeri bar. Ol — nege ǵana adamnyń júregin bolat qyp jaratpady eken degen...

Muqan, men sóz talǵaǵanym joq, aýzyma túskeniń jazyp otyrmyn. Qynjylyp júrme. Eptep óz jaǵdaıymmen tanystyrǵanym ǵoı. Osy kúni densaýlyǵym jaqsy, semirip aldym, shynyqtym deýge bolady. Meni osy kúni kórseń tanymas ediń. Fızkýltýra oınaý, ne basqa qyzmetter arqyly meniń denemniń óskenin aıtsańshy! Eger maǵan kezdesseń jaýyryny qaqpaqtaı, bulshyq etteri toqpaqtaı, keýdesi aıaqqaptaı Baýbekti emes, bir dókeıdi kórer ediń.

Áýelgi kezde úırenbegendikten, áskerı qyzmet qıyn sıaqty edi, endi redaksıanyń jumysynan da jeńildeý bolyp ketti, bas tynyǵýly, ýaıymnyń ózi de shamaly, tek tvorchestvo máselesi bolmasa. Onymen aınalysý endi qıyn. Degenmen, oımen oılap, taqyryp qurý jaǵynan óskendigim bar. Bir qyzyq, romannyń jelisin quryp, sony jelilep baılap jatyrmyn. Keıin planymdy jiber deseń, tipti jaqsy, jibereıin. Biraq, amal qansha, kelgeli dám - túıin túk jazǵanym joq,... Sózdiń basy onsha qurala qoımaıdy. «Quralmasa qıyn bopty, kartobym», — dep, sen aıtqandaı, túbi etegin bir ustatar.

Máskeýge kaıtamyz ba degen úmit bar. Ázir Latvıanyń sýy jibermeı tur.

Dıhan men Álıge ne aıtaıyn. «Aısulýdy» bismillá dep jaza bastaǵannan jaqsy kórip, tyrnaq aldym degen meniń baıǵus basym sony úmit dúnıesi dep áli júr. Sol qurǵyr shyqsa jaqsy bolar edi-aý! Sen olarmen sóıles, eń bolmasa ózderi qoldarynan jyrtyp tastasyn, al men óleńmen qoshtasaıyn.

Muqan! Geteniń: «Ómirdiń eń bıik shyńy — jastyq» degenine kimde-kim bolsa da qarsylyq jasamaıtyn sıaqty. Kózim kórgen bir jaqsy kúnim eken degendeıin, jastyq ıt te bir baqytty nárse eken ǵoı, ómirdiń qýanyshy eken ǵoı, kóńildiń syrnaıy eken ǵoı. «25 qaıta aınalyp kelmeıdi arman» eken ǵoı. Bul jónindegi qyzyqtardy jazarsyń. Sara súıkimdi bala edi ǵoı, taǵy basqalar jóninde, ózińniń jaǵdaıyn. týraly jaz.

Bir qýanysh — bir jyl qyzmet ýaqytymyz ótti deýge aýzymyz barady. Endi bir sekirsek degen arman. Júreksinip otyrmyn, aıtar sózim kóp edi demekshi, jazatynym kóp edi. Qazir sapqa tur dep mazalap jatyr. Soǵan baraıyn. Ázirshe osymen qosh tur.

Ia, Muqan, meniń poemamnyń sońyna túsýge ýaqytyn bolsa, erinbe. Meniń ómirimdegi qyzyq shaqtyń biri — nashar da bolsa sol sıaqty. Aqyn degen eziniń tvorchestvosy úshin ó.mir súrý kerek te, onyń tvorchestvosy eliniń qabyrǵasyna bir kirpish bop qalanbaq kerek qoı. Mende keıde tvorchestvo úshin degen tolqynnyń qushaǵyna enýshilik, sonyń sońyna erýshilik bar.

Meniń sýretimdi jiberdim dep, salýǵa umytypsyń ǵoı. Jiber, jaqsy bolsa.

Qarttarǵa sálem aıt, olardyń jaǵdaıyn jaz. Seıitjannan hat aldym, aman. Áziń áskerge shaqyrylý máselesine qalaısyń, jaz. Osy kúni semá degenge qaramaıdy. Den saýlyǵyn qalaı?

Qosh, Baýbegiń.

Moı adres:

gorod Sebej, 14. Kalınınskaıa oblast

p/ıa 84/551 lıter «B» Býlkıshevý Baýbeký.

Muqan!

7 oktábr 1940 jyl.

Moskva.

Men aman-esen Máskeýge keldim. Qazir Máskeýden 40 shaqyrym jerdegi áskerı lagerdemin...

Kópten eshkimnen hat alǵanym joq.

Ózderińniń sharýashylyqtaryn qalaı? Kyzmetiń qalaı? Jurtshylyq oqý máselesin ne istep jatyr? Jalpy stýdentterge de qıyn bop qaldy-aý deımin, bizdi qoıshy, óziń sıaqty tirneksiz beısharalarǵa.

Men áneýgide «Lenınshil jasqa» bir óleń jiberip edim. Bilmeımin ondaǵy fılosoftardyń basqan - baspaǵanyn, «Baltyq jaǵasynda» degen.

Búgin taǵy «Lenınshil jasqa» «Bir maıdannan qaıtqan jaýynger» degen bir eleń jiberdim. Muqan - aı, óleń deımiz - aý, óleń — óleń ǵoı, sol óleń úshin ómir súretin sıaqty, óleńge degen súıispenshilik bizde bar-aý. Degenmen adamdy qınaıtyn osy óleń anturǵan. Óleńsiz adamnyń kúni jeńil ómir ǵoı. Sorly aqynnyń, aýyr kúnderin aıtsańshy. Beıshara Tarastyń aýyr halderi kisiniń kóz aldynan ushady da turady...

Seni saǵyndym - aý, Muqan. Asyǵyp otyrmyn, áıtpese taǵy biraz ottaıyn dep edim.

Hatty jıi salyp tur. Bárin jaz. Qosh, aınalaıyn Muqan, men Baýbegiń.

Meniń adresim:, Moskva, 49, p/ıa 3071. B. Býlkıshevý.

Maǵan aqsha, birdeńe salamyn dep áýre bolma, qajetsiz, kereginde ózim aıtarmyn.

Noıabr aıyńyń orta sheni, 1940 jyl.

Moskva.

Muqan!

Seniń sońǵy hatyńdy aldym. Sen menen kópten .hat almaǵan sıaqtysyń. Merekeden buryn bir óleń jiberip (Oktábr týraly) hat jazǵan edim jáne jaqynda bir hat, bir ólesń jiberip edim, neǵyp almaǵanyńdy bilmeımin. Ol hattar Kırov 50-ge jazylǵan jáne Musanyń úıinin adresine ketýi de múmkin.

Qazir meniń jaǵdaıym jaqsy, qalypsha, den ekibastan saý.

Seni saǵyndym. Bul saǵynyshqa til jetpes. Tipti saǵyndym. Tipti saǵyndym.

Árıne, kezegimiz kelgende postyda turamyz. Árıne, postynyń máselesi ózin jazyp júrgen Hasenniń basyndaǵy kún ǵoı. Tek shekara emes. Kisi eriksiz oıǵa ketedi. Anaý-mynaý oı kisini aldandyra almaıdy. Tipti oı túspeıdi. Tek seni ǵapa eske alyp, senimen amandyq bolsa kezdesip, qydyryp, erkimmen qanbaı serýendeýdi eske alsam, bir túrli júrek tolqyndap – tolqyndap ketedi. Daýylda tolqynnyń jalyny shyǵyp, kúshti kóterilgen sátte bir jeńil zattaı kóterilesiń, ne kerek, qý qıal, qyzyǵy az-aq mınýt! Qıal shirkindi qý degenmen de ol — tátti, júrekti dýyldatyp jandyryp jiberetindeı kúshi bar qýatty -aý...

Janym Muqan! Saǵan kóp raqmet. Sen maǵan myqty tirek bola aldyń. Sen bolmasań meniń, kimim bar der edim, kimge baram der edim, kimmen kezdesip, syrlasam, qumarymdy tarqatam der edim. Sensiz meniń ómirim kónilsiz bolar edi-aý, Sensiz maǵan endi qýanysh bolýy múmkin emes nárse. Ájesin saǵynatyn jas balanyń kezinen ketken ýaqytymyz ǵoı bul ýaqyt. Degenmen, dostyń joly basqasha ǵoı deımin. Meniń seni saǵynǵanymdaı, jas bala ákesin saǵynbas.

. Maǵan aǵadan 2-3 aıda bir hat kelip turady. Menen de solaı alady ǵoı. Ol beıshara meni jaqsy keredi, saǵynady ǵoı, degenmen, odan jarty jylda bir hat kelmese de esh nárse emes, tek aman bolsyn deıtinmin. Al senen hat kelmese, chert znaet, bir nársem joǵalǵandaı bolamyn da júremin. «Hat — jarty kórinis» degen durys-aý.

Osynda kep joldas bar. Qarap tursań qyzyq-aý, jastar ǵoı, qaıtsyn. Jastyq ómir kisiniń bir balqyp turǵan kezi emes pe? Kisi jas shaǵynda bir erip turǵan qorǵasyn deý de; menińshe, qate bolmas edi. Aıtaıyn degenim, bári de erkinshilikti súıedi. Oǵan men de qarsy emespin. Bireýleri araǵyn aıtady, bireýleri aqshasyn aıtady, bireýleri ókimet bolǵanyn aıtady, bireýleri tý, shirkin, mahabbatqa ortaqtas qyzym bar edi deıdi. Tipti, aıta berse tolyp jatyr. Áıteýir, jas adamnyń armany kep qoı. Biraq bári bos nárse sıaqtanady da turady maǵan. Al meniń armanym, kisi bilerlikteı, ony jazyp qaıteıin, saǵan túsinikti ǵoı. Al, endi osy pálen adamnyń ishinen dos degenniń ne ekenin biletin adam az tabylady desem, qatelesermin. Biraq sezderin tyńdap otyrsań kisiniń qarnyn ashtyrady. Olarsha dos bolý úshin tek qyz bolý kerek. Al, óz jynystasy tek joldas qana (olarǵa. bizdiń dostyǵymyz túsiniksizdeý)...

Al, Muqan! Ásker qyzmeti ońaı emes. Munda onymen qosalqy bir nárse jazamyn, keleshekke qol sozamyn degen kisini onsha qýattamaıdy. Tipti kisi .ony umytady. Óıtkeni adam mashına emes, adam ǵoı. Al meniń basyma ádebıet degenińnen basqa esh nárse kirmeıdi. Tipti, álgi talant degen bir tıtteı birdeńe sónip bara jatqan sıaqty. Osy kúni men qarapaıym kúrekshimin, kúrekshiniń qazǵan topyraqtan basqany oılaýǵa murshasy jetpeıdi ǵoı...

Ǵazız Kalýga qalasyna (qyzmetiniń qalǵanyn sonda bitirýge) ketken, 1-2 aı bolyp qaldy-aý.Hat alamyn, aman. Ol jaryqtyqtyń baıaǵy eziń kergen, óziń biletin qalpy: kúnde qaıtady aýylǵa, kúnde demalysqa barady, kúnde mladshıı polıtrýkke ósedi, Biraq, áli ketken joq, onyń aıtýyna kisi sený de qıyn. Gýlásy sýǵa ketip, óli qaıtqan joq qoı deımin.

Áıteýir, tiri jan ǵoı beıshara, qalqańdap júre berip, ony men jaqtyrmaǵan bolyp qaıteıin, tek turaqsyzdyǵyn aıtam - aý.

Sen ana oqýǵa túskeniń jaqsy bolǵan eken. Bitirip shyq, kóp paıda ǵoı. Kitap oqýǵa ýaqytyń bar ma? Úıdi (semány) asyraý qıyn soǵyp júrgen joq pa, turmystaryń qalaı? Nege jazbaısyń? «Syrly sulýdy» ne istediń?

Biz tek qashyp oqyǵanymyz bolmasa, kitap oqýǵa ýaqytymyz joq. Qysqy normalnaıa ýchebanyń kezinde 7 saǵat uıqy tıedi, al qalǵan ýaqyt Otandiki...

Áli ant uryp, soraıyp shyǵa kelemiz ǵoı deımin, amal joq, enesin jyǵaıyn, Jańa jyldan keıin on - aq aı qalady. Bir sekirsem — maı keledi, eki sekirsem — Almaty dep qýanyp qoıamyn. «Alla taǵala» shaıtan shyrmaýynan aman qoısa, rasynda solaı elge qaıtýǵa ótiriksiz 300 kún qalyp otyr.

«Aısulý» da meni sharshatty. Armıadan bosaǵanda anturǵannyń qalyń malyna bir kostúm alyp kıe almaısyń boldym - aý. Alda, baıyń ólgir betpaq - aı! Qaıtesiń Pýshkın óziniń geroınásyn «Tatána moıa mılaıa» dese, men «Aısulý — meniń betpaǵym» deýge týra keldi. Qaıran eńbek, qaıran kúıinish, qaıran úmit ýlanypsyń. Osymen bara tursyn, ári qaıǵyly, ári kúlkili meniń bul sózderim...

Álıdiń ton moıyndyǵyn men bilemin. Saqysh40, jóninde redaksıanyń qatyndary ekeýmizdi shaıqastyratyn. kórinedi, ol sózderge eretin kórinedi. Meıli, tanystyqpen óspeı-aq qoıaıyn, endi on eki-aq aı. Sonan keıin biz de keleshektiń dámeli kúnine ortaqtasarmyz. Biz de tiri janbyz ǵoı.

Al tirshilik men úshin óte qymbat, bul meniń shynym, Muqan! «Do zarı» dep at qoıyp Latysh turmysynan bir poves jazbaq bop, planyn quryp, ájeptáýir basyn qaıyryp em. Endi, keıingi kezde sony qazaq turmysyna aýdaryp jibersem be dep oıǵa qalyp, ol oıymdy bir jerge qondyra almaı, aqyr aıaǵy aıtarlyqtaı esh nárse jazbaı toqtap turmyn, «qaıdan shyqsa, odan shyqsyn» dep, osy jazam degenimniń birinshi bólimin alyp, tragedıa jazam ba deımin. Qıyn, qıyn da bolsa Aısulýǵa istegen enbekteı bir enbek qylsam, qazir ol kezden góri kózimizdiń tesigi úlkeıdi ǵoı dep oılaımyn. Latysh turmysynan jazsam Sabyrdyń Láılási sıaqty qazaqsha, qaıǵyly jaqsy bolyp shyǵatyn túri bar...

Búgin bizdiń biraz adamdardy basqa qalaǵa kóshirdi. Bizdi de kóshirýi múmkin. Sońǵy jiberetin toppen biz de ketetin sıaqtymyz. Múmkin basqa qalaǵa ketýimiz. Biraq báribir hatty osy adreske jaza ber, bizge jiberedi.

Osymen qosh bol, Baýbegiń.

Moı adres:

Moskva, 26, p/ıa 1135 Býlkıshevý.

Sýretti, hatyńdy alyp, biraz jasadym. Hatty ýaqytyń bolǵanynsha jıi jazyp tur.

Úı ishińe sálem aıt!

Musanyń úı ishine sálem aıt! Ǵazızdiń ájesine sálem aıt menen.

26 maı 1941 jyl.

Serpýhov qalasy.

Muqan!

Hatyńdy aldym. Ájeptáýir kóńildenip qalýǵa týra keldi. Hal qalypsha.

Serpýhovqa jazǵy lagerge keldik. Taǵy byltyrǵydaı bir jaqqa jibermese jazdaı osynda bolýymyz kerek.

Ózimniń aqyndyǵymdy baıqaıyn dep myna bir óleńdi jaza saldym. Oqyp, qaǵazdaryma qosa sal. Jaýap qaıtaram dep áýre bolma. Ýaqytty tekke jiberý qısynsyz ǵoı. Soqyr qazaqtar qusap qaıtemiz. Pýshkınniń bir dosyna jazǵan óleńi, maǵan jaz dedi, men jazdym..

Meniń poemamdy Dıhan neǵylǵanyn bil, qatyndar jýrnalyna jaramas pa eken? Muqan, kúzde aqsha kerek qoı. Ol bolsa ájeptáýir bolar edi (tolyq jaz). «S» jóninde birtalaı sóz jazaıyn dep edim, keıin jazarmyn, qazir qolym tımeı otyr. Degenmen, ıa ee schıtaıý kak peredovýıý devýshký,ız kazashek. Al, jalpy bolmaǵan iske (múmkin qısynsyz bolar) sebepshi bolýym durys emes qoı. Óz degenine qarsylyq jasaý da durys emes, óziń bil. Biraq, meniń baıqaýymsha ony («S») sen de basqasha kórmeıtin sıaqtysyń. Sondyqtan ǵana meniń pálen-túgen deýim.)

Hatty tolyq jaz!

Qosh, ostaıýs vernym drýgom! Baýbek.

Meniń adresim: Moskovskaıa oblast gorod Serpýhov, p/ıa 41/ 1135 mne.

ıýn 1941 jyl.

Batys maıdany.

Muqan!

Budan burynǵy hatty alǵan bolarsyń. Qazir aq orystyń orta qalasy jaqtaǵy bet alystyń, jelke shuńqyryndamyz. Naǵyz urysqa áli kiriskenimiz joq. Denim saý ázirshe, óz jaǵdaıymnan aıtarym osy. Basqa jaǵdaılardy bilip jatqan shyǵarsyńdar. İshin keptire aıtar esh nársem joq.

Muqan! Men áneýgide bir óleńdetip hat jazyp jiberip edim, alǵan shyǵarsyn. «Qulannyń qasýyna myltyqtyń basýy» sıaqty óleń boldy-aý. Alaı-bulaı jaǵdaıdy anturǵan bilgen eken dep qaıta-qaıta oqyp qynjylarsyń...

Adamǵa ómir bergen tabıǵatqa kóp raqmet - aý. Biraq ómirdi esh nársege aıyrbastamaıtyndaı tátti ǵyp bergeni men úshin kúńgirtteý. Márıam aıtqandaı, — meıli. Biraq, eń qıyny — birge júrip, birge ólgen. Paı-paı, jaqyn jas adamnyń eki aıyr ómir joly - aı, úzilip bitken, sarqylyp taýsylǵan ómir jolynyń shegi - aı! Senderdi kim túsingen, kim bilgen?!

Aınalaıyn Muqan - aı, burynǵy etken ataǵy zor aqyndardyń qaıǵyly ómiri kisiniń kez aldynan ketpeıdi, (qaısysyn alsań da) aıaısyń. Asyly, árbir adamnyń ómiri jatqan bir tragedıa ǵoı. Ólim degen esh nárse emes. Men ezim ólimnen qoryqpaımyn. Asyly, alysyp ólgen adamnyń ólgeni — ómir. Ol arman da emes. Tek, meniń armanym, shirkin - aı, artymda áke-sheshem, aǵa-inim, qatyn-balamnyń qalmaǵany emes-aý, tek alaqandaı bir kitapsha qaldyra almaǵandyq bolady ǵoı. Dúnıedegi eń baryp turǵan arman, baryp turǵan qaıǵy tvorchestvodan óte almas. Óıtkeni kisi jan júreginiń túkpir neń tartyp almaı jaza ala ma?..

Keshegi bir ótken túnde senimen kezdesip (túsimde), senen poemamdy basyla ma dep surap júrmin. Ózim de ábden raqattandym, ne kerek! Kózimdi ashsam janymdaǵy vıntovkadan basqa eshteńe joq. Túsimde bolsadaǵy biraz qydyraıyn dep qaıta jatyp em, sen emes, Saqysh pa, taǵy bireýler túsime kirdi.

Meniń joǵarydaǵy aıtqandarym, meniń, oıǵa batyp, júdep júrgendigimnen emes, dostyń dosqa aıtarlyq syry ǵoı.

Qyzyl Armıanyń rýhy degen rýh dosty qýantyp, dushpandy jylatatyn rýh qoı. Osyndaǵy bizdiń dostar — men soǵysta ólemin degennen góri, men nemistiń kúlin aspanǵa shyǵaramyn degendi shyn júreginen aıtady. Tipti qýanasyń. Al, meniń de eki jyl Qyzyl Armıada bolyp, tek .bir ash. nemistiń oǵynan ólýim ońaı bolmas. Shyny, olardy soǵyp -soǵyp, qyratyn, Otan soǵysynyń tarıhyn qazaqtarǵa jazyp beretin ózim bolarmyn dep qýanam.

Men úshin qyzdarǵa sálem dersiń.

Meniń ýaıymym osy qyzdar baısyz qala ma deımin (kúlki ǵoı). Jeti júz nemka baısyz qalypty dep estip otyrmyn búgin.

Muqan - aı! Senen hat alyp oqýǵa janym qumar. Biraq mende adres joq. Bir jaqqa jaza sal degenmen bola ma?

Seniń úıińniń adresin tolyq bilmeı (Ǵazızdiń úıiniń adresi esimnen shyǵyp ketipti, Kırov 50 me, 52 me,) «Oktábr balalary» gazetiniń adresine jiberdim. Esińde bolsyn.

İskeńe, apaıǵa, Qatıraǵa sálem aıt!

Ázirshe saý bol, qolyńdy qystym, Baýbegiń.

Iá, Ǵazızden hat kele me?

18 ıýl 1941 jyl.

Batys maıdan.

Muqan!

Mal-janyń aman ba deýdiń ornyna, deniń saý ma, tirimisiń degenniń qolaıly ekenine kim talassyn. Bar bolsań — bolady. Tirshilikten, tirlikten basqa myqty qýanysh keıinge qala tursyn.

Meniń ázir denim saý, tek adressymaqty búgin alǵan soń, senen hat alam ba dep jazyp otyrmyn. Múmkin hatyńa kezdesermin, tolyq etip jazarsyń. Tek jazýǵa tyrys. Almaty tynyshtyq pa? Jaz! Meni biletinderge sálem aıt! Qosh, aınalaıyn Muqanjan...

Baýbegiń

Ǵazız qaıda eken?

İskeńe, apaıǵa, Qatıraǵa kóp-kóp sálem aıt.

22 ıýl 1941 jyl.

Batys maıdan.

Muqanjan!

Menen hatty jıi alý kóptik bolmas dep taǵy jazyp shyrmyn. Árıne, óziń aıtqandaı kisi cay bolǵan soń jazdy ǵoı.

Áı ájem baıǵus, esime birneshe ret tústi. Ol bir aıaǵym jerde, bir aıaǵym kerde deıtin edi. Eki qabat ýaqytyndaǵy sonyń kebi de endigi jastyń aıtatyny. Árıne, bylaı qulap turýǵa bolmaıdy ǵoı. Degenmen, keleshek - keleshek dep zar eńireıtin adam úshin solaı da ǵoı. Biz oılaı alatyn adambyz. Beıbaq adam týýdy, ólýdi bilýmen birge sonyń arasyndaǵy qısyq joldyń ne bolyn, ne qoıatynyn bilmese de, apyrmaı degendi oılaı alatyn bolypty – aý. Osy apyrmaıdy aıtqyzatyn da tiri adamnyń ómiriniń qyzyqty bolǵany... Áıtpese esindi birin aqyl jıǵannan kórgeniń tirshilik bolyp, soǵan úırenip qalǵannan qımastyq bıleı me kim bilsin. Áıteýir oı osyǵan kelip, topshylanady da, eliń úshin janyńdy berý qıyn emes. Óıtkeni elsiz kún qyzyqsyz. Tek, sonymen qatar, atyńdy qaldyryp kete almaǵanyńa ókinesiń. Joldas, dos, tipti týǵan jer taǵy ystyq. Shirkin, Almaty deseıshi! Kóshelerimen bir aı senimen qydyryp, osydan eki jyl burynǵydaı ,serýen keshken kisiniń armany bar ma — degen oılar ál bermeıdi. Aqyry, sóıtip, saıyp - saıyp kelip qorytasyń: «Osyǵan jetýdiń myń da bir emi tek kúres», — deısiń. Onda meń kúres jolyndamyn dep kúresshi bolǵanyńa kóterilesiń... Sonan keıin adam adamshylyǵyn istep, oıdy pyshyratyp tozdyrasyń, ár oıdy óz ornyna qondyryp, sap-sap kóńilińe alasyń.

Muqanjan, men áýelde bir-aq tal qaǵaz alyp edim, endi jazbaqshy oılarym soǵan syımaı ketýge bet alyp, sóz tasyp keledi. Osy jerden bir toǵan salyp bekineıin, sen de yrza bol, ottaı berseń, bul sóz qurǵyr tabyla beredi. Sóz júrekti tyrnaıdy, odan da «sózin tanymaǵannyń ózi jaqsy».

Hatty kúttim. Qatty qushaqtap súıdim seni, Baýbegiń.

Meniń adresim:

736 polevaıa pochta, p/ıa, lıter 21, mne.

4 sentábr 1941 jyl.

Batys maıdan.

Muqan!

Seniń hatyńdy eki kún ejelep, áreń aıyrdym. Myna jańa alfavıtin, qıyn kórinedi, Endigide latynsha jaz. Áıtpese arabsha. Óıtkeni Myna alfavıtti biz oqyp kórgenimiz joq qoı.

Seniń bospyn degenińe túsinbedim. Qazir qyzmetten bosap, jazýdyń sońyna túspeksiń be? Kún kerýleriń qalaı, qarttar aman ba, nege olar týraly jazbaısyń? Al, Ǵazızdiń sheshesi qaıda, Ǵazızden hat bar ma? Adresin jiber! Tipti asyǵyp kútemin.

Semen suraıtynym — hatty jıi jaz! Bir hatpen bir hattyń arasy 40-50 kúnge sozylady. Qolyń bos bolǵan saıyn jazyp tur!

Meniń denim saý.

Aqyn-jazýshylardan kimder maıdanǵa attandy? Qandaı tamasha (aıta qalarlyqtaı) shyǵarmalar týdy Otandy qorǵaý máselesinde? Seniń aıtqan aqyldaryńdy qarsy aldym. Tipti durys. Asyly, janyn. qorǵaǵan adam jaýynger bola almaıdy ǵoı. Kisi, Sháńgereı aıtqandaı, úlken úıdiń bir kirpishi bolyp, qalana bilgeni jón ǵoı.

N. Ostrovskıı ómir máselesin ádeıi talqylaýǵa parkke baryp otyryp: «Ózimniń ómirim jaman ótken joq», — degen. Sonda 17 ret atakaǵa qatynasqanyn, azamat soǵysynyń, myqty kúresshisi bolǵanyn, kúreske sińirgen eńbekterin qoryta kelip, ómirim tek ótpegen dep sheshpeı me? Mine, ómir — kúreste. Men de osylaısha oılaımyn...

Seıtjan aǵaıdan hat aldym. «Senderden basqa tilek bylaı qaldy», — deıdi. Aıaısyń.

Iá, Muqan! Men saǵan ertede, beıbitshilik ýaqytta bir óleń jibergen edim, aldyń ba? Sonan keıin myna bir hattan basqa hat almadym. Mine, saǵan danyshpandyq. Seniń kózqarasyń oǵan qandaı? Árıne shynyńdy jaz!

Baýbek.

4. 9. 41 j.

Moı adres:

Polevaıa pochta № 736, p/ıa 38,

lıter 31, mne.

Qatıraǵa, Musaǵa, İskeńe, apaıǵa, Ǵazızdiń ájesine (sheshesine) sálem aıt menen.

4 NOIaBR 1941 JYL.

Batys maıdan.

Muqan!

Saý barsyńdar ma?

Meniń denim saý, hal qalypsha.

Senderden hat alǵanym joq, nege olaı ekeni túsinikciz. Hatty jıi jaz!

Almatydan tiri jannan hat almaımyn qazir. Árıne, ıli jannyń jazbaıtyny anyq qoı.

Aqyn-jazýshylar ne jazyp jatyr? Óziń ne jazyp jatyrsyń?

Maǵan birdeńeler jazýǵa bolar edi, biraq bas jumys İstemeıdi. Áıtpese keıde bos ýaqyttar bolyp qalady. Óıtkeni avgýstan beri polıtrýktiń orynbasar.y bolyp isteımin (eki júz somǵa taıaý aqsha tóleıdi) bylaı jaman emes, biraq mazań, eshteńe jazǵyzbaıdy. Áıtpese, andaı - bundaı usaq nárselerdi úzbeı jazyp-aq turýǵa bolady. Jáne senderdiń gazet - jýrnaldaryńnyń da mazasy onshama emes qoı deımin.

Meniń adresim ózgergen. Qazir burynǵy qyzmet etken qalanyń mańyndamyn.

Tez-tez, meniń hatymdy kútpeı-aq hat jazyp tur.

Baýbegiń.

Meniń adresim:

Polevaıa pochta, 736, p/ıa 155, mne.

Meırammen quttyqtaımyn. 4 noıabr

1941 j.

2 dekabr 1941 jyl.

Batys maıdan.

Muqan!

Saǵynǵandyq qoı deımin, hatty jıi jazamyn. Tipti sen esime túsken saıyn jazýdan bas tartpaımyn, Muqanjan. Senin hatyń meni saǵyndyrdy. Tipti hat almaımyn.

Janym Muqan! Qalyń qalaı? Densaýlyǵyń, qalaı? Tipti saǵyndyrdyń.

Úı ishiń aman ba? Qarttardyń hali qandaı, myqty ma?

İskeńniń jaǵdaıy qandaı, eshteńe jaza ma?

Óziń ne tirshilik etesiń, qyzmet isteısiń be, jazasyń ba, tvorchestvoń qalaı?

Men bolsam, keleshekke sengen, keleshekten suraǵan janmyn. Keleshek sheshedi ǵoı meniń tvorchestvomdy. Jazatyn kún bolsa, shirkin! Fýrmanovtardyń armany joq qoı.

Muqanjan! Musa, Qatıralar aman ba? Ǵazızdiń adresin nege jibermeısiń? Sheshesi ne kún keredi, kimniń qolynda, álde Qarsaqpaıda ma?

Qosh, Baýbegiń.

Moı adres:

Polevaıa pochta 736, pochtovyı ıashık № 155,

Býlkıshevý Baýbeký.

Peredaı prıvet Hasený ı Omarový ot mená.

10 mart 1942 jyl.

Batys maıdan.

Muqan!

Men myna «Almatylyqtardyń» birinshi bólimin jiberip otyrmyn. Árıne, ony jazyp shyqtym. Biraq qaıtyp oqyp shyqqanym . joq. Sende joǵalmaıdy ǵoı dep jibergeli otyrmyn. Obázatelno oqyp shyq. Tanyp oqy. Túsinip oqy. Sonan soń ózińniń oı -pikirińdi, aqylyńdy jazyp jiberersiń. Men tek jazyp shyqqanym bolmasa, munyń tiline qaraǵanym joq, ómir bolsa keıin jóndeı jatarmyn dep. Qolyńnan kelse mashınkaǵa bastyryp qoı, ol túzeýge ońaı ǵoı. Sońǵy jaǵyn asyǵyp tez bitirdim. Osylaı bolý durys pa deımin ózimshe. Biraq tym tez. Árıne, birinshi bólimdi ezin oqyp kóresiń ǵoı, ekinshi bólimniń sújetin qysqasha aıtaıyn...

II bólim

Armıanyń turmysy. Ǵazızdiń... Gúlge ǵashyqtyǵy óse beredi. Ol sonda júrip hat jazady. Barlyq hattary — júrekten shyqqan sózder. Biraq jaýap qaıtarmaıdy Gúl. Sońynan oǵan mahabbattyń jaýysyń, t. t. dep ony jamandap sońǵy ret hat jazady.

Mundaǵy Gúldiń sheshesiniń beınesi jaǵymsyz.

Orystyń Pýshkıni sıaqty jaǵymsyz keıipker. Ol Gúldiń Ǵazızdi kútkenine qarsy. Biraq Gúl Ǵazızdi jaqsy kóredi, ishinen tynady. Meshanka áıeldiń júregi názik. Ol Ǵazızdiń úıine óziniń sheshesinen jasyrynyp keledi. Biraq kelip turyp, kirmeı ketedi. Ǵazızdiń Gúlge jazǵan hattaryn sheshesi bermeıdi. Tek sońǵy hatyn beredi. Gúldi adamshylyqtan shyǵaryp jazǵan hatyn. Gúldiń júregi sýynady...

Lıdany jazǵyturym medınstıtýttan Ýkraınaǵa tájirıbe kyzmetime jiberedi. Ol Ýkraınada bolady. Ony Qyrymnan kóship, Ýkraınanyń bir qalasyna kelgen Olga men Olganyń kúıeýi qonaqqa shaqyrady. Lıdalar tájirıbe programmasyn kanıkýldan on kún buryn bitirip, ınstıtýtke qaıtý kerek edi. Oǵan tájirıbe jónindegi razezdnaıa komısıa (ınstıtýttyń ókili) apasyna qonaqqa barýǵa ulyqsat etedi. Ol «N» qalasyna kelgende soǵystyń bastalǵanyn estıdi. Keıin kaıta almaıdy.

III bólim

Jolda dalaǵa túneıdi. Lıdalar sóıtip júrip jaýdyń tylynda qalyp qoıady.

Nemistermen urysta kóp adamdar jaralanady... Bir jaralylarǵa járdem berip, ólip jatqan feldsherdiń sýmkasyn taýyp ákelip beredi. Olar, biraz sovet adamdary toǵaıdy panalaıdy. Partızan bolyp uıymdasady. Lıda tipti solardyń dárigeri bolyp ketedi. Olar jaý tylynda soǵys júrgizedi. Árıne, munymen partızandardy kórsetemin, Lıdanyń erlikterin (árıne, armıaǵa qyzdy shaqyrtyp, áıtpese óz erkimen barǵyzyp jurt jazady i oı)... kórsetkim keldi. Sóıtip júrip, partızan otrádynyń ekinshi toby Olgaǵa kezdesedi.

Ǵazızdiń batalóny soǵysqa kirisedi, Ǵazız saper. Kóp erlikter isteıdi. Biraq batyrlyqpen birge eptep qatelik jasaıdy. Ol qatelik beıbitshilik ýaqytta úırenbeseń áskerı oqýdyń nátıjesi bolady. Túrli minezdi 4-5 qazaq kórsetiledi. Adal minezdi... bir kúni oryndaǵan zadanıasy týraly batalón komandıri bularǵa alǵys aıtady. «Almatylyqtar ma bular?» — deıdi. Olar maqtanyp: «Almatylyqtarmyz!» — dep jaýap beredi.

Búl kez Sovet Armıasynyń sheginip kele jatqan kezi. Naǵyz myqty nervy, quryshtaı júrek kerek kez. Óz ómiriń men Otannyń, búkil eldiń taǵdyrynyń. aıyrymsyz kezi. Osy kezdegi patrıot, — ıa ólim, ıa jeńis! — degendi ispen kórsetýge talpynǵan, ashynǵan myqty jaýynger patrıottyń beınelerin kórsetý. Ol kóp barlaýǵa, saperlik isterge... qatynasady. Jaýdyń tylyna baryp, talaı tankiniń jolyna mınalar salady. Árıne, bul jóninde myqty jazylady ǵoı.

Sóıtip, ol bir kúni polevoı gospıtálǵa túsedi jaralanyp. Hırýrg profesordyń járdemshisi Lıdany kóredi. Olar bir-birin tanıdy, amandasady. Biraq, eshteńe aıta almaıdy bir-birine.

Lıda jaýdyń tylynan uryspen shyǵady. Aqyry, jaralanǵan ózderiniń komandırlerin arqalap, joldaǵy gospıtálge ákelip tapsyrǵanda, gospıtáldyń bastyǵy onymen sóılesedi. Partızanka qyz medısına ınstıtýtynyń stýdentkasy ekenin biledi. Onyń gospıtálda qalýyn suraıdy. Aqyry, hırýrgıa profesory jaqsy istegen ony óziniń járdemshisi etip alady.

Ǵazızben onyń sóıleskisi keledi. Aýyr jaǵdaı, sonda da bolsa baıaǵy aıtam degen Gúl týraly áńgimeni aıt dep suraıdy. Ol aıtady. Profesor, birtalaı adamdar, iri dárigerler alǵy shepke ketedi. Medsestralar men Lıda qalady. Bul kún bir jumys jeńildeý kún edi. Aqyry, áńgimeniń aıaǵynda: «Men seni súıemin», — dep aıtamyn dep Ǵazız, — men seni, — deı bergende tars-turs myltyq atylady. Lıda júgirip shyǵady. Nemister desant túsirip, gospıtálǵa shabýyl jasaıdy. Ǵazızdiń sózi aıaqtalmaı qalady. Aýrýlar da myltyqtaryn alyp, urysqa kirisedi. Desanttarmen úlken urys bolady. Kóp aýrýlar, kep medsestralar qaza bolady. Biraq, urys toqtalmaıdy. Bir kezde Lıdanyń braýnıńiniń oǵy taýsylady. Ol ne isterin bilmeıdi. Bir kezde braýnıńti atyp tastap, qansyrap jatqan adamdarǵa kómektesedi. Shtykpen jekpe-jek shaıqasqa kirisedi. Ǵazız óziniń jaralanǵanyna qaramaı, saý adamdaı qımyldaıdy. Ol óziniń jaraly ekenin umytady. Sóıtip, Ǵazız bir aýrýdyń jarasyn tańyp jatqan Lıdany bir jaýdyń nagannan kózdep turǵanyn keredi. Ol shtykpen jaýǵa umtylǵansha, jaý Lıdany atyp tastaıtyn boldy. Onyń oıyna osy kezde ólimnen Lıdany saqtap alyp qalý kerek degen oı kiredi: «Men bolsam jaralanǵan kep jaýyngerdiń birimin, menen qazirgi jaǵdaıda armıaǵa Lıda paıdaly. Ol tiri qalsa, talaı jaýyngerdiń jazylyp, sapqa qaıtýyna járdem etedi», — degen patrıottyq sezim bıleıdi. Lıdany elimge qımaıdy. Atylǵan oqqa qarsy ózi umtylady, Lıdany óziniń denesimen jaýyp, jaýǵa keýdesin tosady. Jaýdyń oǵy tıedi. Bul Lıdany qushaqtap turyp qulaıdy. Lıda, onyń basyn súıep, jarasyn tańady. Kez jasymen onyń aqqan qanyn jýady. Bir kez ol: «Lıda, men denemdi kótere almaǵanym bolmasa, esim túsý», — deıdi. Biraq janyndaǵy qolynan ushyp túsken myltyǵyna qoly jetpeıdi. Lıda ony súırep, urys alańynan alyp shyǵady.

- Aı, shirkin, saýlyq - aı, o, shirkin, ketti-aý! — deıdi Ǵazız. Lıda shydamaıdy, qany qaınap ketedi. Ol Ǵazızdiń myltyǵyn alyp: «Sen úshin óshimdi alamyn», — dep tura umtylady. Ol urysqa kiriskende, ýralap desant túskenin bilgen bizdiń áskerler jaýdyń bir búıirinen tıisedi. Desantty qurtyp, bular aýrýlardy jınaıdy. Aýyr jaralanǵan Ǵazızdi Lıda arqalap, gospıtálǵa ákeledi. Bul orynnan gospıtál keship, basqa jerge ornalasady. Profesor men Lıda Ǵazızge operasıa jasaýǵa kirisedi.

Keıin Ǵazız táýir bolady, aıyǵyp jazylady. Osy kiside bizdiń armıa shabýylǵa daıyndalyp jatady.

Lıda oǵan: «Sen meni shyn súıemin degendi ispen kórsettiń, janyńdy da qıdyń, men de seni súıemin deýge ulyqsat et», — deıdi. «Bizdiń mahabbat soǵysta, ólim men "ómirdiń kúres maıdanynda nyǵaıdy», — dep ekeýi súıisedi. Sóıtip, Lıdamen qoshtasyp, 6 dekabrdegi shabýylǵa? - attanady Ǵazız.

Osymen birinshi kitaptyń aıaǵyn bitirip, qol qoıamyz. Sońyn taǵy kóre jatarmyz.

Mine, romannyń ekinshi jáne úshinshi bólimderinde jazbaqshy bolǵan oılarym osy.

Árıne, sújeti jaqsy-aý deımin.

Al birinshi bólim — mahabbat. Anaý-mynaý soǵysta mahabbatty jaza ma eken dep qyrtýshylar bolady ǵoı. Mahabbatsyz jeńis bolmaıdy. Qyzdy, jaýyngerdi aspannan salbyrap túsirgendeı ǵyp kórsetkenshe, sovet adamynan, jaı jastardan shyǵatynyn umytpaý kerek qoı deımin.

Alysymen tez hat jaz. Joǵalyp kete me dep te qorqyp otyrmyn. Árıne, mende júrgende joǵalýy tez ǵoı.

Baýbegiń.

10.3.42.

13 aprel 1942 jyl.

Batys maıdan.

Muqan!

Myna ekinshi bólimdi bitire almaı, jazylǵanyn jiberip otyrmyn. Endigi bul bólimde jazylatyn Gúldiń sheshesiniń jaýyzdyǵy, Gúldiń qapaly jaǵdaıy, onyń Ǵazızdiń sheshesiniń úıiniń syrtyna baryp turyp, uıalyp keıin qaıtqany; Ǵazızden kelgen hattardyń bári onyń sheshesiniń qolyna túsip, Gúlge berilmeıtini; sheshesi Ǵazızdiń jazǵan hatynyń birin bermeı, Gúlge aqyry onyń renjip jazǵan sońǵy hatyn berip, Gúldiń júregin sýytýy; Gúldiń bul hatty oqyp, Ǵazızden kúderin úzýi; ekeýi osy taraýda ajyrasyp bitedi.

III bólim

1. Tájirıbe. Lıda Almatydaǵy medınstıtýttan Ýkraınaǵa praktıkaǵa barady.

2. Shekaralyq aımaq. Lıdanyń apasy turmysqa shyqqan. Onyń eri — leıtenant, shekaradan berirekte turady. Lıda soǵan barmaq bolyp, mashınamen eki qurbysymen saparǵa shyǵady. Jolda bulardy jaý samoletteri bombylaı bastaıdy. Minip kele jatqan mashınadan túse qashyp ormanǵa tyǵylady. Sóıtip, nemisterdiń tylynda qalady.

3. Adasqandar ormanǵa jınalady, jaraly bolǵan adamǵa Lıda járdem kórsetedi.

4. Top. Partızan otrády qurylady.

5. Barlaý. Partızandar iske kirise bastaıdy.

6. Jolda partızandar nemistiń mashınasyn qıratyp, qarýlanady.

7. «Federasıa» — partızan otrádynyń aty. Otrád músheleriniń isin kórsetý...

8. Olardyń qaýpi. Bir aı boıǵy isiniń nátıjesi.

IV bólim

1. Saperler joryǵy. Ǵazızderdiń vzvody jaıaý ásker polkine beriledi; sonymen birge urysta bolady.

2. Projektor. Jaıaý ásker polkiniń isteri, nemister túńde shabýylǵa shyqqanda, polk jaýyngerleri projektormen olardyń kózin shaǵylystyryp, jaýdy túgelimen qyryp salady.

3. Jaýdyń tylyna barlaý. Ǵazızdiń basqarýymen jaýdyń tylyna baryp kópirdi qıratyp, jolyna mına salyp qaıtady.

4. Bombylaý. Saperlar vzvodyn nemister bombylaıdy.

5. Núkte.

6. Ózennen ótý.

7. Kópirlerdi qıratý jónindegi buıryq.

8. Jaýdyń úreıin ushyrý.

9. Fashıserdi tutqynǵa alý.

10. Biz sheginemiz

11. Artymyzda Moskva.

12. Atyńdar! Alǵa!

V bólim

1. Partızan otrády. Gospıtál.

2. Jaralylar.

3. Men tanımyn.

4. Áńgime. Desanttyń túsýi, gospıtál.

5. Men súıemin.

6. Moıyndaý.

7. Qoshtasý. Bizdiń armıa 6 dekabrde shabýylǵa shyǵady, gospıtáldan jazylyp shyǵyp Ǵazız de attanady. Lıda ony shyǵaryp salady.

(Sońy).

Bul meniń josparym, árıne. Qol tıse jazyp kórermin. Qazir meniń jazýǵa qolym tıetin emes. Ózim de ketip bara jatyrmyn. Menen hat almaı, hat jazba. Hat kút.

Baýbegiń.

Myna bir oryssha jazǵan maıdanger qazaq jigitiniń haty degendi de jiberip otyrmyn. Árıne, ony jóndeýge qolym tımedi. Qatesi kóp, degenmen, oıy, jelisi jaqsy. Qolyn tıse aýdaryp gazetińe ber. Jibere me, muny óziń bil. «Kazahstanskaıa pravdaǵa» berseń de bolady, ondaǵylar tilin jóndep basar.

Ázirshe qosh, Baýbegiń.

15 aprel 1942 jyl.

Batys maıdan.

Muqan!

Keshe saǵan bir hatpen jazyp júrgenimniń ekinshi bólimin (bitpegen) jiberip edim, alarsyń. Jáne meniń eski adresime hat jazba dep edim. Endigi bildiretinim, meniń eski adresime hat jaza ber. Men burynǵy adresimnen aýyspaq bolǵan edim, biraq aýysqanym joq. Hatty eski adreske jaza ber. Seniń jibergen sýretińdi aldym, búgin ǵana.

Meniń saǵan burynǵy jibergen «Almatylyqtardyń» birinshi belimin aldyń ba? Jaz

Qarttarǵa kóp-kóp sálem. Qatıraǵa, Musaǵa sálem aıtarsyń. Ne jańalyq bar, jaz?!

Baýbegiń.

Almatyda jaz bola bastaǵan shyǵar. Shirkin, Almaty deseıshi, sulýsyń - aý!

Meniń adresim:

Polevaıa pochta. 736,

p/ıa 155 Býlkıshevý.

16 aprel 1942 jyl.

Batys maıdan.

Muqanjan!

Men saǵan ekinshi jibergen banderolymnyń ishinde «Zapıskı molodogo kazaha-frontovıka» degen statá jiberdim. Árıne, asyǵysta qaldyrǵan ornyma eń basyna Stalınniń: «Bizdiń árbir jaýynger ne úshin ólimge qarsy týratynyn, ne úshin soǵysatynyn biledi», — degen sózin kirgizeıin dep umytyp, jazbappyn. Sony taýyp, bas jaǵynan kirgizersiń. Sıtata retinde. Ony «O treh osobennostáh Krasnoı Armıı» degen, bolmasa 24-jyldyq taǵy buıryǵynan tabýǵa bolady. Aıaǵyna meniń áskerı laýazymymdy saıası jetekshiniń orynbasary dep qolymdy qoıarsyń. Sóıtip, «Kazahstanskaıa pravdaǵa» ber. Tiliniń kemistigi bolmasa, oıy jaqsy. Basady. Men oǵan týra jibereıin dep edim, adresin bilmedim. Abaı 40-ta ekenin, bolmasa ózgergenin bilmegendikten asyǵys jaǵdaıda saǵan jiberdim. Árıne, men ony oryssha jazǵanda ózimniń qaramaǵymdaǵy adamdarǵa oqýǵa kerek bolǵan soń orysshaladym ǵoı. Áıtpese, qazaqsha jazsam ony 5—10 jyldan keıin qaıta oqyp, jylaýǵa bolar edi...

Muqanjan, sen sony qunttap, «Kazpravdaǵa» berip, jaýabyn bilip jazyp jiber. Árıne, maıdangerlerdiń, ásirese óz balalarynyń hatyn qazaqstandyqtar basatyn bolý kerek. Onsha nashar emes, durys.

Baýbegiń.

Hat kútem.

Adres burynǵy:

Polevaıa pochta 736, p/ıa 155.

25.4.42 j.

JOL ÚSTİNDE.

Muqanjan!

Gorkıı qalasynan keshe shyqtym qaıtadan maıdanǵa bet alyp ketip baramyn. Árıne, qaı maıdanda bolatynymdy keıin jazarmyn. Meniń turmysymda eshqandaı jańalyq joq budan basqa. Keıin turǵylyqty orynǵa kelgen soń hat jazarmyn.

Almatyda qandaı jańalyq baryn sosyn jazarsyń. Úı ishine sálem aıt. Qatıraǵa sálem aıt!

Jazýshylar odaǵynyń martta bolǵan jınalysyn «Lıt. gazetadan» oqydym. Qysqasha ózińniń haliń qalaı? Hat jazarsyń keıin. Baýbegiń. Joldaǵy bir stansıadan jazyp otyrmyn.

1 IÝL 1942 JYL.

Muqanjan!

Seniń eki hatyńdy aldym. Meniń maqalam týraly jańalyǵyńdy estidim. Jurttyń jaqsy degenine táýba, táýba!

Meniń «Almatylyqtarymdy» túgel aldyń ba? Úsh ret jiberip edim ǵoı eki bólimin. Ol qalaı? Saǵan unaı ma? Jaqsy bolatyn túri bar ma? Jaz, seniń lebizińdi estidim keledi. «Komsomolskaıa pravda» arqyly patrıottardan maqalam jóninde kóp hat alam. Ásirese Ýkraına men Belorýssıa qyzdary kop jazady. Redaksıadan quttyqtap 4-5 ret materıal surap hat jazdy. Men bul kishkentaı maqalamen jastardyń júregine qobyz oınasam kerek, qaıtsin bıshara jastar. Búgin taǵy redaksıaǵa bir jaqsy maqala jiberip, «bir danasyn saǵan joldańyz» dep surap jazdym, kóshire almaǵannyń kesirinen. Múmkin jiberer. Alsań «Kazahstanskaıa pravdaǵa» ber. Qazaqshylaımyn degen jigitke, árıne, qarsy emespin ǵoı. «Kazpravda» meniń ana maqalamdy basty ma, taǵy qaıda basyldy? Maǵan bir danasyn jiberersiń. Ony ezińde saqtaýyńa sóz joq qoı...

Ózderińniń halderiń qalaı? Ádebıet tóńiregindegi qalam ıeleriniń órbisi qalaı? Meni suraǵandary bolsa, sálem aıtarsyń.

Dúısenbek degen jigit kim ol? Neǵyp men ony bilmeımin. Adam maqtaǵandy nege jek kórsin, oǵan meniń raqmetimdi usyn.

Árıne, Shyǵystyń sulýlary senderdiń tóńirekterińde shyǵar, qyzyńa sálem aıt! Jeńisten keıin biz de kelemiz.

Muqanjan! Men senen sýsap turǵanda, qanyp oqyrlyqtaı bir hat ala - almaı-aq qoıdym. Kópten beri 20 sezben doǵarasyn da turasyń. Hatty tolyq jaz. Bárin jaz, maǵan Qazaqstanda bolyp jatqan jańalyqtyń, eskiliktiń bári qyzyq.

Álıdiń qaıda ekenin bilesiń be? Saqysh degen meniń bir qaryndasym bar edi. Oqı ma, álde bul kezde birdeńe jaza ma? Ol ádebıet máselesi jóninde túsinigi bar qyz. Ondaı qazaq qyzdary az-aq. Qazaq qyzdarynan jaza bastaǵan eshkim joq pa? Nege solar jazbaıdy?

Ǵazızdiń adresin taýyp alyp, hat jazdym. Bıshara áli tiri eken. Ózin ne jazdyń, ne jazyp jatsyń? Seıitjannyń kishkene balasy seniń maqalalaryn «Sosıalısik Qazaqstanda» kóp shyǵady dep jazady.

«Sorly sulý» men bizdiń sulý, tipti atyn da umytyp barady ekenmin, «Aısulý» urysqa jaramaıtyn bolǵandyqtan kómilip qalǵan shyǵar. Jańaǵy birdeńe bolmasa, basqa jazǵan eshtemem joq. Tolyq qyp hat jaz.

Barlyq joldastarǵa sálem aıt. Hatty tez-tez jaz. Aqtanov59, Omarovtarǵa sálem aıt, nege olar hat jazbaıdy?

Ázirshe, ózińniń, Baýbegiń.

Adresim mynaý:

Deıstvýıýshaıa Armıa, Polevaıa pochtovaıa stansıa

736, p/ıa 155, Býlkıshevý.

Qatıraǵa, Musaǵa, qarttarǵa sálem aıt! İskeń eshteńe jaza ma?

19 ıýn 1941 j

Muqanjan!

Meniń denim cay. Qazir bos ýaqytta saǵan hat jazyp otyrmyn. Senderdiń jibergen gazetteriń shtabqa kelipti dep estidim. Búgin alýym kerek. Ózimniń bir-eki bet qazaqshalaǵanym bar edi. Ol, árıne, jaqsy, biraq túgel aýdarylmaǵan.

«Komsomolskaıa pravdaǵa» bir jaqsy maqala jiberip, saǵan bir danasyn sheber dep suraǵanmyn. Alsań qazaqshalarsyń óziń - aq. Meniń. ýaqytymnyń ózi qurmetteýge kelmeıdi. Árıne, men orysshalap jazǵanda, oryssha jazýǵa qumarlyq emes, adam ortalyqqa baǵynady ǵoı. Áıtpese qazaqsha jazǵan durys qoı.

Meniń ana maqalamdy qazaqshalap gazetterińe basqandaryń qazaq, halqy óz balasyn umytpaıdy degendi kórsetedi ǵoı. Rıza bolyp-aq jatyrmyn.

Muqanjan, tolyq qyp jıi hat jazyp týr. «S. Q - ǵa» bir nárse jazyp jibereıin desem, alys sıaqtanady da turady. Óıtkeni biz rasynda alyspyz ǵoı jáne qazaqsha sóılemegen soń, sezder tosyrqap, jatyrqap kele qoımaıdy. Amalsyz orysshalaısyń, ál kelgeninshe bos ýaqytta maıdan gazetine jazyp turamyn. Jaqynda bir jap-jaqsy maqalam shyqpaq. Saǵan jiberem. Shirkin-aı deseıshi, kazak, gazetteri bolsa, osy kez óndirip jazatyn kez ǵoı. Maǵan kelgen birtalaı tilektes hattar bar, saǵan jiberemin jáne jańa maqalamdy meniń qaǵazdarymnyń arasyna sala sal, men saqtap júre almaımyn ǵoı. Kóship júrgen maıdandaǵy ómir ǵoı.

«Almatylyqtardyń» sońyn keıin jazbasaq, árıne, ázir ózinshe bolyp ketti ýaqyttyń joǵynan. Áıtpese birinshi kitabyn bitirse, jaqsy-aq bolar edi-aý. Bórik aldyn ba, ekinshi bólimniń aıaǵyna deıin. Jaz, qalaı, saǵan unaı ma? (Shynyńdy, árıne). Kisiniń rýhyn aldap kótergenmen bola ma? Ol týraly hat kútemin.

Maıdan gazeti meniń «Ómir men ólim týralymdy» jeke bólek nárse ǵyp shyǵaramyz ba dep edi sýretpen. Keıin gazetten basqanyn bári qysqaryp qaldy. Ol jaqta mundaı nárse bolmaı ma? Jaz... Baıqap kór!

Múmkin «Komsomolskaıa pravdadan» anaý maqalany alsań, taǵy bireýin jiberem — armıalyq gazette basylǵan. Áı, biraq oryssha - aý, múmkin oryssha basylymǵa baıqap kórersiń, Jazýshylar odaǵy arqyly. Bul úsh maqala — táýir degenderim. Ózińniń jazǵan maqalalaryn, jaqsy óleń sıaqty degenderiń bolsa jiberip túr. Gazet jiber. Saýatymyzdy ashaıyq, tym bolmasa.

Qarttarǵa sálem aıt!

Qyzyna ekibastan sálem aıtarsyń dep senemin. Eger ol meni osy ýaqytqa deıin bilmese, onda bolmaı jatyr. Soǵystan keıin — qazaqsha bir tóbeles.

Ázirshe saý bolyńyz (Katányń qoshtasýynan esimde qalǵany).

Ózińniń Baýbegiń.

Adres jańa:

Deıstvýıýshaıa armıa,

PPS 1531. 303

A ı B. Býlkıshevý Baýbeký.

20 IÝL 1942 JYL.

BATYS MAIDAN.

Muqan!

Meniń bul maqalam armıalyq gazette de shyqqan. Árıne, senderge jiberip otyrmyn. Oryssha jazyp, keıin qazaqshalap edim, keıbir sózder jetpeı.jatyr. Árıne, bul hattyń jolda da birazyraq júretini belgili: alǵy shepten tylǵa, tyldan jaqyn jerdegi bir qalaǵa, odan Qazaqstanǵa barǵansha kóp óleńder jyrlanyp, bitedi ǵoı. Biraq jaǵdaı bolsa jiberip otyrǵan maqalamdy tezirek basýǵa tyrysarsyńdar! Jibergen gazetterińdi aldym. Meniń dúnıelerimdi eskerip, basqandaryńa kóp raqmet! Árıne, kazak halqy óz balalaryn nege umytsyn. Balanyn. kóńili de dalada bolatyn ýaqyt emes qoı. Mynaýymnyń aýdarma ekeni baıqalyp-aq tur. Ózimniń jazǵanymdy jibergende, ony oqyǵan talaı qyzdar jylaıtyn edi. Biraq men sony durystap aýdarýǵa úlgere almadym. Ýaqyt satyp alýǵa da túspeıdi («satyp» degen sózden - aq bizdiń jaǵdaıdy bile jatarsyń). «Komsomolskaıa pravdadan» sol statám týraly jastardan kelgen kóp hat alam. Ásirese ýkraın, belorýs, orys qyzdarynan hattar kop keledi. Unasa kerek olarǵa búgin Ǵazızden hat aldym. Bir aǵa komısar Ábilqaıyr Moldabaev degen jigit sálem aıtty deıdi. Men ol týraly jýrnaldan oqyp edim.

Kim ekenin bilmeımin, sen onyń qaıda istegenin bilesin be? Ǵazız maǵan aqsha kerek pe deıdi. Ózim de aqshamdy qaıda qoıarymdy bilmeı júrmin. Aıyna 750 som tóleıdi maǵan. Saǵan aqsha kerek bolsa jaz. Áıtpese Seıtjanǵa jiberemin - aý. «Kompravdadan» 300 som aldym áneýgi statáma. Búl jaqta aqsha kereksiz.

Muqanjan, Ǵazız maǵan qazaqtyń batyr jastaryn kórsetetin materıal jınaı ber, soǵystan keıin jazarmyz deıdi. Bizdiń komısar onyń hatyn oqyp, qazaq halqy jaýynger uldaryna rıza bolatyny sózsiz, bular óz halqynyń patrıottary deıdi. Ǵazızdiń oryssha jazǵanyna bir rıza boldym. Rasy, bizdiń halyq namys - uıatty kóp biletin halyq qoı. Rasy, patrıot qazaq týraly qolǵa túsken gazetterde bir aýyz sóz aıtylmaǵan maqalalar az kezdesedi. Pálen shahta pálen oryndadyǵa deıin qumarta oqyp shyǵasyń.

Muqanjan! Hatty jıi jaz. Sen munda bolsań hattyń qadirin biler ediń. Seniń bir hatyń Ulytaýdan bir adam kelgennen kem emes men úshin. Meni suraǵandarǵa sálem aıt. Ahtanovqa sálem! Árıne, men biletin, bilmeıtin qyzdarǵa da sálem aıtýyńa sóz joq qoı. Paı-paı, jas adam - aı deseıshi, qyz aýzymyzdan túspeıdi, «ıt jastyq» degendeı.

Ǵazızge sen týraly roman jazdym, sonyń soǵystan keıin bitiremin dep hat jibergeli otyrmyn. Árıne, «Almatylyqtar» týraly hat kútem senen! Mynaý maqala týraly tek faktisi joq dep jaýap jazarsyńdar. «Lenınshil jastan» qalǵan tradısıa ǵoı, kúlip otyrmyn. Bul óleńderdiń shetine Ahtanov deıtin meniń jaqsy dosym: «Faktisi joq, basylmaıdy», — dep buryshtama qoıatyny áli esimde baspaı qoıyp júrmeńder — jazýshynyń óleńi ǵoı. (Muny kúlki úshin aıtyp otyrmyn).

Biz bombynyń túsip jarylǵan jerinen paıda bolǵan shuńqyrdy «voronka» deımiz orysshalap, qazaqsha «shuńqyr» bolý kerek. «Ogon» degen sózdiń myqty qazaqshasyn taba almaı-aq qoıdym. «Oq at!», «at!» dep kórip em bolmaı jatyr. Sonyń eleginen «Zaman bizdiki!» dep shaqyrdym azanyn. Kelise me, kelispeı me?.. Árıne, núkte, útirinde meniń sharýam az!

Qarttarǵa sálem aıt!

Senderge epızod, andaı - myndaıdy jazyp turýǵa alyssyńdar, qyzyqsyz. Osy tárizdilerdi, jiberip otyrǵan maqalam sıaqty bos ýaqytta jazyp tastaýǵa bolar edi, eger sender jaqtyrtsańdar! Árıne, saýlyq, bolsa.

Qosh, Baýbegiń.

Meniń adresim:

Deıstvýıýshaıa armıa,

PPS 1531; 303 A ı B,

Býlkıshevý Baýbeký.

24 ıýl 1942 jyl.

Batys maıdan.

Muqanjan!

Meniń týysym, ushqysh, ordendi kapıtan Serikbaı qaıtys bolypty . Búgin áıelinen hat aldym. Ol: «Qaıda bararymdy bilmeımin, Serikbaıdyń týǵan jerine barsam ba eken», — deıdi. Sum ólimniń tappaıtyn adamy bolsaıshy — jalǵyz Serikbaıdy da alyp ketti. Otan oǵan eki ret nagrada berip edi, jetim kazak, balasyn kapıtanǵa deıin jetildirip edi ol Áýe flotynyń kórnekti bip komandırshe aınalyp edi. Jaýyz Gıtlerdiń qaraqshylarymen kúreste 27 maı kúni urysta qaza taýypty. İshiń qımaıdy, júrek týlaıdy. Amal ne, qazaqtan shyqqan mundaı lechık - kapıtan az-aq qoı. Serikbaıdyń ólimi qazaq halqynyń patrıottary úshin aýyr qaıǵy. Ásirese, týysy men úshin.

Muqan, Iraǵa Almatyǵa bar dep aqyl berdim. Ol — orys qyzy, ol — qazaq, jigitiniń dosy, ol — bizdiń baýyr, men ony renjitkim kelmeıdi. Almatydaǵy jigitter ony ornalastyrar dep senemin.

Ol saǵan keledi, redaksıanyń adresin berdim. Úıine ornalastyr, kirgiz, maǵan isteımin degen jaqsylyǵyńdy soǵan iste, baýyrym Muqan. Ony jetimsiretpeńder: Ol týys dep maıdannan meni tapty,.sen seni taýyp otyrmyn...

Lenın prospektisi 12-úıdegi Respýblıkalyq Joǵarǵy Sovet Prezıdıýmynyń predsedateliniń orynbasary Ermaǵambetova apaıǵa hat jazdym. Sonyń úıine alyp bar Irany. Apaı úı, qyzmet taýyp berýi múmkin, áıtpese qaıda aıdaısyń Irany. Ol joǵaryda kórsetken úıde turatyn edi, qazir bar ma eken, joq pa eken, osyny bil. Ermaǵambetovamen sóıles. Qazaqtyń maıdanda ólgen er jigiti kapıtannyń áıelin jetimsiretpesin, ol Kazak, halqy bar, meniń Serikbaıymnyń týysy bar. dep izdep barady. Sen járdemdes. Sen meni durys túsin Árıne, jalpy jaǵdaılaryńnyń kıyn ekenin bilemin. Múmkin kvartırdi óziń de izdep júrgen shyǵarsyń. Qatıraǵa sálem aıt. Qatıranyń úıine de bolsa ornalastyr. Ol ezinin eline kelgendeı bolsyn. Onyń qaıǵysy basyna jeterlik qoı. Kóńildendir. Qyzdaryńmen tanystyr, teatr men kınoǵa apar. Renjitpe, kóńildendir. Adamshylyq jasańdar, aıańdar. Qıyn ýaqyt qoı, qıynshylyqty onymen bir kórińder. Sen ony kútip al, onyń tek bir kishkene qyz balasy bar — Rıta degen, basqa eshkimi joq. Famılıasy Asatova Irına Akımovna66.

Jigittik jasa, men qolyma túsken aqshany soǵan jiberip turamyn.

Qatıraǵa sálem aıt, Iraǵa — meniń jeńgeme járdemdessin. Men búgin ony tipti aıap otyrmyn, hatyn oqyp jylap aldym. Tipti aıanysh. Hat jaz, qosh.

Baýbegiń.

3 AVGÝST 1942 JYL.

BATYS MAIDAN.

(ASHYQ HAT).

Muqanjan!

Myqtymysyń. Meniń denim cay. Meniń hattarymdy alǵan shyǵarsyń. Árıne, sol hattar týraly jaýap kútemin.

Muqanjan!

Ne jańalyq bar? Amansyzdar ma? İsken týraly jaz. Apaıdyń jaǵdaıy qalaı, myqty ma?

Ǵazızdiń ájesine sálem aıt! Ǵazızden birinshi ret hat aldym. Ábden qýandym.

Den saý.

Myna maǵan kelgen hattardy saǵan jiberdim. Meniń qaǵazdarymnyń arasyna sala sal. Jata bersin.

Tez hat jaz. Baýbegiń.

23 AVGÝST 1942 j

Muqan!

Seniń 7.8.42 jylǵy hatyńdy búgin aldym. Meń saǵan hatty jıi jazamyn, neǵyp almaıtynyńdy bilmeımin. Men senderge bir statá jibergem, alǵan shyǵarsyńdar. Saǵan hat jazǵam. Basýǵa jaraı ma, álde bolmaı jatyr ma, jaz!

Qyzdaryńa sálem aıt! Hatty tolyq jaz! Serikbaıdyń áıeli senderge barady dep hat jazyp edim. Ázirshe ol óz ornynda qalyp otyr. Solaı bola tursyn.

Men munda Elshibekov Ahmetke jolyqtym. Bir-birimizdi saǵynyp qalǵan ekenbiz. Biraz áńgimeni tóktik. Qazaqtyń osyndaı jón biletin jigitterimen kezdesip, áńgimelesseń, bir demalyp qalasyń. Aqańmen hat jazysyp turamyn. Kandıdat partıamyn, ıaǵnı kommýnıspin dep maqtanyp júrmin. Búgingi «Kompravdada» maqalam júr, oqyp kór, qalaı? Armeıskaıa gazetaǵa da jazyp turamyn. Keshe bir «saperdiń haty» degen ájeptáýir kelemdi bir statám shyqty. Joldastar gazetti talasyp alyp jatyr.

Saperdiń ómirinen alyp «Altyn saǵat» degen bir áńgime jazyp jatyrmyn. Bitpeı jatyr. Shaýyp júrip jazǵan shyǵarma tússin. Áıteýir jazǵyń keledi — jazasyń, ortalyq gazetterdiń birine berem be dep jaqsy ǵyp jazaıyn dep tyrysyp jatyrmyn. Qazaqshasyn senderge jiberemin...

Tolyq qyp hat jaz!

Baýbegiń

Moı adres:

Deıstvýıýshaıa armıa.

PPS 1531. 303

A. B. Býlkıshevý.

Qatıraǵa, úı ishińe sálem aıt. Ózińniń qyzyndy menimen qashan tanystyrasyń. Seniń qýanyshyńa men qýanamyn ǵoı. Árıne, jaqsy qyz bolý kerek.

1 sentábr 1942 jyl.

Muqan!

Seniń 18.8.42 jylǵy hatyńdy aldym. Kóp-kóp rahmet.

Árıne, eptep renjipsiń, renjıtinińdi ózim de bilgem. Degenmen, osy kúngi jaǵdaıdyń ózi maǵan túsiniksiz. Senderdiń qalaı turatyndaryńdy bilmeımin. Sondyqtan eriksiz mazasyz ólimge renjip jazylyp ketken ǵoı.

Muqanjan, meniń senen basqa jaqyn kimim bar? Seniń de jaqynyń men ǵana emes pe? Biz bir-birimizdi túsinemiz ǵoı.

Men Almaty deımin. Sensiz Almaty maǵan qyzyq bolýy kúmán nárse. Meniń arqa súıeıtin, keýdeme tolǵan jyrdy, sózdi tógetin, aıtatyn bir ǵana bıik shyńym bar. Ol — sen ǵoı. Seni oılasam Shyǵysta meniń bıik munaram bar sıaqty. Ol munara sen ǵoı, Muqanjan.

Úıiń qaıda degende, seni aıtyp júrmin ǵoı — munda meniń úıim dep.

Muqanjan! Meniń denim saý. Úırenshikti, ózimizge belgili ómir, tirshilik.

Endi ýaqyt bolsa, senderge jazyp turarmyn. Árıne, saǵan jiberemin ǵoı. «Zolotye chasy» degen saper qazaq jigittiń ómirinen alyp bir áńgime jazyp jatyrmyn. Sújet! jaqsy, tili de nashar bolmas deımin. Orysshalap jatyrmyn. Qazaqshasyn senderge jibereıin. Obázatelno basasyńdar, qýana-qýana basasyńdar. «Almatylyqtardyń» úshinshi chastysynan bir úzindi sıaqty. Qazirgi maıdandaǵy ómir. Onyń jaqsy bop shyǵýyna sóz joq. Basyn bastap qoıdym. Tek qara sezben jazylǵan poema deseń bolar, retimen sóz tógilip-aq jatyr (qazaqshalaǵanda, árıne, quıylady ǵoı). Gogoldik «Maıskaıa nochi» qusatyp jelpinip jazyp jatyrmyn. Biraq, dál osy bir kúnderde qol tımeı jatyr. Bitirýge, árıne, asyǵystaý, nashar bolmaı, jaqsy shyǵatyn - aq nárse. Árıne, seniń tanys qyzyńnan men hat alǵanym joq. Jazsa, jaýap beremin. Árıne, qyzǵa degende ádemi sózderdi jazamyz ǵoı.

Osynda qyzdardan hat keledi de jatady. Olarǵa da jaýap jazam. Árıne, olar maǵan shoqynady. Qyz aldynda bas ımeske bolmaıdy ǵoı.

Iá, ol qyz, múmkin seniń, meniń joldasym bolar, ol týraly jaz.

«Kompravdada» shyqqan áneýgi jáne sońǵy maqalamdy, «S. Q.- da» shyqqan maqalamdy alyp salyp qoı. Men bul jaqta olardy jınap júre almaımyn, qıyn - qystaý kezeńde bir jerde qalyp qoıady.

Serikbaıdyń áıeli ázir ornynda, senderge barmaq bolsa, telegramma berer. Ermaǵambetovadan hat aldym, kelse, ornalastyramyn dep. Joǵarǵy Sovet arqyly hat jazypty. Raqmet, árıne.

Da, Muqan, «Shyǵys ulyna hat» degen bir hat jazyp edim. Múmkin, jaratsańdar, basarsyńdar, ony keıin jiberermin.

Maıdanda jazýshylar bar ma? Kimder senderge jazyp turady?

Orys jazýshylarynyń kóbi maıdanda, ókirtip jazyp jatady.... Olardyń negizgi taqyryby — maıdan ómiri.

Tez hat jaz.

Meniń «Almatylyqtarym» jatqan shyǵar sende... Qalaı eken, jalǵastyra berýge tura ma, álde túkke turǵysyz dúnıe me?

Sálemmen seniń Baýbegiń.

Jaýap kútemin. Adresim burynǵysha.

PPS 1531. 303 A ı B.

7 NOIaBR 1942 JYL.

Muqanjan!

Búgin, mine, Oktábr meıramyna 25 jyl bolypty - aý. Ótken kúnderdi oılap tursań, sol kezder óte qyzyq eken-aý, Muqanjan! Dál, osy men hat jazyp otyrǵan ýaqyt ekeýmizdiń qosylyp alyp, kóshelerde top-top bolyp aǵylǵan halyqty aralap, qyzdarǵa qyr kórsetip júrgen ýaqyttar ǵoı. Sonda biz Almatynyń halqyna, ózimizdiń kózimizdi ashqan oqý oryndaryna erkeleıtin sıaqtymyz. Iá, ol erkelik — búgin basqasha. Ol meıram — búgin basqasha. Ol kezdegi Baýbek pen Muqan búgin basqasha.

Muqanjan, saǵynǵanda, sen eske túskende qalam, qaǵazǵa júgiretin ádetim. Saǵan bir hat jazsam, senimen sóılesip, sher tarqatysyp otyrǵan sıaqtymyn.

Búgin «Kom.pravdadaǵy» maqalamdy kórip, jap-jaqsy bolyp otyrmyn. Onsha jamap maqala emes. «Ómir men ólimniń» jalǵasy sıaqty nárse ǵoı. Oqyp kórersiń. Árıne, sender gazetterine aýdarýlaryń kerek dep senip otyrmyn. Atalǵan gazettiń osy jylǵy 5 noıabrdegi nomerinde shyqqan 23 avgýsta «S. K - ǵa» 3 óleń bir «Shyǵys ulyna hat» degen maqala jiberip edim, aldyńdar ma?, Basylatyn ba, maǵan jaz. «Altyn saǵat» degen oryssha bir áńgime jazyp edim — 27 bet, ájeptáýir kólemdi, jap-jaqsy. Karamzınniń «Bıshara Lızasy» sıaqty. Árıne, ol kúırektikten góri batyrlyq patrıotızmimen aıyrylady odan.

Qazaqshalaýǵa qol tımeı jatyr. Senderge jiberýge janym qumar. Árıne, qazaqshalasam senderge jiberemin ǵoı. Ol jaqta ne jańalyq bar? Meniń maqalalarym jóninde jaz. Óleńderimdi bastyńdar ma? Bassańdar, gazet jiber jáne qazaqsha jazylǵan bir kitap jiber. Muhtardyń «Abaıyn», Mahambettiń jınaǵyn, Isataıdyń tarıhy týraly kitap bolsa, sony da jiber. «Isataı - Mahambet» pesasyn, taǵy basqa jaqsy-aý, kerek - aý degen qazaqsha kitaptardy jiber. Osy kúnderde jiberýge bolady. Shamaly kúnde adresim belgili bolady, jiberem, sol adreske salarsyń. Biraq osy hatty alysymen myna adres boıynsha tolyq etip hat jaz:

1531 polevaıa pochta,

chast252. Maǵan.

Úı ishińe, Qatıraǵa jáne qyzdaryńa sálem aıt menen.

Basqa ne jazaıyn, saý bol.

Ózińniń Baýbegiń.

Jıi-jıi hat jazyp turýyńdy suraımyn, Muqanjan! Tez hat jaz, kúttim.

7 noıabr 1912 jyl.

Batys maıdan.

Muqanjan!

Senin 10 oktábrde jazǵan hatyńdy tap búgin ǵana aldym. Osy hatyń meıram kúni kelip, jetti, qýantty. Árıne, óziń bilesiń ǵoı, «hat» degen sóz maǵan óte jyly sezder ekenin.

Baǵana bir hat jazyp jiberip edim, ony da alǵan bolarsyń. Munymen birge meniń óleńderim men maqalam qolyńa tıgen shyǵar. Solar týraly oı-pikirińdi jazyp jiber jáne olar basylsa, gazetterdi salýǵa umytpa!

Osy gazetterdiń bir danasyn meniń qaǵazdarymnyń arasyna sala sal. Men bul jaqta júrip, seniń jibergen qaǵazdaryńdy joǵaltyp alýym sezsiz ǵoı. Óziń biletin «S Q - da» jáne «Komsomolskaıa pravdanyń» 1 maıyndaǵy, 23 avgýstaǵy, 5 noıabrindegi sandarynda jarıalanǵan maqalalarymdy solarǵa qosa sal.

Qatıranyń úı ishi aman ba? Qarttar qýatty ma? Ǵazızdiń ájesiniń hali qandaı? Bulardan basqa Almatyda men tanıtyn adamdar az-aq qoı. Al, meni bilem deıtin meniń Jannalarym bolsa, solarǵa da sálem aıt. Mundaılar joq bolsa oqa emes. Biraq, óz qyzyńa menen sálem aıt! Árıne, ony meniń atymnan salt boıynsha meırammen quttyqta. Qyzyńnyń atyn osy kúnge deıin bilmeımin, seniń hattaryńda nege atamaıtynyńdy túsinbeımin. Taǵy qaıtalap aıtarym, meniń saǵan jibergen óleń, maqalalarym týraly oı-pikirińdi jaz! Erekshe «Men ómir súrgim keledi» týraly jaz. Bul unaı ma saǵan? Eldegi jańalyqtar týraly jaz.

Jaqynda Aǵańa baryp kaıttym. Óte baýyrmashyl adam, aqylyn aıtty. Qazaqshalap áńgimelesip, ekeýmizdiń de boıymyz jazylyp qaldy.

Al elden hat kelmeıdi, buǵan ne sebep ekenin bilmeı otyrmyn. Seniń sońǵy hatyń Almatynyń ózinde 13 kún jatyp qalypty. Sirá, senzýradaǵy jigitter úlgere almaı jatqan bolý kerek. Degenmen, hattyń Almatyda jarty aı boıy jatýy tym ynǵaısyz. Hat jaz.

Baýbegiń.

21 noıabr 1942 jyl

Muqanjan!

Saıası qyzmetkerlerdiń kúrsine baramyz dep maıdannan kelip, osy Máskeýdiń mańyndaǵy bir stansıada jatyrmyz. Ne jańalyq bar! Meniń senderge jibergen maqala –óleńderim týraly ne aıtasyń? «Kom. pravdada» shyqqan maqalalardy qazaqshaǵa aýdardyńdar ma? Bular týraly oı-pikirińdi jazarsyń. Jańa adresimdi keıin jiberemin, ázirshe qaıda baratynymyz belgisiz.

Úı ishiń aman ba? Qosh, Baýbegiń.

5 noıabrdegi «Kom. pravdany» meniń qaǵazdarymnyń arasyna salyp qoı. Mende ol joq.

5 dekabr 1942 jyl.

Menzelınsk qalasy.

Tatar ASSR-Y.

Muqanjan!

Úı-ishiń aman ba, denin saý ma? Keıde jaqyn jerdiń alys bolatyny jaman. Men turǵan osy jerge hat kelip, ketkenshe de kop ýaqyt ótedi. Áıteýir temir joldan qashyq bir qala.

Muqanjan, adam keıde jalyǵyp shaǵynady ǵoı ár nárseden. Osy soǵys bitse eken degen oıda otyrmyn búgin.

Jurt rasynda: «Jaqsy soldat ólim izdeıdi, soǵysty tileıdi», — deıdi ǵoı, sonda da jaı azamat bolyp, bir galstýk taǵyp, keýdeńdi kókke kótergen kúndi saǵynasyń.

Árıne, biz ekeýmizdiń jazýshy bolamyz degen tilegimiz, armanymyz osylaı sozyla beretin shyǵar. 70-ke kelgende de birdeńe.jazsaq eken. Jazamyz dep senemin. Birdeńe bizden shyǵar degen úmit ekeýmizden de qalmas. Taǵdyrdyń tabanyna túsken bir baqytsyz - aq janmyn. Men ájepteýir-aq, jazar edim, qatarǵa qosylar edim. Biraq, ómirlik baqytsyzdyq meniń sońymnan eshqashan qalmaq emes, eshqashan tvorchestvolyq betińdi ashatyn jaǵdaı týmaq emes!

Muqanjan, ish qazandaı qaınaıdy, al ýaqyt bolsa ótip barady. Qol sermeıtin kezeń dál osy kez ǵoı, ne kerek, tvorchestvoǵa jaǵdaı joq. Jyn ishinde býlyǵyp jatyr, ol tunshyǵyp boı kótere almaı jatyr. Qaıteıin.

Qaıran, shirkin, osylaı jyn soǵyp, selkildeýmen kózinen tógilgen jasyn jınaı almaı ótip barady. Eńireýmen barady, ne aıtarsyń?!

Sóz birikpeı jatyr, al aıtaıyn.degen áńgime kop, senimen muńdasatyn kún bolar ma eken? Bar syrdy aıtyp, kóńildiń sherin bosatar kún qaıda?

Ásheıin Saýlyq bildirip, bytyratyp aýyzǵa túsken sózdi ár jerge laqtyryp jatyrmyn.

Hat jaz, janym Muqan.

Baýbegiń.

Meniń adresim:

Tatarskaıa ASSR,

g. Menzelınsk, chast4,

Býlkıshevý Baýbeký.

10 dekabr 1942 jyl.

Menzelınsk qalasy.

Tatar ASSR-Y,

Muqanjan!

Qajyp, sharshaǵan ýaqytta meniń saǵan birdeńe jazyp, dem alatyn ádetim, álde bir nárseni shatyp jazyp, boı jazatynym ózińe belgili ǵoı.

Men oılaı-oılaı kele osy ózimiz sekildi adamnyń ómirine renjımin. Ne degen ol qatań, pe degen kóńilsiz? Qaısybir adamnyń ómirin sholsań da, bári jatqan bir tuman.

Mine, biz jıyrma altyǵa kelippiz. Endi bir sekirsek 30-40, taǵy - taǵylarǵa .jetemiz. Ótken jolǵa kóz salyp, qoryta kelseń kóńilge alatyn eshteńe joq sıaqty. Dúnıe osylaı sırańdap bizden bet aýdara beredi eken-aý, jaraly qolyń saý qolyńnan saǵan qymbat degen sıaqty. Júrekte jatqan bizdiń qymbatty jol tvorchestvo, mine osy oı ǵana kisini qajıtyn.

Bir kınokartınada okop qazyp jatyp, eki soldattyń áńgimelesetini seniń esińde bar ma, solardyń biri eki jyl mindetti áskerı qyzmette boldym, eki jyl dúnıejúzilik, eki jyl azamat soǵystaryna qatystym, b jyl qatarynan ásker boldym deıtini, sodan soń álgi qazyp jatqan okobyna qarap, erkindik azamattyq turmysqa tońazı qaraıtyny... Qazir men de sol soldat sıaqtymyn. Eldi, senderdi saǵyndym. Soldattyń turmysynyń bári nıchegomen óte bermek qoı. Jaqsy da, jaman da bizge eshteńe emespin ótip jatyr.

Myna Tatarıanyń jeri sýyq. Oqýymyzdyń kóbi dalada, maıdandaǵydaı qystyq kıim bere qoımaıdy, jalpy aıtqanda jaǵdaı onsha kóńildi emes. Soǵys ýaqyty bolǵandyqtan shydaı berý kerek qoı.

Muqanjan, jıi hat jaza ma?. Bul jerden menen hat jıi kelip turýy múmkin. Jaqyn jer ǵoı, ne jańalyqtar bar? Jaz!

Baýbegiń.

30 dekabr 1942 jyl.

Menzelınsk qalasy,

Tatar ASSR-Y.

Muqanjan!

Konvert, qaǵaz degen joq. Myna, bir japyraq qaǵazǵa on shaqty sóz jazyp, sony búktegeli otyrmyn. Qyzdardyń haty tipti basyp ketti; al solarǵa konvertsiz jaýap jazý yńǵaısyz.

«Shyǵys ulyna hat», «Tyńda, Kavkaz» jarıalanǵan gazetterdi nege jibermediń, óleńim qaıda? Kýrs bitkesin bolmasa, «Altyn saǵatty» aýdarýǵa ýaqyt joq. Áli ,úsh aı oqımyz. Osy oqýdyń qashan bitetinin bilmeımin. Maıdan jaqsy edi.

Meniń maqalalarymdy jınap, baspaǵa berip kórseıshi. Elshibekov osylaı dep aqyl berip edi.

Hat jaz, jaz, janym. Taǵy qol tıgende jazarmyn.

Baýbegiń.

1 ıanvar 1943 jyl.

MENZELINSK QALASY,

TATAR ASSR-Y,

Muqanjan!

Seniń ertede jazǵan úsh hatyńdy birden alyp, myń jasadym.

Bul kez ózimnen - ózim býynyp júrgen kezim. 10 mınýtten artyq bos ýaqyt bolmaıdy. Átteń, jazsań kósilip ketetin kezeń. Ne kerek, ish qazandaı qaınaıdy. Amal joq, ýaqyt jetpeıdi.

Jaǵdaı da myqty emes. «Altyn saǵatty» aýdaratyn ýaqyt joq. Áıtpese onyń soǵys týraly jazylyp jatqan qazaq tilindegi shyǵarmalardyń ishindegi eń basymdylardyń biri bolýyna talas bolmas edi, árıne maqtanyp aıtyp jatqanym ǵoı. Ony maıdandyq gazetke jiberip edim, (27 bet) uzaq bolyp reti bolmaı jatqanyn, álde ol jarıalanyp, sol gazetti men kórmeı qaldym ba, bilmeımin. Qazir ol gazetten qol úzip ketkeli kóp boldy.

Muqanjan, shynymdy aıtsam, osy kúreske tússem Almatyǵa baryp qalamyn ba dep dámelenip, ilikken edim, al endi áýrege túsip júrmin: Barlyq áýre — meni qınaltatyn jaǵdaı — jazý máselesi ǵoı, taǵy basqa jáıtter. Árıne, Almatyny tiri bolsaq bir kórermiz, biraq, soldattyń osyndaı armandy ómiri - aı deseńshi. Mine men 3 jyl soldattyń kórgen kúnin bastan keshirip kelemin. Soǵystan keıin qolǵa qalam tıetin kún bolsa, «Almatylyqtardy» is qylyp shyǵaramyn ǵoı.

Batys maıdanda maıdandyq gazet uıymdasqan eken, Ǵazız soǵan ornalasypty. Meni sonda qyzmetke shaqyrǵan dokýmentti daıyndap, ony aıaqsyz qaldyrdy. Orys halqynyń «ne vezet» deıtini osy da.

Áıteýir, memiń jazǵanyma taǵdyr qarsy sıaqty. «árıne, onda bara qalsam biraz jazaıyn -aq dedim ǵoı. Keıde, «Meniń kóshemde . de toı bolatyn kún qashan týar - aý», — dep te oıǵa túsem.

Álbette, bul tiri jamnyń úmiti ǵoı.

Qazaq tilinde shyqqan maqalalarymdy jınap, Elshibekovke jibereıin desem, olar túgeldeı qolymda joq. Ásirese «Tyńda, Kavkaz» ben «Men ómir súrgim keledi» esimde joq bolyp otyr.

Mine, Jańa jyl da keldi. Ómirim úsh jyl boıy osylaı ótip jatyr; Jańa jyldy soldatsha qarsy alyp, omy soldatsha uzatamyz.

Meniń saǵan jibergen bir óleńderim bar edi. Olar qalaı? Basylǵany bar ma? Solardyń arasynda «Kún týdy» degen bir óleńim ájepteýir sıaqty.

Jaz, sharýalaryń qalaı, úı ishiń aman ba? Maǵan bir Jamantaeva degen qazaq qyzy Almatydan hat jazypty, men oǵan jaýap jazyp jiberdim. «Kom. pravdada» shyqqan keıingi «Men ómir súrgim keledi» týraly hattar kele bastady. Orys halqy kóńiljaı, sezimtal halyq qoı.

Ne jańalyq bar? Óziń ne jazdyń? Táýir nárseleriń bar ma? Tolyq jaz. Seniń hatyńmen dem almasam, osy kez bir sharshap júrgen kezim.

Baýbegiń.

7 ıanvar 1943 jyl.

MENZELINSK QALLSY,

TATAR ASSR-Y.

Muqan!

Hattaryńdy aldym. Rahmet!

Qazir men Tatarıada júrip jatyrmyn. Qyzyl Armıanyń saıası qyzmetkerlerin daıarlaıtyn kýrsta oqımyn. Munda bir aıdaı bolyp ta qaldym. Alda áli úsh aı bar.

Búgin bir qushaq hat aldym. 74 dana! Senderdiń hattaryń solarǵa ilesip keldi, áli oqyǵanym joq. Olar polevaıa pochta bastyǵynyń hatyna qaraǵanda, shamasy, meniń «Komsomolskaıa pravdadaǵy» maqalam týraly jastardyń oı-pikirleri sıaqty. Hat oqýǵa da ýaqyt bolmaı jatqany, jazýǵa da ýaqyttyń qymbatqa túsetinin kórsetedi ǵoı. Keıin ýaqyt bolǵanda jaza jatarmyn. «Shyǵys qulyna hatym» basylǵan gazetińdi aldym. Óleń t. b. shyqqan týyndym bolsa, jiberińder. Qaǵaz jiber.

Aseke! Maıdan jaqqa baryp turatyndaryń jaqsy nárse ǵoı. Orys jazýshylarynyń basym kópshiligi derlik maıdanda ǵoı. Meniń qazaq jazýshylary týraly tipti habarym az. Elshibekov Ahmetten hat alyp turamyn, ol ekeýmiz bir armıada bolyp edik, anda-sanda áńgimelesip, boı jazysyp turatynbyz. Sol ǵana estigen - bilgenin aıtatyn. Odan basqa qazaqtardy az-aq kezdestirdim. Jazatyn jaqsy materıaldar bar, átteń, ýaqyt joq.

Redaksıadaǵy jigitterge menen sálem aıt.

Baýbegiń.

11 ıanvar 1943 jyl.

Menzelınsk qalasy,

Tatar ASSR-Y

Muqanjan!

Seniń bir ashyq hatyńdy aldym.

Meniń denim saý. Osy hatymdy asyǵysta jazyp otyrmyn. Ýaqyttyń joqtyǵy májbúr etýde. Árıne, jınaq shyǵatyn bolsa, shyǵa bersin. Ol týraly jazarsyń.

Muqan! Ótetin bolsa meniń kıimderimniń bárin satqyzyp jiber, al aqshasyn maǵan jiber. Sebebi, birinshiden, aqsha kerek, al ekinshiden, báribir endi ol kıimdi kıý bizge joq qoı. Soldattyń tigýli kıimi bizge jarap jatady emes pe? Tez, asa tez jiberýge tyrys.

Sońǵy maqala jóninde jan-jaqtan 100 shamaly hat aldym. Kollektıv hattary da kóp. Solarǵa jaýap berýge ýaqyt joq. Kýrsanttarǵa taratyp bersem be deımin.

Kandaı jańalyq bar? Tez-tez hat jaz!

Baýbegiń.

Meniń jaryq kórgen óleńderimdi, taǵy basqalardy jiber. Aqsha tólese, ony da jiberersiń. Baıaǵy Belgibaıdyń jylaǵanyndaı.

20 ıanvar 1943 jyl.

Menzelınsk qalasy.

Tatar ASSR-Y

Janym Muqanjan!

Qolym tıip ketse bolǵany, saǵan hat jazatyn ádetim. Búgin 10 kúnge komandırovkaǵa kolhozǵa shyǵyp, sol kolhozda otyrmyz. Az kúnnen keıin kúreske kaıtyp baramyn. Onyń. bitýine áli eki aıdan asa ýaqyt bar. Sony tez bitirip, maıdanǵa ketýge tileımin. Biraq mundaı jaǵdaıda ýaqyttyń ótpeıtini ózińe málim.

Jurtshylyqtan alǵan 74 hattyń birine ýaqyttyq joqtyǵynan jaýap bere alǵanym joq. Kóp-kóp jaqsy hattar bar. Komandırovkadan qaıtqannan soń, «Komsomolskaıa pravdaǵa» jibereıin dep otyrmyn. «Altyn saǵatty» aýdarýǵa qol tımeı-aq qoıdy. Jaqynda Ǵazızden hat alyp edim, «Seni redaksıaǵa alǵyzaıyq dep izdep - izdep taba almaı qoıdyq», — deıdi. Tipti bir jolym bolmaıtyn jigitpin. Sol redaksıaǵa ornalassam, kóp týyndy jazar edim. Biraq, endi bul tarapta úmit etýge bolmaıdy, óıtkeni men Batys maıdannyń qaramaǵynan ketip, basqa maıdanǵa aýystym. Endi meni basqa qyzmetke jiberý tek Glavýpr RKKA - nyń ulyqsatyn kerek etedi.

Ózderińde ne jańalyq bar? Túneýgi hatyńda jınaq máselesinde birdeńe degendeı bolyp ediń. Ol týraly taǵy ne aıtasyń? Úı ishińniń turmysy qalaı? Ózińniń tvorchestvolyq máseleń qalaı? Jazyp turasyn ba?

Eki aıdan keıin kýrsti bitiremiz. Iyqqa pogon taǵyp, sovet ofıseri bolamyz. Lermontov sıaqty ofıser - jazýshy bolý bizdiń kezeńde qymbat qoı. Keıin biz de jalarmyz. El umytpas úshin anda-sanda lebiz bildirip turarmyz.

Muqanjan! Adamnyń taǵdyr joly degen bir basy qatty arǵymaq sıaqty ǵoı. Ekeýmizdiń bas qosyp, syr, áńgime, jazý degenderdi júzege asyratyn kúnderge bet burylmaı túr ǵoı. Biraq, úmittiń, keleshek aldyna tosqaýyl qoıýǵa bolmaıdy ǵoı. Solaı da bolsa armanymyz jýyqtamaıdy. Tolyq etip hat jaz!

Jıi jaz!

6 fevral 1943 jyl.

Menzelınsk qalasy,

Tatar ASSR-Y

Muqan!

Almatydan jazǵan hatyńdy birinshi ret aldym. Qaǵazdaryńdy, hattaryńdy da aldym.

Jaqynda kýrsty — birinshi martqa qarsy bitiremiz. Bul adreske endi hat jazba. Menen hat kút. Meniń maqalam týraly júz shamaly hat aldym. Jaýap jazýǵa

ýaqyt joq. Saǵan da bir japyraq qana qaǵaz jazyp otyrǵanymdy óziń kórip otyrsyń ǵoı.

Meniń jınaǵym shyqpaq bolsa, meniń sýretimdi ber. Reti kelse, árıne. Sonyń muqabasynyń birinshi betine sýretpen shyǵarýǵa bolady emes pe? Sende meniń sýretim bolý kerek. Endi senen kepke deıin hat ala almaımyn. Óıtkeni turǵylyqty adres kepke deıin belgili bolmaıdy.

Muqanjan, haliń qalaı, sharýań jaqsy ma? Jazýǵa qol tımeı jatyr. Kýrsty bitirgen soń jaǵdaı bolsa jazyp ta kerermin.

Álgi Evdokıa týraly. Ol ánsheıin bir qyz edi. Maıdannyń mańaıynan tylǵa keshirilgen sol qyzǵa Almatydaǵy adresimdi suraǵan soń bergem. Qol tıgende jazarmyn oǵan.

Ǵazızden, Elshibekov Ahmetten hat alyp týram. Elshibekov meniń maqalalarymdy surapty. Jınap SK- ǵa, bolmasa baspaǵa jibereıin deıdi. Árıne, ózderiń ornalastyrsań, oǵan jiberip qaıteıin.

Muqanjan, saǵynǵandyqtan seni qushaqtap turyp, tátti dostyqpen súıýge daıynmyn.

Ázirshe saý bol, Baýbegiń.

28 fevral 1943 jyl,

Menzelınsk qalasy,

Tatar ASSR-Y

Muqanjan!

Seniń jibergen qaǵazdaryn meń konvertterińdi aldym. Meniń turmysymda esh jańalyq joq. Osy hatty alǵan soń. meniń bul adresime hat jazba. Kýrsty bitirip ketýimiz múmkin. Taǵy da bir jaqqa ketetin shyǵarmyz, Árıne, ol maıdan jaq qoı.

Muqanjan, keshe «Kotovskıı» atty kınony kerip edim. Árıne, ony Almatyda túsirgen bolý kerek. Almatynyń shetki kóshesiniń birin kerip, sony ezim baryp kórgendeı bolǵanym bar emes pe? Jastyqtyń jalynyna júregińdi sharpytyp, aýasymen dem alǵan qalanyń ystyq bolatyny nesi eken, á?

Biz týǵan Ulytaý seni men maǵan ystyq – aq kóriner ǵoı, biraq adamshylyqqa boı jazdyrǵan sulý Almatyny basqaǵa aýystyrýǵa bolmaıtyn kórinedi. Osy qalany mendeı eshkim de saǵyna da, súıe de almas - aý.

Kýrste oqyp júrgende esh nárse jazǵanym joq. Munda jazýǵa múmkinshilik te joq.

Ǵazızder meni gazetke aldyramyn dep, aldyra almaı - aq júr.

«Men ómir súrgim keledi» týraly júzden asa hat aldym. Qazaq qyzdary da kóp jazady. Biraq solarǵa jaýap berýge ýaqyt joq. «Komsomolskaıa pravda» suraǵan soń, oǵan solardyń birazyn jiberdim. Keıbirisin basýy múmkin.

Árıne, Almatyda kóktem túsken shyǵar. Erteń Almatydan shyqqanyma attaı úsh jyl.97 Ýaqyt degen artyna qaraıtyn emes, jyljyp ketip jatyr ǵoı.

Ózderińde ne jańalyq bar? Úı ishi aman ba? Qatıranyń úı-ishi aman ba? Ǵazızdiń anasyna sálem aıt menen! Árıne, ózińniń qyzdaryńa da menen sálem aıtýdy umytpassyń!

Keıin búl jerden kete qalyp, basqa áskerı bólimge ornalassam, adresimdi telegrammamen bildiremin. Sony alysymen hat jazýǵa tyrys. Ádebıette ne jańalyq bar? Ázińniń tvorchestvolyq adymyń qalaı? Ne jazdyń, ne jazyp júrsiń? Árıne, qolyń da tımeıtin shyǵar.

Den saýlyǵyń qalaı? Óziń týraly keıin jazarsyń.

Ǵazızden hat alyp turamyn. Aman.

Almatyda men tanıtyndardan kim bar? Álı, Qapan, taǵy basqalar qaıda? Jastar, Dıhan armıada bolý kerek. Senderdiń gazetterińnen onyń bir óleńin kórdim. Seniń jibergen gazetterińdi aldym. Aıtpaqshy, «Kún týdy» degen ertede bir óleń jiberip edim, basyldy ma? Ol qaıda?

Qolyńdy ákel. Baýbegiń.

12 mart, 1943 jyl.

Menzelınsk qalasy,

Tatar ASSR-Y

Muqanjan!

Seniń hatyńdy, jibergen qaǵazdaryńnyń bárin de aldym.

Meniń denim saý, saǵan da, maǵan da qýanyshty nárse — amandyq, saýlyq qoı. Janym Muqan, seniń árbir hatyń keýdemdi kókke bir kóterdi - aý. Netken jaqyn júrek deımin - aý, solardy oqyǵanda olar júrekti eljiretedi de, keýdeme jana kúsh beredi. Seniń hattaryń maǵan aqyl. Sen jasy úlkendik jasap álde aqyl aıtyp, maǵan bylaı et, olaı et demegenmen solardyń ar jaǵyn júrek túsinetin jyly sózderiń óz-ózinen tereń jatyr. Adal sózdiń óz ornyn tabatyndyǵy osy da.

Muqanjan! Birge oqý, ómirdi kere, bile birge bastaý, keshire júrip jaqyn dos bolý — mundaı jáıtti men, sirá, kezdestirmedim. Sondyqtan kisini kisi aýystyra almaıtynyn esten shyǵara almaıtyn sıaqtymyn.

Bul hatty men Menzelınskiden sońǵy ret jazyp otyrmyn. Búgin on ekisi, úsh kúnnen keıin memlekettik emtıhan bastalady. Marttyń jıyrmasyna qarsy bul jerdeı ketýimiz kerek. Sondyqtan bul hattan soń munda hat jazba, jańa adresimdi telegrammamen jetkizemin.

Maǵan endi qaǵaz, eshteńe jiberme. Jınaq shyǵa qalsa, Ǵazızge eki ekzemplárin ala berersiń. Onyń adresin biletin shyǵarsyń.

Maǵan Seıtjannyń kishkene balasy — «Imanjannyń. Muqany «S. Q - ǵa» kep jazyp turady»,— dep jazady." Men qýanamyn. Áıteýir qazaqstandyqtar Muqan dep tursa, maǵan sonyń ózi qandaı qýanyshty deseńshi. Tóselt, janym, qalamyńdy, jaz, jaza tús! Meniń ómirimde esh jańalyq joq, tek tirshilik.

Ázirshe tirshilikke tilektes

Baýbegiń.

Jibergen konvertterińdi aldym.

Búgin narkomnyń buıryǵy boıynsha áskerı ataq berildi. Elge kele qalsam, starshıı leıtenant degen ataqpen qarsy alýyńa bolady.

20 mart 1943 jyl.

Menzelınsk qalasy,

Tatar ASSR-Y

Muqanjan!

Búgin marttyń jıyrmasy. Memlekettik emtıhandy tapsyryp bittik. Búgin moıyn bir bosap otyr. Tórt aıdan beri keshe birinshi ret Djek Londonnyń «Adamdy óltir» degen bir áńgimesin ǵana oqyp shyqtym. Bul tórt aı ishindegi meniń kórkem ádebıet degenniń júzine birinshi ret kúlimsirep qaraǵanym...

Myna osy hatty budan 10 shaqty kún buryn jazsam da ol qaǵazdardyń arasynda jatyp qalypty.

Ázir qaıda baratynym belgisiz. Árıne, RKKA - nyń saıası basqarmasynyń qaramaǵyna baramyz ǵoı. Sonda qaı maıdanǵa baratynymyz belgili bolady. Keıin adresimdi bildirip hat jazam ǵoı. Endigi hat-habardy Ǵazızge jiber. Meniń adresim anyqtalǵansha. Sol arqyly alarmyn.

Halyń qalaı? Ózińniń týyndylaryń týraly maǵan nege jazbaısyń? Qyzdaryńnyń jaılary qalaı? Olarǵa menen sálem aıtarsyń. Árıne, olar meni tanymaıtyn bolar. Meni sen arqyly biletin shyǵar. Meni hat degen nárse basyp ketti. Qazaqstannyń qyzdary.da kóp jazady. Biraq meniń jaýap berýge ýaqytym bolmaı jatyr.

Sovet Odaǵynyń burysh-buryshynan 200-den asa hat aldym, negizinen «Ómir súrgim keledi» týraly. Árıne, bul gazet oqýshylarynyń oı-pikirleri jaman emes qoı.

Muqanjan, Almatyda ne jadalyq bar, kóktem shyqqan bolar. Almatyǵa soǵys bitken soń baramyz ǵoı, oǵan deıin, árıne, muny tek keýdede saqtaımyz ǵoı.

Kópten qazaqsha kitap oqyp, sóılemegendikten sóz birikpeıtin bolyp ketipti. Árıne, bul jazýǵa da kemshilik.

Jaraıdy, ázirshe saý bol, Baýbegiń.

22 mart 1943 jyl.

Menzelınsk qalasy,

Tatar ASSR-Y.

Muqanjan!

Denim saý. Bul hatty Menzelınskiden sońǵy ret jazyp otyrmyn. Keshe hat jazyp jiberip edim, búgin ánsheıin qol bos bolǵan soń taǵy da jazyp otyrmyn. Asyly, menen kelgen hattyń saǵan kep bolmaıtynyn bilemin ǵoı.

Kýrsty bitirdim. Jaqsy bitirdim deýge bolady. «Aǵa leıtenant» degen ataq berdi.

Muqanjan, halyń qalaı? Úı ishi aman ba? Meniń turmysymda joǵarǵy aıtqannan basqa jańalyq joq.

Ǵazızge hat jaz.

Ázirshe meniń adresim belgisiz. Keıin jazarmyn. Saıası bas basqarma arqyly maıdanǵa ketýim múmkin. Bir sózben aıtqanda, adresimdi keıin jazamyn.

Ázirshe, kezdeskenshe, bárine sálem aıt.

Jaqyn arada bir sýret jiberemin.

Súıemin seni, Baýbek.

6 aprel 1943 jyl.

Gorkıı qalasy.

Muqanjan!

Bul hatty Gorkıı qalasynan jazyp otyrmyn. Munda kelgenime 3-4 kún boldy.100 Menzelınskdegi kýrsty bitirgen soń osynda ýaqytsha jiberdi. Jaqynda bir maıdanǵa ketemin. «Starshıı leıtenant» degen ataq berdi. Kýrsty jaqsy bitirdim.

Jaqynda bul jerden ketemin. Qandaı jańalyq bar? Úı ishiń aman ba? Almatyda qandaı jańalyq bar? Árıne, ázirshe meniń turaqty adresim joq. Keıin, ornalasqan soń adresimdi jiberemin.

Ázirshe qosh, Baýbegiń.

20 aprel 1943 jyl.

Gorkıı qalasy. (ashyq hat).

Muqanjan!

Meniń deńim saý. Ázirshe Gorkııdemin. Turaqty adresim joq. Ózderińniń jaılaryń qalaı?

Almatyda ne jańalyq bar?

Qazirgi kezde qaıda baratynym belgisiz. Sondyqtan tek amandyq bildirip qana osy ashyq hatty joldadym.

Keıinirek adresimdi kút!

Qosh, Baýbegiń.

16 maı 1943 jyl.

Ortalyq maıdan.

Muqanjan!

Denim saý. Qazir, kópten habarlasa almaǵandyqtan, ashyq hat jazyp otyrmyn. Múmkin alarsyń.

Meniń turmysymda eshqandaı jańalyq joq. Rotanyń saıası jolbasshysy bolyp isteımin. Maıdanǵa jaqynda keldim. İri kúreske osy jerdiń ózinde daıyndalyp jatyrmyz.

Ózińniń jaǵdaıyńda jańalyq bar ma? Úı turmysy qalaı? Tolyq etip hat jazarsyń.

Qatıranyń úı ishi qalaı? Ǵazızdiń adresin jiber.

Qosh, Baýbegiń.

28 ıýn 1943 jyl.

Moskva mańy.

Muqanjan!

Halyń qalaı? Meniń denim saý. Moskvanyń mańyndaǵy ofıserler oqýyndamyn. Turmysymda esh jańalyq joq.

Almatyda ne jańalyq bar? Tolyq etip hat jaz. Ádettegi jańalyqty jaz. Óziń týraly jaz. Bul jerdeı hat alysyp týrarmyz. Tez hat jaz. Sálem aıt úı ishińe, Qatıraǵa, Ǵazızdiń úı-ishine.

Baýbegiń.

28 ıýn 1943 jyl.

Moskva mańy.

Muqanjan!

Meniń senen hat almaǵanyma kóp boldy ǵoı. Múmkin menen de sırek alatyn shyǵarsyń. Men bul hatty Moskvanyń mańyndaǵy bir áskerı lagerden jazyp otyrmyn. Maıdannan jaqynda osy jerge keldim. Tórt aılyq oqýǵa keldim. Qazir sol ofıserler kýrsynda oqımyn. Denim saý.

Ózińniń qalyń qalaı? Úı ishiń aman ba? Burynǵy ornyńdasyń ba?

Saǵynǵandyq ornynsha qala beredi ǵoı. Qashan kórisetinimdi kim biledi. Adamnyń taǵdyry, ómiri, dámniń tartýy degen osylaı bolady eken ǵoı. Ekeýimiz eki shette tek bir japyraq qaǵazdy medeý ǵyp júremiz dep oılap pa edik? Aqyry, basqasha bolyp shyqty-aý.

«S. Q.» - nyń maıdanda áskerı tilshileri bar ma qazaq jigitterinen? Árıne, jazýǵa men sıaqty áskerı sapta júrgenderdiń qoldary tıe bermeıdi ǵoı.

Ne jańalyq bar Almatyda? Men bul hatsymaqty adresimdi jibereıin dep asyǵyp jazyp otyrmyn.

Ázirshe saý bol, janym.

Baýbegiń.

Meniń jańa adresim:

Polevaıa pochta 6515-A

Muqan, meniń maqalalarymnyń jınaǵy shyǵady dep jazyp eń, ne boldy, tolyq etip jaz.

14 avgýst 1943 jyl.

Moskva mańy.

Muqan!

Hal-jaǵdaıyń qalaı? Nege ekenin bilmeımin, senderden mart aıynan beri hat almaımyn. Buǵan ne sebep? Meniń ómirimde eshqandaı ózgeris joq. Aman-saýmyn. Búgin jazba retinde «Jaýyzdyq pen mahabbat» degen maqala jiberdim. Biraq ony qaıta kóshirip jaza almadym. Óziń ashyp oqı alarsyń dep oılaımyn, mashınkige óziń oqyp bastyr, meniń kóp joldardy óshirip, jaman jazǵanym sonshalyq, bulardy áıel baıǵustar aıyryp oqı almaıdy ǵoı. Saǵan «Komsomolskaıa pravdany» jibereıin dep edim, biraq sonda basylǵan maqalany aýdarýǵa ýaqytym bolmaı jatyr. Sonyń jalǵasy esepti «Urlanǵan jastyq» degen maqala jazamyn.

Meniń qaǵazdarym men konvertterim taýsylyp keledi.

Asqarmen jáne basqalarmen sóılesip, meniń sizderdiń gazettiń maıdandaǵy áskerı tilshisi bolýǵa múmkinshilik bar ma eken, osyny bilshi. Meniń jazýǵa qandaı yntyq ekenimdi bilseń! Jazǵym keledi. Bizdiń jerlesterimiz maıdanda qandaı tamasha ister kórsetýde deseńshi! Men solar týraly zor súıispenshilikpen jazýǵa kiriser edim. Jurt bul jáıtti Halyq Komısarlary Soveti arqyly sheshýge bolady deıdi. Bilińdershi osyny.

Jaryq kórgen meniń kitapshamdy salyp jiber, eń bolmasa kóz qıyǵymdy salyp kóreıin. Men ony áli kórgen joqpyn ǵoı. Eger meniń adresim qajet bolsa, ol tómendegishe. Polevaıa pochta S415-A, Soedınenıe pod polkovnıka Fentıktınova, starshemý leıtenantý Býlkıshevý.

Ǵazızdiń adresin jiber, jıi jazyp tur, telegramma soq. Betińnen súıýshi ózińniń Baýbegiń.

19 avgýst 1943 jyl.

Moskva mańy.

Muqanjan!

Jaqynda bir hat, bir maqala jibergen edim, alǵan bolarsyń. Senen tipti hat kúte - kúte sharshadym.

Almatyda ne jańalyq bar? Ózińniń úı ishiń sonda ma? Osy hatty alǵan soń Almatyda ne bop jatqany týraly,

óziń týraly, úı ishiń týraly jaz. Jáne kimder bar, kimder joq? Úı adresińdi jaz, ózińniń tvorchestvom týraly jaz! Mine, meniń bilgim keletin nárseler osylar.

Ǵazızderdiń redaksıasyndaǵylar kishkene gazetke úlken dep baspaǵan «Zolotye chasy» degen áńgimemdi ózderinshe uıǵaryp «Kaz. pravdaǵa» jiberipti. Sonyń jaıyn bil. Olar basatyn ba? Ózin asyly qazaqshalaý kerek edi, endi qolyma túspeı júr. Árıne, ol qazaqshalaýdy kerek qylatyn shyǵarma jáne ózim qazaqshalaýym kerek. Ol týraly bil, jaz. Ǵazız men týraly, bir maqala jazdym deıdi. Ne dep jazǵanyn bil, sony jiber.109 Búgin Ǵazızden taǵy hat aldym. Aman. Qanapıa, Jaǵypar, Bulqyshev Úmit Máskeýde kórinedi. Baıqap tursam, bulardyń bári de úlken bastyqtar.

Aıtqandaı-aq, áneýgi «Mahabbat jáne jaýyzdyqty» bir qurdasqa hat degennen góri, «Dostyq týraly hat» dep jiberersiń.

Tez hat sal. Baýbegiń.

20 avgýst 1943 jyl.

Moskva mańy.

Muqanjan!

Men senderden sońǵy hatty martta, ıa aprel aıynda aldym ǵoı deımin. Sodan beri jarym jyldaı etken soń ǵana búgin kópten kútken jaýabyńdy — bir hatyńdy aldym. Sony alǵanyma, bárińniń de aman-esen ekenderińdi bilgenime óte qýanyshtymyn. Biraq hatyńda birneshe sóz ǵana syzǵanyńa ókinishtimin. Alty aı boıy habarsyz bolǵan adamnyń, menimshe birdeńelerdi bilgisi keletinin túsinesiń ǵoı!

Muqanjan, men saǵan eski adresińe, redaksıaǵa kóptegen hat salǵan edim. Múmkin alarsyń. Solarmen «Zulymdyq pen mahabbat» degen maqala jibergem. Al Batys maıdanynyń maıdandyq gazetiniń redaksıasy «Kaz. pravdaǵa» meniń «Altyn saǵat» atty áńgimemdi salǵan kórinedi. Osy áńgimeniń taǵdyryn bilip, jazyp jiber. Jınaqtyń jaıy qalaı? Shyqsa, maǵan jiber, men ony áli kórgen joqpyn ǵoı!

Men munda áli úsh aı oqýǵa tıistimin. Munda jıi jazyp turýyńa bolady.

«Zulymdyq pen mahabbat» týraly pikirińdi jazyp jiber, ol unaı ma saǵan? Jalǵasyn jazýǵa bola ma?

Bul úshin uıqy men dem alýǵa beriletin shaǵyn ýaqyt esebinen birdeme etermin. Jaz, jaz!

Baýbegiń.

24 sentábr 1943 jyl.

Moskva mańy.

Muqanjan!

Qolym tıip ketse saǵan hat jazatyn ádetim ǵoı. Denim saý. Oqyp jatyrmyn. Sabaq qalypsha júrip jatyr. Turmysymda esh jańalyq joq, tek tirshiliktiń eteginen ustap dedektep júrgen jáı. Qazaq «taǵdyr aıdap» deıdi ǵoı, sol taǵdyrdyń aldyndaǵy toqtysy biz. Mundaı taǵdyrmen kúresip, oǵan qarsy shyǵý keıinge qala bersin.

Jaqynda Qanapıaǵa jolyqtym. Moskvada oqyp jatyr. Sen týraly Sábıtke jazamyn, anaý-mynaý dep meniń jazǵanymdy jaqsy kóretindigin bildirdi. Biraq onyń munysynan eshteńe shyqpaıdy ǵoı.

Muqanjan! «İsh qazandaı qaınaıdy, kúresýge dármen joq» degendeı «Almatylyqtardy» soǵys kezinde bitirer me edi, átteń ne kerek, bolmaı jatyr ǵoı.

Sen ony oqyp shyqtyń ba? Ózinen birdeńe shyǵatyn ba, shyǵarmaǵa uqsaı ma? Jaz. Keıin múmkinshilik bolsa, senen qaıtyp alyp, jalǵaýǵa tura ma?

Áneýgi «Jaýyzdyq pen mahabbatty» kóshirip, bir danasyn jiber. Orysshalap «Komsomolskaıa pravdaǵa» jiberem. Ol týraly jazarsyń, basýǵa jaraı ma? Qysqartpaı basýǵa tyrys.

Baýbegiń.

28 sentábr 1943 jyl.

Moskva mańy.

Muqanjan!

Aldymda jatqan seniń 6 bet hatyń sýsynymdy bir qandyrdy. Árıne, jalǵasy taǵy bolsa, oqyp sýsaǵan keýdege taǵy da ál ala túsetin sıaqtymyn. Búginge deıin jazylmaı júrgen boıym, bir jazyldy. Konvertti ashyp jibergende búkil Shyǵysty menen kólegeılep turǵan shyǵystyń shymyldyǵy ashylyp júre bergen sıaqty boldy. Mine, meniń aldymda dostyqtyń jelbiregen týyn kóterip turǵan sensiń.

Meniń, bizdiń ezimiz týǵan aımaqtyń tiregi bolǵan

Ulytaý sıaqty bir tiregim, bir súıenishim, bir dosym bar. Ol estısiń ǵoı. Men er jete kele jetimdiktiń qushaǵynda jalǵyzdyqqa bas ıip, eseıe kele týys taptym ǵoı. Ol «ziń ǵoı. Men Almatyǵa baram, elge baram dep qıaldanǵandaǵy oıdyń, qıaldyń jýan ortasynda sen turasyń ǵoı. Sen arqyly ǵana birge oqyp, birge ósken qala qyzyq sıaqty. Sen jaq Ulytaýdyń baýyry tek týǵan jer bolyp qana eske túsedi.

Búgin sentábrdiń 28-i. Hatyńdy alysymen jaýap jazyp otyrmyn. Jibergen kitaptaryńdy, konvertterińdi aldym. Hatty 23 kúni bastasam da tek, búgin ǵana jalǵasyn jazýǵa týra keldi.

Bir sýretterimdi jibereıin dep oılap edim. Konvert bolmaǵan soń sáti túspeı júr edi. Búgin seniń jibergen konvertteriń saı kelip, jiberip otyrmyn. Seniń sýretińdi baıaǵyda joǵaltyp alǵanmyn. Keıin sýretiń bolsa, jiber.

«Jaýyzdyq pen mahabbat» týraly jazarsyń. Jaqynda basqa birdeńe jibere qoıýǵa ýaqyt joq.

Máskeýdegi jigitter meniń jaǵdaıymdy bilip, jazýǵa jaǵdaı týǵyzamyz dep áýrelenip kórip edi, bolmaı-aq júr. Jaǵyparǵa, Qanapıaǵa kezdestim. Olar Moskvada ǵoı.

Ne jańalyq bar Almatyda? Jazarsyń. Meniń «Almatylyqtarym» sende jatyr ma? Joǵalǵan joq pa? Qosa jibergen, jazylmaǵan bólimderiniń josparsymaqtary bar edi. Olar bar ma? Sen sol týraly pikirińdi jazyp jiber, keıin retin tapsam, soǵys kezinde de jalǵasyn bitirýge tyrysar edim, árıne, ol eger iske asatyn bolsa.

Ázirshe saý bol, qarttarǵa, qyzdaryńa sálem aıt.

Baýbegiń.

Hatty jıi jaz!

13 oktábr 1943 jyl.

Moskva mańy.

Muqanjan!

Meniń denim saý. Senen kópten hat alǵanym joq.

Úı ishi aman ba?

Meniń hattarymdy alǵan shyǵarsyń.

Búgin maıdanǵa júrgeli otyrmyn. Sondyqtan meniń eski adresime hat jazba. Menen hat kút! Adresimdi jiberemin.

Maıdanǵa jibergenine tipti qýanyp otyrmyn. Sondyqtan aýyzǵa sóz de túspeı otyr.

«Aıqaı-shýly bizdiń kún bastaldy, minekeı» dep otyrmyn. Men ótken jyldan beri suraı-suraı sharshap edim. Endi qolym jetti.

Saý bol, Baýbegiń.

18 noıabr 1943 jyl.

Maıdannyń aldyńǵy shebinen

Sálemetsiń be, Muqanjan!

Aman-esenmin. Maıdandaǵy úıimdemin. Meniń ómirimde ázirshe eshqandaı ózgeris joq. Moskvadan jolǵa shyǵar aldynda saǵan hat jazǵanmyn. Ony alǵan da bolarsyń.

Almatyda, jeke óz ómirińde ne jańalyq bar?

Hatymdy alysymen bir jol bolsa da jazyp jiber. Hatyńdy asyǵa kútemin. Adresim hattyń syrtynda.

Ózińniń qarttaryńa jáne Qatıraǵa sálem aıt.

Betińnen súıemin, Baýbegiń.

2 dekabr 1943 jyl.

Maıdannyń aldyńǵy shebinen.

Muqanjan!

Deniń saý ma, úı ishi aman ba? Meniń denim saý, eptep dimkestenip, táýir boldym. Qazir aýrýhanadamyn jaqynda shyǵam. Túnimen uıyqtamaı qıalǵa shomdym da jattym. Almatynyń kóshelerinen men qydyrmaǵan bireýi de qalǵan joq. Ásirese. stýdenttik ardaqty shaq eske kóp tústi. Talǵar, odan Gogol kóshesine burylatyn jerdeı tapal úıdiń janyndaǵy báıterek, kári aǵashtar kóz aldymda. ÝEK - tiń klýby, redaksıa, «Baılanys úıi» — tipti bári, ásirese ekeýmiz kezdese ketetin tramvaı toqtaıtyn jer, ne kerek bári... Bir japyraq qaǵazǵa syıar emes, kep - aq jazar edim. Munyń bári myna tynyshtyqtaǵy raqat oılar ǵoı. Yń-jyń, ý-shý, atys - tartysta ózińniń mindetińdi atqarýda oı degen bylaı qalady. Qazir Ýkraınadamyn. Naǵyz urystyń myqty jerindemin! Ázir qaltańdap tiri júrmin. «Komsomolkaǵa» bir maqala jiberip edim, habarsyzbyn.

Ne jańalyq bar? Qosh.

Súıemin, Baýbegiń.

Budan buryn bir ashyq hat jibergem, sol adrespen jaz.

16 dekabr 1943 jyl.

Maıdannyń aldyńǵy shebinen.

Janym, Muqan!

Hal-ahýalyń qalaı, qarttarymyzdyń turmys jaıy qandaı? Meniń jeke ómirimde ázirshe eshqandaı ózgeris joq. Shaıqasyp jatyrmyz. Buryn bastan keshirgen tynymsyz soldattyq ómir qaıta sozylýda.

Muqanjan, eger taba alsań, orys tilinde jarıalanǵan meniń maqalalarymdy, ásirese «Ómir men ólim týralyny», «Men ómir súrgim keledini» jáne taza qaǵazdar jibershi, Ne jańalyq bar? Jaz. «Jaýyzdyq pen mahabbat» ne bolyp jatyr? Jıi jáne tez jaz.

Betińnen súıemin!

Ózińniń Baýbegiń.

Týǵanym meniń.

Jańa jylmen quttyqtaımyn!

Muqanjan, Jańa jylmen quttyqtaı otyryp, ómirde jáne tvorchestvońda eń jaqsy tabystarǵa jetýińe tilektestigimdi bildiremin. Osy Jańa jylda aqyn júreginen aǵylǵan árbir sózi oqyrmandardyń júregin tolǵandyratyn jańa poemalar jazýǵa tilektespin.

Ózińniń Baýbegiń.

dekabr 1944 j.

Maıdannyń aldyńǵy shebinen .

Baýyrym Qapan!

Men senen hat alamyn degen oıymda joq edi. Seniń hatyńdy alǵanda meniń qalaı qýanǵanymdy bilseń ǵoı. Ras, men eki hatyńdy birden, jaýdyń qarsha boraǵan oǵynyń astynda jatqanda aldym. Okopta jatyp oqydym. Iá, munda turǵan ne bar, ol bir qańǵyrǵan oqtar edi. Sátsiz jarylǵan jaryqshaqtar da maǵan bógesin bola almady. Hattaryńdy oqyp shyqtym, qaıta-qaıta oqyp shyqtym.

Meniń ómirimde saǵan aıtarlyqtaı, sonshalyq ózgerister joq. Soǵysyp jatyrmyn. Iá, edáýir ýaqyt boıy ár qıly maıdandarda boldym, edáýir qıyndyqtardy moınymnan atqardym. Ádette, soǵystaǵy soldattyń qýanyshy az da, qaıǵysy kóp qoı! Biraq osynyń bári bolashaq ómirim úshin maǵan kerek bolar dep bilem. Múmkin, tiri qalarmyz, tvorchestvomen de aınalysarmyz.

Óz tvorchestvom jaıly: sońǵy ýaqytta múlde, eshteńe jazǵanym joq, óıtkeni múmkindik joq, óne boıy «tóbelesip» júrmin. Meniń mamandyǵymnyń ózi sondaı, ony tek mereke kúnderdegi elektrıkpen salystyrýǵa bolady.

Seniń eskertpeń jaıly bir aýyz sóz: sen ázil retinde aıtqanyńmen, men seniń pikirińe qosylamyn.

Óıtkeni osy kúnderdiń ózi ol úshin eń tamasha kúnder ǵoı. Jastyq jyldary, jasampazdyq jyldary, biz árdaıym osyny oılaımyz. Osyny oılaımyz, osyny sóz etemiz.

Qapanjan! Árıne, seniń oı-armanyń, murat - tilegiń maǵan málim. Men de saǵan málimmin.

Murat - tilek... Ómir-baqı bosqa murat etkennen ne paıda bar?.. Bárin de jazǵyń keledi, maqala da, poves te, roman da jazǵyń keledi. Biraq maǵan (atap aıtqanda maǵan) ony murat etip keregi ne, okopta jatyp ne jazasyń, soǵys dalasynda júrip ne jazasyń, jazǵanmen, ol qandaı tvorchestvo bolmaq, ol tek ózińdi qaıǵy - sarsańǵa salady, basqa túk emes.

Úmit etken beıbit kún áli erteń dep keledi! Áli de úmit etýmen kelemin. Bes jyl boıǵy soldattyq ómirim áli de maǵan kúnin týady, sen áli jassyń dep ýáde etip keledi, oılanshy, túsinshi. Qapan, sen, mine, bes jyl boldy, ár jylda 365 kún bar ǵoı, bári maǵan osylaı ýáde berip keledi. Múmkin uly táńiri bizge ómirdi syıǵa tartar, áli biz senimen birge Almatynyń ásem baǵynda soǵys jaıly dastandy talqylap otyratyn kún de týar.

Qapash! Ábý men Ysqaqqa jáne Sábıtke sálem aıtarsyń, óziń jaıynda, densaýlyǵyń jaıynda, Qazaqstannyń jańalyq habarlary jaıynda jaz.

Seniń Baýbegiń.

25 dekabr 1943 jyl.

Maıdannyń aldyńǵy shebinen

Muqanjan!

Senderden kópten beri hat kútýdemin, biraq eshqandaı habar joq. Almatyda ne jańalyq bar? Ózińniń hal-ahýalyn, qalaı, bizdiń qarttardyń jaılary qandaı? Men sońǵy jarty jyl boıy Almaty jańalyqtary jóninde eshteńe bilmeımin. Qaǵaz jiber, jazatyn eshtemem joq. Eger múmkinshilik bolsa gazetter de jiber. Ózińniń ne jazyp júrgenińdi habarla. Qapannan hat aldym. Ol bizdiń maıdanda. Tvorchestvo jóninde men jazýǵa múmkindigim bolmaǵandyqtan ázirshe lám demeımin. Hatyńdy kútemin.

Ózińniń Baýbegiń.

30 dekabr 1943 jyl.

Maıdannyń aldyńǵy shebinen.

Baýyrym Qapan!

Seniń syrqattanyp qalǵanyńdy estip qatty qaıǵyryp otyrmyn. Óıtkeni qazirgi bizdiń ýaqytymyzda densaýlyqtan artyq ne bar, sol densaýlyqtyń arqasynda ǵoı árqaısymyzdyń mańdaıdan ter tógip, erinbeı eńbek etip, qanymyzben de, janymyzben de Otan aldyndaǵy paryzymyzdy óteýge árekettenip júrgenimiz.

Osy soǵysta biz neni aıap qaldyq eken? Osy soǵystan myna negizgi tulǵa bolyp júrgen bizdiń aıaǵanymyz bar ma? Óziniń áli de bolsa búldirshindeı jasyna qaramastan, shashtary aǵaryp ketken qurdastarymyz az ba? Men ózimizdiń aramyzda qazir joq, endi budan bylaı bizben dastarqan basynda birge otyrǵanyn ómir-baqı kóre almaıtyn, óziniń ǵashyq bolǵan qyzymen birge bola almaıtyn, bizben birge bolashaq dastandarymyzdy talqylaýǵa qatysa almaıtyn, máńgi joq dostarymyz týraly aıtyp otyrǵanym joq.

Ásirese bolashaqty armandap ómir súrgen, áli de óziniń jarq etpegen talantyn kórsetpek bolyp, ómir shyńyna umtylýǵa qulshynǵandardy aıtsańshy! Ondaı adamdardyń bir kúnde kórgen qaıǵysynyń ózi qanshama, aldaǵy kúnde áli kereri qanshama? Árıne, atyna qaraı almaı, kóılegine qarap alý kerek. Ol fransýz qyzy emes (ázil retinde).

Men redaksıaǵa hat jazyp edim, múmkin sen ony kórgen bolarsyń, oılanshy.

Jańa jylyńmen quttyqtaımyn, tvorchestvolyq maıdanda tabysqa jetýińe tilektespin.

Seniń Baýbegiń.

30 dekabr 1943 jyl.

Maıdannyń aldyńǵy shebinen.

...Meni jalpy maıdannyń ınjenerlik basqarmasy ıa bolmasa Armıalyq ınjenerlik bólim arqyly izdep tabýǵa bolady. Tipti bolmasa, meniń bólimimniń ádirisi konverttiń syrtynda.

Osy jóninde izdenip kerińder. Múmkin birdeńe shyǵar. Budan buryn bir hat jazyp jiberip edim, alǵan bolarsyńdar.

Gazetterińe ýaqyt bolsa jazyp turamyn ǵoı. Ol keıde bolyp qalady. Árıne, sol kezde tizeni stol ornyna paıdalanyp, birdeńe jazyp tastaıtynym da bar.

Ózderińniń jaǵdaılaryń qalaı? Gazetterin, oqýshylar arasynda qyzyqty ma?

Eldiń jaǵdaıy qalaı eken? Úı ishi aman ba? Qazaqtyń jazýshylary kózge túserlikteı ne jazypty?

Ózińniń menen keıin jazǵandaryńdy aıtarsyń. Óıtkeni, mine 4 jyl, qazaqsha kitaptyń betin ashpadym desek ótirikshi bolmaspyn. Anda-sanda kezdesken birli-jarym qazaqtarmen bolmasa qazaqsha sóıleýdiń ózi de bylaı qalyp bara jatyr. Elshibekovti bilesiń ǵoı. Ekemiz bir armıada bolyp, anda-sanda kezdesip turatynbyz.

- Bala! Qazaqshalap bir sherimizdi tarqataıyq, — dep meni kórse qýanyp qalatyn. Men odan ári qazaqshalaýǵa janym qumar. Baýyrmashyl jaqsy jigit, aqyry taǵdyr odan da aıyryp jiberdi.

Ábeke! Sóz degeniń jaza berseń taýsylar emes. Aman kezdesýge tilektespin. Tólegenniń: «Ólmegen janǵa, apyrym-aý, bolyp ta qapty-aý myna jaz», — degenindeı, Jańa jyl da kelip qapty-aý. Jańa jylmen quttyqtaımyn! Sóz maıdanynda jeńimpaz bolýyńa, sóz sheberi bolýyńa tilektespin.

Ázirshe, Baýbegiń.

31 dekabr 1943 jyl.

Maıdannyń aldyńǵy shebinen.

Muqanjan!

Jańa jylmen quttyqtaımyn jáne saǵan ómirinde baqytty bolýyńdy, sondaı-aq tvorchestvolyq maıdanda jańa tabystarǵa jete berýińe tilektestigimdi bildiremin.

Hal-jaǵdaıyn qalaı? Qazaqstanda ne jańalyq bar? Nege ekenin bilmeımin, senen hat joq, men seniń úıińe jazǵan edim, hattarymdy alyp turasyń ba, joq pa, bilmeımin. Almatylyqtardyń turmysy qalaı, jaz. Bizdiń «Baıron — Esenın» qaıda? Oǵan sálem aıt, maǵan hat jazsyn. Múmkin sizdiń redaksıa qyzmetkerleriniń biri Ahmet Elshibekovtyń adresin biler? Osyny anyqtashy!

Asqarǵa jáne basqalarǵa menen sálem. Ǵabıt pen Sábıt qaıda? Olar qandaı jańa týyndylar jazdy? Jalpy aıtqanda jaz, men bárin de bilgim keledi.

Almatyda tanys qyzdardan kimder bar?

Ózińniń Baýbegiń.

10 ıanvar 1944 jyl.

Maıdannyń aldyńǵy shebinen.

Baýyrym, Ábeke!

«Baǵyp artqan shaǵyńda, japalaq salsań qaz iler: baǵyń qaıtqan shaǵyńda lashyn salsań az iler», — degeni sıaqty qazaqtyń, naǵyz búl bir lashyn salsam az iletin kezim. Sondyqtan da senderdiń árbir hattaryń men úshin úlken súıeý, boıǵa — qýat, júrekke — ál.

Senderdiń men kelgen maıdanda bolǵandaryń qandaı jaqsy men úshin. Meniń Shyǵysymdaǵy Alataýǵa sáıkes taýlar sıaqtysyńdar sizder. Tek qana sol taýdyń jyra -jyrasyn hat arqyly aralaǵanymda men eki jerde sıaqtymyn. Túsingen adamǵa osyndaı ǵana halim bar.

Burynǵy bolǵan maıdandarǵa Baýbek edim, munda ońyn - solyn bilmeıtin qara tabandarǵa kezdesip, bastyqsymaq olar, jalǵyzdyqqa bas ıdim. Menen buryn bizdiń polktegideı bir qazaq jigitteri bolǵan eken (Rakeev Sháken, Ájibaev degender). Jaqsy adam bizdiń halyqtyń mańdaıyna syıa ma, urysta ólip ketipti. Solar týraly materıal jınap jazam ba dep edim. Ólip ketse de qazaqtyń atyn shyǵarsyn degen oımen jáne aty atalsyn dep.

Meni aldyramyn degen oılaryńa 100 prosent qosylamyn ǵoı... Sender áýeli soveshanıaǵa dep birdeńe dálel taýyp shaqyryp kórseńder: ız chastı podpolkovnıka Tıtova — P. P. 61271 dep telefonogram berip shaqyrtyp kórińder, bolmasa maıdannyń ınjenerlik basqarmasy arqyly shaqyryńdar. Olar meniń qaı armıada ekenimdi biledi.

Meniń áskerı ataǵym aǵa leıtenant, qyzmetim saperler vzvodynyń komandıri, VQP(b) músheligine 1942 jyldan kandıdatpyn, orta bilimim bar, saıası basqarmanyń buıryǵy negizinde shaqyrylady degen sóz bizdiń bastyqtar úshin zań ǵoı. Sóılesińder tezirek.

Ysqaqqa sálem aıtarsyń. Qanapıaǵa da. «Komsomol pravdasynda» shyqqan (12 dekabrdegi 1943 j.) meniń «Kónetoz kartaǵa úńilgende týǵan oılar» degen maqalamdy kezdestirdiń be? «Zulymdyq pen mahabbat» degennen qysqartyp berip em.

Iá, Ábeke, meniń sol gazette shyqqan maqalalarym ózimde joq. Ásirese «Ómir men elim týraly» (1 maı, 1942 j.) jáne «Men ómir súrgim keledi» (5 noıabr 1942 j.). Senderdiń tigindilerińde bolsa, maǵan jibershi. Óte qajet.

Senderge jazamyn dep ázir ýáde bere turamyn.

Ázirshe saý bol, saǵynǵan iniń Baýbegiń.

21 ıanvar 1944 jyl.

Maıdannyń aldyńǵy shebinen.

Muqanjan!

Jazamyn, jazamyn, al biraq solarǵa jaýap ala - almaı júrmin. Naǵyz ókinish, mine, osynda. Shynynda da sansyz ret jazǵan hattaryma bir ret jaýap almaý, kóńilde qobaljý týdyratyn jáıt qoı.

Muqanjan! Hal-jaǵdaıyń qalaı, burynǵy jerińde eńbek etesiń be, bizdiń qarttardyń turmysy qandaı?

Men tiri bolǵandyqtan ómir súrip jatyrmyn, kezdeısoq qańǵyp ushqan oq ázirshe daryǵan joq. Múmkin meniń taǵdyrym osylaı bolar, múmkin ózimniń, týystarymnyń, dostarymnyń jaýlaryn soqqylaý úshin ómir súre berermin .

Redaksıa qyzmetkerlerine, solardyń arasynda áıelder men qyzdarǵa menen sálem aıt.

Ózińniń Baýbegiń.

18 aprel 1944 j.

Maıdannyń aldyńǵy shebinen.

Maıdannan sálem!

Sálemetsiz be, Imanjanov joldas. Men sizge ózimniń qyzyl áskerlik sálemimdi joldaımyn jáne Sizdiń qala jaǵdaıyndaǵy ómirińizde bar jaqsylyq bolsyn dep tilektestik bildiremin. 16 aprelde sizden Bulqyshev Borıstiń atyna hat kelgen edi. Osyǵan oraı tómendegi jáıtti habarlap otyrmyn: Bulqyshev — meniń komandırim. Ol — bizdiń eń jaqsy dosymyz jáne joldasymyz edi. Novo-Úlevka selosy úshin urysta qaza boldy. Onymen birge bizdiń eki qyzyl ásker joldasymyz dúnıeden qaıtty. Bulqyshev bizge týǵan ákemizdeı bolatyn, komandırimizdiń qaza bolýy biz úshin asa qaıǵyly jaǵdaı boldy.

Qosh, saý bolyńyz, jaýabyńyzdy kútemin.

Stepýrın Nıkolaı Vasılevıch

---