InfoHub Logo

«Sháıtan azǵyrsa adamnyń aljasýy da op-ońaı ǵoı! El estise kúlki-mazaq qylar, aınalaıyn, óz aramyzda qalsyn» dep bir aǵamyz ishine sımaı júrgen sherin ózimsinip tarqatqan edi.

— Myna maǵan kórshi, bir jaǵy quda, bir jaǵy aǵaıyndas — Nursat, óziń biletin qula atyma kózi túsip, kenedeı jabysqany. «Aǵataı, qudeke, osyńdy maǵan ber, úıdegi úsh jylqynyń unaǵany sizdiki!» dep eki kúnniń birinde qolqa sap, shyr kóbelegimdi aınaldyrdy.

Keı jylqynyń sýsyldaǵan sulý aıańyna — jelisker, jorǵań da ilise almaıdy ǵoı. Qaıran qulam sondaı edi! Múmkin onyń qolqasyna kónbes pe edim, qoltyǵyma sonyń tete inisi sý búrikpegende. Nursat minezi doıyrlaý, aqyldan góri shataqqa jaqyn, shart ta shurt emes pe. Álgi inisin qudaıdyń qutty kúni bas sap sabap jatqany. O soqtandaı neme bala qusap óńirep, bizdikine kep muńyn shaǵady. Tegi, eldiń jeke menshik usaq malyn baǵatyn-dy. Qoıdy nege erte ákelesiń, keshteý kelse, nege kesh ákelesiń dep aıaǵynyń qıa basqanyn ańdyp, otyrsa opaq, tursa sopaq etken kórinedi.

Bir kúni álgi inisi: — Aǵataı, maǵan janyńyz shyn ashysa, óshimdi alyp berińizshi. — dedi.

— Óı, keńkeles, oǵan úsh-tórteý bop jabylmasaq, bir meni but-but, qol-qol qyp jan-jaqqa shashyp tastamaı ma!

— Aǵa, siz ıá deseńiz men bir amalyn taptym. Mektepte ózińiz bilesiz úlgerimdi boldym, obalym oqýǵa jibermeı ádeıi mal baqtyrǵan aǵama tısin! Bylaı. Pavlovtyń ilimi boıynsha «shartty refleks» degen bar. Aǵamnyń bir súıkimsiz ǵadeti: qashanda túkirinip júredi. Onyń kózi sizdiń qulaǵa túsken eken, almaı qoımaıdy. Qoradaǵy maly túgili sol úshin erkine jiberse, jeńgemdi de jetektetip jiberýden taıynbas. Myna ushy ótkir temir kir qystyrǵyshty alyńyz da qulanyń qulaǵyn kirsh etkizip qysyp qalyp, «týf» dep túkirinińiz. Sóıtip ár qysqan saıyn túkire berińiz.

Álgi júgirmektiń aıtqanyn aqymaq basym eki etkem joq. Osynyń sandyraǵyn kórsem-kóreıinshi degen yntyzar da qysty. Múmkin Nursattan da qutylarmyn. Sodan qulanyń qulaǵyn qysa-qysa, túkire-túkire degenimizge jettik. Tipti, kóshede beısaýat bireý «tfý» dese boldy aspanǵa shapshyp, móńkıtin boldy. Ózim de túkirýden qur alaqan emes edim, endi silekeıimdi ishime jutýǵa týra keldi. Túkireıin dep turǵan bireýdi kórsem, atymdy kólegeılep qashatyndy shyǵardym. Uzyn sózdiń qysqasy, qaıran qulamdy ózim minýden qaldym. Endi Nursatqa bergennen ózge amal joq.

 Nursattyń qýanyshy qoınyna sıar emes. Alǵan kúni-aq erttep mindi. Atqumar adamdy qoısańshy. Tizgindi qaǵyp jiberip, ǵadetine basyp «túf» degende, qula basyn qaıqań etkizdi. Nursat qaperinde túk joq. Taǵy jıiletip: «túf-túfke» salyp edi, qula aspanǵa shapshyp, Nursatty jerge alyp urdy. Eshnárseden beıhabar ol, aýyrsyna túregelip, ústi-basyn qaǵyndy. Sosyn shap aıyly shatyna tıip shamdandy ma degendeı, aıylyn bosatyp, qaıta tartyp, ar jaq, ber jaǵyna shyǵyp sıpaqtady da qaıta mindi. Álgi júgirmek ekeýmiz demimiz ishmizde, bir jaǵy kúlki qyssa, ekinshiden doıyr neme sezip qalsa uryp óltirer dep, ishi-baýyrymyz da qaltyraıdy. Qoıshy, Nursat tebinip qap aýladan shyǵa taǵy túkiringeni. Týlaǵannyń kókesin qula endi kórsetti! Súıegi aýyr etjendi jigittiń qaıqaıyp, qulashtaı qulaǵany qandaı jaman edi. Osynyń keselinen qudam eki aı kózi bozaryp, bálnısaǵa jatyp shyqty. Jazym degen op-ońaı ǵoı, urshyǵy ornynan taıyp ketken bolar sirá, keshegi symbatynan jurdaı bolyp, shoınańdady da qaldy.

Ana júgirmek qashyp qala túsip ketti de, áıteý bir oqýǵa iligipti dep estidik. Nursat qulany aýrýhanadan kelgen kúni Qaratastaǵy pázendeıir Eleýsizge saýdalaspaı-aq satyp jiberdi. Ol da sol túkirinem dep neshe omaqasa qulap, jylqy bolyp jarytpasyn bilgen soń biraz jemdep, soǵymǵa soıypty.

Paıǵambar jasyna jetkende balamen bala bolam dep, qylyp júrgen qylapatym osy! Qaıran qulam pyshaqqa iligip, qudam «shoınaq» atandy. Kósheden qula at kórsem: júregim shanshyp, kózime shyp-shyp jas keledi.

---