InfoHub Logo

(Maıdandaǵy qazaq jasynyń dápterinen)

Adam týady, adam óledi. Munda turǵan qaıǵy ne? Bul — jaratylys zańy. Bizdiń shyǵys elderi: «Adam — dúnıege kelgen qonaq, biraz qonaqtadyq, attanýyn kerek», — desedi.

Biraq adam dúnıege tek qana kelip, ásheıin ǵana attana bermeıdi: ol artynda oı qaldyrady, oıdan mura qaldyrady. Ol ómirge adam bolyp kelip, adam kúıinde qaıtady.

Men — uly jıyrmasynshy ǵasyrdyń jasymyn. Búgin men óz jaıymdy áńgime etkim keledi. Óıtkeni bir jaǵymnan kek qysyp otyr da, ekinshi — úlken bir qaıǵym da bar. Meniń bul jazǵandarym bolashaqta bizdiń osy uly kúresimizdi zertteýshilerdiń qolyna túsip, úlken isterdiń kishkene bir tetigine tıanaq bolýǵa jarasa, mende odan basqa arman da joq; ol zertteýshilerdiń biz osy arpalysta júrgende qaıǵyra da, jylaı da, kúle de, kektene de bilgenimizdi uǵynsa bolǵany.

Kek nege qysady dersizder, ony da aıta keteıin. Jastyq shaq maǵan bir-aq ret berilmep pe edi? Sol kezimdi áldeqaıda túnergen qara kúsh julyp áketpekshi. Ol jastyqtan bir aırylsam, ol qaıtyp oralar ma? Oralmaıtynyn men jaqsy bilem, ah, tipti jaqsy bilem! Biz, jasta.r, ómir súrýge asyǵatyn edik, jastyq shaǵymyzdyń ishi - tysy birdeı maǵynaly bolsyn deýshi edik qoı, solaı emes pe, qurbylarym? Mine, sol qymbat shaǵymyzdy fashıser tonap alǵysy keledi, baldyrǵandy baqshaǵa órt salǵysy keledi. Men osyǵan kektenem.

Men dúnıede jıyrma - aq jyl jasamadym ba? Biraq dál qazir eresek adammyn deýge bolady. Men jıyrmadamyn, biraq mendegi oı aqsaqaldy, baısaldy, talaı beldi artqa salǵan adamnyń oıyndaı.

Meniń 19 jasymda bar oıym oqýda, qyzmet jaıynda jáne, nesin jasyraıyn, ataq, jaıynda bolatyn. Men tolyp jatqan óner jaıyn oılaýshy em. Aldymen aqyn bolǵym keletin. Pýshkın men Lermontovty, Gete men Geıneni, Baıron men Shıllerdi oqyǵanda bir jola súńgip ketýshi em. Bul aqyndar maǵan qatty unaıtyn da, kúni-túni basymdy kótermeı oqıtynmyn. Men kúıshi de bolǵym keletin. Chaıkovskıı men Glınkany, Bethoven men Shopendi erekshe qumartyp tyńdaýshy em. Men ózimshil ekem, ári aqyn, ári kúıshi bolǵym keletin.

Joq, shynyn aıtsam, maǵan ol da az edi. Menen góri eresek joldastarym men bir týǵan aǵalarym ınstıtýt bitirip, bireý — ınjener, bireý — tarıhshy bolyp shyqqanda, osy mamandyqtar túgelimen mende de bolsa deýshi edim.

Ómir úshin, jas jigit úshin, árıne, bu da az. Men bir jaqsy qyz jaıynda da qatty tolǵanýshy em. «Súıý» degen jalǵyz sózde qandaı uly kúsh bar! Solaı emes pe, qurbylar? Men bir sulý qyzdy, qazaqtyń bir sulý qyzyn súıýshi em! Aty Janna edi.

Sol kezde baqyt degendi baǵalaı bilsemshi! Ol. kezim ómirimniń bir umytylmas kezeńi ekeni endi ǵana eske túsedi,

Adam júregin ózgeshe jaqsy biletin uly Gete jastyq shaqty bosqa jyrlaǵan joq. Ol jastyq shaqty adam ómiriniń eń bıik shyńy dep bosqa aıtpaǵan.

O, jastyqtyń uly aqymy, Gete! Men senimen tildeskim keledi: sen týǵan eldi, seniń baýyrlaryńnyń úrim butaǵyn nege aınaldyrǵanyn bilesiń! Sen úshin erekshe qymbat sanalatyn asyldardy qalaı qorlap, qaıran jastyqty qalaı qurtyp jatqanyn sezesiń!

Bir kezde Geteniń eli dep atalatyn Germanıa endi tapshylyq tańbasyn jasyra almaıtyn zorlyq-zombylyqtyń eline aınaldy. Germanıa frısterdiń eline, shala saýaty evreıler Gıtlerdiń eline aınaldy. Ataqty ata, uly aqyn, bizdiń janymyzǵa da osy batady. Búgingi frıster Faýsty» oqymaıdy, bilmeıdi. Olar seni de bilmeıdi!

Ataqty aqyn, seni bizdiń el ǵana shyn súıedi. Seni biz Pýshkınmen qatar qoıamyz. Sen estip, bilmegen biz, kazak, jastary, seniń «Faýstyńdy» qandaı kurmetteımiz! Óıtkeni biz jastyq shaqty, jas ómirdi erekshe súıemiz. Bizdiń eldiń jas býyn, jańa urpaǵy osyndaı, uly aqyn!

Ur da jyq aqymaq frıster bizdiń jastyǵymyzdy, bolashaǵymyzdy qurtqysy keledi. Biz, árıne, bere almaımyz ony! Ólermiz, biraq bere almaspyz! Bermeımiz! Orys ta osyny aıtady, kazak ta osyny aıtady, SSSR- daǵy barlyq ulttar osyny aıtady!

Men, mine, 300 kúnnen artyǵyraq soǵysta júrmin. Búl ýaqyttyń ishinde bizdiń el de ózgerip ketti, adamdar da ózgerdi, men de ózgerdim. Mine, jaýynger boldym. Qabaǵymnan kár tókken, yzǵar shashqan jaýyngermin men! Meni qazir kórgen adam budan on aı buryn bar oıy oqýda, ıa súıgen qyzynda bolatyn jas jigit edi-aý deı almaıdy.

Meniń jastyǵym adam balasynyń qyzmetińe berildi. Múmkin, men jastyǵymdy qaıyra almaspyn. Biraq ol bosqa ketpeıdi, menen kishi inilerimniń enshisine tıedi. Keıingi jastar, jas inilerim, sender baqytty jandarsyńdar. Sender soǵys degendi bilmeı etetin bolasyńdar. Biz jastyǵymyzdy senderdiń baqyttaryńnyń jolyna qurban ettik. Sender. tynysh ómirde baqytty jasaıtyn bolasyńdar.

Biz kárli kezeńniń, soǵysty zamannyń jandarymyz. Biz soǵysta týǵanbyz, soǵysta ólemiz de. Kúreste týdyq sol kúrespen ólemiz. Osynyń bári sender úshin, keıingi urpaq!

Ótken on aıdyń ishinde men birneshe shabýylda boldym. Ólimdi tipti kóp kórdim. Adam ólimin, jaqsy uǵynyńdar! Jaqyn joldasyńnyń qınalyp baryp jap tapsyrýyn kórýden aýyr ne bolady deısiń. Ol — janyńa qosylǵan dosyńnyń ólimi, ol — tize qosyp birge alysqan joldasyńnyń ólimi! Jaýdy men aıamaımyn, onyń ólimime ishim qynjylmaıdy, men adamdy emes, adam beıneli aıýandy qyryp júrgenimdi jaqsy bilemin. Al endi qasyńda jańa ǵana qyzyl áskershe kıingen qyrshyn jas ólip jatqanda júregiń qatty aýyrady, qurbylar! Osy ǵajap qyrǵyn, surapyl soǵys ústinde janyńa súıeý bolatyn nárse — bizdiń jigitter erlershe ólip jatyr degen berik senim! Olardyń óliminde de ómir bar!

Áli esimde, bir shabýylda men qatty jaralandym. Qan maıdanda qala berdim. Joldastarym julqysyp jatyr. Soǵys tym - aq qatty, qyrǵyn ústinde. Men shydaı almaı baram, turǵym keledi, alǵa umtylǵym keledi. Amal ne, qansyrap baram, kóterile alar emespin. Janyńa batatyny da ózińniń dármensizdigiń.

Bir kezde esimdi jısam, qasymda bir nemis soldaty shyńǵyryp jatyr eken. Qyzyl áskerdiń shtaty nemis soldatyna qatty qadalǵan kórinedi. Men oǵan: «Dybysyńdy shyǵarma!» — dep ámir etemin. «Soǵysta jylaı ma.eken!» — deımin men oǵan. Ol sorly: «Orys - aý, eı orys, ólgeli jatyrmyn ǵoı», — deıdi tym - aq álsiregen daýyspen. «Ne úshin ólmeksiń?» — deımin men taǵy da. Ol jaýap bere almaıdy. Aýyr yńqyldaı beredi.

Frıs, nege ólmeksiń deımin men saǵan? Bul ólim saǵan ne úshin kerek boldy? Nege qumarttyń elimge? Ne úshiń ólmeksiń?

Ol jaýap bere almady, sol kúıi ólip ketti. Onyń berer jaýaby da joq"edi. Ol soǵysqa kele jatqanda da qaıda, ne úshin kele jatqanyn bilgen joq-ty. Ol soǵysqanda da ne úshin soǵysatynyn bilgen joq. Ol ólimge kele jatqanda da, nege eletinin bilgen joq. Ol aqymaq frıs edi, sol aqymaqtyqtan eldi de.

Men soǵystyń qymbatqa túsetinin jaqsy bilemin. Soǵys orasan kep adamnyń ólimi degen sóz. Bir kezde barlyq adam balasy uly aqyn Geteniń: «Bizdiń táńirden . alǵan eń úlken syıymyz — ómir», — degenin ańdyp, qandaı mereılenetin edi! Bul mereıin eshkim tartyp ala almaıdy.

Adam uly adamsha ómir súrsin, adam dúnıesi úshin mańyzdysy da adam dúnıesi bolsyn! Biz osy úshin kúresemiz, osynyń jolynda ómirimizdi aıamaımyz da! Ómir úshin kúreste biz ólim degennen seskenýden jerkenemiz!

Adam bir-aq ret týady, bir-aq ret óledi. Ólim ár túrli bolady: bireý sýyqtan óledi, bireý qyz úshin qyrqynshy óledi, endi bireýler aýrýdan óledi. Mundaı ólimderdi kórgende qur ǵana renjısiń de qoıasyń. Al estigenińde úlken qurmetpen, bas ıetin ólim de bar! Ol — maıdanda erlershe ólý!

Men jaspyn, men ómir súrgim keledi. Eń qyzyqty ómir áli de aldymda ekenin jaqsy bileıin. Meniń ústimde qyzyl ásker kıimi, men armıada júrgen Azıa elderiniń ulymyn.

Men óz elimdi qorǵaımyn; momyn da, baýyrmal da, ardaqty da elim bar!

Sol elim men attanarda bylaı degen bolatyn:

Tas túlegim, men seni baýlydym, sylap ósirip, qanatyńdy qatyrdym. Qıyn bir kezen kelip qaldy: jaý jaǵadan, bóri etekten alǵaly tur. Attan, qýyp - joıyp qaıt! Ulym, sen kárli kezen soǵysty zamannyń jigitisiń, jaýyngershe qımyldaı bil! — degen. Men muny umytpaımyn.

Men ómirimniń ózim úshin qymbat ekenin de jaqsy bilemin, dúnıege men kelgeli de kóp bolǵan joq qoı. Biraq bul kúreste sol ómirimdi aıamaımyn da! Aıaýǵa da qaqym joq dep bilemin. Mende uran bireý-aq, ol Lenın urany: «Ne ólim, ne jeńis!»

Men — shyǵys adamymyn, batysqa ketip baram. Biraz jerge kelip te qaldyń. Meniń elim jaqtan shyǵatyn altyn kún meni uzaq kún boıy jylytady, ol qashanda qasymda. Mine, kesh bola bastady. Kún batysqa eńkeıip keledi, men de batysqa qaraı kele jatyrmyn. Kún de meni qımaǵandaı, uıasyna qona qoımaı tur. Maǵan kezin týra qadap: «Shyǵys uly, jolyn bolsyn! Shyǵysqa jeńispen qaıt! Men seni Alataýdyń aıasynda qarsy alarmyn!» — dep tur.

Kún kókjıekke batyp barady. Men áli júrip kelem, alǵa ketip baram. Men jaý tas-talqan bolyp jeńilgenshe, ilgeri qaraı aıańdaı berýge tıistimin.

Batys maıdan, 1942 jyl aprel.

---