Sońǵy sileýsin
Qysqy kún qyzyl qulaqtana tuldanyp tur. Aspan appaq, jer toqpaq deıtin mazasyz mezgil... Saqyldaǵan sary aıaz alap-jalap barady. Tymaq, kúpi kıip, oqshyraıǵan Súleımen aqsaqal tory atyn tebine túsip, ara-tura tekirektetip jelip alady. Túsi sýyq sur bult aspan astyn tutasymen astarlaǵan. Áne, anaý oıpatta buıyǵyp jatqan kóp úı — Tasbastaý fermasy. It ólgen jer, qysqasy.
Áne-mine degenshe boran bastalyp bersin. Súkeń kózine túse bergen tymaǵyn qamshy ushymen álsin-áli kóterip, jol sorabyna shuqshıa úńiledi. Taqtaq jol ústimen kil aqquıryq, qaıqy bas boz jylandar syrǵyp ótip jatyr. Jaıaý borasyn... Kún kórinbeıdi. Surqaı álem bulyń-bulyń qarańǵylyq astynda qalyp barady. Aty shýly Jeti oba, áne, jol jaǵalap, kári shaldyń sırek tisindeı japyraıyp jatyr. Mine, ótken jyly Máskeýden kelgen arheologtar qazǵan eń úlken oba... Atam zamanda qýrap qalǵan qańqalar, qobdı-qobdı alpynshaq-salpynshaq asyl zattar, dorba-dorba altyn shyǵypty astynan. Jeti oba erte, erte, ertede, eshki quıryǵy bórtede ólip ketken rý, taıpa kósemi, ataqty batyrlar kómilgen mola eken.
"Kómilipti" degende Súkeń eriksiz titirkenip, qymtanyp otyrdy, atyn shý-shýlap, tebine tústi.
Oıhoı, shirkin, jalpaǵynan jatqan sary dala qysqa kúnde qyryq qubylady ǵoı. Manaǵy jylym jaıaý borasyn aıaq astynan at qulaǵy kórinbeıtin aq murt, aq maıdanǵa aınaldy. Bozamyq dalada áldekimder ishin tartyp ulı ma, qyńsylaı ma, áldeneler qarań-qurań sypyldap, joldy kesip, júgirip óte me... Jyn ba, shaıtan ba, arýaq pa, ony bir qudaıdyń ózi biledi.
Qas qaraıyp úlgeripti. Mynaý ne, bátir-aý? Jol jıeginen molalar erbıedi. It jyly estigen qaıdaǵy bir úreıli hıkaıalar Súkeńniń esine tústi. Ne deýshi edi sol alyp qashty áńgimeler? Tún ortasyna taman kórdegi aq kebin arýaqtar óre túregelip, bet-betine shýlap, jıylys jasaıdy, jo-joq, o da emes, bu da emes, molanyń qulaǵyna shyǵyp alyp, ótken-ketkendi baqyraıyp andyp otyrady...
Kim qyńsylaıdy, qasqyr ma, kim ulıdy, boran ba, ıapyr-aý?
Súkeń ábden abdyrap, atyn shaýjaılap, jol ortasyna qaraı bura beredi. Keler mezette shetki molanyń shoshaq qulaǵynan bir appaq sulba lyp etip atylsyn! Shobyr shal "Alla!" dedi shalqalap, tory atty borbaıǵa, basqa-kózge qamshylap, tars ta turs tapyraqtatyp shaba jóneldi. Basynda oı joq, tek es-tussyz úreı bar. Ańdaýsyzda at baýyrynan aýyp túspegenine táýba, ter men kún ıisi ańqyǵan egeýdeı jaldy qushyp, jatyp aldy. Ań ba, arýaq pa, ıt bilsin, aǵarańdaǵan qubyjyq brezent sýlyǵynyń syrtyn dyryldata soıyp kelip, at baýyryn soǵyp, sozyla solańdap jatyp aldy. Tory at osqyryna úrkip, kekilin jel tarap, tanaýy pyryldap, tort aıaǵyn baýyryna ala taqymyn jazdy deısiń.
Erkek degen aty bar, Súkeń óz-ózine kelip, júrek toqtatty. Qaraqustaı qalbaqtap shaýyp kele jatyp, at saýyryna kóz tastap edi... tisi aqsıǵan, tyrnaqtary arbaıǵan ań sekildi. Jap-jasyl kózderi ólermendikpen shamdaı jaınap mazdaıdy. Sýlyqtyń temirge bergisiz brezentinen almas tyrnaǵyn ala almaǵan ba, jaman týlaqtaıyn salaqtaıdy. Sóıtip arýaq degeni ań boldy. Kilt eńkeıip, sol jaq úzengisin sheship alyp, tisi yrsıǵan nemeniń dál qara tumsyǵynan: "Óler jeriń osy!" dep, salyp-salyp jiberdi.
...Tasbastaý fermasyn oraı da boraı boran soǵyp tur. Súkeń, Súleımen aqsaqaldyń nemereleri — Aıbek pen Alýa kishkene qoldarymen jaǵyn tirep, qazandyq astyndaǵy otqa únsiz telmiredi. Pesh kómeıi bir dıý tas búrkenip, uıqyny soǵyp jatqandaı gúr-gúr, qor-qor etedi. Ekeýi kúndelikti tártipke salsa, áldeqashan jatyp qalýy tıis edi. Al, qazir kirpikteri jabylyp ketip, jabylyp ketip, bastary qaltaqtap, zordyń kúshimen áreń otyr. Keıde kózderin ashyp alady da, nege ekeni belgisiz, tátti kúlimsirep qoıady. Olar mana kúndiz sovhoz ortalyǵyna ketken atalaryn tosyp otyr. Atalary túni boıy sulyǵa toıyp, ústi-basynan býy burqyraǵan tory attyń aýyzdyǵyn salyp turyp, qos nemeresine: "Ájelerińniń tilin alyńdar! Sóıtińder, bazarlyq ákelemin, kóp-kóp qant-kámpıt ákelemin!" degen. Qant-kámpıt degende ekeýi bir-birine qarap kúlip jiberdi, turǵan jerlerińde sekirip, qol shapalaqtasyn, ile shálkem-shalys kelip tóbelesip qalsyn. Nege tóbelesti, ony ekeýi de kelesi mınýtta umytyp ketti. Kún uzyn ájeleriniń "tilin aldy", qudyqtan qoldasyp sý ákeldi, aq, qara, shubar taýyqtarǵa jem shashty, jemge dúr etip qona qalǵan sýyq torǵaılardy úrkitti, qasqa buzaýdyń áýkesin qasydy. Sharýa bitti, endi tek qant-kámpıt jeý kerek. Sol sebepten de qorjyn-qorjyn kámpıt ákeletin atany eki kózderi tórt bolyp tosyp otyr.
Syrtta ıt órshelene abalap úrdi. Qaqpanyń tat tospasy shıqyldady, at osqyrynyp-pysqyryndy.
Qos tentek oryndarynan atyp turdy.
— Alaqaı, ata keldi, ata!
Apyr-topyr syrtqa umtyldy. Esik shalqasynan ashylyp, ústi-basy, saqal-murty appaq Súkeń ókshesi toq-toq etip, aq býdyń ishinen beri maltyǵyp shyǵa berdi. Nemereleri "Ata! Ata!"-lap etegine oraldy. Súkeń, qyzyq bolǵanda, oǵan moıyn burmady, ózinde óń-tús qalmaǵan, bop-boz...
Pesh aldynda júrelep, shymshýyrmen ottyń kózin kósep ashyp otyrǵan ájeleri:
— O nesi, bátireke! Ústi-basyńdy qaq andaǵy, balalardy shoshytpaı!— dedi tiksinińkirep.
Súkeń kekeshtenip:
— Sileýsindi-i túsir-rip alyńdar-r!— dedi de bosaǵa túbine júrelep otyra ketti.
Apy kirip, kúpi shyqqan halaıyq zamattan soń tyrnaqtary tarbaıǵan, tik qulaq, aq sur ańdy taq ortaǵa sulatyp saldy. Osy úıdiń saq qulaǵy Joldyaıaq álgi ańǵa tisin yrsıtyp, tap-tap beredi. Súkeń eki búktegen qamshysymen sileýsinniń tisin, kózin ashyp kórdi.
— Ábden qartaıǵan, aljyǵan eken... Aljyǵandyǵy ǵoı, taýdan etekke túsip ketkeni. Myna kólbep jatqan Mańyraq taýyn mekendeıtin áıgili jeztyrnaǵyń osy. Túlki, qarsaqqa jete almaı, tyshqan-myshqan aýlap kún keripti. Aqyry, odan da qalǵan. Ábden ashyǵyp, ashynypty. Eń sońynda qula dúzdegi molanyń qulaǵyna shyǵyp alyp, ıeginiń astynan kim qybyrlap ótse, soǵan sekirgen eken de. Qoıshylar: "Sileýsin kórmegenimizge on shaqty jyl" dep júr edi, sóıtken sońǵy sileýsiniń osy boldy.