InfoHub Logo

(Amangereı Orynbaev jónindegi estelikter dápterinen)

— Munaıshy degende meniń kóz aldyma bir ǵana Adam keledi, - dedi ózime de, ózgelerge de asa syıly adam.

— Kim ekenin aıtyńyzshy...

— Amangereı Orynbaev...

— Taǵy da kimderdi ataı alar edińiz?

— Taýyp alasyz ǵoı. Osy el bárin biledi...

— Ózim bir ǵana munaıshyny bilemin, — dedi otyz jyldan munaıshylarmen qatar eńbek etip, ashshy-tushshynyń dámin solarmen qatar tatyp kele jatqan, óz sózine jaýap bere alatyn belgili maman geolog kelinshek, — ol — Amangereı Orynbaev.

Bul jóninde men estip júrmin, kelispeımin dep aıtpaımyn. Biraq shynymen, ózge eshkimdi ataı almaısyz ba! — dep, men tańdanyp qaldym.

— Joq, taǵy da úsh adamdy ataı alamyn. Olar — "Ózenmunaıgaz" aksıonerlik qoǵamynyń tuńǵysh prezıdenti Jaqsylyq Janǵazıev, qazirgi prezıdenti Murat Qurbanbaev jáne Jaýǵashty Balabatyrov degen jigitter. Shyn mánindegi munaıshylar dep men osy tórteýin aıtar edim...

Olardyń bárin birden nege atamaǵanyn ózimshe jobalaǵanmyn. Alǵashqy ekeýi basshy adamdar, basshylardy maqtamaıtyn keńes ókimeti kezinen qalǵan ádetimiz bar. Basshylyqtan Jaýǵashty da quralaqan emes. Sondyqtan endigi suraqty basqasha qoıǵanmyn.

— Olardy ózgelerden ereksheleıtin qandaı qasıetteri bar dep oılaısyz?

— Olar osy Ózen kenishindegi qaı skvajınanyń qandaı tarıhy bar ekenin, qaı qubyrdyń qalaı tóselgenin, qaı tustan "shı shyǵýy" múmkin ekenin bes saýsaqtaryndaı bilip otyrady. Al Ózenniń oı-qyrynda qanshama skvajına bar ekenin, qaı qubyr qalaı tóselip jatqanyn oılap kórińiz...

— Olarǵa tán taǵy da qandaı qasıetterdi ataı alar edińiz?

— Munaı tóńiregindegi búkil temir-tersektiń jaıyn óte jetik biletindikten, olar eshýaqytta kómekke ózge bireýlerdi shaqyryp jatpaıdy. Jarylǵan qubyrdyń, turyp qalǵan kachalkanyń tusynan ótip ketip, ózge bireýlerdi jiberip, ýaqyt ótkizý degen olarǵa jat. Mysaly, Amangereı basshylyq qyzmette júrgen kezderiniń ózinde, kez-kelgen avarıalarǵa ózi tikeleı aralasyp, jumysshylarmen birge sol jumystyń núktesi qoıylǵansha júretin. Ústim bylǵanady eken dep turyp qalý, meniń mindetime jatpaıdy ǵoı dep, shettep qalý degen bul adamdar úshin jat. Suraı qalsańyz bári de aıtady...

Men onyń sózderine kúmán keltirgen joqpyn, keıinnen sóılesýge nıet etken adamdarymnyń barlyǵynyń da pikirleri bir jerden shyqqan. Árıne, bul osy ken ornynda ashshy terin tókken ózgelerdiń eńbegin joqqa shyǵarý emes bolatyn. "Jalǵyz aǵash orman emes, jalǵyz kirpish qorǵan emes" degendeı, jekelegen adamdar qansha myqty bolsa da, óndiristiń isi kóppen bitedi ǵoı. Al bul aradaǵy sózdiń negizgi túıini adamnyń óz isin egjeı-tegjeıli bilip, jetik meńgerýi, óz mamandyǵynyń sheberi ekendigi týrasynda ekeni túsinikti shyǵar.

Amangereı, shynymen de, erekshe jaratylǵan jan bolsa kerek. Ol ózi bul óńirge Ózen ken orny ashylǵannan keıin Túrkmenstan jaqtan kóship kelgen jesir áıeldiń jalǵyz uly bolsa da, ómirge eńsesin joǵary ustap qaraǵan, óz talabyna tosqaýyl jasamaǵan jigitke uqsaıdy. Kele sala segiz jyldyq bilimin Taýshyq ýchılıshesinde jalǵastyryp, orta bilimi jónindegi kýálikpen birge shopyrlyq mamandyq alyp shyqty. Qolyna qaraǵan jalǵyz anasyn asyrap, osyny qanaǵat tutyp qalýy da múmkin edi-aý, biraq ol óıtpepti. Alla Taǵala boıyna bitirgen daryn qýatyn sezindi me eken, álde áýelden bolmysyna tán bilýge degen qushtarlyqty, kókiregin keńeıtýge degen sheksiz áýestikti jeńe almady ma, jas qosylǵan, áli bir mamandyqtyń basyn ustap úlgermegen jary Dámetkendi anasynyń janynda qaldyryp, ózimen tustas bir top jastarmen birge Almaty polıtehnıka ınstıtýtyna tartyp ketedi. Ony jaqsy biletin jaqyn adamdarynyń, birge oqyǵan joldastarynyń aıtýyna qaraǵanda, Amangereı jas kezinen-aq zerek te, izdenimpaz, eńbekqor bolypty. Sondyǵynan da shyǵar, sol jyldary búkil Sovettik sosıalısik respýblıkalar odaǵynyń týy bolǵan uly Lenınniń týǵanyna 100 jyl tolýyna arnalǵan medalmen marapattalǵan birden-bir stýdent osy Amangereı Orynbaev bolady. Sol kezderdiń komýnıstik partıa baqylaýyndaǵy qatań talaptaryn jaqsy biletinder jas jigit úshin munyń qanshalyqty zor qurmet ekenin qapysyz túsineri sózsiz.

Iá, osylaısha ol Almaty qalasynda oqyp jatty. Ony erekshelep turǵan taǵy da bir súıinerlik jaı, stýdenttiń jartymsyz stıpendıasymen kún kórip júrgenine qaramastan, birinshi kýrsta oqyp júrip, kelinshegin Almatyǵa alyp ketedi. Kúıeýi oqý izdep alysqa attanǵan kezde, qudaıǵa kúnáli bolsa da, ishteı, onyń oqýǵa túse almaı qalýyn tilegen kelinshek, endi qýanady. Sonymen qatar, qolynan keletin bar óneri, bizben jazdyq keýdesheler toqyp, olaryń stýdent qyzdarǵa satyp, tam-tumdap tabys ta taýyp, kúıeýine óz kómegin tıgizedi. Alaıda, tuńǵysh perzentteri Raýshannyń dúnıege kelýine baılanysty Dámetken Jańaózenge qaıta oralýǵa májbúr bolady.

Ýaqyt qandaı jyldam deseńizshi... 1968 jyly dúnıege kelgen sol qyzyn ósirem dep júrgeninde úsh-tórt jyl zýlap óte shyǵypty. Al kúıeýi oqý bitiretin jyly Raıhandary dúnıege kelip, ózi júırik ýaqytty tipti qamshylaı túskendeı kórinedi búginde Dámetkenge. Sóıtip Qazaq polıtehnıka ınstıtýtynyń munaı jáne gaz ken oryndaryn kompleksti mehanıkalandyrý tehnologıasy fakúltetin ekinshi qyzy týǵan jyly bitirip shyǵady. Amangereıdiń bir qasıeti, eshýaqytta adam balasynyń júzin jyrtyp, aýyr sóz aıtýdy bilmeıtin. Buǵan qarap, ony bir aýzynan sózi, ústinen bózi túsken jýas deý de qıyn. Óıtkeni kóńiline unamaǵan nárseni sol boıda aıtyp, qatty ursyp tastaıtyn minezin kórgender kóp. Biraq ta eshýaqytta sol sátti qaıyra eske salyp, sol úshin bireýdi aıyptap kórmepti. Ashýynyń arty shaıdaı ashylyp, sol boıda túk qalmaı tarap ketedi deıdi biletinder. Al osyndaı adamnyń áıelge degen kózqarasy qandaı eken deseńiz, ol eshýaqytta ózge tur ǵoı, óz áıeline zekip kórmepti ǵoı.

Áne-mine degenshe, Amangereıdiń munaıshylyq ǵumyry da bastalyp júre beredi. Ol kezdegi oqý bitirip kelgenderdiń bas tireıtin jeri bireý, bul da ózgelermen birge Ózen munaı gaz óndirý basqarmasyna aǵa operator bolyp jumysqa ornalasady. Bul kezde otaǵasy el qatarly otanyna oralyp, eki balanyń anasy bolyp, kóńili endi jaılana bastaǵan Dámetken birde úılerine qydyryp kelip otyrǵan abysynyna enesiniń qupıalaı túsip, áldeneni aıtyp otyrǵanyn estip qalǵany... Shala-pula qulaǵyna shalynǵan sol bir sóz ózine unamaı, ońasha qalǵan soń janyna barǵan.

— Álgi kisige ne aıtyp otyrsyz?

Enesi jasyrǵan joq.

— Qaraǵym-aı, bastaryń endi qosylǵanda kóldeneń sóz aıtyp, súıinshi suraǵandaı bolmaıyn dep, úndegen joqpyn. Kúnim jaqyn qalǵanyn bilip, balam kelgen soń kóp qalmaspyn dep júr edim. Biraz buryn túsime enip, aıan berdi ǵoı. Sony aıtyp edim. — Shynymen de, enesi kóp uzamaı qaıtys bolǵan. Alty jyl bir shańyraqtyń astynda tursa da, alty aýyz artyq sóz aıtyp kórmegen, qaıta anasynyń ornyna ana bolyp, aqylyn qosqan, ózi sheshýin taba almaǵan san suraqty kóldeneń tartqanynda janynda qylaý qaldyrmastan áńgime-dúken quryp, janyn jadyratyp tastaıtyn sol bir jandy alǵashqy jyldary qatty qınala izdep júrdi. Baıqasa, neshe jyl boıy jolaýshylap ketip, bilim qýǵan munyń kúıeýin joqtatpaǵan da sol enesi eken. Balalaryn baǵysyp, bir jaǵynan qasynda qara bolyp, bir úzim nandy bólip jegen ekeýiniń de bar tilegi bir Amangereıdiń ústinde edi. Oǵan bul úıdegi eki áıel — anasy da, jary da tirshilikteriniń bir ǵana tiregińdeı, ǵumyrlarynyń bir ǵana mánisindeı qarap, otbasy tóńiregindegi eshbir iske aralastyrmaıtyn. Alysta júrgeninde árbir habary kelgen saıyn birge qýanysatyn, keler kúnin de asyǵa kútip, jolyna birge qaraıtyn. Enesi qaıtys bolǵan soń da úı ishiniń kúıki tirligi men qyzdarynyń, odan keıin dúnıege kelgen uldarynyń da búkil taýqymetin Dámetken ózi ǵana kóterdi. Tereń zerdeli, parasatty jigit jarynyń tarapynan udaıy kórinis berip turatyn osy bir sheksiz iltıpattyń taýsylmaıtyn qurmettiń qunyn túsinbeýi, baǵalamaýy múmkin emes edi. Sol sebepti de onyń ózine bireýlershe erkeksinip qojańdamaǵanyn, qol jumsap, qorlamaǵanyn Dámetken de sezinetin jáne sol úshin de sheksiz baqytty edi. Eshqashan da otbasynyń oırany degenniń ne ekenin bilmeı ósken balalaryna qarap, Allaǵa myń da bir alǵysyn bildirip júretini de sodan shyǵar. Birge ǵumyr keshken otyz eki jyldyń ishinde, endi oılap qarasa, kıkiljiń kúı keshken bir de bir kúni bolmapty. Oılaı-oılaı esine túsirgeni mynaý ǵana:

Birde jumystan kelip bolmady. Bir kún, eki kún kelmeı qalý degen ádettegi úırenshikti jaı ǵoı. Bul joly tipti úshinshi kúnnen asyp bara jatty. Sharshap keletin kúıeýiniń tamaǵyn qaı ýaqytta bolsa da daıyn etýge qanshalyqty mashyqtanyp aldym degenmen, úsh táýliktik kútý ábden dińkesin qurtqan áıel, onyń keterinde: "men qajet bolyp qalsam, habarlasarsyń", — dep, qaldyrǵan nómiri boıynsha telefon shalmaı ma.

— Tyńdap turmyn, ne sharýa edi? — deıdi bireý.

— Ne sharýa bolsyn, anaý Amangereı úsh kúnnen beri úıdiń betin kórgen joq. Tamaq ishpeıtin adam ba ózi?! Úıge kelip, shaı iship ketsin de, eń bolmasa? — deıdi bul ózinshe ashýlanyp.

— Aıtaıyn... Aıtaıyn..., — deıdi anaý adam.

Jarty saǵatqa jeter jetpeste Ábekeń úıge jetip keledi.

— Oý, uıat boldy ǵoı, Batyrbaevqa ne aıtyp ediń?! — deıdi.

Sóıtse, bul telefon soqqan kezde "Ýzenneft" munaı gaz óndirý basqarmasynyń bastyǵy Mahambet Batyrbaev sol arada júr eken. Basshylardyń jelkesine búrokrattyq áli mine qoımaǵan kezi bolǵan soń ba, álde bolmysynda bastyqpyn dep menmensýdi bilmeıtin jan ba, áıteýir shyryldap jatqan telefondy kótere qoıǵan ǵoı. Artyq sóz aıtpastan, aýyr avarıa saldarynan ábden búlingen qubyrdy qalpyna keltire almaı jatqan jumys adamyn úıine qaıtaryp, áıel adamnyń bir aýyz sózin jerge tastamaǵan ol kisi de tegin bolmas dep oılaıdy qazir Dámetken, sol bir oqıǵa esine túskende.

Batyrbaev Mahambet jasy jóninen so Amangereılerden kóp úlken emes, birer jas qana eresek, Atyraý óńiriniń azamaty. Kezinde Atyraý munaı tehnıkýmyn, keıinnen Búkilodaqtyq polıtehnıka ınstıtýtyn syrttaı bitirgen. Qazaqstan Respýblıkasy ónerkásibiniń eńbek sińirgen qyzmetkeri. Mańǵystaý óńirine eńbegi sińgen jan. 1962-63 jyldary Mańǵyshlaq geofızıkalyq partıasynda jumysshy bolǵan. 1966-68 jyldary kásipshilik geofızıkalyq partıanyń ınjeneri, 1968-78 jyldary Qazaqtyń ǵylymı munaı zertteý ınstıtýtynda istegen. 1978-91 jyldary "Ýzenneft" munaı gaz óndirý basqarmasynda alǵashynda bas geolog, keıinnen basqarma bastyǵy qyzmetin atqarǵan. 1991-92 jyldary Mahambet Batyrbaev "Mangyshlakneft" óndiristik birlestiginde jaýapty qyzmetterde boldy...

Iá, odan beri de kóp jyldar ótipti. Mine, áıtse de sol bir jan munaıshy Amangereıdiń otbasynda áli kúnge deıin sol bir telefondaǵy áńgimemen eske alynyp qoıady...

"Bizdiń úıdiń otbasynda "qara maı" týraly kóp aıtylmaıtyn. Óıtkeni otaǵasy bala-shaǵanyń aldynda jumys týraly sóz aıtýǵa joq edi. Biraq "qara maı" bizdiń úıdiń bir múshesi sekildi, eshqashan esimizden shyqpaıtyn. Óıtetin sebebi ol bizdiń úıimizge munaı bolyp emes, shyn mánindegi qap-qara maı kúıinde kelip enetin. Saýys-saýys maı kıimdi kóbinese jýýǵa da kelmeıtindikten, orap-orap laqtyrýǵa týra keletin. Munaı baılyǵymyz ǵoı, sonymen qatar jep otyrǵan nanymyz, qojaıynymnyń janyn berip jasaǵan jumysy da sol boldy. Sondyqtan shyǵar, tipti búgin kıip ketken kıimi de erteńine kıýge jaramaı jatsa da, ol úshin qabaq shytýdy bilmeppin. Onyń ústine, sol qara maıdyń nanyn jep júrgen, sol qara maıǵa bylǵanyp otyrǵan tek qana men emespin ǵoı dep te oılaıtynmyn. Shynynda da solaı eken. Qara maıdyń qasıetimen búginde búkil el kún kórip otyr ǵoı, eń bastysy, qanshama jyl sonyń beınetin kórgender onyń mejeli toılaryn toılaı berse eken, eńbekteriniń jemisin kórse eken", — dep edi Dámetken.

Ózen óńirinde jer baılyǵyn taýyp, ony el ıgiligine jaratý úshin qanshama adam ter tógip keledi deseńizshi. Osy jolda jan qıǵandardy eseptegender bar ma eken, sirá. Al rahatyn kórip júrgender qansha? Munaıshynyń aýyr eńbeginiń óteýi qaıda deıtin zamandastar suraǵyna jaýap tabyldy ma? "Qara maı" syryn bilip boldyq pa? Ótkenimiz ne deıdi ózi? Onyń sózderi meni osy tektes oılarǵa jetelegen.

Osy mezet meniń kóz aldyma qaltasyna tuńǵysh ret óziniń qoly jetken jeke qujaty, Taýshyq ýchılıshesi bergen júrgizýshi kýáligin salyp, óz jaýapkershiligine berilgen qorapty júk mashınasymen jeldeı esip, ózi otyrǵan Begdashtyń mektebine asyǵa jetken jas Amangereı elesteı berdi. Ol ózi segiz jyl birge oqyǵan dostaryna-aq júregin jaıyp tastap, eń alǵashqy azamattyq qýanyshymen ortaqtasý úshin barǵan shyǵar-aý... Múmkin bul onyń ómirindegi tuńǵysh ret óz betimen qol jetkizgen jeńisi shyǵar. Al sál nársege dúrlige qýanatyn dostary mashınasyn kórsetkeli ertip shyqqanda qorabynyń bir qaptaly joq ekenin kórip, dý kúlgende ol qandaı sezimde boldy eken.?! Biraq qınalmastan: "E, jolda túsip qalǵan ǵoı, qaıtarda taýyp alarmyn", — dep, jaýap bergenin qalaı túsiner edińiz? Onyń jasymaı, kidirmeı bergen jaýaby beıne ózi ómirden júrip ótken jolyndaǵy birbetkeılikti eske salǵandaı. Bizdiń ár birimiz de ondaı sátterdi bastan keshken shyǵarmyz. Biraq jasyp qalǵan kezderimiz arqyly es kirip, qýanǵan sátterimiz arqyly marqaıyp, shynyǵyp otyrǵan shyǵarmyz. Óıtkeni ótkenniń bári eles emes, pende bitkenniń bári de súrine-qabyna júrip erjetedi. Tek qana barar jeriń neǵurlym uzaq bolǵaı, júrgen jerińde iz qalǵan...

---