InfoHub Logo

Ertaı kúrtkesiniń jaǵasyn kóterip, qolyn jeńine tyǵyp qýsyrynyp aldy: ishin tartyp soǵyp turǵan kúzdiń dúleı qara sýyǵy etten ótip, súıekke jetkendeı eken. Aspan alasa. Surǵylt bulttar kúl-kúl shashyn súırete búktetilip jóńkıdi. Kórshi úıdiń shatyrynan shegesi bos shıfer dańǵyr etip, jerge ushyp tústi. Sup-sýyq birdeńe zýyldap kelip, kózine tars tıdi alǵashqy qar!

Satymen órmelep úı tóbesine shyǵyp edi, sýyq jel óńmeninen ıterdi, etek-jeńinen julqı tartyp, jyǵa jazdady. Surǵylt dala jansyz qatyp-seńip jatyr. Kóshe qańyrap qalǵan: mal-jan, qylaıaǵy ımeńdegen ıt te kórinbeıdi. Arsa-arsa tal sharbaqtyń tesigine keptelip qalǵan gazettiń kir-kir qıyndysy jel ótinde jelbirep, álsiz mańyraıdy. Kók tútin murjadan loqyldap shyǵyp, alaı bir, bylaı eki shalqyp, bilgenin isteıdi. Ertaı qara kúıesi eki eli saman kirpishti jerden kóterip, qalqa ǵyp qoıyp edi, tentek tútin jónge kóship, qolma-qol túzeldi.

Aýyl syrtynda, shildeniń shilińgir ystyǵynda balalar shomylatyn tostaǵandaı kólshik bar edi. Dál qazir qoı ma, eshki me, uzyn-yrǵasy on shaqty usaq mal sonyń jaǵasyn túrtinektep júr. "Tań atpaı qý taqyr jaǵadan ne izdeıdi eken?" dep oılady bala yqqa qarap, búrseńdeı kúrjıip.

Áldekim oqys shyńǵyryp qaldy. Adamǵa da, malǵa da uqsamaıtyn oqys, ashshy shyńǵyrys... Ertaı qalt tura qalyp, qulaq tikti. Turpaıy qorsyl ústemelep taǵy estildi. Jáne bári de kólshik jaqtan jetip tur. Sol, sonyń naq ózi! Taqyr jaǵada eshki de emes, qoı da emes, kádimgi qaryndary qaýaqtaı shoshqalar jaıylyp júr... Qaıdan qańǵalaqtap kelip qalǵan bular? Jýyq mańda shoshqa fermasy atymen joq. Bar dep estigen de emes. Toqta, toqta! Úı shoshqalary aqshylttaý ma edi?.. Mynalar qaraltym jáne jınaqy, syptyǵyr, sıdańdaý. Toraılardyń jon arqasy kil kese kóldeneń qara jolaqtar. Tap bir jol-jol úı halatyn kıip alǵan dersiń. Osy shirkinder, jabaıy shoshqa bolyp júrmesin!

"Jabaıy shoshqa" degende kózi alys-alystaǵy surǵylt taýlarǵa tústi. Taý ishinde qaban shoshqalar jyrtylyp aırylady, azý tisimen jerdi soqadaı súrip jyrtyp, shóp tamyryn, qurt-qumyrsqalardy terip jeıdi-mis. Ótken jyly jaılaýǵa barǵanda kórgen — dońyzdar qara jerdi qors-qopa ǵyp, astyn ústine aýdaryp ketipti. Atyn tezirek bastyryp, ketip qaldy páleli jerden. Endi she! Qaban shoshqa jynyna tıse adamǵa, onyń ishinde attyly adamǵa da qaımyqpaı shabady-mys. Aıý ekesh aıýdyń ózi oǵan betpe-bet kelýden jasqanady. Taýdyń sol dúleı taǵylary úırenshikti mekenin tastap, oıǵa nege túsken? Onda da aýylǵa tıip turǵan kólshik jaǵasynda ne aqysy bar? Álde... qasqyr qamady ma? Sońǵy kezde kelimdi-ketimdi qoıshylar: «Brakonersińder" dep, myltyqty "Ohotsoıýz" sypyryp aldy da, qasqyrlar qutyryp ketti. Adamǵa pysqyryp ta qaramaıdy, máselenkı, áneýgúni Ábilqasymnyń otaryn jańbyr quıyp turǵan tún ishinde bet-betine bólip áketip, qyryp tastapty, onda da jep jarytqany shamaly, ustaǵanyn tamaqtap, ár butanyń túbine qyljıtyp kete barypty",— dep jaǵalaryn ustap júrgen. Kúndiz baǵýly-qaǵýly, túnde kúzetýli qoıǵa shaýyp júrgen qasqyrlar ıen-tegin jabaıy shoshqalardy aıasyn ba.

— Shoshqa! Qaban shoshqa!

Ertaı qalaı aıqaılap jibergenin baıqamaı qaldy. Satyny sart-surt basyp, lezde jerge túsip, aýladan kóshege júgirip shyqty.

— Shoshqa, shoshqa! Jabaıy shoshqalar!

Qulaqshynyn bulǵap, kóshe boılap júgirip keledi.

Aýylda eń aldymen ıt pen bala qutyrady, jan adam joq degeni ánsheıin eken, demde aýla-aýlanyń qyzyl, jasyl, kók, bıik, alasa qaqpalary aıqara ashylyp, ár jastaǵy balalar men túrli-túrli tóbetter kóshege qyryp tastaıtyndaı edireńdep atyp shyqty.

— Ne deıd?!

— Shoshqasy nesi!

Áp-sátte aýyl azan-qazan boldy: eki-úsh táteı aldymen úıine, odan murjaǵa shyǵyp ketti, tórt-bes qart alaqandaryn qulaǵyna tosyp, bar yntalarymen tyń tyńdaıdy, dáneńe uǵyp turǵan joq, tóbedegilerge ustamdy únmen:

— Ras pa, kelin?

— Talpaq tanaý ma?

— Úı shoshqasy emes pe?— desedi. Áldebir iske belderin bekem býǵandaı qunjyń qaǵyp, kóshege shyqty. Ertaıdyń aıtqany aıdaı keldi. Tórt-bes shoshqa qorq-qorq etip, taqyrdy timiskileı ıiskelep júrse, jeti-segiz toraı yzǵyryq jelden qorǵalap, eneleriniń baýyryna tyǵylyp, montıyp-montıyp tur.

Kól jaǵasyna eń aldymen qaıqy quıryq dúregeı tóbetter alqyn-julqyn shapqylap jetti, tyrnaqtarymen jer soıyp, qalt tura qaldy, óıtkeni toraılardy kúrgeıleı qorshaǵan tabynnyń eń aldynda taıynshadaı qaban beri shyǵyp, ozyq tur. Kere qarys qara jaly tikireıip, eki urtynan appaq azý tisteri soıdıyp ketken. Selt etpeı kishkene qyzyl kózderin ıtterden aıyrmaı, únsiz baǵady. Jaqyndasa boldy, bir-aq irep, jaryp tastaıdy. Eki ókpelerin qolyna alyp, shapqylap jetken bala-shaǵa da tabandarynan jer tartqandaı turyp qaldy: qaban shoshqaǵa qarsy shabar kúsh qaıda!

Áne, kósheniń aıaǵynan aıyr, soıyl, shoqpar kótergen, kúrek, ketpen súıretken eresekter de sýyrtpaqtalyp kórindi.

Tabyn ortasyndaǵy tarǵyl toraılar tońa ma, dir-dir etedi. Keıbir tentekteriniń qaperine eshteńe kirip shyǵatyn emes, bir-birin shaptan túrtip oınap, tumsyǵymen irep, raqattana shyńǵyrady.

Sonymen búkil aýyl-aımaq bir jaq ta, on shaqty shoshqa-toraı bir jaq, ańdysa arbasyp tur. Kere qarys qara jaldy qaban: "Kelseń kel, kelmeseń, áı, jónime qoıa berseńder qaıtedi, oınasaq ta biraz jerge bardyq qoı" degendeı, syrt kózge tym beıbit, tym jaıbaraqat, áıtkenmen symǵa tartqandaı sekıip turysynan bir shireý, serpin seziledi.

Jurt demin ishine tartyp, jelmen jarysa yshqynyp til almasady.

— Taý qaıda, bular qaıda? Qaıdan kelgen qańǵyryp?

— Jonynan jarylyp túr... Qaban emes, turǵan boıy appaq maı men et...

— Áı, ana bireýiniń oń jaq sanyn qara, julyp alypty. Beıshara! Qasqyr, qasekeńniń tisi!

— Báse! Báse! Áıtpese aýyl shetine ólse qashyp kire me!

— Qaıtemiz bulardy endi? Soıyp jeımiz be?

— Qaıtýshy ek, taýǵa qaraı tyrqyratyp qýyp tastaıyq. Pana, es tutyp kelgen eken... Jylannyń da basyna aq quıyp jiberedi.

Aýyz jıyp alǵansha, tý syrttan:

— Shetinen atyp jyǵyp, baýyzdap alamyz,— dep gúrildedi áldekim.

Jurt japyryla burylyp edi, jylqyshy Qabden... Qos aýyz myltyǵynyń aýzyn tómen qarata ustap, taltaıyp tur. Kózdegenin qur jibermeıtin áıgili mergen Qabden... Ana bir jyly aıýdy arbańdatyp jyǵyp alǵan batyr Qabden! Osy aýyldaǵy baldyzy kelinshek alamyn dep shala búlingesin, kúzeýden bir semiz qoıdy at artyna óńgerip, keshe kelipti. Sodan ájiń-kújiń áńgimeni saǵyzsha sozyp, tún ortasyna deıin otyrdy. Uıqysy qanbaǵan ba, eki kózi ıt kórgen tekedeıin shatynaıdy. Basy da synyp áketip barady...

— Dońyzdyń eti aram,— dedi bir áıel top arasynan jyltıyp.

Qabden oǵan bar denesimen burylyp, kóziniń alasymen qarady.

— Aram bolsa qaıtedi? Myna turǵan qalanyń bazaryna aparyp satamyn, satamyn da shash-etekten paıdaǵa batamyn. Káne, meshaıt etpeı, ármen turyńdar!

Jurt qaq jarylyp, jol berdi. Myltyǵyn soıyldaıyn kese-kóldeneń ustaǵan Qabden alǵa ozdy. El tym-tyrys. Shash etekten paıda! Osy sóz qalyń eldiń aýzyna qaqpaq boldy. Paıda ekeni ras. Dirildegen aq maıyn, bes eli semiz etin qalanyń qan bazarynda pyshaq ústinen bólip áketedi. Toraıdyń bylqyldaǵan jas eti aýrýǵa em desedi. Sebebi bular batpaqqa aýnap qoryldap, máz bolyp jatatyn úı dońyzy emes, taýdyń nárli shóbi men qaraǵan, tobylǵynyń tátti tamyryn qazyp, tańdap jeıtin, ózi taza, ózi aıbyndy qaban shoshqa!

Shash-etekten paıda!

Qalyń el aıyr, kúrek, ketpen sabyn syǵymdaı tústi.

Qabden esh saspady, qoıtastaı dóńkıip turǵan qabannyń qaq aldyna taltańdap keldi de, myltyqty kóterip-aq qaldy. Qos aýyz qulaq tundyra gúrs etti.

Jurt esin jınasa, qaban shirkin aıaqtaryn áýege qaraı shoshaıtyp, teńkıip jatyr... Qalǵan shoshqalar shyńǵyryp, qorsyldap, birin-biri basyp-janshyp, úıme-júıme, apyr-topyr. Eki-úsh toraı aıaq astynda qalyp qoıypty, appaq shaby jarqyrap, aıaqtaryn aspanǵa jantalasa sermeleıdi. Aýyl tek qabannyń jyǵylýyn, qannyń shyǵýyn tosyp tur eken, aıyr, ketpenin kóterip, shoshqalarǵa tap berdi.

Qaban qyrǵyn bastaldy.

Bári de sút pisirimniń ishinde opaı-topaı bitip ketti.

Sespeı qatqan on shaqty toraı on jerde jaırap jatyr... Shala-jansar bir-ekeýin tóbetter ár butynan bir tartyp, saýdasyn áp-sátte tyndyrdy. Eresek dońyzdar taý jaqqa qaraı qashyp qutylǵandaı da eken; átteń, átteń, eger daýsy kókke jete shyńǵyrǵan toraılarǵa qaraılap keshigip qaldy. Kúrek, aıyr júzderi jarqyldap, qara soıyldar sart-surt siltenip, nysanaǵa dóp tıip jatty.

Bir jas megejin opyr-topyrdyń arasynan jik taýyp, sytylyp qashty. Egini orylyp alynǵan ańyzdy órleı, taýǵa qaraı josyldy. İle-shala qos atty toń jerdi tasyrlata tepkilep, megejinniń sońyna quıyn bolyp tústi. Soıyldaryn basynan asyra úıire siltep, jeti atasynan óshi qalǵandaı qıqý salyp barady. Aldymen jetkeni megejindi qaq shekeden nuqyp ótip edi, mańdaıy mundaı shytadaı juqa bolar ma, baq etýge shamasy kelmeı, tyrapaı asty:

...Qulaqqa urǵan tanadaı meńireý tynyshtyq. Itter ǵana toraılardyń býy burqyraǵan ishek-qarnyna talasyp, ar-ur talasady. Jurt ne istegenin jańa uqqandaı, qandy qasaptyń ortasynan tez-tez sheginip, bylaı sytylyp shyǵyp, kóshe-kóshege tarap jatyr.

Manadan beri usaq bala ataýly astyq qoımasynyń yǵynda búrisip-búrisip turǵan. Solardyń bireýi ańyraı jylap, aýylǵa qaraı balaǵy jalpyldap júgire jóneldi.

— Ata, áje! Ata!— Aýzy tolǵan aıqaı... Bul baıaǵy Ertaı edi.

Qalǵan balalar ańtarylyp turdy da, jalǵyzdyń sońynan lap berdi.

Qarasýyq teristikten sydyrta soǵyp, telegraf symdary yzyń-yzyń etedi. Úsh-tórt qańbaq dedek qaǵyp, qý dalaǵa qaraı elbelektep domalap barady.

---