InfoHub Logo

«Ne shyqsa da, Nánipátir ýálaıatynan shyǵady».
Mundaı muqatpalaý mánisti máteldeıtinder az emes.
Sizder de syzdanyńqyraı syzǵyrasyzdar.
Biz-daǵy biraz-biraz bıpazdap baǵamyz.
Aýqatbaı da aıtady-aı.

Aı, aınalaıyn, Aýqatbaı-aı. Nánipátir ýálaıatynyń alystaǵy aýylynda tirshilik keshetin naǵashy inimiz dá. Aýzynyń azdap-azdap jelemigi bar. Tiliniń qotyry qalyńdańqyrap ketetin kezderi kóbirek. Syrttaı qarasańyz, pálendeı ereksheligi joq. Ortadan bıikteý boıyn, aıaqtarynan uzyndaý qoldaryn, deldıińkiregen tanaýyn eseptemegende. Qyryqtyń qyrqasynan asqansha qaryn bitpegen. Elýinde eńkishteý tartqan. Áldebir talaptyń tártibine tap túsip, merziminen burynyraq zeınetkerlikke ketken. Mektepten. Muǵalimdikten.

Naǵashy inimizdiń ishi ýdaı ashypty sonda. Shyǵa qoıǵysy joqtuǵyn. Zeınetkerlikke. Eńbek sabaǵynan beretin. Erinbeı-aq eńbektenetin. Qazir tehnologıa deıdi ǵoı. Pánniń atyn. Ózinen de kóredi keıde. Shettetile beretinin. Tynysh júrmeıdi. Shydaı almaıdy. Táptishtegish. Tártiptegish. Talǵaǵysh. Taldaǵysh. Baǵdary sondaı. Bala-shaǵasyn da, jar degendegi jalǵyz qatynyn da, tipti mektep pen aýyl-aımaq belsendilerin de ták-tákteıtin tabıǵatynan tanbas. Ták-tágine tikireıetinder tálkekke túser.

Máselenkı, mektepke dırektor bolatuǵyny aıdan anyq bolashaq bastyǵyna búı degen ǵoı:

— Aýdannyń aýzyn maıla-a-a-ap, jaıla-a-a-ap qaıtyp kelemisiń? Jár-ráısiń! Qansha bergenińdi Qaltarys bir kisideı bilip otyr.

— Qansha berippin? — deıdi dırektorlyqqa kandıdat.

— Qazaqstannyń tól teńgesimen táptishteıin be? AQSH-yńyzdyń aqshasymen be? — deıdi Aýqatbaı.

— Qalaýyńyzǵa qaraı, — degen Qaltarys orta mektebiniń bolashaq dırektory aınalasyn abaılaı barlaıdy. Estip qoıatyndaı eshkim joq eken. Úsh músheldeı kishi ǵoı. Aýqatbaıdan. Jýyq mańaıda jan kórinbese de, kógereńdep alǵash, qyzarady sonsoń.

— Qyzardyń-aý, qalqam, — deıdi Aýqatbaıyńyz. — Qyzarǵanyń — qysylǵanyń emes. Qan qysymyń. Dáýlerdiń derti deıtuǵyn. Qosylarsyń qatarǵa.

— Sonymen, qansha bergenimdi qashan bilem? Asyǵys em, — dep kergıdi. Kandıdat.

— Men emespin. El ǵoı eleńdegen.

— Elimiz ne deıdi?

— Qaıran, Qaltarys aýyly toılaryńa túsken tórt myń dollarǵa taýdyń arǵy jaǵyndaǵy jezdeńnen úshjarym myń, aýdan basyndaǵy bajańnan besjarym myń qaryz ap qosyp, on úsh myń dollardy dorbalap tapsyrǵanyńdy boljap otyr. Atalmysh aqparat ózińnen buryn jetken. Bul iske byltyr kiriskende úsh myń únemdeıtin edi dep, aıap jatqan aǵaıyn kóp.

— Al endi aryz aıdaısyz ba? Neǵylasyz?

— Aryz jazý tuqymymyzda joq. Onyń ústine dáleldenbes dúnıege dárejemdi túsirip neǵylaıyn. Qoǵamdaryńda qýat, adamdaryńda aıat azaıǵan almaǵaıypta.

— Sonda sizdiki ne dalbasa?

— Kimdi túzep, neni jóndemeksiń deısiń ǵoı?

— Bárin bilesiz. Sýǵa sıesiz.

— Aryz aıdamaımyn. Arzý aıtqanym da. Aıtý — paryz.

— Arzý? Onyńyz nemene taǵy? — deıdi keleshek basshy kúreńitip.

— Ardyń zýalasy ǵoı. Kóne túrki tilinde, — deıdi Aýqatbaıyńyz.

— Áıteýir birdeńeni shyǵaryp júrmeseńiz, as batpaıdy-aý sizge, — dep jumsaryńqy tartady dırektorlyqqa kandıdat.

— Birdeńelerińdi shyǵaryp júretin sendersińder. Sender shyǵarasyńdar.

— Ol ne sonda? Qalaı shyǵaramyz? Neni?

— Ne boýshy edi. Aýdannyń aýzyn maılaǵan mólsherińdi ójeń ólshemińe salyp shyǵarasyń da. 2010-2011 oqý jylynda bar kúshińdi kúshenip soǵan jumsaısyń. Ótken aptada bosaǵan botanıka muǵaliminiń ornynan bastaısyń. Eden jýatyn egde qatyndardy qýyp, oryndaryna «konkýrs» jarıalaısyń. Kimnen qansha alǵanyńdy Qaltarystyń qarıalarynan bastaýysh klastardyń boqmuryndaryna deıin sybyr-sypsyńǵa, kúbir-kúpsińge aınaldyrar. Ánekıińiz, birdeńe shyǵarý degen osy. «Ne shyqsa da, Nánipátir ýálaıatynan shyǵady» degen osy.

Qaltarys orta mektebiniń bolashaq basshysy taban astynan taltaıdy kenet. Kúreńitkeni de, qaraýytqany da izim-qaıym. Zym-zıa. Tútikkeninen aıyqqany anyq. Tártiptegishpen túıtpekke túspes.

Túkirdi.

Aýqatbaıyńyzǵa taman. Tap-taza tusqa. Túımelendi. Tap-tuınaqtaı túrge endi. Taǵy da túkirdi. Qalyńdata qaqyrdy. Túkirgen tusy taqyr topyraq ta emes, jadaǵaı-jaıdaq jer de emes, aǵarańdaǵan ajyryq ta emes, jańadan tóselgen, mármár mánzeldes, zamanaýı zer shashyp, parasat shaqyrardaı plıtkatuǵyn. Aýqatbaıdyń aýylyndaǵy oqý ordasy, bilim oshaǵy, tárbıe-tálim uıasy sanalatyn saltanatty saraıyńyz «Júz mektep, júz aýrýhana» baǵdarlamasy boıynsha boı kótergen ǵajaıyp ǵımarat edi.

Bizdiń naǵashy inimiz Aýqatbaı aıtaryn aıtyp alyp, artynan azdap qana azapqa býylar. Ótkinshi jaýyndaı ókinish sepken seziminiń sirkiremesi kepkende, qaıta qıqarlanar. Qońyraý shalar.

— Jıen kóke-e-e! — deıdi qıastanyp. Up-uzyn oń qolynyń shyntaǵyn tizesine tirep, telefonynyń trýbkasy shyqshyt tusyn shytynatqanyna deıin kóz aldyńyzǵa elesteıdi. Ezý tartýǵa májbúrsiz. Eriksiz.

— Jańa ǵana mektep jaqtan jettim, — deıdi naǵashy inimiz. Jıen jurty úshin ǵana jumys istep júrgendeı mindetsinip. — Nánipátirdiń ortalyǵynda otyrsyńdar, á-á-á?!

— Neǵylamyz endi? Otyrmyz. Oblysyńnyń ortalyǵynda.

— Jasyń úlken dá. Áıtpese...

— Birdeńe búldirdiń be, nemene?

— Áne! Ánekı! «Birdeńe shyǵarmasań, aýqat batpaıdy», «birdeńeni búldirdiń be-e-e?» Sózderiń de uqsas, ózderiń de uqsassyńdar. Birdeısińder báriń.

— Ne bop qaldy?

— Ne boýshy edi. Sál-pál úlkenireksiń, — dep jýasıdy naǵashy inimiz. — Kishirek bolsań, ıttiń kúshigindeı qyńsylatyp, búldirgenniń kókesin kórseter em. Men búldirmeımin. Túsinseńder, túzeımin men. Áli kúnge deıin kim ekenimdi uqpaısyńdar. Sezbeısińder sender. Mine, mektepten kelgenim osy. Jaǵdaı jaqsy emes, jıen... Shekspırdiń «Gamletin» oryssha oqyǵansyń ǵoı sen. «Mır raskololsá, ı smeshneı vsego, chto doljen ıa vosstanovıt ego!»

Aı, aınalaıyn Aýqatbaı-aı! Myna zamanda Shekspırde nesi bar, sheneýniktermen shekisip nesi bar?! Aýqatbaı jańaǵy, joǵarydaǵy jaǵdaıattardy baıan ete bastaıdy. Maıyn sorǵalatyp. Tiliniń qotyrymen qytyqtap. Qaltarysty álemdik áıdik ekranǵa shyǵaryp. Biz elestetip baǵamyz. «Kóksandyqtan» kórgendeı kúıde otyramyz. Oblys ortalyǵynda. Nánipátir ýálaıatynyń kindiginde.

Zeınetkerlikke májbúrlengennen keıin keri sheginer degen edik. Naǵashy inimizdi. Na-ǵa-a-a-an?! Tanaýy deldıe tústi qaıta. Tulpar shabysy, tizgin qaǵysy ashylyp jóneldi.

Bir aıdan soń Qaltarys orta mektebiniń dırektorlyǵyna taǵaıyndalǵan baıaǵy balany Túkirgish ataǵan da osy Aýqatbaıyńyz. Túkirgish balańyz bále eken. Aryz jazbaıtyn, arzý ǵana aıtatyn Aýqatbaıyńyz aǵartý salasynyń ardaqtysy atanyp, zaıyr zańnamalyq negizde zeınetkerlikke zamǵatyldy. Shapan jabylyp.

Ashtan óletindeı, kóshten qalatyndaı zaman emes. Bala-shaǵasynyń bári ózimen-ózi. Bularǵa bermese-daǵy, suramsaqtana súzilmes. Eńbek sabaǵynyń paıdasy. Qatyny qaqtap saýatyn úsh-tórt sıyrdyń sútin sharbaqtyń aıaǵyna azannan aparar. Aýdan basyndaǵy syr zaýytynan jetetinder jyp-jyly sálemdesip, jymıysa júgirisip, jarysa kóterisip alyp keter. Ár aptanyń sońynda esepteser. Úıirgelik jerdiń, taqta-taqta telimniń tirligi jetip-artylar. Atqara alar adamyńyzǵa.

Sonda-daǵy jańa jobaly ǵajaıyp ǵımaratqa qarasa, eńkishteý kelgen keýdesin kúrsin shirkin kerneıdi-aı. Uzyn-uzyn qoldarymen kezek-kezek qyrsyq qyrtysty qaraqoshqyl jelkesin qasıdy-aı. Syr sezdirmes-aý. Alaıda. Ózin-ózi qaırap, qadamdaryn nyqtap, ortalyq jaqqa betteıdi. Túkirgish balanyń qarsy ushyrasar ýaqytyn dóp basyp, dál tabady.

— Ne gáp bar? — deıdi salqyndaý sálemnen soń. Aýqatbaıyńyz.

— Aqparat bulaǵy siz arqyly aǵyp ótpeı me? — deıdi dırektor.

Kreslońyz kisini ózgertedi ǵoı. Sheshen-aq sheshiledi-eı. Báleket.

— Qaltarysyńda qaltarystar qalyń. Qaǵaberis qap, qanshamasyn qulaq shalmaı shermendemiz.

— Eń úlken jańalyǵymyz sol, kúni keshe joǵary biliktilik sanatyn alǵandar qatary alty adamǵa artty. Mázbiz.

— Oıbaı, onda túzele bastapsyńdar ǵoı. Biz ketkeli.

— Qalaı qaǵytsańyz da, meılińiz. Ózińiz bilesiz, birinshi sanatty aýdan, joǵary sanatty oblys sheshedi. Ońaı emes. Áıteýir, osy mekteptiń abyroıy ǵoı. Kózdegenimiz.

— Qaıdam-aý, qaıdam. Qaltarys mektebinde qazir qalyptasqan ózgeshe úsh sanat bar desedi ǵoı, jurtyńyz.

Qandaı-qandaı eken-eı olar?

— Aýdanyń men oblysyńda otyrǵandardyń jáne aýyl belsendileriniń tikeleı qamqorlyǵyndaǵylar — bir sanat. Jańa dırektorǵa júıeli túrde jasyryn jınaıtyndar — bir sanat. Ózderinshe ólip-talyp tyrbanatyndar — bir sanat. Qaı sanattyń qandaılyǵyn, qaısysy joǵary nemese tómendigin ishiń bilsin, álýaı.

Túkirgish bala túkirer. Burylyp teris aınalar. Arzýdan.

Aı, aınalaıyn Aýqatbaı-aı! Osyndaılardy termeleı terbep, telefonmen tolǵaıdy-aı. Júdá shylı kinámshil, tipti keıde báleqor bop ketkendeı qaýiptenesiz. Naǵashy inińiz. Amalsyz tyńdaısyz. Jıensiz.

— Oý, oblystaǵy jıen kóke-e-e! — dep qyńyraıa qońyraýlatar Aýqatbaıyńyz. — Úılesim buzylyp, unasym qurdymǵa ketip, senimsizdik semdirip barady. Adamdy. Nıssheleriń meńzegendeı. Otyryńdar omalyp.

— Ne boldy, naǵashy? Tynyshtyq pa?

— Qaltarysta qaıdaǵy tynyshtyq?! Ortalyqta otyryp ap, jańalyq ashqyshsyńdar. Bizdiń mekteptegi barlyq klastardyń kókeleri men jákeleri bar. «Kryshalary». Túsindiń be? Synyp bólmelerine solardyń attary berilip jatyr. Kompúter basyp barady. Mektepti. Qaıda qoıaryn bilmeıdi qazir. Endigi kezek kóshelerge kep turypty. Ortalyq kóshege buzaý baǵyp ótken bir baqtashynyń aty qoıylǵan. Baıaǵyda. Sebebi sol, balasy oblys ákiminiń orynbasary eken. Jańa kóshelerge kókeleriniń, ákeleri men atalarynyń attaryn qoıǵysy keletinder qudaıy jasap, aýyldyń aqsaqal-qarasaqaldaryn shaqyrady. Shapan kıgizedi. Konvert ustatyp qaıtarady. Myna naǵashyń jolaýshylap ketkende, qudalyqta júrgende jasaýǵa tyrysady. Qudaıylaryn. Shapandatýlaryn. Bári. Qorqady-aı, naǵashyńnan. Áı, jıen kóke, bárin ortalyqtan, oblystan juqtyryp jatyppyz-aý. Anaý ekeýge eń úlken eki dańǵyldaryńdy berip qoı-e-e-ep, alash ardaqtylary men aqıqat akademıkterdi aıdalada qaldyr-e-e-ep, qalǵyp-múlgısińder ǵoı ózderiń de. El-jurtqa kúlki-mazaq bop bittińder. Nemis Gete qaǵıdalaǵandaı Qudaıdy qýantýdy qoıdyńdar. Bilesińder me muny? Sezbeısińder sender.

Arada aı shamasy aýnaǵanda Aýqatbaı taǵy da telefon soqty. Entigip turypty. Dertten emes. Demigýden emes. Aptyǵýdan. Asyǵýdan. Arzýdan.

— Eı, jıen kóke. Tyńdaǵyn meni. Tarıhta kezdespegen keremet oqıǵa! Estip tursyń ba?!

— Qulaq Qaltarysqa qaraǵan. Taǵy ne búlindi?

— Kindik kentimizden kembiz be? Úırenemiz dá. Mektepke de jettik. Qaltarys orta mektebine at qoımaqtyń qyrǵyn maıdanyna kiristik. Jıen kóke-e-e! Jaqynda aýdandyq sotyńyzdyń ózi maǵan, myna maǵan para bermek boldy. Myna naǵashyń ala jazdady! Qyzyq-aı!

Bul jaǵdaı bylaı bolypty. Aýqatbaıyńyzdy aýdandyq sotqa shaqyrtypty. Adam balasynyń ala jibin attamadym deıtuǵyn, aýzy batyl, adýyndy, erke de erkin esepteletin Aýqatbaıyńyzdyń ózi alǵashqyda alaǵattaý kúıge býylypty. Aınalasyna alaq-julaq qaraǵyshtapty. Sottyń aty sot eken dá.

Aıqyndalǵan merzimde aýdanǵa iligipti. Avtobýspen. Sóıtse, sotyńyz ózgesheleý ótinishpen aldyrtypty. Aǵartý salasynyń ardaqtysy dep. Qaltarys aýylynyń salmaqtysy dep.

Suıqyltym shashyn jylmaılata jyltyratyp tarap qoıǵan. Jigit aǵasy. Júdá shylı sheshen eken. Tap-taza bólmede táp-tátti sháı ishipti. Ekeýi. Aýjaı-ahýal surasypty. Sheshenińiz sheshilipti. Aýqatbaıdyń alańy basylypty. Kóńili jibip, keńsirigi sýlanypty. Aýdan sotynyń ata-babalary da, ákesi de Qaltarysta týyp-ósipti. Qalqozdardy qaıta qurý jyldarynda jyljypty. Ákesi. Qyzmet babymen. Nánipátir ýálaıatynyń ortalyǵyna. Ákesiniń atyn Qaltarys orta mektebine laıyq dep sanaıtyndar jetip-artylyp jatypty. Aýylda anaý-mynaý sypsyń shyqpaý úshin shaqyrypty. Bilýinshe, aýyl túgel tyńdaıdy eken. Aýkeńdi. Aýzynan shyqqan lebizdi jerge tastaı qoıatyndaı jan joq eken. Aýylda. Shynshyl eken. Aqıqatshyl eken. Aýkeń. Qaltarys orta mektebine ákesiniń aty qoıylsa, aýyl da, mektep te, jekelegen adamdar da jaman bola qoımas. Qajetti qamqorlyqtyń bári jasalmaqshy.

Aýdan sotynyń aldynda ashylmapty. Aýqatbaıyńyz. Túıilińkiregen túrinen tanbapty. Jibigen kóńilin, sýlanǵan keńsirigin jedeldete, jeldete keptirip úlgeripti. Bas bıińiz arǵy jaǵyna bir, bergi jaǵyna bir shyǵypty. Aýkeńniń aıyzy qanypty. Rahattanypty. Mundaı lázzatty shaqty bastan keshýdiń ózi bólek álem eken dá. Bir aýdannyń bildeı soty ómir boıy búksheńdep eńbektengen qarapaıym muǵalimniń, náıeti zeınetkerdiń aldynda qurdaı jorǵalap júripti-aı! Aı, aınalaıyn, ata-babalary men marqum áke-sheshesi sezip jatyr ma eken osyny?! Ómir boıy mensinbeı, kúıeýin kim kóringennen kem sanaýmen kele jatqan jar degendegi jalǵyz qatyny ıtke tistetseń-daǵy ılanbas.

— Ne qıaldap kettińiz, Aýqatbaı aǵa? — depti sotyńyz sonda.

— Ne boýshy edi, — depti Aýkeń. Túk te saspaı. Sasqalaqtamaı. Aýyldy oılap otyryppyn.

— Sháı ishińiz. Asyqpańyz. Aýlyńyzdy saǵynyp úlgerdińiz be, dep-demde, — depti sot lekite kúlip. Kerile keńeıip.

— Rahmet. Qandym, — depti bizdiń naǵashy inimiz.

— Siz avtobýspen keldińiz ǵoı? — dep surapty sot.

— Nemen keýshi em endi, — depti Aýkeń.

— Ózińizge bek senimdimin, Aýke. Mektepke at qoıý týraly usynysqa uıytasyz. Jurtyńyzdy. Aýyl-aımaǵyńyzdy. Ákemizdiń esimin enshilegennen utpasa, utylmaıdy. Eshkim de. Ózińiz de tap búgin tańdaýly taksıińizdi jaldap qaıtasyz. Jalǵyz ózińiz. Avtobýspen sharshap neǵylasyz. Budan bylaı siz — aǵamsyz. Men — inińizbin. Mine, mynaý — meniń inilik izetim. Alǵashqy syılyǵym, aǵa. Aǵama arnaǵanym, Aýke! Alyńyz, aǵa.

Aýdan soty appaq konvert usynypty. Aýkeńe. Óz qolyn ózi asqan yqylaspen alǵa sozypty. Sot.

Bul ózi tarıhta bálkim bolǵan, bálkim bolmaǵan oqıǵa shyǵar. «Shekspırdiń shyǵarmalarynda bar ma edi?! Mundaı másele?!» Dep oılapty Aýkeń. Aýdan basynda otyryp.

Aýqatbaıyńyzdyń aýzy ańqaıypty. Aýkeńe aýdan soty para usynyp turypty. Nánipátir ýálaıatynda parany kóbinese páre deıdi. Párege qarap, pálegi qaraýytqan qaýyndaı álek keshipti.

Aýkeń alǵash asyp-sasqan. Az ǵana mezet. Sonsoń saq-saq kúlipti. Kitapty azdap-azdap oqıdy ǵoı. «Aqsha-Qudaı saq-saq kúlip qarap turdy» degen sóılemdi oqyǵan. Jadynda jattalmaq túgilim, ap-aıqyn sýret sekildenip, oı sanasynda oımyshtalyp ornap qalǵanyn qarasańyzshy. Sol sebepten-aý, Aýqatbaıyńyz Aqsha-Qudaıyńyzǵa qarap, saq-saq kúlipti. Aýdan sotynyń aldynda.

Sotyńyz sasypty. Elinen jetken zeınetkerdiń esinen adaspaǵy da bek bálkim emes pe?!

— Alsańyzshy, aǵataı, — depti sot. Appaq, tap-taza konvertti uzata sozyp.

Sottyń aty sot. Saq-saq kúlkisin tyıypty. Aýkeń. Alsa she? Aýqatbaı. Parany. Páreni. Aýdandyq sottan. Bir mezet alǵysy da kelgendeı sezinedi. Almasa-daǵy, appaq, tap-taza, keremet konvertti qolymen ustap, ashyp kórgisi keledi. Qansha eken-eı, a?! Ózimizdiń tól teńgemiz be eken? AQSH-tyń aqshasy ma, álde? Kenet qolyn sozady. Iá, ıá, Aýqatbaıyńyz alǵa umsynady. Suq saýsaǵy sýmań etkende ǵana esin jıypty. Qalt tartynypty. Qatýlanypty. Oıyn da, boıyn da jınap úlgeripti. Qaıtadan saq-saq kúlipti. Aqsha-Qudaıyńyzdan bıiktep. Joq. Kúlmekke tyrysypty. Biraq, úni qumyǵyp, daýsy estilmepti. Aıtar sózi tunshyǵypty. Tula boıy qaltyrapty. Qulap qalmaı turǵanda, bir bálege tutylmaı turǵanda, qutylmaqqa qarmanypty. Jantalasa julqynǵandaı esik jaqqa umtylypty.

Aýdandyq sot keńsesi ornalasqan kósheńizdi hám áldebir ákimqaranyń ákesi ıemdengen eken. «Jaryqtyqqa jer baryp jetkizbegeı. Jaı ǵana, qatardaǵy keńes sheneýnigi edi ǵoı», dep kúbirleıdi Aýqatbaı.

Sot oqıǵasynan keıin jarty aı shamasy ótti me, ótpedi me, Aýqatbaıyńyz aıǵaı sap:

— Jıen kóke-e-e! — dedi taǵy da telefon arqyly. — Sońǵy jyldary júdá-á-á saıabaqshyl bop ketip edińder. Ortalyqta otyryp alyp. Saıabaqtaryńa san jetpeýge aınalyp edi. Bastamalaryń bizdiń aýylǵa da aıaq basqan. Qaltarysta da saıabaq jasap tastaǵanbyz. Eskertkishterdi de eselep, myń mártebe kóbeıtip mázsińder. Búıte berseńder, qaıda barar ekensińder sender?! Jıen kóke-e-e! Kim bolasyńdar? Bara-bara. Oıbaı-aý, ult ustyndarynyń tulǵalary ánebir áldebireýlerińniń tizelerinen de kelmeıtindeı kúıge ushyraǵandaryń qaı masqara?! Jylaımyz ba, kúlemiz be?! Já, jaraıdy. Qoıdyq. Ortalyqtaryńa jaýap beretin biz emespiz. Senderge eliktep, eskertkish kóbeıtýge kiristik. Joǵarynyń bastamalary aýyl jaqqa burmalanyp, azyp-tozyp jetetinin bilmeısińder. Bilgileriń joq. Kórgileriń kelmeıdi. Úılesim kelmeske ketip barady.

Aýqatbaıyńyzdyń aıtýyna qulaq qoısaq, Qaltarystaǵy meshit pen mekteptiń arasynda saıabaq ashylypty. Sol saıabaqta eskertkishter tizilmek. Oqıǵa bylaı órbipti. Ázirshe tuǵyrly músinder tórt tulǵaǵa ornatylady. Kópshiliktiń kelisimi. Aýyl ákimshiliginiń uıǵarymy. Tórteýdiń biri — Túkirgish balanyń babasy. Ákesiniń ákesi. Ekinshi dúnıejúzilik soǵysqa deıin qalqozdyń sıyr permesin basqarǵan. Saýynshy qatyndarǵa qyrǵıdaı tıgeni úshin partıa qatarynan shyǵarylyp, ornynan bosaǵany búgingi zamanda kináǵa sanalmaıdy. Soǵysqa alynbaǵan. Jasy asqandyq sebepten. Surapyl jyldary atqa qaıtadan qonǵan. Ǵasyr ortasynan aýǵansha túspegen. Er ústinen. Belsendiler tiziminen.

Ókinishke qaraı, jóndi sýreti tabylmaǵan. Qalqoz jınalysynyń bıikteý ústelinde úsh-tórt belsendimen qatar qaraýytyńqyraǵan beınesi saqtalǵan. Músinshiler qatty qınalǵan. Dolbarlaǵan. Dombazdaǵan. Jobalaǵandardyń pikirlerine súıengen. Aqyrynda aýyldaǵy alǵashqy eskertkish tuǵyryna qonǵan. Aýqatbaıyńyz úsh-tórt sıyrynyń sútin eleń-alańnan ótkizip, yńyldaı ándetip, mektepke qarata aıańdaǵan. Keshkisin áldekimder árekettenip jatqandaıtuǵyn. Tehnıkalar júrgen.

Túkirgish balanyń babasy tuǵyrynda túnepti.

Aýqatbaı ary da qaraıdy, beri de qaraıdy. Aldyna bir, artyna eki shyǵady. Aınalyp kóredi. «Mynaý músin dırektordyń babasyna túk uqsamaıdy ǵoı! — deıdi tamaǵy qurǵap. — Laıyq bolsyn, laıyq bolmasyn, aqyry eskertkish qoıyp, músindegesin arnalǵan adamyna azdap uqsaýy jón emes pe? Al mynaý — ol emes. At ústinen túskisi kelmeı, bir búıirin taıana qısaıyp, mysqyldaı jymıyp, shyrt ta shyrt túkiretin aǵamyz emes sıaqty. Bul basqa bireýge uqsaıdy. Kelińkireıdi! Kim edi? Iá-ıá, oıbaı-aý, bul — sol ǵoı, sol...»

Túkirgish balanyń úıine jedel barmaqqa bekinedi. Sóıtse, dırektordyń ózi de kele jatypty. Irek kósheniń ústindegi ıir bıikpen. Aryqtyń boıymen.

— Taǵy da aryz aıtqaly tursyz ba? Tań azannan neǵyp júrsiz? — deıdi dırektor Aýqatbaıyńyzǵa bir, babasynyń músinine eki qaraǵyshtap.

— Aryz emes. Arzý, — deıdi Aýqatbaı. — Qutty bolsynǵa aýzym barmaıdy. Júdá qıyn gáp.

— Nemene ol? Ne edi onyńyz?

— Ne boýshy edi? Meniń emes, seniń gábiń. Mynaý músin — seniń atań emes. Tez arada ózgertpeseń, masqarań shyǵady. Uqsamaıdy.

— Oıbaı-aý, birtalaı adamdy apardym. Aýdanǵa. Músinshiniń sheberhanasyna. Alpys paıyz uqsaıdy degen. Bári.

— Meni nege aparmadyńdar sonda?

— Ýaqtysynda tappadyq. Qudalyqqa ketipsiz. Myna maǵan azdap kelińkireıdi. Deskender bolǵan. Atamyzǵa alpys paıyzdaı uqsasa, jetedi. Deskenbiz.

— Jo-joq! Jetpeıdi. Elý paıyzǵa da jetpeıdi myna músin. Másele onda da emes. Gáp basqada. Masqarań shyǵady. Jedel jóndetý kerek!

— Ol ne?

— Ne boýshy edi? Masqara bolamyz.

— Mazaqtaýyńyzdy qoımaısyz-aý, júdá tegi!

— Meniń mazaǵym eshteńe emes. Atalaspyz ǵoı. Basqalardiki bále bolady, bala-a-a...

— Ashyp aıtyńyzshy. «Ákesi ólgendi de estirtedi» demeı me?

— Sen atańdy óltirgeli tursyń, bala-a-a! Ólip qalǵan atańdy qaıta óltirmeksiń. Bildiń be-e-e? Babańdy-y-y.

— Toq eteri ne? Jurt jınala bastaıdy sálden soń. Tezdetińizshi!

— Jurt jınalmaı turǵanda jyldamdat. Babańnyń basyn jasyr. Aq matamen. Mynaý músin — ol kisi emes. Anaý kósheniń atyn alǵan qoıma meńgerýshisine uqsap ketken. Bildiń be? Al, sol qoıma meńgerýshisi men seniń myna babań ba, atań ba, ekeýiniń arasynda ósek-aıań órshigen. Seniń atań ba, babań ba, ájeńdi sol qoımanyń bastyǵynan qatty qyzǵanatyn. Seniń ájeń balabaqshanyń zábıdeshituǵyn. Qoıma men balabaqsha qatartuǵyn. Munyń bárin Qaltarys aýylynyń qaqsaldary beske biledi. Erteń-aq eliń gý ete túsedi. Mendeı dertke daýa tabarsyń. Túkirersiń. Al, aýyl órt shyǵarsa, óshire almaısyń. Óziń de órtenesiń de ketesiń. Arzýym osy. Bardy ma birdeńe?

Túkirgish dırektor mektep pen meshittiń qaq ortasynda qatty qınalypty. Túkirmekke tyryssa, tańdaıy qurǵap, túk shyqpapty. Aýqatbaıǵa alaqtapty. Aldamaıtyndaı. Babasynyń basyn bozǵylt jamylǵymen tumshalatypty. Tezdetip.

Ymyrt úıirilgen shaqta aýdan jaqtan mamandar jetken. Mektep dırektory babasynyń basyn kestiripti. Aralatyp. Zilmaýyr bas temir kólikke tıelip, aýdan ortalyǵyna jóneltilipti. Bassyz keýde tuǵyrda qalypty. Bozǵylt matamen matalyp.

Arada apta aýnaǵanda, atasynyń basy aýylǵa qaıta oralyp, ornyna ornyǵypty. Saltanatty túrde ashylypty. Eskertkish-músin. Qaltarys jurty: «Jetpis paıyzdaı uqsaıdy. Jaman emes», desipti.

Bul hıkaıany jalǵastyra bermektiń múmkindigi joq emes, árıne. «Ne shyqsa da, Nánipátir ýálaıatynan shyǵady». Biraz-biraz bıpazdadyq. Ázirshe osy da azdyq etpes. Jetpegen jaqtaryn sizder syzǵyrarsyzdar. Naǵashylarymyzǵa tartyńqyrap, artyǵyraq yǵyrlasaq, ǵafý ótinemiz. Aýqatbaıdyń aýylyndaǵy orta mekteptiń atyn aqyry aýdandyq sottyń ákesi ıemdenipti. Marqum. Muny biz basqa bireýler arqyly estidik. Bir tańǵalarlyǵy, naǵashy inimiz qaqaǵan qys boıyna telefon soqpady. Aýqatbaıyńyz ardyń zýalasyn ılemeıtinge aınaldy ma, «bále-bátirdiń» bárin tizbeleýden sharshady ma, bizge ókpeledi me, kim biler. Arzý aıtpaýǵa birjolata bekingen bolar, bálkim.

Qaltarys aýylynyń qońyraýynsyz qorash tartqandaımyz. Qobyzsyz qalǵandaımyz. «Úılesimge» ábden úırenip úlgergendeı ekenbiz dá.

---