InfoHub Logo

Taǵy bir oqıǵa esime túsip otyr. 1996 jyldyń sońǵy aılarynyń biri. Saıyn Muratbekovtiń úıinde (ol 60 jasqa tolǵan tus) Ákim Tarazı, Qalıqan Ysqaq, Satybaldy Narymbetov (kınorejısser) bolyp, taǵy bireýler bar edi, umytyp qalyppyn, qonaqta otyrǵamyz. Qalıhan edáýir keshigip kelgen. Jańa ǵana Respýblıka saraıynda eki kún boıy ótip jatqan aıtystfń aıaqtalǵanyn, ózi sodan shyqqanyn aıtty. Bul — Júrsin Ermannyń tórt-bes jylǵy úzilisten keıin qazaq aıtysyn qaıta bir túletip, damyta jańǵyrtyp jatqan kezi edi. Qalekeń júrı múshesi ıaǵnı qazy bolyp qatysypty. Asa súısinip, aýzynyń sýy qurı áńgimelep, jelpine sóılep otyrdy. Aıtystyń buryn-sońdy bolmaǵan dárejede maǵynaly ótkenin, aýzymen qus tistegen nebir sańlaq aqyndardyń sýyrylyp shyǵyp kele jatqanyn, Muhtar Qul-Muhamedteı saıasatkerdiń ózi demeýshi bolyp, basy-qasynda júrgenin aýyq-aýyq qaıtalaı aıtyp, “Áı, bir keremet boldy!” — deı bergen. Qasymdaǵylardyń biri basqa taqyrypqa aýysaıyq dep umtyla berip edi, Qalekeń ádetinshe qolyn sermep, aıtystan basqa áńgimege moıyn burǵyza qoımady.

“Keremet, buryn mundaı aıtys ótip kórgen joq!” degen sarynmen tamsanýyn údete tústi. Men:

— Shynynda da solaı ma, Qaleke? — dep suradym.

Áldebir nárse jaıly talasý týa qalǵanda aýyzdyǵa sóz, aıaqtyǵa jol bermeıtin daǵdysymen eregese ózeýreı bergesin ázildegen bolyp, áldene aıtyp em, ol tipti qyzynyp óz pikirin ústemeleı dáleldeı berdi.

— Eki kúnde qansha aqyn aıtysty? — dep suradym endi men.

— Jıyrma aqyn. Bári de jaraǵan tulpardaı tyqyrshyp tur, qamshy saldyrtar emes! — dep ózeýredi Qalekeń.

— Bireýiniń bolsa da bir shýmaǵyn, ne este qalatyndaı bir sózin aıtyp jibershi. Baıaǵy Sara-Birjan aıtysyndaǵy:

Bul úıde Sara bar ma, shyqsyn beri,

İzdegen kelip turmyn Birjan seri, — degendeı dep men de taqyldap qoıar bolmadym.

— Joq, ondaı esimde jattalyp qalǵan sóz joq,— dep jaltardy Qalekeń.

— Eki kún boıyna ótken aıtysta jıyrma júıriktiń aýzynan shyqqan bir shýmaq, jarty shýmaq sóz esińde qalmasa, onyń nesi keremet boldy sonshama! — dep edim, Qalekeń ekpini sál báseńsip, daýy da basyla bastady. Ákim, Saıyndar da syralǵy dostaryna qarap jymıa kúlip, ańys ańdyp otyr eken: “E, ıe!” — dep bári Qalekeńe qaraı berdi. Onyń da sermele bergen qoly tómen túsip, kúmiljı bastaǵany baıqalyp qaldy.

Bárimiz kúldik te qoıdyq. Sóıtip basqa áńgimege kóshkenbiz.

* * *

Oıdy oı, sózdi sóz bóledi. Baıaǵyda desek te bolady-aý, ótken ǵasyrdyń jetpisinshi jyldary bolatyn, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynda birer jyl qyzmet istegenim bar. Qalıhan, Qadyr Myrzalıev (onda osylaı aıtyp jazatyn), Amanjol Shamkenov bárimiz bir bólmede otyramyz. Qadyrdyń stoly árdaıym tap-taza, ústeliniń ústinde bir bet aq qaǵaz ben kóneleý qalam ǵana jatady. Amanjol aǵam biz jaǵyn gazetpen kólegeılep alyp áldene jazady da otyrady. Meniń partıa jumysynan aýysyp, bulardyń arasyna jańa kelgen kezim. Úsheýine jaltaqtap qaraı beremin. Jumysqa kelýleri de úzdik-sozdyq. Men bul aranyń tártibin áli bilińkiremeı jatqan tusta erteńgi saǵat toǵyzdan qalmaı keńsege kelemin. Esik ashyp, ózime basshylar bergen tapsyrmany oryndaýǵa kirisemin. Saǵat on mólsherinde jymıa kúlip, syp-sypaıy bıpaz qalpynda Amanjol Shamkenov aǵam kelip, stolyna jaıǵasady.

Áldene qaǵaz ne gazetpen bet aldyn kólegeılep qoıyp, jazýǵa otyrady. Keıin Qadyr aıtty, “Bir aktyly pesalar jazady” — dep. Qadyr kóbine basshylar jaǵynda júredi, osy mańda ekenin bildirip, bizge de birer ret kórinip, qalǵan ýaqytta qaıda júretini belgisiz, izim-qaıym joǵalatyny bar.

Bir kezde, 11-den asa bere órt sóndirgendeı bolyp alqyn-julqyn Qalekeń keledi. Ketik tisterin kórsete jymıyp keıde maǵan amandasady, keıde ony da umytyp, stolyn ashady da, birinen keıin birin sýyryp alyp, on shaqty papkini aldyna qoıady. Qaǵaz, qalamyn alady. Áldeneni oılanǵandaı, áldene jazardaı bolyp, túnerip birer mınýt otyrady. Sodan keıin álgi stol tartpasyn qaıta ashyp, álgi papkalardy burynǵy ornyna qaıtadan ret-retimen súńgite salady da, qaǵaz qalamyn jınap, áldenege asyqqan túrmen esikke betteıdi. “Basshylar surasa, osy mańda júr deı sal”,— deıdi maǵan shegeleı tapsyryp!

Birer aı boıyna kabınette kóbine jalǵyz ǵana ońasha qala beretin edim. Sol toǵyzda kelip, bir saǵaty túski úzilisimen sol mańnan tabylamyn da, saǵat 6-da esik jaýyp, kiltin tómendegi kúzetshiniń qasyna ilip, jónime ketemin.

Kúndegi daǵdym sol, mundaǵy qalyptasqan tártip te sol shyǵar dep oılaımyn.

Bir kúni ýaqytynda kelip jalǵyz otyrǵan edim. Áli Amanjol aǵam da, Qadyr men Qalıhan da kele qoımaǵan bolatyn. Uzamaı ádetinshe ekpindeı basyp Qalekeń kirdi.

“Sen neǵyp otyrsyń? — dep maǵan dúrse qoıa berdi birden-aq. — Saǵat toǵyzda kelip alyp, qaqıady da otyrady ekensiń óziń. Onyńdy qoı, búginnen bastap saǵat 11-kezinde kelseń de seni izdep jatqan adam joq. Vse, budan keıin sóıt!” — dedi ashýlana sóılep, burynǵy daǵdysymen stolyndaǵy papkalardyń da mazasyn almaı, syzdana biraz júrdi de áldebir mańyzdy isti tyndyrǵandaı bolǵan Qalekeń ysqyryp qoıyp, syrtqa bettegen.

Ol kezdegi odaqtyń ekinshi hatshysy İlıas Esenberlın bolatyn. Oqta-tekte bólmelerdi aralap, ázil-qaljyń aıtyp júrýshi edi. Oqta-tekte: “Qadyr qaıda? Qalıhan qaıda?” — dep surap alatyn. Men bolsam olardyń óz úıretýleri boıynsha: “Osynda júr” — deımin ǵoı baıaǵy. Eshqashan ózgermeıtin osy suraq, sol jaýap. İlekeńniń ishi bárin sezedi-aý shamasy, kóbine basyn bir shaıqap alyp, kúle sóılep kete beretin...

Sirá, Qalıhandy taýyp alyp, aralarynda “bólmede kóbinese Sáken ǵana otyrady, sender qaıda júrsińder osy?” degen sıaqty bir áńgime bolǵanǵa uqsaıdy. Sodan baryp Qalekeńniń aǵalyq jolymen maǵan aqyl úıretip, “tártipke” shaqyryp qoıǵan túri álgindeı bolyp shyqqan syńaıy bar.

---