InfoHub Logo

Instıtýt atty irgeli bilim uıasyn ilekerlep júrip, ıtińdep áreń bitirgen adamnyń odan keıingi tirshiligi táptishtep aıtpasa da, belgili. «Ózimizdiń túlek qoı» dep onsha saǵyna qarsy alyp turmasa da, amalsyz aýylyna qaraı aıańdaıdy.

Sóıtip júrip áıteýir bir qyzmettiń shetine iligip ketýi de múmkin. Talaı taǵdyrlas jandar júrip ótken osynaý súrleýge bizdiń Ýálaıatolla da túsip edi. Keıbir jankeshtiler qusap qoltyǵyna kózdiń jaýyn alatyn qyzyl dıplom qystyrǵan joq. Ortasha ǵana oqyǵanyn rastaıtyn kók qaǵaz qaltasyndaǵy. Ortasha ǵana oqyǵan eken dep Ýálaıatollany olqysynyp jatqan aǵaıyn baıqalmaıdy. Ákesi attandatyp at shaptyrmasa da, kórshi-qolańǵa bala shaptyryp, ájepteýir alabajaq toı jasady. Úlken sháride bes jyl oqyp, berekemen aman-esen oralǵan balanyń tompaq beti erinbeıtin erindermen shóp-shóp súıildi. Qalaı bolǵanda da, talaı búıir bultıyp shyqqan, talaı tamasha ánder bógde daýyspen barqyraı shyrqalǵan, talaı myǵym myqyn mytylǵan áp-ádemi toı bolǵany anyq...

Mine, dúıim jurttyń dúbirinen, ıaǵnı, toıdan keıin de qabyrǵadaǵy kúntizbeniń biraz betteri jyrtylyp ketti. Sonan bir kúni ýaıym-qaıǵysyz rahattana uıqy soǵyp jatqan Ýálaıatollany ákesi terbep otyryp, arnaıy túrde oıatyp alsyn.

— Al, shyraǵym, — dedi ol álden ýaqyttan keıin ákelerdiń kómeıinen ǵana shyǵatyn asa baıypty maqammen. — Almatydaı úlken astanaǵa baryp oqýǵa tústiń. Durys. Tóbemiz kókke jetkendeı qýandyq sonda... Eldiń balasynan kem bolmaı, bes jyl oqydyń. Durys... Jaman atyńdy estirtken joqsyń. Bálenniń jalǵyz uly Almatyda oqyp júr degizdiń. Durys... Instıtýtyńdy abyroımen bitirip keldiń. Bilimiń jetedi. Durys... — endi tirshilik jasaý kerek.

Mundaıda «Tirshilik jasaý kerek» degen sózdiń astarynda ne bolýy múmkin? Árıne, bes jylǵy oqýdyń ótemi — bir táýir qyzmet... Bitik kózderin keńirek ashýǵa tyrysyp otyryp, Ýálaıatolla:

— Áli... áli úlgirem ǵoı, kók-ke... — dedi de, eńiretip esineı bergen. Saǵyzdaı sozyla shyqqan jumsaq úndi kúrt bólip ketken qatqyl daýys, árıne, ákeniki.

— «Úlgirem» degendi qoı. Jas emessiń... nemene sonsha?

Sóıtse, ákesiniń «Tirshilik jasaý kerek» dep otyrǵany... — qyzmet emes... qyz bolyp shyqty.

Qyzdan qyz qoımaı tańdaı ma, ózi biledi, biraq úıge ákep túsirsin bir shúıkebasty, ákep túsirý mindetin ákesi qadaı qaıtalady.

Urysta turys joq. Ýálaıatolla dereý qatyn izdeýge jınaldy. Jasy jıyrmany jartykeshtep, kók dıplomdy qaltasyna basyp alǵanymen, «bala» degen aty bar emes pe? Mundaı jaýapty jumysqa selteńdetip jalǵyz jiberýge bolmaıdy. Sondyqtan ákeı ulynyń qasyna teteles aǵasynyń aqyl-esi bútin azamat balasy Ańqyrdy qosty. Anyǵyraq aıtqanda, úıkúshikteý bolyp, bosań ósken Ýálaıatollany osy Ańqyr azamatqa qosty. Qansha aıtqanmen, ınstıtýtty jańa bitirip kelgen kórbala nemere inisindeı emes, Ańqyr ómir atty úlken ólkeniń biraz uńǵyl-shuńǵylyn kórgen, er jetip, etegin japqan, áıel alýdyń ebin de, esebin de tapqan estıar erkek. Kezinde kelindi de keshiktirmeı ákelgen. Birinen keıin biri tompyldaı týylǵan kishkentaılardyń ómirge kelýine de belsene atsalysqan.

Sonan tamyz aıynyń tamyljyǵan kúnderiniń birinde qur júrgen attardy «quraýlap» shaqyryp, erttep mingen eki erkek asyqpaı aıańdap aýyldan shyqty. Iá, ıá, qulaǵyńyz qalqıyp, qaıran qalmaı-aq qoıyńyz. Jurt «Jıgýlımen» jelip, «Moskvıchpen» mańyp júrgen mynaý júrdek zamanda ol neǵylǵan at?» dep otyrsyz ǵoı. Shynyn aıtqanda, eki aǵaıynǵa ortaq dóńgelekti bir kólik bar edi. Qyryldap-syryldap buzyla bergen soń, Ańqyr ony jóndeý ornyna jóneltken. Basqa aǵaıynnyń basy bos mashınasyna jarmasqysy kelmedi. El aralaǵan soń álgi neden... álgi ne bar ǵoı... ıá, ıá, sodan eptep urttap qoıýy múmkin. Aýyzdan ystyq lep lekigen erkektiń rúlge otyrmaıtynyn bilesiz. Al «iship alyp, erttelgen atqa minýge bolmaıdy» degen zań, qudaıǵa shúkir, jol erejesine jobalap bolsa da jazylmapty. Iaǵnı, atpen saparǵa shyǵý degen sóz — erkindikti erttep miný degen sóz.

Sonymen, shyǵaryn shyqsa da, aǵaıyndy salt attylar aýyl syrtynda bir sát osharylyp turyp qaldy.

— Tak, endi qalaı júrsek eken? — dedi ańqyldaǵan júregi aýyzynan kórinetin Ańqyr sál-pál daǵdarǵan pishinmen. Bar oıyn basynyń aldyńǵy jaǵyna jınaǵysy kelgendeı qabaǵyn da, mańdaıyna da tyrjıtyp alypty. Tak, ana aýylda ananyń qyzy bar... — Tak, ol saǵan kelmeıdi. Ol ózi neleý qyz. Myna aýylda túgensheniń qyzy bar... ol da bolmaıdy. Toqta, toqta!.. Durys, kettik solaı! — dedi aýyr oıdan birden serpilgen ol kenet qamshysyn aldyǵa qaraı sermep qalyp.

Qyz qaraýǵa shyqqasyn, árıne, eki jigit te ıyqtaryna birqabat táýir kıimderin ilipti. Ýálaıatollanyń basynda — kúnqaǵary bar aq qalpaq («Sál qalyńdaý, biraq kúnnen qorǵaıdy» dedi ózi). Ústinde keıbir kekirtteý kisiler qystygúni kıetin qara kostúm-shalbar, soǵan sáıkes aq jeıde. Sol bir jyldary modaǵa aınalǵan qaıystaı jińishke galstýk te moınynda.

Ǵafý ótinem, keıipkerimizdiń múıiz qańqaly kózáınek taǵatynyn umytyp barady ekenbiz. Instıtýtta ortasha oqyǵan adam kózáınek kımesin degen zań joq. «Kózáınekti bilim men ǵylym qýǵan aqylman aǵaıyndar ǵana kıedi» dep paıymdaýshy joldastardyń jańylysýy ábden múmkin. Ýálaıatollanyń janaryn saqtap júrgen kórgish quraly qazir de óz ornynda.

Mine, syrt pishini syp-sypaıy, tipti súıkimdi derlik jas jigit kózáınek pen galstýgin taǵyp alyp, tory tóbeldiń ústinde tepeńdep keledi. Astyndaǵy attary ǵana tepeń-tepeń emes, ózderi de shaıqalaqtap sharshaýǵa aınalǵan shaqta bir aýylǵa kelip kirdi-aý áıteýir.

... Aýlanyń bir jaq shetindegi sákiniń ústinde qartańdaý eki kisi kerneıi kekireıgen aq samaýryndy qaqtaı saýyp, jaıbaraqat jantaıyp jatyr eken. Biri shaly, biri báıbishesi ekeni quralsyz kózben-aq kórinip tur. Mezgilimen kelgen meımandardy kórip, otaǵasy basyn kóterip aldy.

— Áı, Tezegen! Kisilerdiń atyn baıla! — dedi aıǵaılaı daýystap. «Onysy kim?» degen oımen Ýálaıatolla ańyraıa berip edi, on eki-on úshter shamasyndaǵy sholaq balaq shorty kıingen bala bir jaqtan jylmań etip shyǵa keldi. Qol berip amandasyp, qoltyqtaǵy tizginge jarmasqan.

— Bolashaq qaınyń, — dedi Ańqyr inisiniń qalqıǵan qulaǵyna qýalaı sybyrlap.

— Assalaýmaǵaleıkým! — dep, aýyzdaryn toltyra amandasqan aǵaıyndy azamattar qartqa qaraı qalbalaqtaı umtyldy. Otaǵasy da amandasý máselesin olqy qaldyryp jatqan joq. Sálemge qatysty qazaq sózin túgese aıtyp, sarqa sóılep kelip, bir toqtaǵan.

— Bolashaq qaıyn atań! — dedi Ańqyr taǵy bir tyń málimetti qalqasyndaǵy jigitke taban astynda sybyrlap úlgirip.

Lyp etip turyp ketken báıbishe otaǵasyny meımandarmen ońasha qaldyrdy. Ekeýiniń kózderinen de jylt ete túsken áldeqandaı úmit ushqyny ushyp shyqqandaı.

Ýálaıatollanyń qashanda shabandaý oılaıtyn mıynyń bir múıisinde «Nege óıtti eken?» degen oı mımyrttap baryp oıandy:

— Álde bul kisiler Ańqyr aǵany tanı ma eken? Oı, qaıdaǵy! — dedi ózine ózi sálden keıin. — Qazir bizdiń buıymtaımymyzdy estise... Oı-oı, bárine de daıyn otyrý kerek. It qosyp qýatyn shyǵar bizdi. Aǵa ekeýmizdi qosaqtap qoıyp sabap júrmese de áýeli... úıinen qyzyn alǵandy kim jaqsy kórsin. Aıtpaqshy, onysy qaıda? Kórinbeıdi ǵoı... Maǵan sony tezirek kórý kerek».

Meımandardyń kelýine oraı úı ishinde, anyǵyraq aıtqanda, aýla ishinde azdap qarbalas paıda boldy. Usaq balalar kóbeıip, basyna oramal tartqan bir-eki kelinshek búkeńdeı júgirip júr. Dastarqan jańǵyryp, shal-kempirdiń arasynda turǵan selqos samaýyr endi kúshine minip, kújildep qaıta oraldy.

Nıet qylyp kelgen negizgi sharýany ortaǵa salýdyń alǵy sharty osylaısha pisip-jetilgendeı edi. Endi kibirtektep kidire berýdiń jóni joq.

— Myna bala — meniń nemere inim... — dedi Ańqyr parasatty úlkenderge tán tásilmen áńgimeni áriden órbitip. Sonan inisin táptishteı tanystyryp áketken... — Qysqasy, bul balada barlyǵy da bar. Tek endigi jetpeı turǵany bir-aq nárse. — «Ol ne eken?» degen pishinmen qart ızep otyrǵan basyn qaltańdatyp kóterip aldy. — Qysqasy, osy balanyń aıaǵyn tusap, kelin túsirý kerek bolyp tur, — dedi Ańqyr eshkiniń ishegindeı álsiz shydam úzilýge aınalǵanda baryp. Nege ekenin kim bilsin, ánsheıinde aqkóńil azamat osy jerge kelgende salmaqty adamdaı syzdana túsip, tipti jyljymaı turyp alǵany.

— Iá, sosyn, — degen sóz shyǵyp ketti kenet otaǵasynyń aýzynan. Dármeninen aıyrylǵan jandaı degbirsizdenip, sózdiń sońyn estigenshe shydamaı barady.

— Qysqasy, sizdiń úıde bir bala bar degendi estip... Buıymtaıymyz sol edi, aqsaqal, — dedi de, Ańqyr basyn kóterip aldy. Degenimen ózi malades, tótelep kelip, tóbesinen qoıyp qalmaı, kánigi dıplomattarsha sonaý alystan oraǵytyp ákeldi. Shamasy, qudalyq ról degen osyndaı bolýy kerek-aý.

Anaý pále Ýálaıatollany naq osy jerge kelgende qysty. «Anaý pále» dep turǵanymyz basqa eshteńe emes, álgi uıat dep atalatyn uly sezim. Maldasyn qurǵan kúıi tómen qarap, tuqshyńdaı beredi. Bedel retinde betine ustap otyrǵan shańyraqtaı kózáınegi de joq jerden dymdanyp, odan ary tershigen tarbaq tanaýyna qaraı taıǵanaqtaı bastapty.

Shaldyń, ıaǵnı, bolashaq qaıyn atasynyń osy sátte qandaı kúıdi basynan ótkerip jatqanyn kim bilsin. «Á, súmelek! Saǵan qyz kerek eken ǵoı. Má, saǵan qyz!» dep, qaq mańdaıynan taıaqpen jiberse, kim qoı der edi. «It qosyp qýalap júrse, qaıtemin. Qudaı-aı deseńshi, qyz aıttyrǵan qandaı jaman!..»

Joq, qaýpi beker sıaqty. Minezi shataqtaý kóringen shal tarapynan ondaı oqys qaterdiń nyshany ázirshe baıqalar emes. Kempiri de keıbireýler sıaqty kekireıe qalyp, «ket» degen joq. Kerisinshe, aýla ishindegi qonaqjaılyq qasıet kúsheıe tústi. Shal shoqsha saqalyn shoshań etkizip kóterip qalýy muń eken, bozǵylt kózdi eki bozbala quıryǵy salbyraǵan sarq qoıdy dedektetip ákeldi de, dik etkizdi. Ańqyldaǵan Ańqyr apalaqtap turyp, alaqan jaıyp, bata jasady. Oramal tartqan orta boıly kelinshekterdiń ersili-qarsyly enteleýi jıiledi.

Eń bastysy — ańqasy kepken ańqyldaq Ańqyrdyń aldyna túpsiz ishe beretin tússiz «alǵyzyp qoıǵyzý» obektisi de jelpildep jetti-aý. Árıne, Ańqyrdyń alaqtaǵan ala kózderiniń «alǵyzyp qoımaı» jatyp-aq, qalaısha jaınańdap shyǵa kelgenin táptishteýdiń qajeti bolmas.

Aǵa meıman men otaǵasy arasynda parasatty áńgime arnasyn endi taýyp, óristeı bastady:

— Iá, bizde bir balanyń bary ras. Ol da kezinde oqýyn bitirgen. Álgi neni aıtam... Iá, osyndaǵy onjyldyq mektepti tamam qylǵan. Sosyn ana, áne bir oqýdy da taýysyp aldy. Júdá, aty qalaı edi sonyń? Tezegen, tezdetip aıtyp jibershi, — dep otaǵasy endi mana at baılaǵan shortyly ulǵa buryldy. — Qalaı edi álgi... Qotyrsha ápkeńniń bitirgen oqýy. Osy jastar bolmasa, bizdiń tilimiz kele me sol oqýǵa?

Iá, kolejin bitirdi... Álgi deplom deı me. Onysy da, shúkirshilik qaltasynda. Sondyqtan, Ańqyr shyraǵym, bizdiń bala da ol jaǵynan qur alaqan emes...

— Áı, Tezegen! — dedi otaǵasy oty tutanǵan kishirek kózderin jan-jaǵyna kezek júgirtip. — Shaqyrshy álgi jeńgeleriniń birin. Myna balany Qotyrsha apańa ertip aparsyn.

Ýálaıatollanyń lypyldap soǵyp turǵan júregi úrkek taıdaı týlap, dúrsildep ala jóneldi. Kópten kútken sheshýshi sát! Qazir ol ózi arnaıy izdep kelgen qalyńdyǵyn tuńǵysh ret kórmekshi. Qalaısha tolqymasyn. «Mine, keremet! — deıdi ózine tán tuıyq minezben ishteı ǵana tebirenip. — Maǵan qazir qalyńdyqty kórsetedi. Ekeýimiz ońashada kezdesemiz... Kádimgi Abaı men Toǵjannyń kezdeskeni sıaqty. Sol ońasha jerde bir-birimizge yntyǵa qaraımyz... Bári ol romandaǵydaı bolady... Iá, ıá, romandaǵy romantıka. Tek Qotyrsha degen aty birtúrlileý eken».

«Iá, meniń de atym Abaı emes. Oqasy joq» dep qoıdy jetekteı jónelgen jeńgeıdiń sońynan ilese berip. Oramal tartqan orta boıly jeńeshe aýlanyń ústinen qarap turǵan eńseli úıge qaraı tartty. Úı ishi shybyn adasatyndaı alakóleńke eken. Aıaǵyńdy ańdyp baspasań, aldyńdaǵy áldenege soǵylyp qalýyń yqtımal. Sondyqtan shyǵar, jeńgeı Ýálaıatollanyń bileginen bilemdep ustap aldy. Adam boıyn alypqashpa áldeqandaı asaý ári jumbaq sezim bıleıtin, belgisizdik betińe taqaıtyn tamasha sát.

«Qutty Abaı romanyndaǵydaı» degen oı Ýálaıatollany ekinshi jaǵynan jetektep keledi.

Bir jerge jetkende jeńgeı kidirdi de:

— Endi ary qaraı óziń bar, — dedi qulaǵyna sybyrlap. Qulaqty qytyqtaǵan ystyq leppen aralasyp: — Kórimdik! — degen maıdaqońyr ún qosa estildi: — Qyzdy kórsetkenim úshin kórimdik qaıda?

— Ne deısiz? — dedi jigit qaıtalaı surap. Onysy zańdy da edi — óıtkeni

aıtqan sózdi dereý uǵyp alý daǵdysynda burynnan joq bolsa, qaıtsin.

«Kórimdik» deıdi. Ýálaıatolla ústi-basyn sıpalap, sasqalaqtap qaldy. Qoınyna qolyn suǵyp jiberip, amalsyz ámıanyn alyp shyqty da, qarańǵyda aýzyn ashty. Sosyn qulaq ataýlynyń qaı túrine de tanys shytyrlaǵan ana bir ádemi dybys estilgen. İrili-ýaqty aqshalaryn ýqalaǵan Ýálaıatolla kúıbeńdep bógelip tur.

— Qane, qolǵa tıgen bireýin bere salsańshy, — dedi jeńgeı degbirsizdene.

— Qazir... qarap alaıyn.

— Oı, qudaı-aı! İri aqsha ketip qalady dep qorqyp tursyń ba? Óziń sarań bolarmysyń, sirá.

Ýálaıatolla lám dep ýáj aıtpaǵan kúıi terezeniń aldyna bardy. Jeńgeı jelpildetkenimen bola ma, shynynda da aqshanyń irisi ketip qalsa qaıtpek.

Jaraıdy, qaıyr, hosh. Kórimdikke ketken quny belgisiz aqshanyń taǵdyryn táptishtep jatqanymyz — bizdiń Ýálaıatolla batyr bul máselege kelgende sergekteý edi. Shamaly ǵana sarańdyǵy bar. Ózi áli óńin kórmegen, solaı bola tursa da, ómirlik jaryna jarap ketýi ábden múmkin qalyńdyǵyna qaraı alǵashqy qadam jasarda aqsha sharýasyna bola qatty qınalyp qalǵany sondyqtan. Tipti qazirgi sheshýshi tarıhı jaǵdaıdy da baıqamaı, bir sát esine shyǵaryp alyp edi.

Jaraıdy, qaıyr, hosh. Quny belgisiz shytyrlaq qaǵazdy lyp etkizip ilip alǵan pysyq jeńgeı aldyńǵy esikti eptep ashty da, jigitti shómıgen jaýyrynynan ıterip qaldy.

Tabaldyryqty taqymy dirildeı attaǵan Ýálaıatolla áýeli tipti túk kórgen joq. Terezeleri tas búrkelgen bógde bólmeniń ishinde názik qalyńdyq emes, adamnyń ımanyn ushyratyn úreıli qubyjyq bar sıaqty. Óıtkeni bul bólme aldyńǵylaryńnan da góri qarańǵy eken.

Shalbar kıetin «erkek» esimdi áleýmettik topqa jatatynyn áýpirimdep eske túsirgen jigit dereý bar qaıratyn boıyna shaqyryp, júrek toqtatqysy keldi. Sóıtti de, úreıdi jeńý jolyn qarastyra bastady. Sol-aq eken, tór jaqtan qybyrlaǵan áldeneni kóz qıyǵy shalǵandaı boldy. Bir basyp, eki basyp, solaı qaraı bet alǵan. Álgi degeni áldene emes, kádimgi áp-ádemi qalyńdyq bolyp shyqty. Tór aldyndaǵy tósek ústinde baryn kıip, baqanyn ilip degendeı jalanyp otyr. Náp-názik, syp-sypaıy, qybyr etip qozǵalǵan saıyn ózinen mahabbat lebi esedi.

Tumshalanǵan qarańǵylyqtan munyń bárin Ýálaıatolla aıparadaı anyq kóre alǵan joq, árıne. Kókiregi oıaý, sezimtal, sergek jigit osynyń bárin kóńilimen sezdi, sanasymen tanydy. Qalyńdyǵynan esken mahabbat lebinen basy aınaldy. Bas salyp baýyryńa basýǵa batyly barmaǵandyqtan, názik deneni oısha qushyp, oıpyl-toıpyl kúı keshti. «Qotyrsha degen qorash esimdi jónsiz telip, osyndaı arýdy qor qylǵan qaı aqymaq eken?» deıdi ishteı kúńirenip.

Áńgimeleri á degennen jarasqan. Alǵashqy juǵysýdan keıin-aq Ýálaıatollanyń ózine qaraǵanda qalyńdyqtyń aqyldy ekeni anyqtalyp qaldy. Ońdy-soldy esip-esip sóılep, andaı-mundaı áńgimelerdiń órisin keńeıtip, sózge ese berer emes. Ári-beriden keıin arnaıy izdep kelgen jigittiń ózine namysqa tımes nasıhat aıtyp, aqyl úıretýge aınaldy...

Kúıeý — syn ústindegi adam. Qalyńdyǵymen alǵash kezdeskende úndi shaıyn soraptap ishkendeı uzaq otyryp alýǵa bolmaıdy. Syrtta qansha adam qoldan qarańǵylanǵan úıdiń esigin toryp, baspalaı baqylap júr. Qazir ekeýi de sahnaǵa shyqqan artıserdeı árkimniń nazarynda. Terlep-tepship berekesi kete bastaǵan Ýálaıatolla sondyqtan da eńseli úıden kóp uzamaı sýmań etip shyǵa keldi.

Aqsaqalmen ámpeı-jámpeı bolyp, aldyndaǵysyn alyp otyrǵan Ańqyrdyń eki kózi — nemere inisinde. «Iá, qalaı boldy? Unady ma?» degendi kózqarasymen uqtyryp, ızeńdete ıegin kóterdi. Kózáınek taǵyp, kórý qasıeti kúsheıe túsken Ýálaıatollanyń qysyq kózderi japalaqtyń janary emes, árıne. Aǵasynyń asyǵys jasaǵan ısharasyn ilkerlep bolsa da, túsindi. Túsindi de, Ańqyrdyń sanyn mytı qasyna otyrdy. Ánsheıinde batyl árketke bara bermeıtin eki ezýi eki qulaǵyna qaraı umtylyp-umtylyp qoıady...

Ańqyr máseleniń mánin zamatynda-aq uǵyp ala qoıdy...

— Al, quda? — dedi ary qaraı máımóńkelep jatpaı-aq, birden tikesinen. — Balalar kóńil jarastyrypty. Endi nesine irkilemiz?.. Qýanyshtaryńyz qutty bolsyn! Mine, oılamaǵan jerden quda bolyp shyǵa keldik. Al, qane, sol úshin!..

Myna habardy estip, otaǵasy da ot basyp alǵandaı ornynan shoshań etip atyp turdy. Bir sát jasy kelgen egde adam ekeni de esinen shyǵyp ketipti. «Bitti! — degen oı sart ete qaldy Ýálaıatollanynyń basyna. — ...It qosyp qýady... Qazir aıdap shyǵady...» Joq, bul jolǵy kúdigi de ornyn tappaı, omaqasyp tústi. Daýystary jarqyn-jarqyn shyǵyp, jarqyldaı kúlisedi.

— E-e, durys, unasa bopty, júdá, — dedi shal sheshile túsip. — Balardyń bir-birine unaǵany jaqsy... eń bastysy sol — kóńildiń jarastyǵy.

— Jasyratyny joq, osy balaǵa árkim-árkim kelip sóılesip ketedi, — dedi sheshilgen ústine sheshile túsken shal shamalydan keıin. — Biraq, kóńilderi jaraspaı ma, qalaı, eshkimniń dámi tartpaı júr... Balamyz bylaı, júdá, jaman emes. Erge shyqpaı otyryp qalǵany bolmasa.

«Otyryp qalǵan?.. Ne deıdi taǵy?» Ýálaıatolla shoshyna shorshysa da, tosyn sezimin syrtyna shyǵara alǵan joq. Túrpideı tıgen turpaıy sóz ishin toqpaqtap áketip barady. «Qoı, qaǵys estigen shyǵarmyn, — dedi sosyn júgirip ketkeli turǵan júregin basýǵa tyrysyp, — jańǵydaı perishte... Ózinen mahabbat lebi ańqyp tur... Qylyǵy názik... Búgingi kúnniń tolysqan Toǵjany... Joq, múmkin emes. Otyryp qalýy múmkin emes...»

Sonan ne kerek, aınaladaǵy aýlalardan adamdar ańdyzdap, sáki ústindegi sándi dastarqan daladaı bolyp dalıdy da ketti. Aýyldy jerge toı-tomalaqqa barsańyz, aldyńyzdan shyǵa keletin kádimgi toq dastarqan.

«Joq, otyryp qalýy múmkin emes, — dedi Ýálaıatolla ózine-ózi taǵy da dem berip. — Myna shal bizdi synaǵaly ádeıi aıtyp otyr... Qyzy jaman kúıeýge urynyp qala ma dep qaýiptenedi. Otaǵasynyń opyq jegisi kelmeıdi-aý. Bul endeshe naǵyz qý shal boldy... Iá, sóıtken. Bizdi synaǵysy kelgen...»

Manadan beri qyzmet kórsetip júrgen qyz-kelinshekter bar emes pe. Solardyń bireýi ýaqytsyz ýaqytta Ýálaıatollany tóńirekteı bastaǵany. Ras, jurttyń bári de jańa kúıeý balany jandary qalmaı kútýde. Biraq solardyń ishinde álgi qarashubar urǵashynyń yqylasy alabóten. Tóńirektep júrip, tóbesinen sıpap ketedi, tómengi jaǵynan tóteleı kelip, tostaǵan usynady. Ýaqytsyz ýaqytta tóńirektedi deıtinimiz — quda túse kelgen jigitti jol ortada aınaldyrǵandy kim kórgen.

Jaǵalap kelip, janasyp ketip júrgen álgi urǵashyǵa Ýálaıatolla bir sát úrkekteı sóz saldy. Ajary at tepkendeı qıqy-jıqy kóriksiz bireý. Laı sýdan ustalyp, las kúıinde qaqtala salǵan kóterem balyqtaı qatqan qara. Sonysyna qaramaı, qysyq kózderi jandy ushqyn shashyp, mólıip otyrǵan momaqan jigitti irkilmesten iship-jep barady.

Ýálaıatollanyń basyndaǵy bastapqy oıdy endi amalsyzdan týǵan jańa bireýi yǵystyra bastady. Oı deıtin ońyp turǵan oı da emes, salpań qulaq jalǵyz suraq: «Bul kim ózi?.. Sonsha mende nesi bar?» Áýrelenip otyryp, ózi qoıǵan suraqqa jaýapty da ózi berdi; «E-e, jeńgeleriniń biri boldy... menen taǵy da aldap aqsha surap almaq qoı. Joq, endi ol bola qoımas... Aıtpaqshy, jańa ana jeńgesine qansha som berdim eken? Ájethanaǵa baryp, aqshamdy sanap alýym kerek edi».

«Aıtpaqshy, Qotyrshanyń ózi qaıda júr? Shybyny joq qarańǵy bólmede áli qamalap otyr ma? Qalaı ishi pyspaıdy? Aýqat ishpeı me, ájethanaǵa shyqpaı ma? Neǵyp otyr ol? Álde aıaǵy aýyryp júr me eken? Áı, sol sondaı birdeńe bolyp shyǵa almaı qalǵan-aý!.. Qazir ózim taǵy solaı baraıynshy...» dedi ishinen bir áredikte. Sákiniń ústi jalyqtyra bastaǵandaı qalaq basyn qaltyldatyp, jan-jaǵyna burdy.

— Qotyrsha shyraǵym, beri taıap otyr!.. Ana balaǵa jaqyndasańshy, — dep, qaldy osy sátte otaǵasy oqystan. Selk ete túsken Ýálaıatolla jan dármen kózáınegine jarmasty. Súrtip-súrtip jiberip, jan-jaǵyna qaraǵan. Baǵanadan ańsaı ańdyp otyrǵan adamy emes pe, qaı jaǵynan shyǵa keldi eken? Tipti jańa ǵana joq edi ǵoı qasynda.

Oljanyń ıisin sezgen qarshyǵadaı jan-jaǵyna jalt-jult qaraǵanymen, qalyńdyǵyn kóre almaı, pushaıman bolǵan. Sonda myna qaıynatasynyń aıtyp otyrǵany qaıdaǵy Qotyrsha?!

Apalaqtap aınalasyna jaltaqtaı qaraǵan jigittiń janyna kelip, sol eki arada bireý lyp etip otyra bergen. İle jelke jaqtan jeńgeıdiń:

— Erkem-aý, bylaı taqasańshy! Jep qoımas seni... — degen degbirsiz daýsy jarysa shyqty. Janyndaǵy adamǵa jalt qaraǵan jigit... oı, sumdyq-aı, sizdiń basyńyzǵa bermesin buny.

Munyń qasyndaǵy... anyǵyraq aıtqanda, janyna jalp etip, jambas janastyryp otyra ketken — ózge emes... ıa, álgi úıden kórgen qalyńdyǵy emes, álginde qashatyn týshadaı qaıta-qaıta súıkenip ketip júrgen jańaǵy qarashubar urǵashy bolyp shyqty. Jańa ǵana tósekten birge turǵan adamdaı-aq sarǵyshtaý tisterin kórsetip, buǵan yrjıa qaraıdy. Yrjań-yrjań etip, «taqaı otyr» degen jańaǵy jalǵyz ámirdi tap-tuınaqtaı etip oryndap jatyr.

— Siz... — degen sóz shyǵyp ketti Ýálaıatollanyń aýzynan. «Siz Qotyrshany bilesiz be?» dep suraý kerek sıaqty edi. Biraq, ony aıtýǵa erini epke kelmedi. — Siz otyrasyz ba... meniń qasyma? — boldy bar aıtqany.

Qudaı tóbeden urdy degen osy.

Sóıtse... ıa ony táptishtep túsindirip jatatyn nesi bar? Jańaǵy qarańǵy bólmede qamalyp, mahabbat áýenine elitip, emirenip otyrǵan da, arbań-arbań etip qotyr eshkideı súıkenip ketip, muny súıip alýǵa shaq qalyp júrgen de... bári bir-aq qyz... to-est bir-aq urǵashy bolyp shyqty.

Tumshalanyp tunshyqqan jańaǵy qarańǵy bólme emes, kúnniń nury kúlimdegen jap-jaryq jer. Qasyndaǵy adamǵa qadala qaraǵan Ýálaıatolla endi onyń sál kekseleý ekenin de qapysyz ańǵardy. Kekseligi sondaı — ózinen edáýir eresek sıaqty. Otaǵasynyń «Otyryp qalǵan» degen manaǵy sózi jabylǵan esikteı esine sart ete tústi. «E, báse!.. Ótpeı otyr dep edi-aý taǵy da...»

Já, nege ótpeı otyrýynyń sebebin myna dyr-dýmannyń ústinde qadalyp qazbalamaı-aq qoıaıyq...

Endi ańǵarsa... Ánsheıinde ekige ekini qosqanda neshe bolaryn jarty kún oılanatyn Ýálaıatollanyń shaban qımyldy mıy naq osy arada japon kompúterindeı jarq-jarq ete tústi. Sonymen endi ańǵarsa, úı ıeleri qýlyqtaryn asyryp, sıyqsyz qyzdan qutylyp qalmaqshy bolypty. Qotyrshanyń qarańǵy bólmede nege otyrǵany endi túsinikti: qarańǵylyqtyń qudiretin sátimen paıdalanyp, kóriksizdigin jasyrǵan. Sol jerdegi áńgimeni pisirip, syrttaǵy sóz baılanǵannan keıin, qudandalasý týraly qol alysylyp, qoı soıylǵannan keıin baryp dalaǵa bir-aq shyqqan.

«Qoı, múmkin emes, — degen qarsy bir oı qasqaıa bas kóterip aldy. — Jańa men kórgen boıynan mahabbat lebi ańqyǵan bólek jan bolatyn... Lez arasynda dármennen aıyrylyp, ǵashyq bolyp qaldym emes pe. Al mynaý...»

Qansha qylymsyǵanymen, shubar «sulýǵa» shyraı berip, shyrq úıirilgen joq. Kerisinshe, onyń betine qarasa bolǵany júregi aınyp, ishken-jegenin irikilissiz shyǵaryp tastaýǵa shaq qalyp otyr. Qysqasy, ıne jutqan ıtteı ilmıip, sýdan shyqqan áteshteı súmireıip qalǵan.

Jas kúıeýdiń joq jerden júdep-jadap juqaryp qalǵanynda Qotyrsha qalyńdyqtyń tipti sharýasy shamaly. Denesimen demep, demimen kúıdirgisi kelgendeı óńmeńdep qoıady. Jalǵyz Qotyrsha ǵana emes, otaǵasy men Ańqyr aǵasy qushaqtasqan kúıi án aıtpaq bolyp álektenip, bar daýystarymen baryldap otyr. «Sen je, men je» desip, dúrildegen dúıim top aýyz jappastan, jappaı gýildesedi...

Aýyldan aýlaqtaı túsken qos salt attynyń júrisi shylbyr súıretkendeı sylbyr. Qyzara bórtip, qyzyp alǵan Ańqyr etegin jelpildetken jelmen birge jelpine túsipti. Jańa qudanyń ózine keremet unaǵanyn, qudashalardyń qońdy jerlerine qol júgirtip, qaljyńdasqanyn aıtyp, alaqandaı aýzyna damyl berer degen ne.

— Mine, jaman aǵań osal emes, baýyrym. Qyzdy qalaı tez taptym.

Qudany qalaı jyldam kóndirdim? Al, aıtshy, á? Bir degenen-aq sharýany tastaı qyldym emes pe. Kórdiń ǵoı jaman aǵańnyń kim ekenin...

— Aǵa, — dedi manadan beri Ańqyrdyń aýzyn baǵyp, paýza kútip kele jatqan Ýálaıatolla osy jerde táýekel etip. — Aǵa, maǵan ol qyz... jańaǵy Qotyrsha... ne... jalpy netken joq.

— Neme-ne?..

— Sózdiń qysqasy ol maǵan unaǵan joq... Qysqasy, men bul qyzǵa úılenbeımin.

— Ne deıt!.. — Ashýly aǵanyń qaharynan qansha qaımyqsa da, Ýálaıatollanyń ýáj taýyp, sheginer jeri qaısy? Mańqa bolǵan baladaı mińgirlep turyp, aıtqany — dastarqan basynda otyrǵanda-aq kelgen shuǵyl sheshim bolatyn.

Ańqar budan ári sózge kelgen joq. Tóbel toryny syrǵı sıpalap kele jatqan momaqan qamshy lyp ete túsip, úndi kobrasyndaı ysyldaı bas kóterip aldy. Sonan keıin Ýálaıatollanyń shómıgen qýshyq jaýyrynyn satyrlaǵan nóserdeı sabalap kelip bersin. Jany qurǵyr jańǵaqtan da tátti eken, salt atty bozbala qaıqań etip, taıǵanaqtaı qashqan. Eki arada kózáınegi de ushyp ketti.

— Oı, qudaı, tóbeńnen ursyn! Urǵanda týra qos qoldap ursyn. Ne ottap

kelesiń, eı? Oıbaı-aý, men jańa ǵana seniń qaıyn atańmen quda-qudaǵı desip, quıryq-baýyr jestim emes pe?.. Kelesi aptada quda jiberetin bolyp kelistim. Al toıdy bir aıdan keıin jasaıtyn boldyq.... Osynyń bárin baǵana-aq aıtpaısyń ba. Eı, Dúleı?

— Uıaldym...

— Uıalmaı uraǵa kir! O, uraǵa kirgir sol!.. — Qanshama jurtty áýrege salyp, qarashy, eı...

Tory tóbeldi borsyldata bir salyp qalǵan Ańqyr keshki taza aýany aýzyna kelgen anaıylaý sózdermen lastap, aýylǵa tyrqyratyp shaba jóneldi. Jigittiń áke-sheshesine, qudalarǵa ne betimdi aıtamyn dep jaǵy talmaı, zarlap barady.

Ýálaıatollanyń endigi ýaıymy — bireý-aq. «Qaıran kórimdik-aı! Jeńgesi qurǵyrǵa qansha som berdim eken? Qansha bolsa da, bosqa ketip, bordaı tozdy ǵoı.

Qaıran kórimdik-aı!.. Bosqa ketkenin qarashy!»

---