InfoHub Logo

Bir qart adam bolyp, ózi ǵalym bolypty. Bir kúni shaharǵa baryp, úıine qaıtyp kele jatsa ony bir jas jigit qýyp jetedi. Ol kele jatyp jón surasady da, barar joly bir bolǵannan keıin:

— Ata, joldy qysqartaıyq, – deıdi. Qart:

— Jol qalaı qysqarady? – deıdi. Jigit:

— Joldyń qysqarýy ońaı, ekeýmiz birimizdi-birimiz, kezek-kezek arqalasaq bolǵany, – deıdi. Shal ishinen:

— Iapyrym-aı, mynaý bir kesepatty adam bolmasa ıgi edi? Sóziniń túri jaman eken. At-matymmen meni bul qalaı arqalaıdy? Men qalaı arqalamaqshymyn? – dep oılap, jaýap qaıyrmaı, betine ajyraıyp qarap qoıady. Munan keıin jigit te úndemeı kele jatady da, orylmaǵan, biraq pisip turǵan egindi kórip:

— Ata, myna egin sizdiń eldiki me? – deıdi.

Qart:

— Iá, bizdiń eldiki, – deıdi. Jigit:

— Iesin bilesiz be? – deıdi. Qart:

— Bilemin, – deıdi.

— Olaı bolǵanda, bul ózi jelinip qoıǵan egin be, joq, jelinbegen egin be? – deıdi. Qart taǵy da betine ajyraıyp qarap qoıady da: «Iapyrym-aı, mynanyń bir sózinen bir sózi soraqy boldy-aý! Orylmaı turǵan egindi kóre tura, bul ne aıtqany?» – dep oılaıdy. Onan ótip, jolshybaı bir elge kezdesedi. Bul eldiń adamdary bir ólgen kisini kóterip, qabirge qoıǵaly apara jatyr eken. Jigit:

— Ata, myna kisini bilesiz be? – dep suraıdy. Qart:

— Bilemin, – deıdi. Jigit:

— Ata, myna kisi ólgen adam ba, ólmegen adam ba? – dep suraıdy.

Qart shydaı almaı:

— Ólmese jerleýge aparmaıdy ǵoı! – dep jigittiń betin qaıyryp tastaıdy. Jigit úndemeıdi. Kóterip kele jatqan óliktiń qabiri jolda eken. Bular qabyrshilerge keledi de solarmen birge ólikti qoıysady. Bylaı shyqqannan keıin:

— Ata, álgi kisi ólmegen eken, – deıdi. «Ia, qudaı, mynanyń kesepatynan qutqara kór. Kórge kómip tastaǵan adam ólmeı me eken? Bul ne degen aqymaq!» – deıdi qart ishinen. Kún kesh bolady, ekeýi qarttyń úıine keledi. Qart ony unatpasa da, kúni boıy joldas bop, birge kelgen soń, qondyrmasqa bolmaıdy. Qonaǵyn úıine kirgizedi de boıjetken jalǵyz qyzy bar eken, sony ońasha shaqyryp alyp:

— Shyraǵym, menimen birge úıge bir jigit keldi, meıman et! Biraq súıkimsiz minezi bar. Sózinde kesepaty zor adam, – deıdi. Qyz tamaq ákelip berip, qonaqpen sóılesip kórse, sózi maǵynaly, keskini de ajarly eken. Qyz: «Iapyr-aý, ákemniń aıtqany osy kisi me, basqa jigit pe?» – degen oımen ákesine keledi de:

— Áke, sizben erip kelgen joldasyńyz eki kisi me, álde bir kisi me? – deıdi. Ákesi:

— Jalǵyz kisi, – deıdi.

— Úıde otyrǵan qonaq sol ma? – dep, suraıdy qyz. Ákesi:

— Iá, sol, – deıdi. Qyz:

— «Sózinde kesepaty zor», – degen adamyńyz osy bolsa munan qandaı kesepat kórdińiz? – deıdi. Qart:

— Oıbaı, shyraǵym, onyń kúni boıy sóılegen sózinde kesepatsyz bir sóz joq. Áýeli ol: «Jol qysqartaıyq», – dedi. Men: «Jol qalaı qysqarady?» – dep edim. Ol: «Birimizdi-birimiz kezek arqalap otyraıyq», – dedi. «Ol meni, men ony qalaı arqalamaqshymyz», – dep oıladym. Munysy bylaı tursyn. Onan ótip pisip turǵan eginge kez kelip edik: «Ata, myna egin jelinip koıǵan ba, jelinbegen be?» – dep surady. «Orylmaı turǵan egindi kim jep qoıady?» – dedim men. Bul munymen tursyn. Bir kisi ólip, ony tabytqa salyp, qoıǵaly apara jatyr eken, sony kóre sala: «Ata, myna kisi ólgen adam ba, ólmegen adam ba?» – deıdi. Onan shyǵyp kele jatyr edik: «Ata, jańaǵy adam ólmegen eken», – dedi.

Mine, men onyń osyndaı tórt kesepatty sózin estidim, – deıdi. Sonda qyz turyp:

— Áke, bul sózder kesepatty sózder emes, zor maǵynaly sózder. Siz onyń aıtqan sózine túsinbegen ekensiz. Onyń birinshi – «Kezek arqalasyp otyralyq» – degeni: «Kezekpe-kezek áńgime aıtyp otyraıyq, jol qysqarsyn» – degeni. Ekinshi: «Myna egin jelingen be, jelinbegen be?» – degeni: «Baıdiki me, kedeıdikime?» – degeni. Baıdiki bolsa – óz kóligimen, kisi jaldap jyrtyp, óz tuqymyn sebedi, ónimin erteń ózi alady. Al bul jelinbegen bolyp sanalady. Kedeıdiki bolsa, ol sorly tuqymdy nesıege satyp alady, jerdi kólik jaldap jyrtady da, túsken ónimi boryshtan aspaıdy. Sondyqtan ol shıkideı jep qoıǵanmen bir esep bolady. Úshinshi: «Ólgen adam ba, ólmegen adam ba?» – dep, suraǵany: «Balasy bar ma?» – degeni. Ol ólgen adamdy qabirge salǵanda onyń balalary qabirdiń basynda, barlyǵy búlinip jylap turǵan shyǵar, ony: «Ólmegen adam eken», – degeni sol bolý kerek. Artynda qalǵan balasy bar adamnyń aty joıylmaıdy, sondyqtan: «Ol ólmeıdi», – degen sózi eken. Siz ol jumbaǵyn sheshe almaǵan ekensiz, – degen soń, qart óziniń qate oılaǵanyn sezedi de, jigittiń qolyn alyp:

— Men seniń aıtqan sózderińe túsine almaı, ishimnen soǵan qatty renjip edim. Olaı emes, sen aqyldy jigit ekensiń. Myna meniń qyzymmen ekeýińniń aqylyń teń, ekeýiń birge ómir súrińder, – dep, qyzyn soǵan beripti.

---