InfoHub Logo

Túrkıalyq Ender Sarach (Dr. Ender Saraç) atty dárigerdiń «Salaýatty ómir súr» atty konferensıadaǵy baıandamasynan úzindi:

Artyq salmaq, semizdik qaterli isik qaýipin 25-300 paıyz arasynda arttyrýy múmkin. Sondyqtan artyq salmaqtan qutylýǵa tyrysý kerek. Ózin, óz elin jáne qorshaǵan ortasyn jaqsy kóretin adam temeki shekpeýi tıis. Temeki shegý qaterli isik keselderiniń qaýipin 5 esege arttyrady. Adam nege qaterli isikti aqshaǵa satyp alady? Aqylǵa qonymsyz nárse emes pe? Spırtti ishimdikter asqazan, sút beziniń qaterli isikterin shaqyrady.

GMA-ly taǵamdar da qaterli isik qaýipin arttyrýshy faktorlar qatarynda. Kúnde GMA-ly soıa, júgeri shyryny moldap tutynylýda. Pırog, vaflá sekildi táttiler, daıyn taǵamdar, dámdi sýsyndar, ıaǵnı barlyq ónimderde derlik jetip artylady.

Bir jaǵynan elektromagnıttik lastyqtar da qaterli isik qaýipin týdyrýda. Uıaly telefondarǵa qarsy emespin, zaman talabyna saı qoldanyp kelemin, biraq qulaqqap arqyly sóılesemin. 2G-den 3G-ge ótkende radıasıa mólsheri 9 esege ulǵaıǵan bolatyn, qazir 4.5G-ge óttik, vaı-faı tolqyndarynyń arasynda tirshilik etýdemiz. Osy atalǵandar ústi-ústine kelgende dene qanshalyqty tótep berýi múmkin.  

Qaterli isiktiń aldyn alýda kúndelikti dene jattyǵýlaryn oryndaý, sportpen shuǵyldaný paıdaly. Sondaı-aq azyq túrleriniń de paıdaly áserleri bar. Qaterli isikke qarsy qorǵan, konserogen jasýshalardyń kóbeıýiniń aldyn alýda sarymsaqtyń paıdasy kóp. Sarymsaqty lımonmen birge tutynǵanda áseri artady. Kýrkýma, karrı jáne ımbır tutynýǵa da keńes beremin.

Kúlgin tústi jemister júzim, shıe, anar, sábiz paıdaly. Qyzyl tústi ónimderden qyzanaq, qyzyl burysh, malına, qulpynaı, qarbyz tutyný paıdaly. Qarbyz prostat qaterli isigine qarsy paıdaly. Qaterli isikke qarsy qanyqpaǵan maı qyshqyldaryna baılanysty záıtýn maıy aldyńǵy orynda. Óńdelmegen, sýyq syǵyndydan alynǵan záıtýn maıynan kúnine kem degende eki as qasyǵy tutynǵan jón. Jasyldardan shomyr, qyryqqabat, brokollı, ýkrop, petrýshka, shavel, aqtardan aıran, irimshik, kokos, aq shomyr qaterli isikke qarsy qorǵan ispetti azyqtar bolyp tabylady.

Qaterli isik jasýshalary mol maı men mol sheker jaqsy kóretindikten, qaterli isikten qorǵaný úshin lyq toıyp tamaqtanýdan saqtaný, anda-sanda oraza ustaý paıdaly. Oraza ustap maı men sheker toqtaǵanda alǵashqy qaterli isik jasýshalary óledi. Múmkindiginshe tabıǵı qorektengen, qoldyń taýyǵyn tutynǵan jaqsy.

Qaterli isikke qarsy proteın retinde et tutynǵan jaqsy, biraq óńdelmegen et bolýy kerek. Mangalda et pisirgen jaǵdaıda etti shoqtan 15 sm alshaq ustaǵan jón. Áıtpegen jaǵdaıda kómirtek monooksıdi etke jabysyp, konserogendik áser qaldyrady. Etti kúıdirmeı tutyný kerek. Alúmındi dezodorant, taba qoldaný jáne keıbir qajetsiz ekpelerde de alúmın bolady. Jylyna bir-eki ret qan aldyrý (hajamat) osy turǵydan paıdaly. Mindetti túrde S, D jáne B12 vıtamınin, omega3 quramdy azyqtardan alýǵa tyrysý kerek. Tuzdy shekten tys tutyný da qaterli isik qaýipin arttyratyn faktorlar qatarynda.

Meılinshe ýaıym, stresten aýlaq bolý kerek. Salaýatty qorektengenmen stresti kúı jaqsy jasýshalardyń paıda bolýyna kedergi keltiredi. Baqytty kún keship, pozıtıvti energıa men jaqsy jasýshalardy arttyryp, dene men rýhtyń úılesimdi kúıine ekeýine de jaqsy qarap, salaýatty ómir súrińizder.           

---