InfoHub Logo

Arhatqa, etektegi bir shopannyń balasy atylyp ólipti degen sýyq habar jetti. Estigen qulaǵyna senbeı, qatty eseńgiredi. Otar aralap júrgende ony bir-jar ret kórgeni bar. Sońǵy ret onymen kishkentaı qaryndasynyń qazasynda ushyrasty...

Ne bir adam shoshyrlyq ýaqıǵalar bul óńirdiń basynan ótken shyǵar. Dese de dál mynadaı qos sumdyqtyń qatarlasa kelýi aqylǵa qonymsyz-aq... Tegi, qaıǵy-qasiretti: birin kem, birin artyq dep salystyrýdyń ózi de soraqylyq bolar...

Arhat aınalma kósh jolymen júrýdi qalamady. Qasqa taýǵa tike salyp, kókteýdegi jurttyń dál tóbesinen túsýdi uıǵardy. Ol atyna qamshyny tópeleı basyp, Alataýdyń bir órkeshine órmelep shyqty. Arǵy eńiste, aıaq astynda keń jaıdaq jatyr. Ár-ár tustan túıeniń qumalaǵyndaı qońyraıyp, tompaıǵan kıiz úıler, sol mańda aq júgerideı bytyraı, shashyla jaıylǵan usaq maldyń nobaıy baıqalady. Myna tikten tómen qaraǵanda: etektegi soltústik-batysqa jaıylǵan sary dala — ushy-qıyr joq sekildi saǵymdanady. Al kógildir munarǵa uqsap, shyǵysyn kómkergen Jalańashkól talyqsyp baryp, kózge bolar-bolmas bolyp bederlene qalqyǵan — Tarbaǵataı taýynyń silemimen shekteledi. Osynaý, Altaıdyń uly Tarbaǵataı men alyp Alataýdyń bas túıistirgen tusyn, ertedegi el — «Jońǵar qaqpasy» dep atap ketken-di.

Arhat attan túsip, boıyn jazdy. Shókimsiz kók aspan kóz uıalta tunyp tur. Kenet sol kóktiń shyrqaýynan shubatylǵan appaq býdaq paıda boldy. Bastapqyda Arhat sońyn tútindetip ushyp bara jatqan reaktıvti ushaq bolar dep oılady. Biraq izdiń kólemi men baǵyty ózgerer emes. Ol bir tesikten atqylap shyǵyp jatqan býǵa uqsaıdy. Qansha tesile qarasada ol aspandaǵy «qazandy» kóre almady. Ýaqyt ótken saıyn býdaqtaǵan qubylys, tómendeı, mımyrt jatqan jaıdaqqa birte-birte shógip bara jatty...

Osynaý ǵajaıypqa tańyrqaı qarap turǵan Arhat óziniń qaıda kele jatqany qaperine qaıta oralǵanda — ústine muzdy sý quıǵandaı titirep ketti.. Álginde ǵana qos búıirin soǵyp entikken, endi tyńaıyp, aýyzdyǵyn qarshyldata shaınap, otqa surana bastaǵan atyna qarǵyp mindi. Qos ókpeden yńq etkizip bir tepti de, ırekteı tómen quldaǵan jalǵyz aıaq jolǵa saldy. Qabyrǵa jolmen yrǵatyla bir oń, bir solǵa burylyp, etekke shuǵyl túsip keledi. Bir qabaqtyń astynan malshy úıi qarań etkendeı boldy. Qaıshylap, qaıta aınalyp sol tusqa oralǵanda, esik aldyndaǵy qarań-qurań qybyrlaǵan, boılary sirińkeniń shıindeı ǵana kisilerdi kózi shaldy. «Qasiretke urynǵan osy shańyraq boldy ǵoı» dep túıdi Arhat ishinen.

* * *

Bul úı,eki-úsh jasar kishkentaı qyzdarynyń qyrqyn da berip úlgermeı, taǵy qazaǵa dýshar boldy. «Qyrsyq bir aınaldyrsa, shyr aınaldyrady» degen osy ma eken? Otaǵasy qamaýda jatyr. Sol kishkentaı qyzdyń ólimi boıynsha tergeýge alynǵan. Qaıǵy jutqan baıqus ana men qarshadaı ul mal-janǵa ıe bolyp, osy kúnge deıin jetken-di... Joǵarydaǵy basshylardyń: «Shydaı turyńdar. Kisi tabylǵan kúni otardy ótkizip, múldem bosaısyńdar» degen ýádesiniń qısyny jýyq mańda kele qoımaǵan syndy. Memleket múlki adamnyń janynan da artyq sanalatyn kezeń edi. Shyǵyn shyǵarsań bas erkińnen aıyrylyp, ómirińmen óteısiń. Bul eldiń Zańynan Qudaıtaǵalanyń ózi de júreksinetindeı edi...

Arhat tizgin ustap kele jatqan qolynyń tyrnaǵy ósip ketkenin baıqady. Qasynda eshkim bolmasa da yńǵaısyzdanyp, atyn tejep, jerge tústi. Tazalyq týraly elge sabaq aıtady. Al óziniń júrgen júrisi mynaý? Tegi, salt bastylyqta er adamǵa ońaı emes. Usharyn jel, qonaryn saı bilgen túıeqaryn sekildi. Otar-otardy aralap, olardyń bala-shaǵasyna ekpe jasap, dári-dármek úlestirip, syrqattaryn emdep, el qydyrǵan kezbe sıaqty úzdiksiz jolda bolýdyń saly osy... Iá, oqýyn oqyp, tańdap alǵan qyzmeti. Buǵan da eti úırendi. Ara-tura aýdanǵa esep berýge barǵanda arasynan ýaqyt taýyp, aýlyny da soǵyp qaıtady. «Bir baı shabannyń qyzyn alyp, qýantsańshy bizdi!» dep jeńgeleri tıisse, ata-anasy da qartaıǵandaryn aıtyp kúńkildeıdi. Oqý bitirgenine jyl tolǵan joq, sosyn bara salyp kimniń qyzyna jarmaspaqshy? Qyzyq osylar da...

Qanjyǵadaǵy dárigerlik qapshyqtan kishkentaı qaıshy shyǵaryp, tyrnaqtaryn uqyppen alyp, ony bir jyrtym bıntke orap, tobylǵynyń túbine kómdi. Bunysy anasynan úırengen ǵadet edi. «Bir tal shashyń men bir tal tyrnaǵyń aıaqqa taptalmasyn» dep qulaǵyna quıǵan tálimi. Bul, nege olaı, nege bulaı dep suraýǵa bolmaıtyn, tek oryndaýǵa tıisti qaǵıdalardyń biri edi.

Qaıshyny spırtpen tazalap súrtip, qalǵan quraldarǵa aralastyrmaı, qapshyqtyń jeke qaltasyna saldy. Eshkimniń kózine túspeýi tıis. Ásirese analardyń dep ishteı túıdi. Qaıshy degen sózdi estise, óziniń de denesi dir ete túsetin-di...

* * *

Úıdiń aınalasynda on shaqty adam júr. Osy tóńirektegi otarlardan jınalǵan jurt bolar. Áıelder qazan-oshaq mańynda, bir-jar erkek otyn jaryp, endi eki-úsheýi úpir-shúpir birnársege jabyla tóngen. Sirá, mal soıyp jatqan tárizdi. Taǵy birleri alqaqotan otyrysyp, áldeneni talqylap jatqan sıaqty. Solardyń biri taýdan tótelep túsip kele jatqan salt attyny kórip, «daýys shyǵarma» degendeı, eki qolyn qaıshylap ym kórsetti. Arhat bylaıda «baýyrymdap» shabýdy oılamaǵan-dy. Taıap kelgende qolyna taıaq ustap, marqumdy joqtap turǵan eshkimdi baıqamady. Aınala siltideı tynyp, ishin tartqan bir qaterli tynyshtyq seziledi. Tóbedegi kókke kóz tastady. Manaǵy bıik shyrqaýdan esken aqshýlannyń baýyry jýandap, balapan basatyn qazdaı jazyqqa taltaıa bastapty.

— Kele jatyr! — degen oqys daýys estildi. Jurt túregelisip, jazyq jaqqa osharyla qarady. Sońyna aq shańdaq shubyrtqan qara noqatqa qadaldy. Olar qastaryna kelgen Arhatty elegen de joq. Óz áńgimelerimen bolyp tur.

— Balany áketetin shyǵar? — dese bireýi, ekinshisi:

— Árıne, áketýi tıis, — dep kúmiljıdi. Ol úshinshi bir saýattyraǵy:

— Soıyp, saraptama jasaıdy, — dep nyǵyzdady. Oǵan qarsy daý shyqty.

— Eshkim atqan joq, ózi atylyp óldi ǵoı?

— Báribir zań tártibi solaı.

— Áı, qoısańdarshy! Áńgime qylatyn jáıt emes qoı, ne boldy sonsha ózeýrep?! — dep úlkendeý bireý bularǵa tıym jasady.

«Ýaz-469» jeńil avtokóliginen syqıa kıingen, eki-úsh susty kisi tústi. Olar eshkimmen sálemdespeı, qazdaı tizilip, kıiz úıge kirip ketti. Balanyń bas jaǵynda anasy otyr. Onyń qasynda aq halatyn jelbegeı jamylyp, qan qysymyn ólshep, Arhat dárigerlik kómek kórsetý ústinde edi. Kirgenniń biri qatqyl daýyspen:

— Múrdeniń qasyńnan báriń shyǵyńdar! — dedi. Shyty qısaıyp, shashy jalbyrap ketken ana:

— Óziń múrdesiń! Eshqaıda shyqpaımyn! — dep bolar-bolmas sybyrmen ashyna qarsylyq tanytty.

— Biz, balanyń denesin qaraýymyz kerek. Eı, sen kimsiń óziń?

— Dárigermin...

— Dáriger bolsań, salsańshy myna kisige tynyshtandyratyn birdeńeni!

Balanyń anasy úıdi basyna kótere joqtaýǵa saldy. Qaıǵynyń aýyrlyǵynan shashyn ýystap julyp, azynaǵan daýysynan barsha jurttyń qabyrǵasy qaıysty. Baqytsyz anamen el qosyla jylady. İshke eki-úsh áıel kirip, ózin- ózi julǵan anany boı bermesine qaramaı qoltyqtap, syrtqa súırep shyǵaryp, kıiz úıdiń qalqasyna jaıylǵan kórpege aparyp otyrǵyzdy. Sosyn ony jan-jaqtan qorshap, sabyrǵa shaqyra bastady.

— Allanyń salǵanyna daýa joq. Kerek bolǵan soń aldy...

— Ondaı Allanyń maǵan keregi joq! Qaıtarsyn, qulynymdy!

— Oıbaı, kúpir sóz aıta! Óziń kárine ushyraısyń!

— Maǵan endi báribir!..

— Allam saqtaı kór, keshir aqymaq pendeńdi! Qaıǵy ne degizbeıdi, — dep záresi ushqan bir áıel qasiret shekken anadan aýlaq qashty. Qalǵandary da jaǵalaryn ustap, shoshyndy. Baıqus ana qaıyǵynyń salmaǵyn kótere almaı, aqylynan aljasqan shyǵar dep sheshti ishterinen...

 Kıiz úıden susty kisiler shyǵyp, arasyndaǵy laýazymy eń joǵarysy bolýy tıis:

— Birazdan soń júk kóligi keledi. Múrdeni soǵan tıep, aýdanǵa apratyn sen bolasyń! — dep Arhatqa suq saýsaǵyn kezedi. — Al qalǵandaryń óz sharýalaryńmen aınalysyńdar.

— Maldy, úıdi kim qaraıdy? — degenge, — Maldy qaraýǵa kisi ákele jatyr. Oǵan deıin sen qaraısyń! — dep tas tóbesinen urǵandaı, suraq qoıǵannyń ózine buıyrdy.

— Astapyralla, Ebi kep qapty! — dep turǵandardyń bireýi atyna qaraı júgirdi. Tóńirektiń bári qarakóleńkelenip, sazara ishin tartqan sumdyq — sál-pálden soń, beıkúná balapannyń ajalyna aza bildirip, ańyraı jónelgeli turǵan sıaqtandy...

Jurttyń bylaıda jutaǵan kóńil-kúıin — boılarynda aıaýshylyq pen jylý joq, myna sazbetterdiń qylyǵy men usqyny tipten kúızeltip jibergendeı boldy. Olar shenderine qaraı tıisti oryndaryna jaıǵasty da «keldik ıakı kettik» dep elge ymyra tanytpastan yzǵyta jóneldi. Iá. Endi birazdan soń, aspan men jer astasyp, túıe shaıqalyp, eshki aspanǵa ushatyn shaq bastalady. Manaǵy, qoshtaspastan atyna minip tura qashqan kisiniń baǵy janyp, uıattan jerge qarap, kete almaı turǵandar azapqa tústi. Bir-birimen sybyrlasyp, ketýdiń amalyn qarastyrdy. Ólgen adamǵa endi esh kómek joq. Tiri kisi tirshiligin jasaýy tıis. Júrekteri daýalaǵandar syrǵaqtap, attaryna bet aldy. Aǵaıynshylyǵy men aralas-quralastyǵy barlar áli de kibirtiktep tur. Kimnen ruqsat suraýdy ózderi de bilmeıdi. Qara jamylǵan ana — eshteńeni uǵyp otyrǵan joq. Túnergen tóńirekke ózi de sińip keterdeı bolyp, qur súlderi ǵana bozarady.

Bir áıel bilegin sybanyp:

— Kebinin tezdetip tigý kerek. Kún buzylyp barady. Qaıshy tappadym, — dep julyndy.

— Jap aýzyńdy! Kebinge óziń oran! Balanyń kıimi de... Sensiz de tigemiz! Asyqsań kete ber! — dep, egdeleý áıel ony tıyp tastady. Anaý orynsyz sógis estigen adamsha burtań etti.

— Ne dep qoıdym sonshama, aýzyma qaqpaq qoıatyndaı?

— Jap dedim ǵoı aýzyńdy! — dep egdelý áıel ony jelkeden bir túıip, aýlaq jerge jetektep alyp bardy.

— Sen aqymaq qatyn, baıqadyń ba? Qaıshyny aıtqanda qaıǵy jutqan

baıqustyń túri qalaı buzylǵanyn?

— Astapyralla, tars esimnen shyǵyp ketipti!

— Sol qasiretti kúnnen soń, bul úıde eshkim qaıshy ustamaıdy...

— Allam keshirsin, o jaratqan qudaı aljasyppyn! Keshirińiz, siz de!..

* * *

Qaıtys bolǵan balanyń esimi Erden edi. Naýryz merekesi qarsańyndaǵy oqý demalysyna shyǵyp, qystaýdaǵy ata-anasyna kelgen kezi. Ásirese, aıaǵy shyǵyp, tili byldyrlaǵan kishkentaı qaryndasyn qatty saǵynǵan-dy. Gúlderaı — anasyna tartqan moıyl qara kózdi, mańdaıy jazyq, órýge áli jetpesede, qazirdiń ózinde jalbyr qara shashynan tolqyndanǵan tyǵyz qolań ańǵarylǵan, kórikti balapan edi. Aǵasynyń kelgenine tóbesi kókke jetip, qýanyshtyń zor mártebesine bólengen sol boldy. Erdenniń sońynan qarys qadam qalmady. Enesniń artynan ergen arúrpek balapan dersiń...

Anasy is tigip otyrǵan-dy. Qystyń qysqa kúni tez sýalady. Erden mektebine qaıtqansha jańa kázekeı tigip berýdi murat etken bolatyn. Gúlderaı, birese anasynyń isine aralasyp, endi birde kitapqa shuqıǵan Erdendi oqytpaý úshin qolyndaǵysyna ádeıi talasyp, kóńilin ózine aýdarǵysy kelip, arpalysyp júrgen. Bir kezde úlgi piship bolǵan soń, janyna qoıa salǵan anasynyń is qaıshysyn ustap jalt berdi. Anasy abyrjyp:

— Qalqam, bere qoıshy, mamańa! — dep jalbaryna qolyn sozdy. Gúlderaı erkeligi basym túsip, qaıshynyń qos sańlaýyna saýsaqtaryn ilip alyp, anasy sıaqty birnárse keskendeı shyqyldata qaıshylady. Erden de basyn kóterip:

— Má, kitap oqı ǵoı. Kel ekeýmiz oqıyq, — dep qaryndasyn azǵyrdy. Balapan óz degeninen qaıtar emes. Aldaýsyratqan aǵasyna da kónbedi.

— Qap, mynany-aı, á! — dep Erden atyp turǵanda, qaıshyny shaınańdatyp, bet aldyna ustap turǵan Gúlderaı shyrqyraı qashty...

* * *

Erden sol demalystan — mektebine qaıta oralmady. Ákesin aýdannan kelgen zań adamdary alyp ketti de bir otar malǵa anasy ekeýi ıe bolyp qaldy. Jiberemiz degen kisisi de jýyq mańda kele qoımady. Aqyry jer aıaǵy keńigen kezde elmen ilesip, bular da etekke tústi. Árıne, irgeles malshylar kelip, kóshi-qondaryna qolqabys jasasty. Qapıada kóz jumǵan kishkentaı qyzdyń qyrqy da taıap qalypty. El bolyp, jurt bolyp ony da ótkeremiz degen demeý sózder aıtyldy...

Úsh aılyq demalysta ákesine serik bolyp, sharýaǵa erte tóselgen Erdenniń malsaqtyǵy osy qıynshylyq sátte anyq ańǵaryldy. Kúni uzaq qoı sońynda júrip kelse de sharshadym, shaldyqtym dep shaǵymdanbady. Syrt porymy tiri balany elestetkenmen: jetilip úlgermegen ishki jan dúnıesi ólip qalǵan tárizdendi. Onyń boıyndaǵy jyljyǵan qan — muzdaı sýyq edi...

It-qustan quı qorǵan, quı qorǵan ba degendeı, zań adamdary ákesiniń qos aýyzdy myltyǵyn «zattaı dáleldeme» retinde tárkilep áketken-di.Al júktiń arasynda oqtaýdaı ǵana — «TOZ-9» shaǵyn kalıbrli myltyǵy tyǵýly jatatyn. Keıingi kezde Erden mal baqqanda, anda-sanda qoı kúzetine shyqqanda da sony ıyǵynan tastamady. Jatarda «Bissimillá, rahman rahym, tynyshtyǵyńdy bere gór Allam!» dep pále-jaladan saqtaıtyn ákesiniń batasyn qaıtalap, myltyǵyn tars qushaqtap jatatyndy shyǵardy.

Birde, keshkisin maldy torkóz symmen qorshalǵan shalyǵa qamaǵan soń, úıge kirmeı, ákesi qusap árneni bir ustap, sıpalaqtap júrip aldy.

— Balam-aý, tamaǵyń sýyp ketetin boldy ǵoı. Kirseńshi úıge! — dep anasynyń daýystaǵanyna da eleń etpedi. Shydaı almaǵan anasy Erdenniń qasyna kelip, jetektep áketkisi keldi.

— Sumdyq-aı, qolyń muzdaı ǵoı? Tońyp qaldyń ba?— dep shoshyna surady.

— Tońǵan joqpyn... ishim ot bop janady da turady!..

— Aınalyp keteıin, qarǵam! Senen basqa men de kim qaldy. Sen aman bolshy! Júr, ystyq sháı iship, boıyńdy jylyt... Kúni boıy túzdesiń.

Ana men bala talaıdan beri piltesi qıylyp, póziri súrtilmegen káresin shamnyń qorash jaryǵyn saǵalap, bóten kisilershe toń-torys shaılaryn soraptap, arakidik qasyqqa qol sozyp, astaryn samarqaý iship otyr. Aralarynda aıtarlyq sóz qalmaǵandyqtan emes, aýyzdaryn ashsa, qos daýysqa salyp azynap qoıa beretindeı qusadan qorqady. Es bolsyn dep bir áńgimeni alymen oısha sýyrtpaı bastasa, onyń bir ushy keshegi qaıǵyǵa kep tireledi. Ekeýiniń de kóz aldyna sol bir jantúrshigerlik sýret qalyqtap shyǵa keledi. Asqa túıilgendeı, ishtegi qaıǵydan tunshyǵady. Shashy jalbyrap, eki kózi móldiregen Gúlderaılary — arttaǵy bir qýystan tyǵyla-tyǵyla sharshaǵanyn aıtyp, jaırańdap qastaryna jetip keletindeı úmittenedi...

Balasynyń basynan sıpamaq bolyp anasy qolyn sozdy. Erden tómen qarap, dastarqandaǵy nan túıirin shuqyp otyrǵan. Tosyn nárse basyna tıgende ol selk etip, artyna jalt qarady.

— Gúleshim, senbisiń?! — dep orynan atyp túregeldi. Sosyn qarańǵy qaltarystyń bárin tekserip shyqty. Eshkimdi taba almaǵanyna nalyǵan keıipte — anasyna jabyrqaı qarady. Erdenniń kózinde — baǵytynan adasqan bir sýyq sáýle, shyǵar jol izdegendeı oınaqshyp, jalt-jult etti. Anasynyń boıy muzdap sala berdi. Ózine qarap turǵan bul bala — tósin alǵash ıitken tólbasy Erdeni emes, soǵan uqsaıtyn, janarynan kórdiń yzǵary esken eles sekildendi. Ana júregi qan jylap, basyn shaıqap, dármensiz teńselgennen ózgege shamasy jetpedi.

— Mama, Gúleshimdi saǵyndym! Qasyna barǵym keledi... basynan sıpap erkeletkim keledi...

— Oıbý, jarytpaǵan qý qudaı! Endi buny da aınaldyra bastadyń ba? Qaı keregińe jaratqyń keldi? Onyń ornyna meni al! — dep anasy zarǵa basty. Bir ǵajaby, Erden anasy sıaqty jylap-syqtamady. Ózin tym salqynqandy ustady. Anasynyń aldyna jatyp:

— Mama, basymnan sıpashy. Seniń alaqanyńdy ol umytyp qalǵan shyǵar... men oǵan mamańnyń alaqany osyndaı dep aıtyp baraıyn, — dedi. Myna sózdi estigende baıqus ana esinen tana zar ıledi.

— Aıtpa ondaıdy! Sen eshqaıda da barmaısyń! Jibermeımin, qulynym!

— Mama, jylama. Gúleshimdi oıatasyń. Ol osynda. Tek, jeke jatqysy kelip, bizge jolamaı júr. Men oǵan baratyn joldy bir kınodan kórgem. Tipti, op-ońaı eken!..

* * *

Kúlli tóńirek túnere tutasyp, úńirdiń túbindeı qarańǵylyqqa aınaldy. «Jońǵar qaqpasynan» ekpini sát saıyn údegen aryndy jel azynady. Ertedegi bir ańyz boıynsha sol qaqpanyń aýzyndaǵy tas kúrkede Ebi degen bir jalmaýyz kempir otyrady-mys. Ol, kóńil-kúıi buzylǵan sátte osylaı úsh kún, úsh tún tynbastan yshqynyp, ishindegi sherli jelin ábden shyǵaryp bolǵansha, úrleı beretin kórinedi. Bir kezderi Ebiniń kúrkesiniń esigin áldekimder taspen qalap bekitipti de. Amal-neshik, eńbekteri zaıa ketipti. Kempirdiń qýatynyń keremettigi — álgi qoıdaı tastaryń shań-tozańsha burqyraı ushyp, bir kósh jerdegi Jalańashkólge topyrlaı toǵytylypty. Sodan beri kóldiń sýy eshqashan tunbaı, aq aıran bolyp jatady-mys...

Máıit tıegen júk mashınasy jer baýyrlap áreń kele jatty. Quıyndatyp soqqan qara daýyl qadam bastyrar emes. Qara shańmen ilese ushqan usaq, qıyrshyq tastar da bytyra sekildi tıgen jerine tańba salyp, kóliktiń aǵash kýzovyn saýsaq oınatqandaı sytyrlatyp, brezent búrkemesi jalp etip túrilgende ishindegi Arhattyń beti-qolynda ıneshe qadalady. Balany oraǵan kórpeni julmalap, máıitti kóterip ala ketkisi kelgendeı alasurady. Arhat Erdenniń jansyz denesin keýdesimen kólegeıleı qushaqtap, Ebi kempirdiń sýmańdaǵan qoldaryn tıgizbeýge tyrysty. Osyndaı arpalys ústinde Erdenniń anasyn kabınaǵa otyrǵyzǵanyna rıza boldy. Óıtpese, shopyr aǵasy bastapqyda buǵan, jas bolǵan soń jany ashyp :

— Sen mynda otyr. Balasynyń qasyna sheshesi otyrsyn, — degen edi. Múrdeni tıep júrer sátte, Erdenniń anasy talyqsyp, aıaǵyn basýǵa shamasy kelmedi. Arhat onyń qan qysymyn ólshep, tıisti em-domyn jasaǵan soń, kabınaǵa otyrǵanyn jón dep sheshti. Eń qurmaǵanda qasynda qaraıtyn kisi bolar...

Óliktiń tátti qolamsa ıisin myna qutyrǵan jel túgili alapat daýyl da basa almaıtyn tárizdendi. Arhattyń júregi aınyp, bul ıisti ómir-baqı umytpaıtyndaı mólsherde ıiskep, máıitti qushaqtap bara jatty.

* * *

Erdenniń ákesi otyzǵa kelgende — shopan taıaǵyn óz ákesinen qabyldap alǵan-dy. Maldyń qyr-syryn bir kisideı meńgerip, áke qolqanaty bolyp ósti. Myna kishkentaı Erdenin de ózi kórgen tárbıe jolymen baptap, oqymysty bola ma, sharýa adamy bola ma báribir, isine tyńǵylyqty etýge tyrysty. Ol óziniń otbasyn óte qurmettedi. Áıeli, aýyldyń ajarly qyzdarynyń biri sanalǵan. Ekeýara ortaq týyndaǵan yntyq sezim arqasynda bastary qosyldy. Kishkentaı Gúlderaı anasynyń aýzynan túsip qalǵandaı bolsa, Erden óziniń kóshirmesi sekildi edi. Qarshadaılyǵyna qaramastan úlken adam sıaqty ár sózi men isine jaýapty qarap, mazmundy bala bolyp ósip keledi.

Erteńgisin ǵana, shyńyltyr shymshyma aıazy qalǵan qystyń qabaǵy jadyrap, kóktemge des bere bastaǵan kezeń edi. Biraz ýaqyt tyrp ete almaı, qoldyń shóbine qarap qalǵan mal tuıaqtary jer taptap, uıysqan eski shópterdi tebinip, túbindegi qyltıma kók qıaqtaryn súısine jeıdi.

Erdenniń ákesi maldy qystaý mańyndaǵy baqylaýǵa yńǵaıly ashyq qyratqa aýdaryp, ózi birer shyny shaı iship, sosyn Gúlderaıyn shópildetip, shólin qandyryp kele qoımaqshy bolyp, atyn jeldirtip úıine bet aldy. It-qusqa daýa joq. Kóziń taıyp ketse, dúrse tap beredi. Qaraıǵan butanyń túbi tolǵan qaýip dersiń. Tegi, qarny ashpasa qasqyr malǵa tıispeıdi degen beker sóz. Marqum ákesi aıtyp otyratyn: «Pıǵyly atynda turǵan joq pa «Qas-qyr» degen. Olar atymdy shyǵaram dep oıran sap ketedi. Iaǵnı, qas qylyp qyrady». Sol sebepten malshy ıyǵynan bir sátke myltyǵyn tastap kórgen emes.

Atyn ataǵashqa baılap, úıiniń esigin endi ashqanda arjaǵynan azan-qazan daýysty estidi. Ózine qaraı óń-túsi joq júgirip kele jatqan áıelin kórdi. Ol tili baılanyp qalǵandaı, qolyn artyna qaraı bulǵap, sermeı berdi. Otaǵasy eńkeıip ishke kirdi de kóz aldyndaǵy kórinisten tóbe shashy tik turyp, qalshıdy da qaldy.

Gúlderaıdyń qaıshy qadalǵan eki kózinen qara qan josyla aǵyp, bir kóziniń qarashyǵy syrtqa salbyraı shyǵyp ketipti. Sábı qoldaryn jan-jaǵyna dármensiz jaıyp, ushýǵa jetilmegen qanatyn sabalaǵan balapan tárizdi edi. Onyń náreste júregi qandaı qasiretke dýshar bolǵanyn sezip te turmaǵan sekildi. Jylap, daýys ta shyǵarmady. Janaryna shanshylǵan bir sumdyq ony qybyr etkizbeı, aýaǵa shelegelep tastaǵan syńaıly. Onyń artynda kózi alaqandaı bolyp turǵan Erden:

— Gúleshim, mamasyna qaıshyny bergisi kelip edi... úlgere almady...etbetinen jyǵyldy... ony oıynshyq dep qaldy!.. — dep qaryndasyna ara túskendeı shyr-shyr etedi.

Otaǵasy, basyna shyńyldaı lap bergen ystyq qandy sezdi. Aldynyń bári munartyp baryp joǵaldy da, dál qazirgi qatal kórinis qaıta tundy. Sosyn onyń sanasyn áldekim jetektegendeı, Gúlderaıdyń keleshegin úńgı jóneldi. Qolyna taıaq ustaǵan, ábden qajyǵan, janynda bir de bir janashyry joq, zaǵıp áıel beınesi aldynan shyqty. Ol eles Gúlderaıdy ózine qaraı shaqyryp turǵan tárizdendi. Endi bir sátte, Gúlderaıdy kólegeılep, «Maǵan ne qylasyń!» degendeı kekesinmen buǵan qasqaıa qarady.

Otaǵasy ıyǵynan myltyǵyn julyp alyp, kekesindi eleske, qorǵasynnan quıylǵan dara oqtardy qos aýyzdan jarystyra jóneltti...

* * *

Erden tań eleń-alańda túregelip, kúzetten talyqsyǵan anasyn úıge jiberip, ornyna ózi qaldy. Erteńgilik salqyn boıyn lezde shıratyp, uıqysy tez ashyldy. Mal kúzetisip júrgen eki-úsh ıt buny ózimsinip, árqaısysy bir-bir súıkenip ótti. Tań aldyndaǵy alańsyz tynyshtyqty áldılegendeı, kúlli mal marǵaý kúıge bólenip, tyrs-tyrs kúısep jatyr.

Erdenniń esine sol, buryn kórgen kıno qaıta tústi. Ol oń aıaǵynyń báteńkesi men shulyǵyn sheship, arqasyn shalyǵa súıedi. Oqtaýdaı qysqa myltyqtyń ushyn ıeginiń astyna tiredi. Sosyn úlken baqaıyn aıyryp, shúrippeni izdedi...

Taldyń, balǵyn butaǵy synǵandaı, tyrs etken dybys shyqty.

---