InfoHub Logo

Olardyń negizgi tarmaqtaryn iske asyrý mehanızmi

2020 jyldyń 1 qyrkúıeginde Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń Qazaqstan halqyna Joldaýy qatarynan 24-shi boldy. Prezıdent joldaýlarynyń maqsaty - reformalar, memlekettik sektordyń uıymdastyrýshylyq, normatıvtik-quqyqtyq qyzmeti baǵyttaryn belgileý. Ol úshin joldaýdyń tezısteri úkimettiń, mınıstrlikterdiń jáne jergilikti atqarýshy organdardyń is-sharalar josparlaryna aınalady. Tezısterdi nasıhattaýǵa aıtarlyqtaı resýrstar bólinedi.

Prezıdenttik joldaý tájirıbesi ár túrli elderde qalyptasqan. Eń tanymal mysaldar - AQSH pen Reseı Federasıasy, prezıdenttik respýblıkalar, onda memleket basshylary bir jaǵdaıda parlamentarıılerge, ekinshi jaǵdaıda Federaldy Jınalysqa júginedi, el ómirindegi mańyzdy oqıǵalar men problemalardy kóteredi jáne damýdyń strategıalyq baǵyttaryn kórsetedi. Ádette, joldaý - bul baıandama túrindegi birinshi adamnyń monology, paıymdaý jáne tipti syrttaı polemıkasy.

Qazaqstanda memleket basshysynyń jyl saıynǵy joldaýyn jarıalaý quqyǵy Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýsıasynyń 44-babynda bekitilgen: «Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti: Qazaqstan halqyna eldegi jaǵdaı men Respýblıkanyń ishki jáne syrtqy saıasatynyń negizgi baǵyttary týraly jyl saıyn joldaý arnaıdy». Qazaqstan Prezıdenti Májilis depýtattaryna ǵana emes, senatorlarǵa, mınıstrlerge jáne basqa da memlekettik organdardyń basshylaryna júginedi.

1997 jyldan bastap Qazaqstan Respýblıkasynyń prezıdentteri halyqqa 24 ret Joldaý jasady, onyń ishinde 22 ret - Nursultan Nazarbaev jáne eki ret - Qasym-Jomart Toqaev. Joldaýdyń kúni,  qyrkúıek aıynyń basy bolyp, keıingi jyldary jańa Prezıdenttiń  tarapynan belgilendi. Al, QR Tuńǵysh Prezıdenti N.Á. Nazarbaev qańtarda, qazanda, jeltoqsanda, naýryzda jáne sáýirde, tipti jylyna eki ret (2012, 2018) joldaýlar jasaıtyn.

Qazaqstan Respýblıkasynyń eki negizgi damý strategıasy - «Qazaqstan-2030» jáne «Qazaqstan-2050» dál osy joldaýlar túrinde qoıyldy. Prezıdent óz joldaýlarynda ádette negizgi reformalar týraly jarıalaıdy, biraq barlyq reformalar joldaýlar arqyly ótedi dep aıtýǵa bolmaıdy: «5 ınstıtýsıonaldy reformany júzege asyrýdyń 100 naqty qadamynan turatyn ult josparyn» Prezıdent Nazarbaev joldaý formatynda emes, jeke basylym retinde jarıalady. «7-20-25» jáne «Rýhanı jańyrý» baǵdarlamalary - keıinnen joldaýlarda aıtylǵan gazet maqalalary.

Ádette, Qazaqstan Prezıdentiniń joldaýynda basty bir ıdeıa bar, oǵan basa nazar aýdarylady: bıyl bul jańa ekonomıkalyq jaǵdaı (ekonomıkalyq daǵdarystyń áseri), buryn - syndarly qoǵamdyq dıalog (kóktem men jazdaǵy jappaı narazylyqtardyń áseri).

Joldaý jobasy josparlanǵan kúnnen birneshe aı buryn daıyndala bastaıdy. Birinshiden, prezıdent ákimshiligi men úkimet prezıdentpen birge joldaýdyń negizgi baǵyttaryn daıyndaıdy jáne úılestiredi, sodan keıin olardy ortalyq atqarýshy organdarǵa jiberedi, olar óz usynystarymen tolyqtyrylǵan jobany qaıtarýy kerek. Prezıdent ákimshiligi sońǵy mátinin aıaqtaıdy. Bul daıyndaýdyń eń jalpy túri - prezıdent basqa tártipti de qoldana alady.

Joldaýdy júzege asyrý - bul atqarýshy bıliktiń mindeti. Joldaýdy jarıalaǵan kúninen keıingi kúni úkimettiń otyrysy ótedi. Mine, 2020 jylǵy 2 qyrkúıekte Premer-Mınıstr Asqar Mamınniń tóraǵalyǵymen ótken Úkimet otyrysynda Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń «Jańa jaǵdaıdaǵy Qazaqstan: is-qımyl kezeńi» atty Qazaqstan halqyna Joldaýyn iske asyrý jónindegi sharalar qaraldy.  «Joldaýda alǵa qoıylǵan mindetterdi oryndaý ekonomıkanyń ornyqtylyǵy men básekege qabilettiligin arttyrý faktoryna aınalady. Memleket basshysy jańa jaǵdaıǵa saı keletin memlekettik jáne ekonomıkalyq saıasatty ýaqtyly ázirleý boıynsha naqty is-qımyl josparyn belgiledi» [...] Memleket basshysynyń joldaýyn tolyq jáne ýaqtyly júzege asyrý úshin bizde barlyq qajetti resýrstar men quraldar bar», - bul premer-mınıstr Asqar Mamınniń úkimet otyrysynda aıtqan sózi.

Kúntizbelik apta ishinde úkimet joldaýdy júzege asyrý boıynsha is-sharalardyń jalpyulttyq josparyn ázirleıdi. Jalpyulttyq jospar keste túrinde jasalady, onda prezıdenttik tezıster («sharalar» túrinde kórsetilgen), oryndalý nysany, jaýapty organ jáne oryndalý merzimi kórsetiledi. Bekitilgennen keıin jalpyulttyq jospar prezıdenttiń jarlyǵymen resimdeledi jáne zań kúshine ıe bola otyryp, oryndalýǵa jiberiledi. Jalpyulttyq jospardyń tarmaqtaryn oryndaý premer-mınıstrdiń baqylaýynda bolady.

Úgit-nasıhat komponenti - buqaraǵa joldaý tezısterin nasıhattaý - prezıdent sóz sóılegennen keıin birden qolǵa alynatyn memlekettik apparat jumysynyń eń mańyzdy quramdas bóligi. Prezıdenttiń joldaýyn júzege asyrýdyń mańyzdy epızodtarynyń biri – halyqqa jekelegen tarmaqtaryn túsindirý. Ol úshin memlekettik organdar men búdjettik uıymdardyń kópshiligi, sondaı-aq keıbir ónerkásiptik kásiporyndar (jeke menshikti qosa alǵanda) joldaýdy túsindirý boıynsha is-sharalar uıymdastyrady, onda basshylar ózderiniń qaramaǵyndaǵylarǵa joldaýdyń oryndalýy osy eńbek ujymyna qalaı áser etetindigin túsindiredi. Dál osyndaı maqsatpen depýtattar ózderi saılanǵan aımaqtarǵa jiberiledi.

Mine, bıylǵy Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń halyqqa Joldaýynyń maqsaty men mindetterin, naqty qoıylǵan tapsyrmalaryn, sonymen qatar ár tarmaqtarynyń máni men mazmunyn, erekshelikterin    stýdent jastarǵa jáne jalpy jurtqa túsindirýge ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń profesor-oqytýshylar quramy buqaralyq aqparat quraldarynyń barlyq múmkindikterin paıdalanyp barynsha at salysýda.

Sabyrhan Smaǵulov, ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti Qazaqstan tarıhy kafedrasynyń oqytýshysy

---