InfoHub Logo

Shyrt uıqynyń qushaǵynda jatqan. Bas jaǵynan daryldaı sóılegen ákesiniń daýsy oıatyp jiberdi.

— Áı, Sataı, tur balam, baryp shanany alyp qaıt, — dedi.

Sataı kózin syǵyraıtty. Úıdiń ishi áli qarańǵy eken. Terezeden bulyńǵyr ǵana jaryq túsip tur. Tún ortasynan jańa ǵana aýǵan mezgil sıaqty. Naǵyz tátti uıqynyń shaǵy da. Búkil tula boıy maýjyrap uıyp, dál osy kúıde talyqsyp uıyqtap jata bergisi keledi. Bul shaqta adam belgisiz bir, jaqsy áýezge terbetilip, talyqsyp qana uıyqtaıtyn bolar.

Biraq endigi jerde ákesi uıqy beredi deısiń be. Ánekı, shaqyrǵan taýyqtaı bas jaqtan aýyq-aýyq qylqyldap daýystaı bastady. Qoıý qaıda!.. Áı, beımazasy-aı osy shaldyń.

— Sataı-aý, tań atty ǵoı, tursańshy endi. Erterek baryp alyp qaıtsańshy shanany,— deıdi jáne qaıta-qaıta aıtady. «Áli tún ortasy ǵana ǵoı, tań atsyn da...» — degisi keledi Sataıdyń. Dál osy kezde qoradaǵy átesh qanatyn dúrsildete qaǵyp qoıyp, tamaǵy jyrtylardaı aıqaı salady: «Tań atyp qaldy-e-e...» deıtin sıaqty. Maza berýshi me edi bular.

Sataı kózin qaıta jumdy. Shirkin-aı, eń bolmasa, on mınýt uıyqtar ma edi. Qaıdaǵy uıqy, áne ákesi taǵy sóılep jatyr. «Qap, uıqy bermedi-aý» dep renjidi, onan soń: «Qoı, turaıyn, bolmas» dep oılady taǵy da. Biraq bul tek oıy ǵana. Áne turdym, mine, turdym dep jatqan, endi birde tipti kıine bastaǵan sıaqty edi, sóıtse qaıtadan maýjyrap uıyqtap ketipti...

Bas jaǵynan taǵy da ákesiniń daýsy shyqty. Raqattana albyrap bara jatqanda qulaq shekesinen aǵash balǵamen urǵandaı bop ár sózi dyń-dyń etip estiledi.

— Sataı, tur endi. Erteńgi shaıǵa deıin alyp kel shanany. Apań ekeýmiz bazarǵa baryp qaıtalyq. Bol, tur, balam!

Ákesi jumsaq-aq únmen daýystaıdy, biraq sonyń ózinde jaǵymsyz estiledi-aý.

Sataı kózin ashpastan samarqaý ǵana qımyldaı bastady. İńirde jaǵylǵan ottan keıin, túni boıy sýyq tartyp ketken úıdiń ishi qońyr salqyn. Kórpeniń asty jyp-jyly. Oryndyq ústindegi kıimderine qol sozǵan. Kıimderi sup-sýyq, temirshe qarıdy. «Brr... áı, dál osy búgin byt-shyt bop, shanaqtaryń shashylyp, otqa jaǵylǵyr, qý shana-aı... Qaı ýaqyt boldy eken?..» Kóterilip tórgi buryshqa moınyn sozdy. Biraq stol ústindegi saǵattyń tyqyldap soqqany bolmasa, tili kóriner emes. Kórshi-kóleńdegi qoralardan áteshterdiń baıbalam sap shaqyrǵany jıilep ketti. Birinen-biri qalysar emes: «Tań at-ty-y... tań atty-y!..» dep shýyldasyp-aq jatyr. Sataı eki-úsh ret jaǵy aıyrylyp keterdeı bop qushyrlana tátti esinedi.

Onan soń toń-torys bop túıilgen kúıinde únsiz kıindi. Ákesi sham jaǵyp kıin dep edi, onyń sózin estimegen adamsha jaýapsyz qaldyrdy. Jasaýrap ashyǵan kózin ýqalap qoıyp, qarańǵyda kıiminiń oń, terisin tigisinen sıpalap otyrdy.

Ákesi bolsa so jyly tósekte jatqan kúıinde bir saryn jumsaq únmen buǵan ne isteý kerektigin túsindirýde: eń áýeli, tor dónendi sýǵaryp alǵan jón, sonan keıin qoradaǵy qamyt-saımandardy qarǵa tıgizbeı, shubaltpaı, ret-retimen alyp shyǵý kerek; qamyt-saımandardy keshe ǵana maılap qoıǵan, qarǵa súıretilmesin, sý bolady; aıtpaqshy, bel kóterme tartpany umytyp ketpegeı, sonan soń «Tastóbedegi» shanaǵa jetkenshe terlik toqymdy astyna salyp, minip barýy kerek, áıtpese taqymyn oıyp alady... taǵy basqa da osyndaı aqyldaryn shubyrta tizip aıtyp jatyr, aıtyp jatyr. «Oıylsa taqym ózimdiki ǵoı, sizdiki emes»,— deıdi Sataı ishteı qıastana qarsylasyp. Tek ishteı ǵana solaı deıdi, estirtip aıta almaıdy. Oǵan dármen qaıda? Eger estirtip aıtar bolsa, ákesi jaıymen ǵana ornynan turar edi, kózi sharasynan shyǵyp kárlene shatynap, qalsh-qalsh etip óz tóseginiń tusynda ilýli turǵan segiz órim dyraý qamshyny anaý sińirleri bilemdengen dáp-dáý qatty qolyna alar edi de, sonsoń eshkimniń arashasyna jol bermesten munyń páre-páresin shyǵarar edi. Iá, solaı, ákesi qıqańdaǵandy kótermeıdi, balasyn qıqańdatpaıdy da.

— Doǵany alma. Ózimizdiń bir doǵa sonda, — dedi ákesi.

Árıne, jyly tósekte jatyp ap buıyra bergenge onyń nesi ketip barady deısiń. Onan da ózi turyp osyndaı salqyn úıde etti temirshe qaryǵan kıimderin kıip: «Búgin demalysy ǵoı, balam uıyqtasynshy bir»,— dep shanaǵa ózi baryp qaıtsashy. Óıtý qaıda. Teginde, úlken kisilerdiń balany óstip qınap jumsaǵanǵa jany qushtar-aq-aý. Sol nesi eken? Ásirese osy Sataıdyń ákesi. Munyń qynjylǵanyn, qınalǵanyn sezgen saıyn qyby qanyp jatatyn sıaqty. Fý!.. Sataı pesh ústindegi qońyrsyq shýash pen kıiz ıisi ańqyǵan pımasyn alyp, aıaǵyn suqty. Syńǵyrlap keýipti, ishi jyp-jyly. Sháýgimdegi sý da jyp-jyly eken. Alaqanyna quıyp bir-eki úıkep betin jýǵan boldy. Aýyzyna urttap edi, bir túrli jylymshy, sháýgimniń tattanǵan dámi shyǵyp ketipti, túkirip tastady. Taba nannan bir úzip ap endi syrtqa shyǵa bergeninde ákesi taǵy da:

— Áı, ana qara ishikti kıip al, tońasyń, — dedi.

Sataı úndemesten bosaǵada ilýli turǵan zildeı aýyr qara ishikti baýyn úze-múze julyp aldy. Buıra seńseńnen ashqyltym bir qatyqtyń, teriniń ıisi ańqıdy. Ózi zildeı bolsa da jyp-jyly. Oranyp ap aýnaı ketip uıyqtasa, shirkin!.. Kún bulyńǵyr. Jer júzi áli ashyla qoımapty. Sýyq boz tuman basyp tur. Onsha qoıý emes. Sál ǵana yzǵyryq esedi. Tanaýdy qýsyrǵan shyńyltyr yzǵyryq. Bolar-bolmas qar qylaýlap tur.

Túni boıy qylaýlaǵan bolý kerek, keshe ǵana aınadaı ǵyp sypyryp, kúrep tastaǵan esik aldynda jazdaǵy kók terektiń basynan tógilgen aq úlpek sıaqty bop julyqtan asar aspas qylaý qar kólpildep jatyr. Jup-jumsaq bop erekshe úlpildeıdi. Sataı shetkergi tory dónen turǵan qoraǵa deıin barǵansha úlpek qar tabanyna shodyraıyp jabysyp qaldy. Oı, qyzyǵy-aı, pımasy áıelderdiń bıik óksheli kıimi sıaqty. Attaǵan saıyn aıaǵy bult-bult etedi, jyǵylyp qala jazdady. Sataıdyń kúlkisi keldi. Alyp eleýish qusap sebelep turǵan sur kenep aspanǵa, onan tumantyp meńireıip turǵan aınalaǵa qarady. «Mundaıda qasqyr kezdesýi múmkin-aý!» — degen oı keldi. Bir túrli boıy túrshigip, dir ete tústi. Biraq artynsha «Kezdesse eken, shirkin», — degen tentek qushtarlyq oraldy. Qorqynysh ta, balalyq áýestik te bar. Sataı áli kúnge tiri qasqyrdy kórgen emes. Kórýge qushtar-aq. Biraq japan dalada úreıli jyrtqyshpen betpe-bet kezdesip qalsa... Sataıdyń tóbe quıqasy shymyrlap ketti.

Ol tory dónen turǵan qoranyń esigin ashqan. Tory dónen kúndegi ádetinshe jem kútkendeı oqyranyp, typyrshıdy. «Atdorbany basyma ilseıshi», — degendeı tumsyǵymen Sataıdy nuqyp-nuqyp jiberdi.

— Já, já... Janýar. Jemdi qaıtyp kelgen soń jeısiń, áıtpese keshigemiz, — dep qoıdy Sataı. İrgeles qus qoradaǵy qazdar qanattaryn sabalap: «Oıbaı, biz qaldyq!.. Biz qaldyq!..» degendeı qańqyldasyp qoıa berdi. Daýystary qandaı ashshy! Dáp bireý shetinen tarpa bas salyp, ezgilep jatqandaı.

— Óı, qanattaryńdy, shýlamańdar! — dep aıqaı saldy yza bolǵan Sataı. Qazdar onan árman qańqyldasyp, shýlap ketti.

Sataı dereý qamyt saımandy qamdap aldy da, qara ishikti kıip, bıik kúresin qardyń ústine shyǵyp, tory dónenge qarǵyp mindi de Tastóbege tartty. Aýyldy qaq jaryp ótken. Biren-saran úılerdiń terezesinen ot kórinedi. Jurt oıana bastaǵan. Al jer júzi áli ashylǵan joq. Ashylatyn túri de joq sıaqty. Tory dónenniń kıtiń-kıtiń jorǵasy bar. Taǵasyz tórt tuıaǵy qatqaq qardy tuqyl taıaqsha qytyrlata oıyp, sol kıtińine salyp keledi. Qos qulaǵyn tynymsyz qaıshylaıdy. Óz tuıaqtarynan shyqqan jylańqy shıqyldan ózi eleńdep kele jatqan sıaqty.

Yzǵyryq dál mańdaıdan esip tur. Sataıdyń júzi otqa qaqtaǵandaı bop bir túrli syrqyrap, aýyryp, kózi jasaýrap ketti. At ústine bir qyryndaı otyrdy. Aýyl syrtyndaǵy zırattyń tusynan ótip barady eken. Qar basqan molalar, aǵash qorshaýlar bári qalqıyp tur. Sýyqtyń bári osy zırattan shyǵyp jatqan sıaqty. Jazdyń kúni osy aradan ótken Sataı áldeneden seskengendeı júregi sýyldap, óz-ózinen qara terge túsip, aldy-artyna jaltaqtaýmen bolýshy edi. Syrt jaǵynan korqynyshty bireý shoshań etip shyǵa keletindeı, muny tarpa bas salatyndaı kórinetin. Bul joly oıyna tipti eshteńe kirer emes. «Osy, zırattan qorqatyn túk te joq,— dep oılady da.— Ólgen adamdar jatyr. E nesi bar, óldi bitti. Endi jata bersin. Topyraǵy torqa bolsyn báriniń de. Umytylmaǵandaryn aıtyp júredi jurt: pálenshe marqum jaqsy edi, túgenshe marqum jaman edi dep. Umyt bolǵandary so qalpy umyt bolady. Al talaı jyldar ótken soń, ondaǵan, jıyrmalaǵan, otyzdaǵan... jyldardan keıin sol umytylmaǵandardyń ózi de umyt bolady áli...»

Tory dónen súrinip ketti. Omaqasa jyǵyla jazdap baryp, ázer túzeldi. Qaıta kıtińge basty. Taǵy da súrindi. «Óı, jamandatqyr, mynaǵan ne kórinip keledi eı», — dep Sataı ákesiniń daýsyna salyp, tizgindi tartyp qap, qamshymen borbaılata salyp jiberdi.

«...Shirkin, adam ólmeıtin bolsa. Áıtpese, ne ol... týasyń, ómir súresiń, kúnderdiń kúninde ólesiń de qalasyń, al sonan keıin... sonan keıingisin tipti oılaǵyń da kelmeıdi-aý, qandaı qorqynyshty. Jaryq dúnıeni múldem... qaıtyp kórmeısiń. Bar bolsań da múldem typ-tıpyl joq bolasyń... Qorqynyshty-aq...» Sataı ózi-ózinen kóńili jabyrqap aýyr oıdan arylar emes. «Shirkin, úlkender aıtatyn o dúnıe degen bar bola qalsa, qandaı tamasha! Bu dúnıeden ólesiń de o dúnıede taǵy da ómir súresiń. Turasyń, júresiń, jumys isteısiń. Qandaı tamasha bolar edi!.. Joq qoı, átteń, joq qoı. Eń aıaǵy zaman aqyr degeni de bar bolsaıshy. Myń jyl ótkennen keıin jer betine — jaryq dúnıege bir mınýtqa ǵana basyńdy qyltıtyp qaraıtyn bolsań. O, qandaı ǵajap deseńshi. Meıli, taýy qańbaqtaı, tasy burshaqtaı bop, topan sýy qaptap-aq jatsyn, tek osy jaryq dúnıeni bir kórseń bolady ǵoı...»

Ábden taptalyp, shegedeı bop qatyp qalǵan, bir shana sıarlyq qana joldyń ústin julyqtan keler-kelmes úlpek qylaý jaýyp jatyr. Jol shetinde anda-sanda kezdesken butalar da aq qyraýǵa oranǵan. Tory dónen jaltańdap, solardan úrkip qoıady. Zırattan uzap, úlken dóńnen asyp túskende, anadaı jerde birdeńe shoqıyp otyrǵandaı bop kórindi. Qozǵalatyn sıaqty. Sataıǵa birden «qasqyr» degen oı sap ete qaldy. Estýinshe qasqyr dál osyndaı aqshýlan bolady... Ashyqqanda jol toryp, óstip shoqıyp otyrady. Záresi ushqan Sataı aldy-artyna alaqtaı bastady. Jan kórinbeıdi, tysyr etken dybys joq. Kún qylaýlap, yzǵyryq esip tur. Al Sataı ilezde pysynap, terlep qoıa berdi. Júregi tars-tars etip jarylyp keterdeı bop soǵady. Táýekel dep qamshyny úıirip, attandap tura shapqysy da keldi. Endi birde jaqyndap kelgende qasqyr sıaqty kórinip záresin ushyrǵan nárse qatar ósken úsh sıyrquıryq bop shyqty. Bastaryn jel qozǵap tur eken. «Aýmaıdy-eı, qasqyrdan»,— dep kúlip jiberdi Sataı. Qýanǵannan shyqqan kúlki edi.

Bul kezde tań ábden atqan. Tuman sál seıilgendeı boldy, biraq kún sol bulyńǵyr qalpy. Aspan men jerdiń esh aıyrmashylyǵy joq, birtegis aq bulyńǵyr. Bir túrli kóńilsiz, jadaý kún. Ushqyndaǵan qylaý taýsylar emes, quıylyp tur, quıylyp tur. Qyraý basqan tor dónenniń jal-quıryǵy appaq. Sataı boıy tońazyp kirpikteri qaıta-qaıta aıqasyp jabysyp qap keledi. Ol boıyn jylytpaq bop, tory dónendi tebinip qap shaba jóneldi. Biraq bos qamyt qolqyldap attyń moınyn soǵyp, uzaq shaptyrmady. Onyń ústine eńiske qaraı toqymmen shapqan taqymǵa da jaısyz eken. İshin de túıip jiberdi. Amalsyz at basyn irikti. Eńis bitip órge kelgen kezde shaýyp edi, kádimgideı edáýir joldy óndirip tastady. Óstip, bir shaýyp, bir aıańdap Tastóbege de jetti. Shanany jegip ap, eshteńege burylmastan keıin tartty. Shanaǵa jantaıa otyryp, delbeni qaǵyp-qaǵyp jiberip, zýlatyp kele jatqan. Dál Tastóbeniń kóshesinen shyǵa bergen jerde, jol shetinde búrisip turǵan, qolynda tyrsıa tolǵan portfeli bar, ózi quralpy qyzdy kórip toqtady.

— Qaıda barasyń?

— Birlikke, — dedi qyz.

— Men Qostóbege baram. Aıyryq jolǵa deıin otyram deseń otyr.

Qyz shananyń art jaǵynan kep tizerleı otyrdy. Tońǵan bolýy kerek, bet-aýzy kókpeńbek. Juqa paltosynan búkil óne boıynyń diril qaqqany baıqalady. Aıaǵynda etik eken.

— Má, ishikti jamylyp otyr, — dep qoıdy Sataı. — Ábden tońypsyń ǵoı óziń.

Qyz úndegen joq, ishikke oranyp aldy. Sataı birazǵa deıin artyna burylmastan tor dónendi shyqpyrtyp qoıyp, alǵa qaraı qasqaıyp otyrdy. Álden ýaqytta burylyp:

— Neǵyp jaıaýlap júrsiń, osyndaı sýyq kúnde? — dep surady.

— Úıge bara jatyrmyn.

— Birlikke me?

— Iá. Osynda, Tastóbede oqımyn. Keshe basqa balalarmen birge qaıtatyn edim, oıyn qoıatyn bop qalyp qoıdym. Endi úıge baryp qaıtýyma bir kúnge ruqsat etti.

— Ne oıyn? Konsert pe?

— Iá. Kolhozshylarǵa konsert qoıyp berdik.

— Pesa da ázirledińder me?

— Joq. Pesa taba almadyq.

— Báli, sóz be eken sol da, taba almadyq degen. Pesasyz qandaı oıyn ol.— Sataı mensinbeı sóıledi.— «Qyz Jibek», «Eńlik — Kebekterdi» qoımaısyńdar ma?

Qyz kúldi.

— Dırektor aǵaı ruqsat etpeıdi ǵoı, — dedi onan soń. Biraz jerge deıin ekeýi taǵy da únsiz otyrdy.

— Oı, ol dırektorlardyń aıtqanyn tyńdaı berseń shash shyǵarmaıdy,— dep qoıdy Sataı.— Bizdiń de bir dırektorymyz bar. Óı, bir turǵan boıy maqtanshaq. Sál birdeńe istep qoısań. «Káne, erejede ne depti»,— dep dikildep esińdi shyǵarady. Myna bizderge shash jibertpeı qoıdy ǵoı, áýeli. Sen neshinshide oqısyń?

— Jetinshi klasta.

— Men de jetinshidemin. Al jetinshi klasta shash jibertpeý masqara emes pe? Atyń kim?

— Rabıǵa.

— Atyń jaqsy eken. Meniń atym Sataı. Óziń berirek otyrsańshy, beri, men jep qoımaımyn. Jelge keýletpeı ishikti túımelep al, sonda tez jylynasyń. Tokta, men jaǵańdy kótereıin. Áp, mine, endi seni Sibirdiń aıazy da almaıdy. Qane, beri qarashy maǵan, óziń keremet sulý qyz ekensiń, Rabıǵa. Qyz sýyq qaryǵannan beter qyp-qyzyl bop qyzaryp ketti. Betin teris buryp:

— Óziń uıalmaısyń ǵoı taqyldap. Adamnyń ózine sen sondaı ekensiń dep aıtýǵa bola ma eken,— dedi renishti únmen kúńkildeı sóılep. Sataıdyń ózi de qysylyp qaldy.

— Oı, keshirińiz. Meniń sondaı bir jaman minezim bar, qoıa almaı-aq júrmin — dedi sambyrlap.

— A ný! Shúý, tory dónen!..

Tory dónen qos aıaqtap shaba jónelgen. Shaqur-shuqyr etken tuıaǵy shanaǵa qaraı qar kesekterin burqyrata atqylap berdi. Kenet tory dónen ishin tartyp, jalt burylyp tura qaldy. Qos qulaǵy naızasha shanshylyp, qalsh-qalsh etedi. Qamshyny ústemelete úıirgen Sataı kenet:

— Áne, qasqyrdy qara,— dep aıqaılap jiberdi. Daýsy sondaı qýanyshty daýryǵa shyqty.

Rabıǵa da jalt qarady.

— Shynynda qasqyr, eı! — dedi tańdana úreılenip. Jaltaqtap Sataıǵa qarap qoıdy. Anadaı jerde shananyń jolyn kesip ótip, bularǵa samarqaý ǵana bir qyryn

qarap qoıyp, sur bóri búlkildep ketip bara jatty.

— Aı-aý, aıt! — dep esi ketken Sataı shananyń ústinen yrshyp túsip qala jazdap aıqaılady.

Bóri biraz jer búlkildep baryp, bularǵa nemketti qarap qoıyp, shoqaıyp otyrdy. Oıyna eshteńe kirip shyǵatyn emes, tipti mańǵaz.

— Aı-aý, aıt! Aıt!.. Ýıda, kúshigim, ká-ká! Aıt, aıt!

— Sataı, qoıshy. Bizge qaraı júgirip pále qylar.

— Nemene! Qorqasyń ba?

— Qoryqpaǵanda.

— Óı-ı, nemenesine qorqasyń? It sıaqty ǵana nárse emes pe. Eger umtylatyn bolsa qaq shekeden myna qamshymen birdi tartyp jibersem...— Sataı esi qalmaı sambyrlap ketti.— Ózi selt etpeıdi-eı, aıtaqtaǵanyńa. Naǵyz arlan bóri ǵoı. Seniń qasqyrdy birinshi kórýiń be?

— Byltyr qysta alystan bir ret kórgem. Jaqynnan kórýim osy.

— Báli, ózimiz talaı ret kórgemiz,— dep Sataı ótirikti de soǵyp jibergenin ańǵarmaı qaldy. Artynsha tilin tisteı qoıdy.— Áı, qoıshy sony, qasqyr da sóz bop pa,— dedi onan soń.— Onan da sabaq jaıyn sóıleseıik te.

Rabıǵa qaıtadan ishikke qymtana oranyp, jaǵasyn kóterip aldy. Ádemi piste muryny qyzaryp, úńgir túbinen jyltyraǵandaı bop kózderi ǵana kórinedi. Alǵan demi sýyq aýaǵa tútinshe burqyrap shyǵady. İshiktiń buıra seńseń jaǵasyn aq qyraý shaldy.

— Sender tarıhtan neni ótip jatyrsyńdar?

Rabıǵa oılanyp jaýap qaıyrdy.

— Keshe ǵana Ýat Taılerdiń kóterilisin úıge berdi.

— Báli, sender artta ekensińder ǵoı, biz ony ótip ketkeli qashan,— dep Sataı maqtanyp qoıdy.— Men dál sol Ýat Taılerdiń kóterilisin aıtyp berip tórt alǵanmyn.

— Sen jaqsy oqısyń ba? — dep surap qaldy Rabıǵa.

Sataı birden jaýap qatqan joq.

— Ortasha,— dedi álden ýaqytta. — Myna tarıh, ádebıet sıaqty pánderden tórt, bes... Meniń shorqaqtaıtynym matematıka... bir pále, basyma kirmeıdi. Kirer edi-aý, tipti ózimniń oqyǵym kelmeıdi, bir esepti aıaǵyna deıin shyǵarǵansha ishim pysyp ketedi.

Rabıǵa syńǵyrlap kúlip jiberdi. Kishkentaı qara kózderi oınaqshyp, jumylyp ketti.

— Al men matematıkany jaqsy kórem,— dedi appaq tisterin túgel kórsete, basyn bir jaǵyna qısaıtyp qoıyp.— Bizdiń matematık aǵaı meni kanıkýl kezinde oblystaǵy jas matematıkterdiń konkýrsine jiberemin dep júr.

— Árıne, kitabyń bolsa, muǵalimiń jaqsy bolsa, matematıkany da jaqsy oqýǵa bolar edi. Áıtpese, nemene, bizge bir kári áıel beredi. Urysqaqtyǵynda shek joq endi: Klasqa kirip kelse-aq aqaı joq, toqaı joq: «Al káne, pálenshıip, taqtaǵa shyqshy, myna esepti shyǵarshy», dep digerleı jóneledi. Sál shatassań-aq: «Boldy, bilmeısiń, otyr»,— dep ekini qonjıta salady. Sonsoń jynyń ustaıdy da tipti oqyǵyń da, túsingiń de kelmeıdi.

— Oı, sen muǵalimderińniń bárin jamandap boldyń ǵoı. Jańa dırektoryńdy jamandap ediń, endi...

— Nege, bizde de jaqsy muǵalimder bar. Máselen, ádebıetten beretin aǵaı. O-o!.. Sen bilmeısiń ol kisiniń qandaı ekenin.

— Dr-r. Toqtat, qaıda apara jatyrsyń, men túsip qalaıyn. Jol aıyryǵyna keldik qoı, — dedi kúle sóılegen Rabıǵa atyp turyp. Sataı attyń basyn tartty.

— Qalaı tez kelip qaldyq, eı!

Rabıǵa ishikti sheship alyp Sataıdyń qasyna qoıdy da, shanadan sekirip tústi.

— Endigi jyly segizinshi klasty qaıdan oqısyń? — dep surady Sataı.

— Aýdannan.

— Birge oqıdy ekenbiz ǵoı.

— Men de aýdannan oqımyn.

Rabıǵa ketýge yńǵaı bildirgen, kenet Sataı:

— Sen ólimnen qorqasyń ba? — dedi.

— Qalaı? — dedi túsinbegen Rabıǵa.

— Mysaly, kárteıip óletinińdi, onan esh ýaqytta tirilmeıtinińdi oılaısyń ba?

Rabıǵa kúldi. Taǵy da appaq tisterin kórsetip, basyn bir jaǵyna qısaıtyp qoıdy.

— Sen qyzyq balasyń, Sataı, — dep qadala qarady. — Sony da oılaı ma eken adam.

— Al men oılaımyn.

— İshiń pysyp, erigetin shyǵarsyń.

— Tipti ishim pyspaı-aq, búgin erteńgisin jolda kele jatyp ta oıladym.

— Sóz emes. Men talaı ret jol júrip júrmin, biraq eshqashan oılaǵan emespin. Oı, tońyp kettim, al raqmet, qosh bop tur,— dep qolyn bulǵap óz jolymen júrip ketti.

Sataı da shanadan túsip, tory dónenniń o jaq, bu jaǵyna shyǵyp, bel kótermeni týralap, doǵany yrǵap kórdi. Jal-quıryǵy, qulaǵynyń ushy aq qyraý dónen aýyzdyǵyn qarshyldata shaınap-shaınap, bir-eki ret dúr silkine pysqyrynyp qoıdy. Ústi-basynan aq bý shyǵady. Órden biraz alqynyp qalǵan sıaqty. «Janýardy asa qysyńqyrap jiberippin-aý»,— dep ókine oılady Sataı.

Kún sol bulyńǵyr qalpy. Qaı ýaqyt bolǵany da belgisiz. Sataı Rabıǵanyń sońynan qarady. Qyz aldy-artyna qaramaı asyǵa basyp ketip barady. Tuman basqan meńireý aq dalada jalǵyz qaraıǵan sol ǵana.

Sataı qara ishikti ıyǵyna jamylyp aldy da, tory dónendi jáıimen sydyrta aıańdatyp júrip ketti. Oıynan Rabıǵa ketpeı qoıdy. «Jaqsy qyz eken»,— dep túıdi. Kishirek jotany asyp baryp kilt toqtady. Men Rabıǵany sol Birlikke deıin nege aparyp salmadym. At-shanaǵa bes-alty shaqyrym da sóz bop pa? Jeldirtip baryp qaıtar edim. Kún áli erte shyǵar. Onyń ústine búgingideı tumandy sýyq kúnde atamdar bazarǵa bara da qoımas».

Ol dereý tory dónenniń basyn keri burdy da, shyqpyrta osyp-osyp jiberip, eńiske qaraı quıǵyta jóneldi. Áne-mine degenshe jol aıryǵyna da jetti, onan Birlikke qaraı buryldy. Tory dónen bóten jolǵa júrgisi kelmeı qıqalaqtaı berip edi. Sataı aqyryp jiberip, qamshymen taǵy da shyqpyrtty. Óziniń osy sheshimge kelgenine qýana qulshynyp ketken.

Aıt janýar, shýý dedi,

Aryndap, tory gýledi.

Ol saqyldaı kúldi. Qazir Rabıǵany qýyp jetedi. Taǵy da oǵan qara ishikti kıgizedi de, aýylyna aparyp salady. Jetkenshe ekeýi taǵy da áńgimelesedi. Biraq tory dónendi qansha shyqpyrtqanymen Rabıǵaǵa jete almady. Aıaq asty jym-jylas joq. Tek meńireý dalada sozyla jatqan jol ǵana. «Apyr-aý, qaıda kete qaldy?» dep mazasyzdandy Sataı. Álde burylǵan iz joq pa eken, degen oımen joldyń eki jaǵyna jaltaqtap qarap keledi. Ári-beriden keıin shyńyltyr qardan kózi buldyrap, basy aınalǵandaı boldy.

Osy sát anadaı jerden tuman ishinen shoqıǵan bir nárse qarańdady. Tory dónen selt etip osqyryp turyp qalǵan. Sóıtkenshe bolǵan joq, joldan shettep bara jatqan kókjal bóri kórindi. Baǵanaǵy kókjal bolý kerek. Sataıdyń boıynan tok júrip ótkendeı shymyr ete qaldy, ne isterin bilmeı:

— Attan, attan! Aıt, aıt!.. — dep jan dármen daýystap jiberdi. Biraq qansha attandadym degenmen tamaǵyna kesek tyǵylǵandaı úni shyqpaı qaldy. Basynan kótere úıirip qamshysyn bulǵady. Kókjal bóri bul joly da mańǵaz búkeńdep baryp, áýdem jerge shoqıyp otyrdy da, birtindep qalyp qoıdy. Boıyn bılegen qorqynysh basylǵannan keıin Sataı taǵy da Rabıǵany oılady. «Apyr-aý, qaıda kete qaldy? Álde qasqyr...» Oıyn ári qaraı jalǵastyrýǵa kóńili daýalamaı tula boıy túrshigip, dirildep ketti.

— Rabıǵa-a!.. Rabıǵa-a!.. Toq-ta-a! — dep aıǵaı saldy. Biraq tymyrsyq daladan dybys bolǵan joq. Sataı aıǵaılaǵan saıyn tory dónen qulaǵyn jymyryp ap, oqtaı zymyrap keledi. Joldyń oı-shuńqyry biliner emes. Kishkene shananyń tabany jerge tıer emes.

— Rabıǵa-a!..

Munyń aıqaıyn meńireıgen sýyq tuman jym-jylas qyp jutyp jatqan sıaqty. At tuıaǵynan ushqan qar kesekteri omyraýyn basyp qaldy. Kózin ashtyrmaı keledi.

Endi birde tory dónenniń shabysy báseńdeıin dedi. Sonyń arasynsha ıttiń úrgeni estildi. Áldeqaıdan jaqynnan sıyr móńiredi. Sataı attyń basyn tartty. Bul kezde «Birlik» kolhozynyń kóshesine de kirgen eken. «Endi ne isteý kerek?» Rabıǵanyń úıin taýyp alyp, kelgen-kelmegenin bilý kerek. Osy kezde bireý tý syrtynan:

— Sataı! — dedi.

Anadaı jerde yrjıa kúlip Rabıǵa tur.

— Jańa artymyzdan meniń atymdy atap bireý sonsha aıqaılady, sen emessiń be?

— Iá, men. Sen nemen keldiń?

— Shanamen. Artymnan kolhozdyń shanasy qýyp jetip, soǵan otyryp keldim. Túskenim osy. Al sen nemenege keldiń?

— Jáı, bir jumyspen keldim, — dep jaltardy Sataı. Bir túrli kóńili jabyrqap, qulazyp ketti.

— Iá, tipti bul jaqta eshqandaı jumysyń joq edi ǵoı,— dep kúldi Rabıǵa. Appaq tisterin kórsetip, basyn bir jaǵyna qısaıtty.— Júr, bizdiń úıge, shaı iship ket.

— Jo, raqmet, atam men apam bazarǵa barmaq edi, kútip qalǵan shyǵar.

Rabıǵa aq kóbik bop býy burqyrap, selkildeı búıirin soǵyp turǵan tory dónenniń basynan sıpady.

— Sen qyzyqsyń, Sataı, atty sonsha qınap keregi ne edi?

Sataı qulaqshynyn jasaýraǵan kózine túsirińkirep, teris aınaldy.

— Ber jaqta jolda qasqyr júrdi, qasqyr, — dedi sóziniń sońyn dirildeı jutyp.

— Qoryqtyń ba? — dedi Rabıǵa aıanysh bildirip.

— Men be? — dep aıqaılap jiberdi Sataı. — Meni qorqytarsyń. Maǵan deseń jolbarys, arystanyń túgel órip júrsinshi!..

Onan soń delbeni qaǵyp jiberdi de, atyn shuǵyl buryp ala jóneldi.

— Sataı, toqtashy.

— Al, nemene?

Rabıǵa taıap kep portfelin ashty.

— Má, myna algebrany sen al.

— Ony qaıtem, keregi joq,— dedi Sataı tiksinip.

— Ras aıtam. Má, al. Mende taǵy bireýi bar úıde. Al, áıtpese renjımin, — dedi Rabıǵa shynymen renjıtindeı túr kórsetip.

— Mynaýyń qyzyq boldy ǵoı,— dedi eriksiz kúlgen Sataı. — Al, ákelshi jaraıdy, alsam alaıyn, áıtpese sen taǵy renjip qalarsyń.

Ol qyz usynǵan kitapty alyp, qoınyna tyqty.

— Sóıtip endigi jyly birge oqımyz ba? — dedi Rabıǵa kúlimsirep. Onan soń eskertkendeı.— Baıqa, klasta qalyp qoıyp júrme,— dedi.

— Qoryqpaı-aq qoı. Klasta men qaldy degenshe zaman aqyr bolady deı ber. Eger men shyndap oqımyn desem, matematıkalaryńnyń byt-shytyn shyǵaramyn.

Rabıǵa basyn bir jaǵyna sál qısaıtyp, onyń sózderin kúle tyńdap turdy. Bárinen de osy qylyǵy unamdy eken. Sataı basyn ızep, oǵan kózin bir qysyp qoıdy da, ernin jymqyryp ysqyryp jiberdi. Tory dónen ala jóneldi.

Qaıtar jolynda, álgindegi qasqyrdyń izine túsip jol jaǵalap ketip bara jatqan eki salt atty kezdesti. Asynyp alǵan myltyqtary bar. Totyqqan óńderi qatýly kórinedi. Sataıdyń janynan ekeýi de úndemeı ótip ketti. Tory dónen shaldyǵyp qalǵan sıaqty, búlkil jelisinen aýǵan joq.

Dáp zırattyń tusynan ótken kezde Sataı óziniń erteńgi oılaryn, Rabıǵaǵa aıtqan sózderin eske aldy.

— Shynynda da basqa oılaıtyn nárse taýsylǵandaı ólimdegi sharýam qansha edi, eı — dep kúbirledi.

Kenet oǵan: zırattyń ishindegiler tegis syrtqa shyǵyp, tizilip qarap otyr-aý degen shálkes oı keldi. Árıne, bul olardy kóre almaıdy, al olar muny kórip otyr. Sataı kishkentaı kúninde kári ájesinen kózge kórinbeı júretin arýaqtar jaıly kóp ertegi estigen-di.

— Bári ótirik sonyń, nadandyq,— dep taǵy da kúbirledi. Sonda da júregi daýalamaı teris qarap otyrdy. Boıyn ter býyp, tyrs etken dybysqa elegize qulaq túrýmen boldy. Biraq qoryqqandyǵyn bildirip, atty qysaǵan joq. Sol bir qalypty búlkil jelispen ótti.

Úıge kelgende ákesi qalyń kıinip, kúmis belbeýin býynyp esik aldynda tur eken.

— Neǵyp keshiktiń osy turǵan jerge, sonsha,— dedi zekigen únmen.— Júk tartqasyń ba, atty qınap tastapsyń ǵoı?!

Sataı shanadan sekirip túsip, qoınyndaǵy algebrany alyp kórsetti de:

— Kitap aldym, — deı saldy.

Munan ári ákesiniń kúńkiline qulaq aspastan ysqyra ándetip úıge kirip ketti.

---