InfoHub Logo

Qojasanyr – qazaq, qyrǵyz, ózbek aýyz ádebıetinde ortaq keıipker. Ol “aýyly aralas, qoıy koralas ”, qyz alysyp, qyz berisip quda – jekjat bolyp ketken kórshi elderdiń ejelgi mádenı baılanysynyń kýási. Áńgimeler sarandyq pen saqılyqty, jalqaýlyq pen qıqarlyqty ótkir satıra men ajýalap synaý arqyly adamdy jaman ádet, jat minezderden aýlaq bolýǵa baýlýdy maqsat tutkyzdy. Qojanasyr áńgimelerinde (ańyzda) oǵash qylyǵy, ańǵal minezi ájýa – kúlki týǵyzyp otyrǵanymen, negizi túıininde úlken tárbıe – tálim tolqyny anyqtaı qalady, oqýshy oqyp kúle otyryp shyndyqty túsinedi.

Jalpy, Orta Azıadaǵy túrki halyqtarynda Qojanasyr turpattas ázildeı otyryp tapqyr sóz aıtatyn, ótkir tilimenen el bıleýshilerdi qaǵytyp tastaıtyn tulǵalar kóp ómir súrgen. Qazaq halqynyń da árbir aýylynyń óziniń Qojanasyry bolǵan. Mysaly, bizdiń fólklorymyzdyń eń kórnekti keıipkerleriniń biri Aldar kóseniń basynan keshken hıkaıalarynyń Qojanasyrdyń ázil áńgimelerimen belgili bir uqsastyǵy bar ekeni belgili. Iaǵnı, Qojanasyr týraly ańyz-ápsanalar el ishinde kóptep aıtyla bastaǵannan keıin, Qojanasyrdyń ázilderine qısyny kelińkireıtin hıkaıalardyń bárin onyń atyna telý úrdisi paıda bolǵan tárizdi. Birte-birte, Qojanasyrdyń keıpi transformasıaǵa ushyrap, el aýzynda aıtylatyn adamgershilikke jat hıkaıalardyń kóbi onyń atyna tańyla bastady.

Teginde, Qojanasyr kózi tirisinde-aq, «áýlıe» atanǵan, el bıleýshileri men qarny jýan baı-manaptyń ersi qylyqtaryn ótkir ázilderimen synap, qashanda halyqtyń janashyry hám ádilettiń jarshysy bola bilgen. Osy turǵyda, Qojanasyrdyń bıik óresin tómendetken bilimsizdik pen nadandyq edi dep aıtýymyzǵa tolyq negiz bar. Áıtpese, ol ózi ómir súrgen kezeńdegi dúmshe  ǵalymdardyń nadandyǵyn betine basyp, jany shyr-pyr etip júrip shynaıy ǵylymdy qorǵap baqqan.

Qojanasyr túrki halyqtary satırasynyń sardary. Búgingi ádebıetimizdegi ıronıa, sarkazm, ıaǵnı, shymshyp, shaǵyp sóıleý, ashshy mysqyl, oryndy kelemejdeý men keketý, taýyp aıtyp uıaltý men muqatý, shyndyqty ázilmen shymbaıyna batyryp jetkizý, qısynyn keltirip sózben qaǵytý, sóz jarysta utqyr ázil aıtý sekildi janrlardyń negizin salǵan Qojanasyr babamyz. Biraq, onyń maqtamen baýyzdaý arqyly soıyp salyp, aqıqatty pash etetin ádemi tásiliniń el ishinde kemip bara jatqany ózekti órteıdi. Búginde Qojanasyrdyń osy bir erekshe qasıetin jastarǵa dáripteý maqsatynda teatr salasynda biraz eńbekter atqarylyp jatyr. Solardyń biri, M.Áýezov atyndaǵy Qazaq memlekettik akademıalyq drama teatrynda uıymdastyrylǵan «Qojanasyr tiri eken» kórsetilimi. Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq Ýnıversıtetiniń «tarıh jáne geografıa» mamandyǵynyń 1 kýrs magıstranttary top jetekshisi Qozǵambaeva Gúlnar Bestibaqyzymen birge osy atalmysh spektáklge baryp qaıtty. Qoıylym oqıǵalary kúlki týdyra otyryp, halqymyzdyń, jalpy túrki áleminiń búgingi ahýalyn zerdeleı bilýge, bolashaǵy týraly oılanýǵa shaqyrady. «Qojanasyr tiri eken» spektakliniń arqaýy búgingi kún. Onda Shyǵys jáne onyń ishinde túrki halyqtaryna ortaq fólklorlyq keıipker Qojanasyrdyń, taza qazaq fólklor keıipkerleri Aldar kóse men Tazshanyń kózimen kórinetin búgingi kún jáne onyń adamgershilik bet-beınesi kórsetiledi. Spektáklde búkil túrki álemine ortaq Qojanasyrdy ár ulttyń ókilderi ózderin alyp, sensasıa jasap, paıda tabýdy kózdegen kommersanttar týraly oı qozǵalady. Jalpy, spektákl túrki áleminiń búgingi ahýalyn zerdeleıdi, halyqtyń ómir shyndyǵyn ashady, bolashaǵyna alańdaıdy.

Túrki dú­nıesiniń ortaq tulǵasy Qo­janasyr jaıly «Qojanasyr tiri eken...» mýzykalyq komedıa­sy jalpy kórermenniń  kó­ńilinen shyqty. Kúlip otyryp, qoǵamnyń kúngeı tusyn kórgendeı boldy. Oıly kórermenge úlken olja boldy dep oılaımyz.

Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ

T.ǵ.k., profesor  Qozǵambaeva G.B.

Tarıh fakúltetiniń 1 kýrs magıstranty Jánibekova Á.Á.

---