InfoHub Logo

«Temirqazyq» jýrnaly alǵash ret 1923 jyly aqpan aıynda Máskeý qalasynda jaryq kórdi. Alǵashqy kezdegi tarıhyna kóz júgirtsek, «Kúnshyǵys» degen baspadan bastaý alǵan. Bul baspa kezinde Alash zıalylaryn óz tóńiregine jınaǵan ortalyq edi. Iaǵnı, Á.Bókeıhanov bastaǵan «Alashorda» qaýymy Máskeýge ketýge májbúr boldy. Sol kezde osy baspaǵa jınalady. Bul baspa jaıly HH ǵasyrdyń 20 jyldarynan bastap sóz qozǵalyp kele jatqan baspahana eken. Qazaqsha resmı aty – «KSRO halyqtary kindik baspasynyń qazaq-qyrǵyz bólimi». Onyń tarıhy 1922 j. bastalady. Osy jaly avtonomıalyq respýblıkalar men oblystar úshin kitaptar jáne merzimdi basylymdar shyǵaratyn KSRO OAK Shyǵys baspasy negizinde ashyldy. 1922-1928 jyldary Názir Tórequluly KSRO Ortalyq Atqarý Komıteti janyndaǵy Ortalyq baspa basqarmasynyń tóraǵasy jáne qazaq seksıasynyń basshysy qyzmetin atqarǵan. 1924 jyly KSRO halyqtarynyń ortalyq baspasy retinde qaıta qurylǵan. 50 tilde kitap, aýdarma, saıası ádebıet, 12 tilde gazet-jýrnal shyǵarǵan. Osy baspa sany az ulttardyń eń alǵashqy álipbıin jasap, oqýlyqtaryn jarıalaǵan. Halyq arasynda «Kúnshyǵys baspasy» dep aıtylyp ketken. Osy mekemede 1922-1927 jyldary Alash kósemi Álıhan Bókeıhanov jumys istegeni belgili. Sonymen qatar, bul baspada kelisimshart negizinde 1923 jyly Túrkistan Respýblıkasynan Ádebıet ınstıtýtyna oqýǵa arnaıy joldamamen kelgen Maǵjan Jumabaev ta jumys istegen. 1920 jyldary ult fólklorynyń úlgileri, tanymdyq kitaptar, aýdarmalar syndy qundy dúnıeler atalǵan baspadan shyqqan. Osy baspadan «Temirqazyq» jýrnalyn shyǵarǵan.

Bul jýrnaldyń kezinde 3 qana sany jaryq kórip jabylǵan bolatyn. «Temirqazyq» jýrnalynyń 2-3 sandary, búginde Almaty qalasynda Qujattaný jáne muraǵat isi jónindegi ǵylymı-tehnıkalyq aqparat ortalyǵy sırek kezdesetin kitaptar men materıaldar qorynda saqtaýly. Muraǵattan sarǵaıǵan jýrnal betterin paraqtaı otyryp, jýrnaldaǵy ár maqalanyń saıası hám tarıhı mańyzy týraly oılana kele Alash azamattarynyń qazaq ultynyń teńdigi úshin jasaǵan saıası kúreskerlik eńbegi kóz aldymyzǵa keledi.

Negizgi salasy boıynsha aıyna bir shyǵatyn saıasat, sharýashylyq, bilim, ádebıet jýrnaly. Jýrnalda jazylǵan maqalalar iriktelip otyrady eken, ıaǵnı sol arqyly aıdarlarǵa bólinedi, osy boıynsha jýrnalda bes aıdar bar.

Eń alǵashqy sanynda «Ult máselesi jaıynan» atty maqala jaryq kórgen. Maqalada sol kezdegi komýnıstik partıanyń 12 sezi ótkeni jaıly sóz qozǵalyp, sol jerde ult máselesin kótergen. Ondaǵy másele sol avtonomıaly úkimettegi másele, sharýalardyń soǵystan kúızelgen kezderin túzetý kerektigin aıtqan. Al eń sońǵy sanynda jýrnalda jumys istegen, maqala jarıalap otyrǵan jazýshylarmen qorytyp otyrǵan. «Temirqazyq» jýrnaly saıasat, sharýashylyq, bilim, ádebıet taqyrybynda, degenmen jýrnaldaǵy negizgi taqyrypta ult jaıynda kóp toqtalyp, tereń úńilgendikten jýrnaldyń bolashyq taǵdyry kóp uzamaı bılik tarapynan shekteýge ushyrap, 3-sany shyǵyp, sońynda jýrnal jabylyp tynady. Al osy jýrnalda aıanbaı eńbek etken «Alash zıalylary» eń basty róldi atqarǵan. Ulttyń qamyn oılaǵan tulǵalar edi.

Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ
Jýrnalısıka fakúlteti, 1 kýrs stýdenti
Uldana NÝRADIN

Paıdalanǵan ádebıetter:

1. Qazaq jýrnalısıkasynyń tarıhy (1870-2008 jyldar)./Q.Allabergen, J.Nusqabaıuly, F.Orazaev.-Almaty:Bilim, 2010. – 124 bet.
2. Myrzaǵalı A. Ǵalamtor. https:// bilimainasy.kz/temirqazyq-máskeýden-shyqqan-qaza/ . 2018-02-28.

---