InfoHub Logo

Bir qorqaý kisi bolypty. Ol úılengennen keıin  áıeli bir ul taýypty, tuńǵyshynan keıingi balasyn «shyr» etip jerge túskende-aq ákesi daıar otyrady eken de, ózi jep qoıady eken.

Sóıtip ol jeti balasyn jep qoıypty. Áıeli toǵyzynshy balaǵa júkti bolady.  Jalǵyz uly ákesiniń óz balalaryn jep qoıatynyn bilgen soń endigi baýyryn aman alyp qalýdy oılastyrady.

Sheshesi tolǵatyp jatqanda bala náresteni alyp qashpaqqa daıarlanady. Ákesi pyshaǵyn jalandatyp, balany jeımin dep ańdyp otyrady. Tańǵa jaqyn shal talyqsyp uıyqtap ketedi. Bala «shyr» etip jerge túskende aǵasy balanyń kindigin kesedi de, orap alyp qasha jóneledi. Oıanyp ketken ákesi tura qýady. Biraq bala jetkizbeı sol kúıi qutylyp ketedi. Bala baýyryn alyp úsh shoshaqtyń baýyryndaǵy bir qarasha úıge keledi. Ol úıge baýyryn baqtyrady da, ózi ań aýlap, álgi úıdiń kisilerin baǵyp júredi. Qutqaryp qalǵan baýyry áıel bala eken. Keıin kele ol edáýir er jetedi. Endigi jerde qaryndasyn ertip, el aralap kete barady. Júre-júre túndeletip bir qalaǵa keledi. Qalada eshkim joq. Bir-aq úıde ǵana sham jaryǵy kórinedi. Baspalap úıge kelse, bir qazan et asylyp turady. Sóıtse ol adamnyń eti eken. Endi bir úıde kúńgirlegen daýys shyǵady. Jasyrynyp kelip tyńdasa:

— Bul qalanyń adamy taýsyldy, endi adamdy qaıdan taýyp jeımiz? – dep, sóz qylyp otyrady úıdegiler. Bir zamanda bireýi:

— Qazandaǵy et pisken shyǵar, kórip keleıin, – dep syrtqa shyǵa bergende, onyń da basyn qaǵyp alady.

— Ekeýi birigip etti jep jatyr ma, qaraıynshy, – dep shyqqan úshinshisin óltiredi. Sóıtip altaýyn óltiredi.

— Bári jıylyp alyp etti jep jatqan kórinedi, –dep asyǵys sońǵy bireýi shyǵa bergende, onyń basyn qaǵyp qalady. Biraq, ol osy adam jeıtin jeti jalmaýyzdyń bastyǵy – eń kúshtisi eken. Qylysh onyń bir shekesin ǵana qaǵyp túsiredi. Jaraly adam jigitpen alysa ketedi. Alysyp júrgende qorqaý bir qudyqqa qulap túsip ketedi. Jigit qudyqtyń aýzyn úlken dıirmen taspen bastyryp qoıady da, qorqaýlar otyrǵan úıden tintip júrip kilt taýyp alady. Kiltti alyp ár úıdiń esigin ashyp qarap júrse, bir úıde jeti tulpar baılaýly turady. Aldaryna bir jaǵynan sý aǵyp kelip tur da, bir jaǵynan shóp kelip túr. İshinde  erekshe bólek bir qara shubar at turady. Muny kórgennen keıin jigit qaryndasyna keledi. Jigit qaryndasymen álgi ıen sháride tura beredi. Ózi ań aýlap kúnkóris qylady. Bir kúni jigit ańǵa shyǵarda:

— Sen myna úıdiń esigin ashpa, ana qudyqtyń aýzyndaǵy tastyń ústine otyrma, – dep qaryndasyna tapsyrady.

Aǵasy ketken soń qyz úıdiń esigin ashady da, jeti atty kóredi, qudyqtyń aýzyndaǵy tasqa da otyrady. Bir kezde qudyqtyń ishi dúńgirleıdi. Qyz qudyq aýzyndaǵy tasty qoparyp qarasa, ishinen:

— Sen ne qylǵan jansyń? – degen bir adamnyń daýsyn estıdi.

— Biz jalǵyz aǵammen ekeýmiz osy shárige kelgen eki jolaýshymyz. Qazir osy sháride turamyz, – deıdi qyz.— Sen neǵyp jatqan adamsyń?

— Biz ylǵı adam jeıtin jeti jalmaýyz edik. Osy qalanyń adamyn túgel jep boldyq. Bir kúni túnde seniń aǵań birimizdi birimizge qospaı, bildirmeı óltirip ketti. Men jaraly qaldym. Meni osy qudyqqa túsirip qamap ketti. Endi sen meni shyǵaryp al. Ekeýmiz birigip jan baǵaıyq, bul sháride eshkim qalmady. Aǵań báribir seni alyp jatqany joq, – deıdi jalmaýyz.

— Meniń aǵam oǵan kóne me, ony qaıtemiz?

— Onyń amaly tabylar, pálen úıdiń aldynda meniń jarty sheke súıegim jatyr, sen aldymen sony al jáne shubar attyń saýyr júninen al, súıekti ornyna qoı, sonan soń júndi sýlap jarany aınaldyra japsyrsań basym qalpyna keledi.

Qyz  qorqaýdyń  aıtqany  boıynsha   isteıdi   de,   ekeýi qosylysady. Muny aǵasy bilmeıdi. Qashan da aǵasy ańnan kelgende qyz tajaldy sandyqqa tyǵyp baǵady. Sóıtip júrgende qyz ekiqabat bolyp qalady. Qyz ótirik aýyrǵan bolady da, bir kúni aǵasyna:

— Men aýrý boldym, – deıdi.

— Saǵan nemene em bolar eken? – dep, aǵasy abyrjı suraıdy.

— Shalǵaı bir jerde jeti áýlıeniń shyraǵy bar, sony ákelip ber, – deıdi. Jigit jalǵyz qaryndasy úshin azaptan qoryqpaı shyraqty izdep ketedi. Kele jatyp bir kisige jolyǵady. Oǵan sálem berip amandasqan soń sharýasyn aıtady.

— Ony tabýǵa bolar, ol pálen jerde, bir jerde jeti áýlıe namaz oqyp otyrady, solardyń jeti shamy bar. Betegeden bıik, jýsannan alasa bolyp bar da, olar ári qarap namaz oqyp otyrǵanda shamdy alyp qash, – dep jol kórsetedi.

Álgi kisiniń aıtýy boıynsha shamdy taýyp, alyp qashyp qaryndasyna keledi. Qaryndasy turǵan jerge jaqyndaǵanda joldyń boıynda, tikenniń túbinde bir jas bala jylap jatady. Balany alady da, qaryndasyna:

— Joldan bir bala taýyp aldym, muny baýyr qylyp alaıyq, ekeý edik, endi úsheý boldyq, sen baq, – dep beredi.

Ásilinde bul qaryndasynyń tapqan balasy bolatyn. Aǵasynyń qarasy kóringende jalmaýyz ekeýi ádeıge tikenniń túbine qoıyp qoıǵan edi.

— Men áli jazyla almadym, – dep keıipti qaryndasy.

— Endi ne em bolady? – degen aǵasyna:

— Pálen jerde bir sary aıý bar, sonyń apanynan shóp ákelip ber, sony qaınatyp iship, jýynsam jazylarmyn, – deıdi qyz. Aǵasy muny da izdep ketedi.

Aı júredi, jyl júredi. Jol-jónekeı taǵy álgi kisige jolyǵady. Oǵan sharýasyn aıtqan soń, ol kisi:

— Balam, ol «Barsa kelmes» degen jerde, ol kisi jeıtin aıý, onyń apanyna kirý qıyn. Qıamen qıalap, jylǵadan jorǵalap, betegeden bıik, jýsannan alasa bolyp baryp almasań, qolǵa túspeıdi, – deıdi.

Jigit muny da ákeledi. Ol kele jatqanda qyz ben tajal:

— Bul taǵy da ólmepti, endi qaıtemiz? – dep aqyldasady da, maıǵa ý salyp, shelpek pisirip jigitke beredi. Jigit shaıdy urttap, shelpekti jeýge umtylsa, álgi jas bala jigittiń qolyn qaǵady, jigit úsh ret umtylady. Bala úsh ret qaǵady. Osy kezde kórip jatqan tajal:

— Mynanyń qorlyǵy-aı, – dep atyp turyp jigitpen alysa ketedi. Ekeýi birin-biri ala almaı júrgende jigittiń qaryndasy tajaldyń aıaǵynyń astyna kebek, aǵasynyń aıaǵynyń astyna burshaq tógedi. Osy kezde tajal balaǵa:

— Meniń bel balam bolsań, qylyshymdy ákep ber, – deıdi.

— Meniń joldan taýyp alǵan inim bolsań, qylyshymdy ákep ber, – deıdi jigit.

Sonda bala:

— Sen meniń ákem bolǵanyńmen meni dalaǵa tastaǵansyń, sonda aǵam ákelip meni bakqan, – dep aǵasyna qylysh ákep beredi. Sóıtip jigit tajaldy óltiredi. Qaryndasyn da óltiredi, bul jerde birneshe jyl mekendeıdi. Bala da birtalaı jasqa kelip qalady. Sodan olar bir shárige kóshedi.

Bul qalanyń hany: «Meniń palýanym bar, sony jyqqan kisige qyzymdy beremin», – dep jar salady.

Jolǵa shyǵarda inisine eki tal gúl shóp egip berip:

— Munyń biri – men, biri — sen. Myna shóp gúl aptyp qulpyryp tursa, meniń jolym bolǵany, sarǵaıyp tursa, meniń basyma kún týǵany, qurasa ólgenim, shóp sarǵaıa qalsa meni izde, – dep tastap ketedi.

Jigit hannyń Arlan tóbet atalǵan palýanyn jyǵady da, qyzdy alady. Sóıtip júrgende taǵy bir sháriniń patshasy: «Meniń ógiz palýanym bar, sony jykqan kisige qyzymdy beremin», – deıdi. Bul habardy estigen jigit palýandy jyǵyp, qyzdy inisine alyp berýge ketedi.

 

Bul joly jigit ógiz palýannan jyǵylyp qalady da, tutqynǵa alynady. Osy kezde gúl sarǵaıa bastaıdy.

Bala aǵasyn izdep jolǵa shyǵady. Birneshe kún júrip aǵasynyń úıin tabady. Keshtetip kelip aǵasynyń úıine qonady.

— Mynaý meniń kúıeýim ǵoı, bul maǵan nege úndemeıdi? – dep tań qalǵan jeńgesi túnde tór aldynda jatqan «kúıeýiniń» janyna keledi. Kórpeni asha bergende bala sol shyntaǵymen áıeldi qaǵyp qalady. Qatyn ań-tań bolyp tósegine kelip jatady. Tańerteń aǵasynyń jónin uǵady da, bala jolǵa túsedi. Birneshe aı júrip hannyń aýylyna keledi. Bolyp jatqan bir toıdyń ústinen túsedi. Dereý ógiz palýanmen kúresip, ony jyǵyp ári óltirip, aǵasyn tutqynnan shyǵaryp alady. Qyzdy da alatyn bolady.

«Quda, kúıeýdi syılaımyz» degen atpen, han bir úı daıarlatady. Jáne ishine toltyra taǵam qoıady. Bul úı temirden salynǵan eken. Buǵan kirerde aǵasy:

— Bulardyń túri jaman, kirmesek qaıtedi? – deıdi.

— Táýekel, kireıik, qoryqpaıyq, – dep inisi turyp alady. Adamdar úıge kirgen soń: «Jalǵyz attylarǵa qyz beremiz be? Órtep joǵaltaıyq», – dep olar úıdiń syrtynan otyńdy úıip órt qoıady. Temir úı qyzyp bolǵanda bala irgesin kóterip, aǵasyn ertip shyǵyp ketedi. Amaly taýsylǵan han aqyry qyzyn beredi.

Úsheýi jolǵa shyǵady. Jol ortada inisi aǵasyna:

— Ekeýmiz kúsh synasaıyq, – deıdi.

— Aǵaıyndy ekeýmizdiń kúsh synasýymyzdyń jóni joq, – dep kónbeıdi aǵasy.

Bala:

— Ondaı bolsa men ketemin, seni kórmeımin, – dep turyp alady. Lajsyzdan aǵasy kúsh synasýǵa kónedi.

— Endeshe, meniń sol shynashaǵymdy at, – dep kóterip turady. Lajsyzdan inisiniń sol shynashaǵyn atady.

Atyp bolǵannan keıin:

— Ne úshin maǵan atqyzdyń? Eger osynyń syryn aıtpasań men ketemin, seni kórmeımin, – dep aǵasy turyp alady. Aǵasynyń ketýine kózi jetken inisi shynyn aıtady:

— Sen joqta men seniń úıińe keldim. Jeńgem meni sen dep qoınyma jatpaq boldy. Sonda men sol shynashaǵymmen qaǵyp jiberdim. Sondyqtan osy shynashaǵym kináli boldy. Sol úshin atqyzdym.

Osydan keıin aradaǵy bolymsyz, ári bilinbeı bara jatqan túıinshek sheshilip, ekeýi óz shárine kelip muratyna jetipti.

---