InfoHub Logo

Qolymda — myna jaryq dúnıeden joq izdegen jandaı asyǵys attanyp ketken talantty baýyrym Nurlan Máýkenulynyń “Joǵaldy jyl. Joǵaldy aı. Joǵaldy kún.” dep atalatyn jyr kitaby. Kitapty ashyp qalǵanda, onyń alǵashqy betiniń mańdaıshasynda qazaq halqynyń asyl da batyl perzentteriniń biri, ótirik pen jalǵandyq beleń alyp bara jatqan myna ómirde eshkimnen qaımyqpastan ádildik pen aqıqattyń aq týyn kótergen qaısar azamat, sol úshin de qatygez qaskóılikpen óltirilgen Altynbek Sársenbaıulynyń “Nurlan! Sońyńnan qalǵan shyǵarmalaryńdy jaryqqa shyǵarýdy paryzym dep sanadym” degen bir aýyz sózi jazylypty. Qaıran Altynbek, óziniń malta qurtty bólip jesken kýrstasy, tilektes, nıettes dosy Nurlannyń artynda qalǵan jyr murasyna qamqor bolyp, ony jaryqqa shyǵarýdy óziniń paryzy sanapty. Dos aldyndaǵy boryshym dep bilipti. Kóp uzamaı Altynbektiń ózi de qalyń qazaqtyń qabyrǵasyn qaıystyryp máńgilik saparǵa ketip edi-aý...

Osy kitapqa shaǵyn ǵana alǵysóz jazǵan taǵy bir talantty inim Ǵalym Jaılybaı “Sen ómirdi sonsha súıýshi ediń. Janaryńnan nur shashyp jymıyp bir turatyn beıkúná kóńildiń ıesi ediń. Saıqaldyq pen satqyndyqty kórseń naızaǵaıdyń otyndaı jarqyldap ketetinsiń” — dep ah urypty.

Kezinde men bul kitaptyń tusaýkeserine de qatysqan em. M. Áýezov atyndaǵy Akademıalyq teatrynda ótken ol tusaýkeserge de jatqan jeri jaryq, aýyr topyraǵy jeńil bolǵyr Altynbektiń ózi bas-kóz bolǵan-dy. Onda Nurlannyń zamandas aǵalary, qurby-qurdastary men inileri jan tolqytyp, júrek tebirentetin qınalys pen qımastyqqa toly sózderin aıtqan-dy.

Nurlan Máýkenuly ádebıetke úzeńgi qaǵystyryp qatar kelgen óz tustastarynyń ishinde erte kózge túsip, erte tanylǵan aqyndardyń biri bolatyn. Kelgende de , elikteý-solyqtaýdan múlde ada, óz bederi, óz oıý-órnegimen, obrazdar júıesimen, eshkimge uqsamaıtyn yrǵaq-mánerimen, ár-boıaýymen kelgen edi. Sodan da qaı kezde de tosyn ún, tyń úrdiske sergektik tanytatyn jyr súıer qaýym birden-aq qabyldap, birden-aq uqqan bolatyn. Ásirese óz óleńderinde abstrakty uǵymdardyń ózin ıirimdi úıirimderge túsirip, qarama-qaıshy túsinikterdiń ózinen úılesim men jarasymdylyq taba qoıatyny oqyǵan jandy tánti etýshi edi.

Nurlan ádebıetke kelgen kezde men Mańǵystaýda bolatynmyn. Óleńderin bilgenmen ózin kórmegen edim. Alǵash ret ony qazaq ádebıetindegi shoqtyqty kórkemsóz sheberleriniń biri Oralhan Bókeevti aqyrǵy saparǵa attandyrǵan azaly jıynda kezdestirip em. Shashy tikireıgen ashań kelgen qara tory kelisti jigit eken. Aǵasynyń qazasyna qatty qınalǵan onyń qońyrqaı júzi qýaryp, kóziniń alasy molaıyp, aınalasyna abdyraı qarap, qabaǵy aýyrlap kúızelip júrgeni áli kóz aldymda.

Men Mańǵystaýdan Almatyǵa qyzmet aýystyryp kelgennen keıin maǵan ol jıi bolmasa da, aýyq-aýyq at izin salyp turdy. Árıne, ol alǵashqy júzdesýler, shynyn aıtý kerek, amandyq-saýlyq pen hal-kúı suraýdan ári asa alǵan joq. Biraq ómiriniń sońǵy jyldarynda ol meniń kabınetime jıi-jıi bas suǵatyn boldy. Burynǵydaı emes, áńgimemizdiń taqyryby da, aıasy da keńı tústi. Bir qaraǵan syrt kózge birtoǵa, tuıyqtaý kórinetin Nurlan sóılese kele aqkóńil, aqjarqyn jigit bop shyqty. Bara-bara ekeýmiz kóshege shyǵyp sýsyndap ta qaıtatyn boldyq. Ondaıda áńgime kórigi burynǵydan da qyza túsetini belgili ǵoı. Bir-birimizdi tereńirek túsinip, bir-birimizdi jaqyn tuta tústik. Bir-birimizge degen yqylas-peıilimiz, syı-qurmetimiz arta tústi...

... Bir kúni Nurlanym saly sýǵa ketkendeı qabaǵyna kirbiń qonyp tunjyrap keldi. Sebebin surap em, baýyrynyń basyna túsken bir jáıt qabyrǵasyna qatty batyp, soǵan alań bop júrgenin aıtty. “Er jigittiń basyna ne kelip, ne ketpeıdi”, erteń-aq bári ornyna keledi dep kóńilin kótermek boldym... Biraq Nurlannyń qabaǵyna qonǵan sol bir kirbiń, júregine túsken sol bir aýyrtpalyq uzaq ýaqyt ketpeı qoıdy. “Bir aınaldyrǵandy shyr aınaldyrady” degendeı bir keleńsiz oqıǵadan keıin ekinshi bir keleńsiz oqıǵaǵa tap bolyp, tóbesinde shyrq aınaldy da júrdi. Jan-júregin aýyrtyp, búkil ishki dúnıesin áńki-táńki etip ábiger men álekke túsirgen sol bir kezeńnen ótý oǵan ońaıǵa soqqan joq. Qatty qınaldy. Qatty júdedi. Búginde men onyń sezimtal, názik júregin sol bir batpandaı túsken jaıttar úzip jiberdi me dep te oılaımyn...

Endi, mine, Nurlan baýyrymnyń jyr jınaǵyn qolyma alyp qarap otyrmyn. Ár óleńin oqyǵan onyń aınalasynda bolyp jatqan alasapyrandy qarbalas tirshilikke beı-jaı qaraı almaǵandyǵy, sol tirshilikpen bite qaınasyp, sýyǵyna tońyp, ystyǵyna kúıgenine, kúndelikti bolyp jatatyn san tekti , ár qıly qubylystarmen birge órilip, birge ósken shyn mánindegi naǵyz aqyn ekndigine kózim jete túsedi. Ómir boıy, men úshin aksıomaǵa aınalǵan bir shyndyq, naǵyz aqyn qoǵam men zamannan ózin tys qoıa almaıdy. Qoǵam men zaman boıynda júrip jatatyn dúbilis pen dúrbeleń de , jańǵyrý men jańarýlar da, serpilister men silkinister de, qaqtyǵystar men sharpylystar da naǵyz aqyn júreginde tartylystar men soqtyǵystar týdyrmaýy múmkin emes. Sol zaman men qoǵamnyń birde órtteı ystyq, birde aıazdaı sýyq lebi men deminen aqyn jany birde ashynady, birde kúıinedi,birde tolqıdy, endi birde tebirenedi... qym-qýyt qubylystar, san-sapat sapyrylystar týdyrady. Sondyqtan da onyń

Qoǵam kedeı,
Qaıda baram men asyp...
Shıdem shekpen shıli aýylǵa jarasyp,
Úlkenderim úıde otyryp bal ashyp, —
Qoǵamymnan qaıda baram men asyp, —

degen sózine qaltqysyz senesiń. Óıtkeni qandaı bir qoǵamnyń da aldyra qoıýy da, shaldyra qoıýy da qıyn. Alam deseń alyp urýy, shalam deseń shalqańnan túsirýi ábden múmkin. Biraq solaı eken dep buta-butany panalap bas baǵyp buǵyp qalýǵa da, aıaq asty bop qum-topyraqta taptalyp qalýǵa da bolmaıdy. Onyń boıyn barǵan saıyn kúsh alyp jaılap bara jatqan túkti qubyjyqtardaı arandy bálekettermen, jylandaı sýmańdap ysyldaǵan zymıandyqtarmen sen alyspasań, kim alyspaq. Olarmen sen ustaspasań, kim ustaspaq. Árıne, olarmen jel dıirmenmen soǵysqan Don Kıhot qusap jalǵyz alysa almaısyń. Jalǵyzdyń úni shyqpas,jaıaýdyń shańy shyqpas. Olaı ettiń be, onda ol seni almastaı ótkir tisterimen shaınap-shaınap biraq túkirýi nemese qandy sheńbelimen biraq búrýi múmkin. Onymen tek el bolyp, jurt bolyp qana kúresý kerek.

Tabanym jerge tıgen kún
Táı-táı basýdy úırendim.
Mańdaıym tasqa tıgen kún
Baıqaı basýdy úırendim.
Qabyrǵada qaıaý joq —
Qalyń jurtqa súıendim.
Omyrtqada býyn joq —
Oıaý jurtqa súıendim.

Biraq oıaý jurt degeniń kóp pe, az ba? Arqa tirer súıenishim, qorǵanar qalqanym, siltener semserim dep júrgen oıaý jurtyńyz at tóbelindeı az bop shyqsa qaıtpeksiń? Sol bir at tóbelindeı ǵana oıaý jurtpen qaı bir arandy bálekettiń betin qaıtaryp, qaı bir sýmańdaǵan zymıan jylannyń tisin opyryp, ýly tilin julyp almaqsyń. Biraq bári bir oıaý jurt az eken dep barmaq shaınap, bas shaıqap otyra berýge bolmaıdy ǵoı. Bel sheship, bilek sybanyp kúresý kerek. Kúres qana kúrestiń kókjıegin keńeıtedi. Búgin at tóbelindeı ǵana az qozǵalsa, kúni erteń seldeı bop kóp qozǵalady. Taýdyń tóbesinen bir tas domalatsań, týý tómenge jetkenshe soqtyǵystar men qaqtyǵystardy týdyratyn qanshama tastardy domalatady. Úlken bir satyr-sutyrly jóńkilis týdyrady. Solaıy, solaı ǵoı. Biraq onyń bul jolda qanaty qaıyrylyp , qaıraty maıyrylyp, saǵy synǵandaı bop opynyp qalǵan tustary az bolmapty. Sodan da onyń

Japyraǵymnan jaz ushty,
Qanatymnan qaz ushty.
Irek te ırek sý beti
Sulýlyq syryn jazysty.
Kókiregimnen kún ushty,
Kózderimnen tún ushty.
Men tata almaǵan tumanyń
Baldaıyn talǵap kim ishti.
Baqyr basymnan baq ushty,
Taptalyp qaldy taq ústi.
Ýyty qaıtqan ýaqyt
Keýdemniń otyn jaǵysty.
Jylysyp ótken jazym-aı,
Qańqyldap ushqan qazym-aı.
Qolymnyń qysqalyǵyn-aı,
Qaırylmas kúnniń azyn-aı, —

dep sóılegeninde talaı syr, talaı gáp bar. Kóldeneń jatqan kók tasty qamyrdaı ılep jibere alatyndaı aryndaǵan tulpar bolmysynyń tuıaǵy ketilip, sarqyraǵan tasqyndy aǵysynyń qurdymǵa jutylyp, júrer jolynyń aldyn amalsyzdyq bir, sharasyzdyq eki orap jatsa, osylaı ókinbeı, qalaı ókinbeksiń?!

Nurlan Máýkenuly óz óleńderimen myna ómirdiń qyry men syryna, qyby men jymyna, onyń aqar-shaqarly qatparlary men shyrqaý shyńyraýly uńǵyl-shuńǵyldaryna tereń úńilgen aqyn. Onyń boıynda tolassyz júrip jatqan qarama-qaıshylyqtardy da, kómeıinen ot shashyp shaptyqqan sharpylystardy da, kózimen ata qaraıtyn alakózdik pen júgensiz ketken alaýyzdyqty da, aıaq asty etetin aıarlyq pen quryq pen syryq boılamaıtyn qýlyq pen sumdyqty da, qara sýyqtaı qataldyq pen ishine qan qatqan qatygezdikti de, qaıyrylý degendi bilmeıtin qaskóılik pen qolyna tússeń mańdaıyńdy qaq aıyryp jiberetin qaskúnemdikti de molynan zerttep, zerdelepti. Tabıǵatyn tanypty, bolmysyn paıymdapty. Sodan da onyń zeredelegeni zildeı aýyr oıǵa, paıymdaǵany batpandaǵan muńǵa ulasyp ketedi. Taǵy da olardyń ózeginde kóktemgi jylannyń ýyndaı ótkir ashshy shyndyq jatady.

Tiriniń qamyn tiri jer,
Tiriler birin biri jer.
Tirlikte qashqan qadiriń
Ólgende ǵana biliner.
Óliniń qamyn tiri jer,
Joqtaýyn salyp júginer.
Joǵaltyp alǵan asyly
Aırylǵanda biliner.

Atan ǵana kótere alar sóz ǵoı bul. Ásili, mundaı sózdi turlaýsyz myna tirliktiń qoıyn-qolatyn, shym-shytyryq shyrǵalań joldaryn, oıpań men órin, ashysy men tushshysyn molynan kórgen adam ǵana aıta alsa kerek. Tirileri birin biri jep jatqan myna ómirde tirshilik etý qandaı aýyr, qandaı qıyn. Qandaı qatal, qandaı qatygez ómir! Bul ómirdi jaıdary , jaqsy-aq ómir etkiń keledi, biraq amal ne, áldekimderdiń pármeni men dárgeıi seni qylshańnan qıyp, alqymyńnan úzip jiberedi...

Nurlan Máýkenuly óz ǵumyrynda, osy kitaptaǵy jyrlar kýá bop otyrǵandaı , úzbeı izdenip ótken aqyn. Árıne, izdenistiń de, izdenisi bar. Dúnıeni tanyp-bilip, arǵy-bergi álem ádebıetiniń eń úzdik injý-marjandarymen ózińdi úzdiksiz baıytý, onyń bastaý qaınarlarynan meıiriń qanǵansha sýsyndaý qoǵam men zamanǵa aýqymdyraq qaraýǵa , ýaqyt pen ómirge tereńirek úńilýge molynan múmkindik bereri sózsiz. Ony eshkim de joqqa shyǵara almaıdy.

Óz ultynyń topyraǵynan júlge-júlge , taram-taram tamyr talshyqtarymen meıiri qanǵansha nár soryp, kepken kenezesi meldektegenshe toǵaıýy kerek. Sonda ǵana ol aqyryp teńdik suraıtyn arqaly aqynǵa aınalmaq. Olaı bolmady ma, onda ol aqyn, eshýqta da ulttyq aqyn deńgeıine kóterile almaıdy. Óz ultynyń topyraǵynyń sóli men nárinen, sheri men shemeninen keńirdeginen kelgenshe mol qorektene almaǵan aqyn, álem ádebıetiniń qaınar bulaqtarynan qansha úırenip, olardan qansha sýsyndasa da, bári bir, óz halqynyń qasıeti men qasiretin, asyly men qasterin, muńy men zaryn, qýanyshy men shattyǵyn, nazy men nalasyn, bolmys-bitimi men tirshilik qareketin barynsha ashyp, barynsha jarqyratyp kórsetý múmkin emes. Qaıtalap aıtamyz, álem ádebıetiniń túrtip qalsań sút saýlap qoıa beretin dertip turǵan jelinin qaqtap saý, onyń úlgi-ónegelerinen óle-ólgenshe úıren, biraq seniń kúre tamyryń dástúr topyraǵynan nár tartyp, qýat alyp qorektensin. Tipti álem ádebıetiniń, atpen shaýyp júrip syryq qadaǵandaı qadaý-qadaý iri tulǵalarynan alatyn eń birinshi tálim men dáris te osy bolý kerek. Óıtkeni álemdik deńgeıge kóterilgen qandaı bir aqynyń da, eń aldymen, óziniń ulttyq dástúr topyraǵynan ónip, sol topyraqtan ósip shyqqandar. Bir súısinerligi, Nurlan da osyny qatty ustanypty. Bul sózimizdiń dáleli men dáıegi retinde onyń myna bir óleńin tutastaı oqyp kóreıik.

— Terezeden Aı kórdim, apa,
Shoqsha saqal shal kórdim, apa,
Qarań-qurań mal kórdim, apa,
Túnerińki tal kórdim, apa.
Qadalyp qaradym, apa,
Shoshynyp baramyn, apa,
Til-jaqsyz qalamyn, apa.
— Aı kórseń aman kór, qozym,
Tusyńa taman kór, qozym.
“Eski aıda esirke” degin,
“Jańa aıda jarylqa” degin.
Tańdaıyń basaıyn, qozym,
Tylsymnan qashaıyn, qozym.
Túımeńdi aǵytshy, qozym,
Jerushyq jasaıyn ózim.
— Aı júzin jasyrdy, apa,
Uıqymdy qashyrdy, apa.
— Perishteń qoldaıdy, qozym,
Uıqtamaı bolmaıdy, qozym,
“Bısmıllany” aıta ǵoı, qozym,
Jolamas saıtan ǵoı, qozym.
— Bısmılla, bısmılla...

Qazaqy bolmys-bitimimizge, tirshilik-qareketimizge, jan-júregimizge qandaı jaqyn óleń. Oqyǵan saıyn apa, apalap, qozym, qozymdap emine emirengen sózder et-súıegiń men ókpe baýyryńdy eljiretip bara jatady. Bul óleńdi oqyǵanda dúnıe tylsymy men tabıǵat boıynda júrip jatqan qupıaly qubylystardy kórgen saıyn tula boıyn úreı bılep, shoshyna ún qatyp jatqan tıtimdeı ǵana bala janyndaǵy terbelister men tolqynystar, seniń de sonaý bir qıyrda qalǵan balalyq shaqtaryńnyń qyzyǵy da, shyjyǵy da mol kezeńderimen qaıta tabystyrǵandaı bolary sózsiz. Ádette, bala degen myna dúnıeni kil súısinip, kil rahattanyp qana tanymaıdy. Ony ol úrke úreılenip, shoshyna qarap ta tanıdy. Sonymen birge bul óleńniń arǵy astarynda, ózińiz de túısigińizben sezinip, baıqap-bilip otyrǵanyńyzdaı ón boıyńyzdy túrshiktirip, tońazytyp jiberer qatal zaman men ýaqyttyń da qorqynyshy men úreıi jatyr. Solaı bola tura bul óleńniń bizdiń qulaǵymyzǵa sonshalyqty jaǵymdy, janymyzǵa etene jaqyn bolyp estiletini, sóz joq, onyń sonaý besik jyrlarynan bastaý alatyn saryn-áýenmen oryndalǵandyǵynda. Eger sen dástúr jalǵastyǵynyń joly osy eken dep kóne saryn men eski áýenniń tek syrtqy sulba-túrin ǵana kóshirip, ony jańa mazmun , jańa mánmen baıytpasań, onda ol álemish boıaýly, ishi qýys syldyrmaq oıynshyq qana bolyp qalady. Osyny jaqsy uǵyp, tereń túsine bilgen Nurlan qyzýy kóterilip tabıǵat qubylystarynan áldeqandaı bir elester kórip jatqan balanyń úreıi men qorqynyshynyń arǵy astaryna ýaqyt pen zamannyń da úreıli ýilin qosyp jibere alypty. Dástúrdi ıgerý osylaı bolsa kerek!

Jalpy, Nurlan Máýkenuly ómiriniń sońǵy jyldarynda, dál qazir oqyp-bilip otyrǵanymyzdaı, óziniń óleń-tamyryn dástúrli qundylyqtarymyzdyń qunarly topyraǵyna tereńnen salyp alǵan eken. Onyń kóp-kóp óleńderinen sol úrdisti tap basyp, dál tabý qıyn emes. Bul sózimizdi odan saıyn bekite túsý úshin onyń taǵy bir óleńin oqyp kóreıikshi.

Bir aıaǵy — segiz,
Bir aıaǵy — toǵyz.
Bir atasy — saq,
Bir atasy — oǵyz.
Kúmbirlese — dombyra,
Kúńirense — qobyz,
Sozylǵanda — saǵyz,
Sazarǵanda — naǵyz,
Qyzarǵanda — qymyz,
Syzdaǵanda — nyǵyz,
Doldanǵanda — doıyr,
Siltengende — soıyl.

Aqyn bul óleńinde alýan túrli reńk boıaýǵa túsip, raıy da, shyraıy da san qıly, san tústi, tamyry da, tabıǵaty da taram-taram, tipti qarama-qaıshylyqtardan turatyn, birde kól, birde shól, birde jel, birde sher,sátte ashylyp, sátte qabynyp shyǵa keletin qazaqtyń minez-qulqyn sıpattaǵan. Taǵy bul óleńnen sen erte-erteden qulaǵymyzǵa jaqyn, bala kúnimizden jattap ósken “bir degenim — bileý, eki degenim — egeý” dep bastalatyn kádimgi sanamaqtyń sarynyn birden tanısyń ǵoı.Tek aqyn oıyn úshin aıtylatyn oınaqy taqpaqtyń kánigi túrine jańasha mán men jańasha mazmun arqalatqan. Bul da sheberlik!

Nurlan Máýkenuly jyrlarynda búkil ishki dúnıeńdi alasapran etip, birde aýmaly-tókpeli, birde alaǵaı da bulaǵaı kúıge túsiretin qamyǵyp toryqqan, nalyp qamyqqan kúızelisti óleńder kóp kezdesedi. Ol sol óleńderde kórinis tabatyn óziniń jeke basynyń jan kúızelisin kóbine-kóp qoǵam men ýaqyt boıynda júrip jatqan kúızelistermen salalastyryp, sabaqtastyryp jiberedi.Aqyn tipti óziniń jan kúızelisin de qoǵam men ýaqyttan tys qoıa almapty.

Jylaý da jylaý,
Zar jylaý...
Qotandaı bolyp qaldym-aý —
Jylaýdan basym qańǵyrdy,
Zarlaýdan shashym aǵardy,
Kóre de kózim aǵardy,
Sóıleı de sózim joǵaldy.
Taba almaı qaldym qoǵamdy.

Bul jerde aqyn tek óz basynan ótken aýyrtpalyqty ǵana aıtyp, óz janyn jegen sher men shemendi qotaryp, sol úshin zar ılep otyrǵan joq, árıne. Onyń mynaý aınala tirshilikten kórgeni kóbinese zymıandyq pen surqıalylyq, qýlyq pen sumdyq, aldaý men arbaý ǵana bolsa , solardy nysanaǵa oq qadaǵandaı etip atap-atap kórsetken sóılegen sóziń betaldy jelge ushyp, qurdymǵa jutylyp ketip jatsa, jylamaǵanda qaıtpeksiń?! Ondaıda amal joq “kúńnen beter kúńrenesiń, jelden beter jyndanasyń!”

Ol biraq ishine shemen bop qatqan sheri men muńyn, berish bop túıilgen nalasy men zaryn aqtarý úshin jylap kúńirenbeıdi.

Janymdy qoıar jer tappaı
Jeti túnde jeldep ketip baramyn.
Jasymdy quıar kól tappaı
Jeti belden seldep ketip baramyn.
Býdaq-býdaq bulttaı
Boz aspanda bozdap ketip baramyn.
Bozdaǵymdy umytpaı
Basta muńyn qozǵap ketip baramyn.

Iaǵnı, ol jylasa, ózgelerdiń de “muńyn qozǵap” jylaıdy. Naǵyz aqyn mısıasy, atqarar mindeti osynda jatsa kerek: ózgelerdi de beı-jaı, beıtarap qaldyrmaý!

Ne bolǵanda da ol ózin myna ómir men tirshilikten, qoǵam men ýaqyttan bólek qoıyp sóıleı almapty. Olaı bolýy múmkin de emes.Óıtkeni onyń búkil bolmys-bitimi, tirshilik-qareketi, tamyr men talshyǵy sol qoǵam men ýaqytpen salalasa birigip, tutasyp kirigip, jamyrasa jalǵasyp ketken. Ol kesheniń de kelbetin kórgen, endi búginniń de beınesin kórip otyr...

Baqaly kólge túskenmin,
Baldyrly sýyn ishkenmin.
Boılaýlyǵyn julǵanmyn,
Balyǵyna aý qurǵanmyn.
Tarǵyl bir taýǵa shyqqanmyn,
Tasynyń syryn uqqanmyn.
Qynasyn jıyp júrgenmin,
Jańǵyryq bolyp kúlgenmin.
Sary dalany kezgenmin,
Beleń bop belde bezgenmin.
Ermenniń dámin alǵanmyn,
Eljirep júrek qalǵanmyn.

Bul Nurlannyń týǵan jeriniń keshegi kórinisi. Kórki kóńildi de, kózdi de qatar arbap, jumaqtaı bop jutynyp turǵan, qaıran týǵan jer, endi búgin qandaı?

Baǵyma kólim bar-tuǵyn, —
Baldyrly sýy bal-tuǵyn,
Kólim de búgin taýsyldy.
Jasynnyń alǵan jarqylyn
Tarǵyl da tasym bar-tuǵyn
Tasym da búgin taýsyldy.
Almaıtyn beıne nar tynym,
Saıyn bir dalam bar-tuǵyn
Dalam da búgin taýsyldy.
Qulaǵyń shalsyn daýsymdy!

Sonymen “baldyrly kóli de”, “tarǵyl tasty” taýy da, “ermenniń ıisi burqyraǵan sardalasy” da toıymdy da bilmeıtin, qoıymdy da bilmeıtin ashkóz, ashqaraq qulqyndy aıdahar arandarǵa jutylyp ketti. Buǵan aqyn jany qalaı kúızelip, qalaı zar ılemesin.

Qazir, ókinishke oraı, “bizde bári jaqsy”, “bári keremet” deıtin, kil bir júrek loblytar maqtaý men madaqtan, jaramsaqtyq pen jalbaqaılyqtan turatyn, kúpsip sóılegende kúpteı bop isinip, kúmpildep sóılegende qulaǵyńnyń jarǵaǵyn jaryp jiberetin óńeshi shlanga, keńirdegi kerneı óleńder az emes. Ondaı óleńderdi jazatyn jazǵyshtar beıne bir “meniń jaǵdaıym jaqsy, tórt qubylam túgel, ıaǵnı eldiń de, jerdiń de jaǵdaıy jaqsy, tórt qubylasy túgel” dep oılaıtyn bolsa kerek. Olar eliniń de, jeriniń de tý-talaqaı bop tonalyp, talan-tarajǵa túsip jatqanyn kórmeıtindeı. Taǵy da olardy ózderi sıaqty taıyz, tańqy áldebireýler “uly aqyn” dep,”keremet aqyn” dep aıaqtaryn jerge tıgizbeı áspetteıtinderin qaıtersiń?! Ondaı-ondaı áýpildep áńkildegen áldebireýler sol qylyǵymen bireýi sherlenip, bireýi kárlenip ótken Abaı men Mahambettiń de árýaqtaryn aıaq asty etip jatqandaryn biler me eken? Áı, qaıdam...

Jalpy, óz eli men jeriniń muńyn muńlamaǵan, joǵyn joqtamaǵan, taǵdyr-talaıyna alań bolmaǵan, sol úshin nala-muńǵa batyp kúızelip, kúıinbegen aqyn aqyn bop jaryta ma?! Ondaılarǵa Nurlan Máýkenulynyń jaýaby daıar.

Kók sý kólge aınaldy: ne shara?
Kóp shý selge aınaldy: ne shara?
Aq bý jelge aınaldy: ne shara?
“Gákký” sherge asnaldy: ne shara?
Aınalmaǵan sen ǵanasyń, beıshara!
Oılanbaǵan sen ǵanasyń, beıshara!

Basqa ne desin? Beısharanyń aty beıshara.

Nurlan da, pende dep atalatyn, Qudaıdyń qulaq kesti quldary biz sekildi, birde alysyp, birde shabysyp, birde kelisip, birde ketisip, birde sharpysyp, birde shabysyp jatqan alaquıyndy alasapyrandy myna dúnıeni kórýdeı-aq kórse kerek. Ol da bireýlermen qushaq asha kelisip, endi bireýlermen at quıryǵyn kesisip ketisken shyǵar. Ómir ǵoı! Bireýlerge qulaı jyǵylyp, bireýlerden kórmesteı bop bezinýi ábden múmkin... qalaı degende de, bul ómir qandaı taıǵaq, qandaı turlaýsyz. Qandaı opasyz!

Oıdym-oıdym oıpattyń
Oı jaǵyna bir qondym.
Qojyr-qojyr taýlardyń
Qyr jaǵyna bir qondym.
Byldyr-byldyr bulaqtyń
Bas jaǵyna bir qondym.
Syldyr-syldyr quraqtyń
Mas jaǵyna bir qondym.

Sonymen kúnderdiń kúninde ne boldy deısiz ǵoı. Bárimen úılesim men jarasym tapqan tirshilik kúnderdiń kúninde bezbúırektik tanytyp shyǵa keldi.

Oıdym-oıdym oıpatym
Oı qaratty bir kúni.
Qojyr-qojyr taýlarym
Qoı qaratty bir kúni.
Byldyr-byldyr bulaǵym
Bastyqtyrdy bir kúni.
Syldyr-syldyr quraǵym
Qastyq qyldy bir kúni!..

Kóbimizdiń-aq basymyzdan ótken jaǵdaı ǵoı bul. Búgin ǵana qushaqtasyp qaýyshyp turǵanyń, kúni erteń-aq kókiregińnen ıterip ıtjemege qaldyryp ketpeýshi me edi. Sondaı-sondaı jaǵdaıdy Nurlan beıneli sózdermen astarlap aıtý arqyly fılosofıalyq deńgeıge kótere bilipti.

Nurlan Máýkenuly bul ómirdiń otyna túsip janyp, sýyna túsip tunshyǵyp, “balyn da iship, ýyn da iship”, “aıaldamastan aıy, kidirmesten kúni qashatynyn” bilipti. Pánı ómirden baqılyqqa erte jınalypty. “Basynan kúnniń ozǵanyn” kóripti.

Janymdy jegen myna kún
Quldılaı ushqan quladyn.
Qanatyn qaqty qaırylmaı
Basa almaı qaldym bir adym.
Qolymnan tústi quraǵym,
Ustatpaı ketti ury kún.
Tiriniń istep tirligin
Óte de shyǵar ǵumyrym.
Júregim tozar, júıkem de,
Tirshilik, meni ıkemde.
Óle almaı júrgen, eı, óleń,
Óletin janǵa súıkenbe, —

dep ómirden de, óleńnen de syrt bergendeı bolypty. Biraq onyń óleńderi, qazaqtyń qabyrǵaly aqyndarynyń deńgeıine kóterilgen Nurlan Máýken ulynyń ómirin jalǵastyra bermek. Oǵan biz kámil senimdimiz!

---