InfoHub Logo

Tún jarymy aýyp qalǵan kez edi. Úıdegi bala-shaǵalar jatyp, eresekteri endi jatýǵa jınalap jatqan-dy. Al, men kerekti bir qaǵazdarymdy taba almaı kóne bir papkilerimdi qoparystyryp, óz-ózimnen ábigerge túsip otyrǵam. Kenet telefon bezildep qoıa berdi. Beımezgil ýaqytta telefon shalyp turǵan kim eken, shamasy bir shuǵyl sharýasy bolǵan-aý, dep tutqany qulaǵyma tostym. Temirhan, bul Tólegen aǵań ǵoı deıdi.Daýysy bir túrli qarlyǵyp, qumyǵyp estiletindeı. Qaı Tólegen? Tólegen Jumabekov. Saılaýbektiń aǵasy. Kóńilimde eshteńe joq men: assalaýmaǵaleıkúm, Tóke. Qaldaryńyz qalaı,jaıshylyq pa? dep jatyrmyn. Tólegen aǵanyń daýsy qatty qamyǵyp estildi: Jaıshylyq bolmaı tur ǵoı. Álginde ǵana esittik. Saılaýbek pen Sanjarbek avarıadan qaıtys boldy. Qudaı-aý, ne deıdi!? Tóke-aý , ne aıtyp tursyz?! Qalaı?.. tula boıym qorǵasyndaı aýyrlap, býyn-býynymnan ál ketip, qapelimde ornymnan tura almaı, otyrdym da qaldym...

... Sonan keıin Saılaýbektiń úıine bardyq. Qos arysynan aırylǵan Zıbagúl estigen jurttyń tóbe quıqasyn shymyrlatyp ańyrap otyr. Qansha ózin-ózi ustaıyn dese de Tólegen aǵanyń kózinen de ystyq jas yrshyp-yrshyp ketedi. Barlas, Jalǵas, Qaırattarda óń-tús joq. Seń soqqandaı sergeldeń halde. Olardyń árqaısysyn baýyryma basyp, uzaq egildim. Olar da búkil sheri men shemenin aqtarǵandaı eńkildep jylaıdy.

Kelesi kúni úıinde bir túnetip, ekeýin de Jazýshylar Odaǵynan aqtyq saparǵa shyǵaryp saldyq.

Jazýshylar Odaǵynyń aldynda ótken qaraly jıynǵa halyq kóp jınaldy. Ol qaraly jıynda maǵan da sóz berildi. Bul jerde sol sózimdi keltire ketkendi jón kórip otyrmyn.

Qaıran, asyl dosym Saılaýbek!

Sen de, mine, bárimizdi oıda joqta opyndyryp, ómirden ozyp barasyń! Qudaı-aý, myna tirlikte sen týraly qoshtasý sóz aıtamyn dep oılappyn ba?! Muz shaınap, ot jalaǵandaı bolyp turmyn!

Sen ekeýmiz osydan 42 jyl buryn, ıaǵnı 1965 jyly, kúzdiń osyndaı bir saryala mezgilinde tanysyp-tabysyp edik. Sodan beri, tipti, bir-birimizden alysta júrgen shaqtarda da, jan-jubymyz ajyraǵan emes. 42 jyl boıy aramyzdan qyl ótpeıtin dos boldyq. 42 jyl boıy bizdi jalǵastyryp turǵan myń tinimizdiń biri de úzilmepti.Úzilmek túgili ne setinep, selkeý tartpapty. Tipti, keıbir jaǵdaılarǵa degen kózqarasymyz ártúrli bola tura, bir-birimizdi kinarattap, bir-birimizge renjip kórmeppiz.

Aýmaly-tókpeli myna zamanda jamandyq kórsem de, jaqsylyq kórsem de, aldymen sen jetetin ediń.

Alǵan betińnen qaıtpaıtyn birbetkeı ediń. Eshkimniń artynan byqsyp sóz aıtpaıtynsyń. Aıtatynyńdy betine shyjǵyryp turyp aıtatynsyń.

Qanshama ańqyldap, aqtarylyp júrseń de, syr shashpaıtyn berik bolatynsyń. Seniń osy minezińe rıza bolǵan men Qulyptaýly qara seıfim-aı deıtin edim.

Sen óz ǵumyryńda qyrýar eńbek bitirdiń. Qazaq synynyń aıbaryn asyryp, mártebesin kóterýge úlken úles qostyń. Qazaq synynyń kókeıkesti, eń túıtkildi, túıindi máselelerine batyl baryp,irgeli-irgeli qalamgerler, asa iri tulǵalar Táken Álimqulov, Tahaýı Ahtanov, Qaltaı Muhamedjanov, Zeınolla Qabdolov, Sherhan Murtaza, Ábish Kekilbaev, Asqar Súleımenovterdiń shyǵarmashylyǵyna tutas kitaptar, qomaqty esseler,salıqaly syn maqalalar arnadyń. Ol eńbekterdiń qaı-qaısy da ádebıetimizdiń aıshyqty betterinde uzaq ómir súretinine biz kámil senimdimiz.

Qaıran, Saılaýbek dosym-aı!

Seniń endi arqa-jarqa bop, ańqyldap-jarqyldap,dúbilis, dúbir týdyryp; aınalańdy dúıim bir jurt kóship jatqandaı etip jiberetin sańqyldaǵan daýsyńnyń endi estilmeıtini ókinishti.

Seniń endi tigilgen úıdeı bop otyratyn mol deneńdi kóre almaıtynymyz ókinishti.

Áli aıtamyn, jazamyn degen qanshama josparlaryń bar edi. Solardyń oryndalmaı qalǵany ókinishti.

Qaıran Saılaýbek!

Men úshin seniń myna ómirdegi ornyń opyraıyp,úńireıip qaldy. Ol oryndy endi eshkim toltyra almaıdy.

Eń ókinishtisi, Saılaýbek aınalaıynym-aý, óziń janyńdaı jaqsy kóretin kenjeń, bárimiz de bolashaǵynan úlken úmit kútetin Sanjarbektiń de o dúnıege ózińmen birge ketkeni bolyp tur. Olaı deıtinim, bizder, onyń ishinde sen de, men de barmyz, ne bolǵanda da, myna ómirdiń ashysyn da, tushshysyn da, qyzyǵyn da, shyjyǵyn da azdy kópti kórip úlgerdik qoı. Al Sanjarbekjannyń on ekide bir gúli ashylmaǵan edi ǵoı. Kókteı soldy ǵoı jas túlek!

Qaıtesiń, osyndaı aýyr qaza ústinde de Alla Taǵala pendesiniń shúkirshilik etýin qalaıdy. Olaı bolsa, shúkir, ǵumyr boıy seniń qasyń men qabaǵyńa qarap, aıtqan sózderińniń bárin buıryq pen jarlyqtaı qabyldap, buljytpaı oryndaǵan adal da asyl jaryń Zıbagúl, altyn asyqtaı uldaryń Barlas, Jalǵas, Qaırat pen nemereleriń, birge týmasa da, saǵan týǵan aǵańdaı qamqor bolǵanTólegen aǵań bastaǵan aǵa, ini, qaryndastaryń qaldy. Shúkir!

Jabyqqanda jan-júreginiń lebimen dem bergen dostaryń qaldy. Shúkir!

Basqa ne aıtamyz.

Baqul bolyńdar, asyl dos Saılaýbek, qımas perzent Sanjarbek!

Qaraly jıynda menen basqa da Saılaýbektiń ustazdary,úzeńgiles dostary, júrekteri kúırep-kúızelgendeı bop, egilip turyp sóz sóıledi.

Sonan keıin máńgilik meken Keńsaıǵa aparyp, ekeýin Jer- ananyń qushaǵyna berdik. Jatqan jerleriń jánnatta bolsyn dep topyraq saldyq. Árýaqtaryna baǵyshtap aıat oqyldy. Egilip, úzilip turyp qosh aıtystyq.

Biraq sol kezde biz áli ol avarıanyń qalaı bolǵanyn bilmeıtin edik. Árkim ártúrli aıtady, ártúrli qısyn keltiredi. Tipti, men ózim alǵashqyda Saılaýbektiń aıaq astynan Astanaǵa jol tartqanyn túsinbeı dal boldym. Óıtkeni, biz bir kún buryn ǵana jumysta birge boldyq. Ánsheıinde birer saǵatqa suranyp nemese aıtyp ketetin ol Astana jaıynda bir aýyz sóz qozǵamaǵan.

Sóıtsem, Zıbagúldiń aıtýynsha, jolǵa shyǵý máselesi shuǵyl túrde sheshilipti. Osynda, Almatyda issaparmen júrgen Sanjarbek qaıtar kezi jaqyndaǵanda, mashına satyp alady. Al, Saılaýbek balasyn uzaq jolǵa jalǵyz jibergisi kelmeı, onymen birge Astanaǵa deıin baryp, kelesi kúni keri qaıtpaq bolady. Áıteýir, ne kerek, kelesi kúni jolǵa shyǵady.

Sonymen... Almaty- Astana trassasynyń 270 shi shaqyrymynda mashına apatqa ushyraıdy. Qalaı apat boldy? Neden boldy? Mine, osy suraqtarǵa áli kúnge jaýap joq. Taǵy da mashına ózi júrip kele jatqan jaǵyna emes, trassanyń qarsy bet jaǵyna aýdarylǵan. Oǵan ne sebep?

Ekeýi de aýdarylǵan jerde uzaq jatyp qalǵan. Qudaı-aý trassa ústi aǵylyp jatqan mashına ǵoı. Ol mashınadaǵy adamdardyń bári jol jıeginde jaırap jatqan jandardy, qırap jatqan mashınany sóz joq kórdi ǵoı. Solardyń qaı-qaısysy da tıisti oryndarǵa der kezinde habar berýge bolady ǵoı. Álde, habar berilse de, tıisti oryndar ne shabandyq, ne salǵyrttyq tanytty ma? Álde... Álde... Áıteýir, oılansań-aq samsap shyǵa keletin san suraqtyń túbine jete almaısyń.

Eń sumdyǵy, Sanjarbektiń qaltasyndaǵy uıaly telefony men seksen myńdaı teńgesin áldekimder alyp ketipti. Kimniń alǵany belgisiz. Anyq bilmegennen keıin, mynaý shyǵar dep boljam aıtýdyń ózi de kúná. Ólip jatqan adamdy da tonaıtyn qandaı zulym, qandaı qaskóı, qandaı qatygez zamanda ómir súrip jatyrmyz, Qudaı-aý! Osyndaı sumdyqtardy kóre-kóre nemese estı-estı keıde myna ómirden múlde shyǵynyp, qos qolyńdy tóbeńe qoıyp, bezip ketkiń keledi.

* * *

Saılaýbek pen meni, álginde aıtyp ótkenimdeı, saryala kúzdiń tamyljyp turǵan bir kúninde, maǵan ári aǵaıyn, ári aýyldas bolyp keletin Baltakesti Ótebekov degen jigit tanystyryp edi. Men ol kezde respýblıkadaǵy joǵary oqý oryndarynyń qara shańyraǵy bolyp sanalatyn Abaı atyndaǵy pedagogıkalyq ınstıtýttyń ekinshi kýrsynda oqyp júrgem. Al, Saılaýbekterdiń KazMý-dyń birinshi kýrsyna endi túsken betteri. Ol kezde bárimizdiń de symǵa tartqandaı taldyrmash, taramys kezderimiz.

Saılaýbek pen men ekeýmiz tanysqan boıda tabysyp kettik deýge bolady. Birden-aq ejelgi syralǵy dostardaı emen-jarqyn áńgime-dúken quryp, ózimiz de, sózimiz de jarasqandaı bop, eshqandaı tosyrqamaı da, bir-birimizge tosyn minez kórsetpeı de, tize qosyp, qatar júrip kettik. Á, degennen bir-birimizdi jaqyn tartyp, bir-birimizge qulaı jyǵylǵanymyz sonsha, endi ol maǵan jerles dese jerles, aǵaıyn dese aǵaıyn, Baltakestiden de jıi keletin boldy. Men de jıi-jıi izdep baramyn.

Sol kezdesýlerde áńgimemiz mahabbat, qyz-qyrqynnan góri, ádebıetke kóbirek oıysyp kete beretin. O bastan-aq qazaq ádebıetin jaqsy oqyp-bilip kelgen ol, kóp uzamaı, orys, shetel ádebıeti týraly da jıi-jıi aıtatyn boldy. Ásirese, oǵan bul tusta jaqyn naǵashy bop keletin Asqar Súleımenovtyń áser-yqpaly kóp tıdi deýge bolady. Ol kezde Asqar Súleımenovtyń esimi zıaly qaýym arasynda úlken qurmetpen atalatyn. Onyń bilimpazdyǵy, sheshendigi, qaıtpas qaısarlyǵy aýyzdan-aýyzǵa ańyz bolyp taraıtyn.

Áli esimde, Saılaýbek ekeýmiz 1966 jyly Qazaqstan jazýshylarynyń kezekti quryltaıyna qatystyq. Árıne, oǵan biz sıaqtylardy kirgize salmaıdy. Óıtkeni Jazýshylar odaǵynyń múshesi emespiz. Men Jumeken aǵadan, al, ol Asqar aǵasynan bir-bir shaqyrý qaǵazyn qolǵa túsirgenbiz. Sonymen kirdik.

Quryltaı júrip jatyr. Tórde Máskeýden, odaqtas respýblıkalardan ataqtary jer jaratyn nebir jaqsylar men jaısańdar otyr. Jazýshylardyń birinen soń biri shyǵyp sóıleýde. Baıqaımyz kóbisi birin-biri qaıtalaıdy. Aldymen, komýnıstik partıanyń kóregendigi men kemeńgerligin maqtaıdy. Sosıalıstik realızmdi áspetteıdi.Býrjýazıalyq qoǵamdy túkke alǵysyz etip, býjýazıalyq realızmniń ıtsilikpesin shyǵarady. Sosıalızmniń mártebesi men mereıin asyratyn jarqyn shyǵarmalar berý kerektigin aıtady. Jattandy. Áýelde jelpinip kirgen Saılaýbek ekeýmiz ári-beriden keıin jalyǵa bastadyq. Bir kezde sóz Asqar Súleımenovke berildi. Men Asqar aǵamyzdyń tereń bilimdi, aýzymen qus tistegen sheshen ekenin sonda kórdim. Ol ondaǵan jyldar boıy sanany sartap, talǵamdy taptaýryn etip kelgen, qatyp-semip qalǵan siresken sqemalar men qasań standarttardyń byt-shytyn shyǵaryp sóıledi. Ol minbeden túskennen keıin, jınalysty júrgizip otyrǵan tóraǵa oǵan qatqyl daýyspen zekigendeı bolyp, eskertý jasady. Asekeńniń taımas qaısar minezdi adam ekenin sonda kórdik. Jónsiz jasalynǵan eskertýge qarsylyq retinde Asekeń jáne Ábish Kekilbaev, Atynshash Jaǵanova úsheýi quryltaıdy tastap shyǵyp ketti. Sol kúni naǵashysy úshin Saılaýbektiń maqtanǵanyn kórseńiz. Shynynda da, ol maqtansa maqtanatyndaı-aq oqıǵa edi.

Mine, sol Asekeń Saılaýbekti kóp baýlydy. Ol tárbıeniń yqpal-áseri Saılaýbek arqyly maǵan da tıip jatty. Asekeńniń aıtýymen ol mynadaı-mynadaı jazýshylardyń mynadaı-mynadaı shyǵarmalaryn oqyp jatyrmyn deıdi. Jalpy meniń boıymda, ol qanshalyqty jaqsy, qanshalyqty jaman, ony bilmeımin, bireýden qalmaıyn degen umtylýshylyq, búgingi tilmen aıtqanda, básekelestik qabilet qatty damyǵan. Sodan ba, men de Saılaýbekten qalmaıyn dep irgemizdegi Pýshkın kitaphanasyna jıi-jıi baryp, kitap dúkenderin jıi-jıi aralaıtyn boldym.

Jalpy men óz ómirimde, baǵyma oraı , kóp oqıtyn, kóp izdenetin adamdarǵa jaqyn júrdim. Bul turǵyda maǵan Jumeken, Ábish aǵalarymnyń, keıinirek Saıymjan aǵamnyń yqpaldary kóp tıdi. Olardyń qaı-aısysy da bilimderi aýqymdy azamattar boldy. Bul qatarǵa men Saılaýbekti de qosar edim.

Saılaýbek, sóz joq, Asqar Súleımenov aǵasyna kóp eliktedi, tek eliktep qana qoımaı, odan boıyna kóp qasıetterdi sińire de bildi. Eń aldymen, onyń Asekeńnen alǵany, qaı nársege de, belgili bir shyǵarmaǵa bolsyn, aınala bolyp jatqan qubylystarǵa bolsyn, adamdar arasyndaǵy qarym-qatynastarǵa bolsyn, jurttyń aıtýymen jyǵyla ketpeı, óz kózqarasy bolý kerektigin qalyptastyrdy der edim. Alǵashqy jyldary, basqany bylaı qoıǵanda, onyń kúndelikti ómir súrý júıesinen de, tipti sóıleý mánerinen de Asqar Súleımenovtiń ádeti men salty kórinip turýshy edi. Máselen, ol da kúılerdiń plasınkalaryn jınap, solarda uzaq ýaqyt boıy tyńdap otyratyn. Shahmatty da jaqsy meńgerip aldy. Nebir kúrdeli debútterdi jatqa biletin. Árıne, o bastaǵy bul balań elikteýler, jalań elikteý ǵana bolyp qalǵan joq. Olardyń bári Saılaýbek boıyna tereń tamyr salyp, bara-bara onyń da ádeti men saltyna aınalyp, ony burynǵydan da baıyta tústi dep oılaımyn. Janyńda júrgen adamnyń jan-dúnıesiniń baı bolýy, dúnıe-tanymynyń keń bolýy, bile bilseń, ol da bir Alla taǵalanyń basyńa bergen baǵy ǵoı.

Kezinde mektepti kúmis medelmen úzdik bitirgen Saılaýbek ýnıversıtetti de jaqsy támamdady. Jaqsy támamdap qana qoımaı aspırantýrasyna tústi. Qorǵaıtyn taqyryban da bekitip aldy. Biraq ol bir kúni nildeı buzyldy da, ǵylymı jumyspen aınalysqysy kelmeıtinin aıtyp, aspırantýrany tastady da ketti. Sodan keıin, ol taza synshylyq jolǵa tústi. Árıne synshy bolý úshin talant-taralǵy, qabilet – qarymmen birge, jan jaqty úlken bilim kerektigi beseneden belgili bolsa kerek. Ǵylym degen, ne bolǵanda da, belgili bir taqyryp aıasynda qalyp qoıady. Ony biz qazirgi tańda dajıi kórip júrmiz. Ásili, Saılaýbek osyny erte túsingen bolýy kerek. Onyń bastamaı jatyp, ǵylymmen tez qoshtasýyna osy jaǵdaı sebep boldy ma dep oılaımyn.

Onyń ústine, Saılaýbek te, bárimiz sıaqty turmys tapshylyǵyn kórýdeı- aq kórdi. Páterden soń páter jaldap, árkimge bir táýeldi bolyp, kúrkeshikterde de otyrdy. Biraq, qudaı ońdap, kúnderdiń kúninde qazirgi ákimdik turǵan jerdiń mańynan týǵan týystarynyń kómegimen, qurqyltaıdyń uıasyndaı ǵana jer úı satyp aldy. Úsh tórt adam ǵana zorǵa sıatyn tap tar úı. Biraq óz úıi! Dúnıege balalar da kele bastady. Al olardy aspıranttyń stıpendıasymen asyraı almaısyń ǵoı. Olardy tek qyzmet istep júrip qana durys jetildirýiń múmkin. Mine, bul turmystyq faktor da Saılaýbektiń ǵylymnan qol úzýine sebepker bolsa kerek.

Sózdiń reti kelip turǵanda aıta keteıin, Saılaýbek pen Zıbagúl ekeýi tórt ul súıdi. Ekeýi de bala tárbıesine asa muqıat , asa tyńǵylyqty qarady. Ekeýi de olarǵa talap qoıǵysh bolyp shyqty. Balalarynyń júrip turýyn , qandaı kitap oqý kerek, qaı ýaqytta sabaq oqý kerek, áıteýir , bárin- bárin belgilep, solardyń oryndalýyn qatań qadaǵalaıtyn. Al bulardyń bári adamnan qanshama kúsh qýatty, qanshama qaırat jigerdi qajet etetini kim kimge de belgili bolsa kerek. Saılaýbek pen Zıbagúl boıynan sol erik jiger men qaırat qýat tabyla bildi. Olar sol tókken ter men bergen qýattyń jemisin de kórdi. Barlyq balasy mektepti altyn kúmis medaldarmen bitirip, joǵarǵy oqý oryndaryna esh qınalmastan óz kúshterimen túsip ketti. Saılaýbek olardy oqýǵa túsirý úshin adam da izdegen joq, ol adamǵa beretin qarjy da izdegen joq. Balalary oqýǵa túskende , jýýǵa ǵana shyǵyndanǵany bolmasa,basqaǵa basyn aýyrtpady, júgirip tabanyn tozdyrmady. Qazir sol balalarynyń bári san salada qyzmet istep júr.

Saılaýbekke qudaı Zıbagúldeı asyl jar berdi. Zıbagúl Saılaýbekke de qasy men qabaǵyna qarap, kelimdi ketimdi qonaqtarǵa da qyzmetin kórsetip, tórt balanyń da jaǵdaıyn jasap, onyń ústine, ózi de ǵumyr boıy jumys istep, bir tynym tappaıtyn. Bul úımen qanshama qarym qatynasta júrgen biz Zıbagúldiń bir ret te renjip, ne qabaq shytyp, tymyraıyp otyrǵanyn kórmeppiz. Ol Saılaýbektiń shyn mánindegi jan jary , Qudaı qosqan qosaǵy boldy!

Dostyń dostyǵy basyna is túskende bilinedi degen tap ras. Ol kezde Saılaýbektiń qaı jerde jumys istep júrgeni dál qazir esimde joq, áıteýir men qazaq televıdenıesinde júrgem. Bir kúni ákeń qatań jatyr degennen keıin býynyp túıinip, áıel, bala shaǵalarymmen aýylǵa ketkem. Anam bir jyl buryn qaıtys bolyp ketken. Tósek tartyp qalǵan ákeme qaraıtyn jan joq. Sodan ákemdi tórt aı kútip, aqtyq saparǵa shyǵaryp sap, Almatyǵa qaıta kelsem, meni jumysqa keshikti dep qyzmetimnen bosatyp jiberipti. Bul ómirdiń ákeń ólip qalsa da qaırylyp qaramaıtyn qıyrymsyz qataldyǵyn sonda alǵash bildim!

Sodan dalada qaldym. Vokzalǵa baryp júk túsirdim, et kombınatynyń tońazytqysh sehynda júkshi boldym. Malaıa stanısa degen mekende aq amýr degen balyq ósiretin kólshikter bar eken, sonda jumysshy boldym. Qolym qalt etkende redaksıalardy aralap, jumys izdeımin. Bárin derlik áldeneshe adaqtap shyqtym deýge bolady. Biraq birde bireýi tabaldyryǵynan attatpaq túgili, mańynan júrgizbeıdi.

Mne osyndaı moraldyq jaǵynan kúızeltip, turmys jaǵynan janshyp jiberetin qıyndyqta júrgen kezimde menimen birer adam ǵana qatysty. Meni birer adam ǵana izdedi. Sonyń biri, tipti biregeıi Saılaýbek aınalaıyn boldy. Qaı jerge kóship ketsem de, qaı jerde qolymdy kús, ıyǵymdy jara etip, qan sorpam shyǵyp, jumys istep júrsem de, áıteýir, ol meni taýyp alatyn. Áńgimesin aıtatyn, qabarjyp júrgen kóńilimdi kóteretn, ádebıette bolyp jatqan qalt etken jańalyqty jetkizetin, keıde ol kezde Zıbagúldiń elinen kelip turatyn maıy sorǵalaǵan qaıaz degen balyqty qaǵazǵa orap alyp kep, syrahanaǵa alyp ketetin. Áıteýir, Saılaýbek sol bir janym júdeý tartyp, sharshap júrgen jyldary qasymnan tabyldy.

Kúnderdiń kúninde birde bir redaksıa meni tabaldyryǵynan attatpaı qoıǵannan keıin, bala shaǵamdy shubyrtyp, Mańǵystaý qaıdasyń dep tartyp otyrdym. Ol kezde Mańǵystaýdyń ataǵy jer jaryp, dúnıeni dúńkildetip turǵan kezi. Tek barsań boldy, aqshany kúrep taýyp, qapshyqqa sala beretindeı sózder aıtylady. Jaspyn ǵoı, sol sózderge qatty elikken bolýym kerek. Ábden turmys qajytyp, dińkelep júrgen adam ondaı sózderge elikpeı qaıtsin!

Jıǵan tergen az muz kitabymdy Saılaýbek pen Dúısenbektiń úıine teńdeı bólip, amanat etip qaldyrdym da, jolǵa shyqtym.

Iini kelip turǵanda, aıta keteıin, meni Mańǵystaýǵa eshqandaı romantıka emes, turmys aıdap bardy. Sol ketkennen men ol jaqta 25 jyl júrdim...

Bul jerde meniń aıtaıyn degenim, alysta qıan shet, qıyr ólkede júrsem de, aınalaıyn Saılaýbek taǵy da janymnan tabyldy. Iaǵnı, úzdiksiz habarlasyp turdy. Birde bir habaryn úzgen joq. Birshama ýaqyttan keıin, ol “Qazaq ádebıeti” gazetine aýysty da, menimen habarlasýyn burynǵysynan da údetip jiberdi. Sóıtip júrgende, kúnderdiń bir kúninde asa bir qurmet tutyp, syılaıtyn aqyn aǵam meniń shyǵarmashylyǵym týraly “Qazaq ádebıetiniń” betinde qatal maqala jarıalady. Árıne, ol maqalanyń, bilgen adamǵa, paıdaly, qulaq qoıar jaqtary da az emes. Biraq ol maqaladaǵy qurylǵan júıe, ıaǵnı, meniń kemshiligimdi tym qazbalap, jerge tyqqandaı etip tuqyrtyp sóılegeni janyma qatty batty. Men ol maqala shyqqanǵa deıin kólemdi syn maqala túgili, resenzıa jazyp kórmegen ekem. Amal joq, óz pozısıamdy qorǵaýym kerek boldy. Saılaýbekke habarlastym. Ol jazam deseń óziń bil, Sher aǵańa, Sherhan aǵamyz bas redaktorǵa usynyp kóreıin dedi. Qarsy maqalamdy jazdym da jiberdim. Ádebı syndaǵy tuńǵysh maqalam bolsa da, jaman shyqpaǵan sıaqty. Kóp uzamaı, ol maqala jarq ete qalsyn.

Sol maqaladan keıin aq óleńmen birge syn janryn da qatar alyp júretin boldym. Syn maqalalar kitabym jaryq ta kórip úlgerdi. Búginde oılaımvn , eger sol tusta Saılaýbek “Qazaq ádebıetinde” jumys istep júrmegende, ol maqala jaryq kórer me edi, kórmes pe edi dep. Al ol maqala jaryq kórmese, meniń odan ári qaraı syn janryna bara qoıýym ekitalaı edi. Iaǵnı, meniń synǵa barýyma, ádebıettiń qyry men syryna odan saıyn qanyǵyp, onyń problemalaryn talqylaýǵa qatysýyma Saılaýbek birden bir yqpal etti dep oılaımyn.

Saılaýbektiń synshy bolyp ábden qalyptasqan kezi de, jurtqa keńinen tanylǵan tusy da sol “Qazaq ádebıeti” gazetinde jumys istep júrgen jyldary dep bilemin. Ol jyldar “Qazaq ádebıeti” gazetiniń syn janrynyń órkendeýine aıryqsha kóńil bólgen jyldar edi. Árıne, eń aldymen, basshyǵa baılanysty ǵoı. Dálirek aıtsaq qaı jerde redaktor bolsa da , sol jerdiń baǵyn ashatyn Sheraǵańnyń iskerliginiń arqasy. Solaı bola tura, sol gazet betinde qazaq synynyń bedeli men mereıin kóterýde bel býyp, bilek sybanyp jumys istegen Saılaýbektiń de eńbegin joqqa shyǵarýǵa bolmaıdy. Sol jyldary “Qazaq ádebıeti” gazetiniń betinde, ásirese, qazaq synynyń mańdaıy jarqyrap ashylýyna Saılaýbektiń de eńbegi zor dep bilemin.

Janyńdy túsinetin, ne nárseni de aıtqyzbaı aq qasy qabaǵyńnan uǵatyn jaqyn dospen birge jumys istegen qandaı jaqsy! Jumysta ne bolmaıdy. Birde kún shyqqandaı qýansań, endi birde bult basqandaı renjısiń. Ondaıda jaqyn dosyń renishińmen de qýanyshyńmen de bólisip otyrady. Bir birińdi jebeısiń, bir birińe demeý bolasyń. Nesin aıtasyń biz burynǵydan da jaqyndasa tústik.

Bárimiz jaqsy bilemiz, 2OO2 jyly Qazaqstan jazýshylarynyń kezekti quryltaıy boldy. Jazýshylar odaǵynyń hatshylyǵyna biraz jurt qoldaý kórsetemiz degennen keıin, men de kandıdatýramdy usyndym. Ótpeı qaldym. Nesin jasyram, qulap qalǵan ońaı ma, kúırep, kúızelip ketpesem de, janymnyń jabyrqap qalǵany ras. Segiz aı, segiz kún úıde jattym. Jumyssyz uzaq jatyp qaldyń ǵoı degenderge, Qulaǵanda da qatty qulaǵan ekenmin, jambasymdy áli ala alaalmaı jatyrmyn dep ázildeıtinmin. Keıinnen “Aqıqat” jýrnalyna bas redaktor bolyp taǵaıyndaldym. Kóp uzamaı, nege ekeni belgisiz, Saılaýbek te Jazýshylar Odaǵynan ketip, “Qazaq ádebıetinde” jumys istep júrgen. Bir kúni ol Temke, burynǵydaı emes, myna jer maǵan, jas kelip qalǵannan keıin be, aýyrlaý bolyp júr, eger, múmkindik bolyp jatsa, sen jaqqa oıyssam qaıtedi dedi. Kóp uzamaı, kútpegen jerde bir orynnyń da oraıy kele qalǵany. Árıne, bul áńgimeniń bárin táptishtep aıtyp otyrǵan sebebim, negizgi aıtylar sózim jurtqa neǵurlym túsinikti bolsyn degen nıetten týyp otyr.

Meniń týǵan kúnime, jyl saıyn, bala shaǵamnan basqa, tek Saılaýbek pen Zıbagúl ǵana keletin. Almatyǵa kóship kelgeli olardyń kelmeı qalǵan kúni bolǵan emes. Sol dástúrmen ekeýi ádettegideı gúlderin qushaqtap kele qaldy. Dastarqan basyna jaıǵastyq. Ótken ketkendi aıtyp áńgime dúken qurdyq. Nesin jasyram, ashshy sýdan da alyp qoıyp otyrmyz. Boı qyzdy, oı keńidi, til sheshildi. Bir kezde nege ekenin bilmeımin, tótesinen Sen osy ótken saılaýda kimge daýys berdiń, maǵan ba, Nurlanǵa ma? degenim. Saılaýbek eshqandaı múdirmesten: Nurlanǵa daýys berdim dedi. Saılaýbek ózin de, ózgeni de aldaý degendi bilmeıtin. Dosty aldaý, qansha aýyr bolsa da ol úshin kúná bolyp sanalatyn. Árıne, shyndyǵyn aıtty. Men renjip qaldym. Pendeshilikpen artyqtaý sózder de aıtyp jibergen bolýym kerek. Ol sózderim Saılaýbektiń kóńiline tıdi me, tımedi me bilmeımin, óıtkeni, ol eshteńe deı qoıǵan joq, tek Zıbagúldiń qabaǵyn shytyp otyryp qalǵany esimde.

Erteńine ekeýmiz de jumysqa bardyq, biraq aramyzda túk bolmaǵandaı, keshegi áńgimeni qaıta qozǵap byqsytqan joqpyz. Biraz ýaqyt ótkennen keıin, tilimniń taǵy da qyshı qoıǵany bar emes pe: Saılaýbek, baıqaımyn, osy Nurlan ekeýińniń aralaryń salqyn tartyp qalǵandaı. Ne bop qalyp edi? dedim. Ol: Eshteńe de bolǵan joq. Onyń tek meni maǵan emes, sizge daýys berdi dep, ishteı ókpelep, kúdiktenip júrýi múmkin. Al men kimge daýys bergenimdi ótken joly ózińizge aıtqam. Qudaıdy da, ózimdi de, ózgeni de aldaı almaımyn ǵoı. Shynym sol. Basqasha, Nurlanmen sózge kelgen emespiz dedi.

Men bul áńgimeni búge shigesine deıin qaldyrmaı aıtyp otyrǵan sebebim, Nurlan men týraly ne dese o desin, o dúnıelik bolyp ketken adamnyń sońynan pendeshilik jasap, ǵaıbat sóz aıtpasyn dep aıtyp otyrmyn...

Saılaýbek, ádette syrt kózge saldyr salaqtaý bolyp kóringenmen, jumysqa kelgende, asa muqıat edi. Bir isinen de shashaý tappaıtynsyń. Bári oryn ornynda hattalyp, qatarlasyp tura qalatyn. Men onyń birde bir ret qoıyn qaltasyna telefon bloknot salyp júrgenin kórgen emespin. Jady óte berik edi. Beıne bir anyqtama búrosy sıaqty edi. Qanshama avtobýstardyń nómiri men marshrýttaryn surasam boldy, jatqa aıtatyn. Budan úsh tórt jyl buryn, birer ret qana telefon shalǵan adamnyń telefon nómirin oılanbastan aıtyp beretin. Sheteldiń bolsyn, ózimizdiń bolsyn, jazýshylar shyǵarmashylyǵyndaǵy ózine unaǵan abzastardy túıdek túıdegimen soǵatyn. Biraq ol qabiletin kórsetip, bilgishsinip kózge túse bermeıin deıtin bolýy kerek, kez kelgen jerge kıliktire bermeıtin. Oraıy men ońtaıy kelgende ǵana aıtatyn.

Bul jerde taǵy da aıtpaýǵa bolmaıtyn nárse, Saılaýbektiń kitaphanasy der edim. Saılaýbektiń kitaphanasy men biletin kitaphanalardyń ishindegi baı kitaphanalardyń biri. Taǵy da bir tekti emes, ár tekti: mýzyka, óner, fılasofıa, arhıtektýra, tarıh, ádebıet bosa bolmasyn, áıteýir bári qamtylǵan. Saılaýbektiń dúnıetanýynyń keńdigi sodan bolsa kerek. Ol ǵumyr boıy kitap jınap ótti.

Kitaphanasyn kez kelgen adamǵa kórsetpek túgili, tabaldyryǵynan attatpaıtyn. Tipti, balalarynyń ózine ruhsatty sırek beretin. Al, biraq maǵan kelgende keń jaılaý edi. Mańǵystaýdan kelgen saıyn, kitaphanasynda jatatynmyn. Kóńili jaqyn bireýler kerek kitabyn taba almaı, aqyrynda Saılaýbekke kep Sende ol kitap bar ǵoı, shamaly ýaqytqa bere turshy, qarap shyqqan boıda keri qaıtaryp berem, dep qıylyp surap qoımasa, kitapty berse de, qolhat jazdyryp alyp qana beretin. Birde onyń osy minezin aıtyp kúlip otyrǵanbyz. Oıbaı, Temke aý, nesine kúlesiz, ondaı qolhatty siz de jazǵansyz degeni. Qoı, Saılaýbek, men senen eshqandaı kitap alǵan emespin dedim. Budan jıyrma bes jyl buryn fransýz aqyny Apollınerdi alǵansyz, qolhatyńyz úıde tur, senbeseńiz erteń ákep kórseteıin dedi. Erteńine ábden sarǵaıyp ketken bir qaǵazdy ákep tur. Mine qolhatyńyz. Búkteýin jazyp ashyp qarasam, shynynda da, meniń qolhatym. Túý, saǵan daýa joq eken dedim..

Saılaýbek týraly aıta bersem, sóz kóp. Qubylyp túrǵan bul ómirde qýansam da, renjisem de aldymen kóz aldyma Saılaýbek keledi. Ondaıda syrlas ta muńdas dosymdy ańsap, japadan jalǵyz qalǵandaı bop, ishteı mújilip, ishteı egilip, ún- túnsiz otyryp qalam. Qımas asyl dosym aı, ornyń bólek eken ǵoı...

---